De helende werking van honing
PZC
Seizoensgroenten op couscous
met warme tomatenbouillon
22
Honing
Huwelijk
Grote, zwerende wonden. Afschuwelijke
brandwonden. Doorligwonden die niet willen
genezen. En behandelaars die zich geen raad
meer weten. Een remedie uit de oudheid in
een nieuw jasje kan het laatste redmiddel
zijn: honing.
Door WILL GERRITSEN
Op 3 september
2002 werd hij in
het Universitair
Ziekenhuis Gent
binnengebracht
met derdegraads brandwon
den. Hij overleeft, maar de
open wonden zijn zwaar ont
stoken. De pseudomonas-bacte-
rie heeft in dit warme en voch
tige wondmilieu feest. Behan
delaars trekken alles uit de
kast om de ontsteking in te
dammen. Flammazine, flami-
nal, isobetadine en andere
wondpreparaten. Tevergeefs.
Researchmedewerker Henk
Hoeksema van het Gentse zie
kenhuis: „Na drie maanden be
handelen stonden we met de
rug tegen de muur."
Op dat moment komt iemand
met de suggestie honing te ge
bruiken. Bij de oude Egyptena-
ren stond het zoete goedje ten
slotte al bekend om zijn wond-
helende eigenschappen. Licht-
ironisch, verontschuldigend
lachje van Hoeksema: „Maar ja.
een universitair ziekenhuis dat
een medisch probleem wil op
lossen met honing... Waar gaan
we naar toe?"
Wondbehandeling met honing
is echter geen kwakzalverme
thode. In de medische litera
tuur zijn honderden publica
ties aan dit onderwerp gewijd.
maar de methode is door de
opmars van moderne medicij
nen in de vergetelheid geraakt.
In het Gentse ziekenhuis be
dekken vaardige handen de
grote zwerende wonden van
het slachtoffer met speciale
compresjes die zijn geïmpreg
neerd met ecologische honing
uit de wildernis van Chili. Ze
meten tien bij tien centimeter
en zijn te klein voor deze ko
lossale wonden, maar er is
niets anders. Elke dag worden
de honingcompresjes verwis
seld. Gedurende de behande
ling zullen de medewerkers
liefst 5613 compresjes gebrui
ken waarin 17 kilo honing is
verwerkt.
Hoeksema laat foto's zien van
de verbijsterend snelle gene
zing. Binnen een maand is de
huid helemaal gesloten. De
pseudomonasbacterie heeft al
snel na het begin van de thera
pie gillend de wijk genomen.
Op de allerlaatste foto, onlangs
genomen, omarmt de patiënt
zijn vrouw. Zijn volle lach ver
telt meer dan duizend woor
den.
Niet alleen brandwonden,
maar ook andere wonden -
open been, doorligwonden, een
diepe wond door een ongeval-
kunnen, volgens Hoeksema,
met honing worden aangepakt.
In een recente publicatie van
Nederlandse onderzoekers in
woensdag 21 mei 2003
Visserij funest
Moet honing in het medicijnkastje? Een overzicht van we
tenschappelijk onderzoek van de laatste jaren naar moge
lijk nieuwe medicinale toepassingen van honing, nog afge
zien van wondbehandeling.
•De antioxidanten in honing kunnen de oxidatie van de
slechte cholesterol LDL vertragen en daarmee aderverkal
king helpen te voorkomen, zo meldde de Journal of Agri
cultural Food Chemistry op basis van laboratoriumonder
zoek
•Honing verbetert het uithoudingsvermogen en prestaties
van duuratleten, zo bleek volgens vakblad Experimental
Biology uit proeven bij topwielrenners.
•In een symposium wees de Nieuw-Zeelandse onderzoeker
Peter Molan op de mogelijkheden om tandvleesontsteking
met honing te behandelen.
•Er zijn aanwijzingen dat honingzalf Mesitran helpt bij
ontsteking van de vagina, veroorzaakt door schimmels of
een bacterie.
vakblad Annals of Plastic Sur
gery worden de redenen van de
anti-bacteriële werkzaamheid
van honing nog eens opge
somd. De suikers in de honing
'zuigen' het water in het wond-
vocht op, terwijl bacteriën zo
graag in een vochtige omge
ving leven. Verder maakt de la
ge PH-waarde de microben het
leven aardig zuur en bevat ho
ning bepaalde plantaardige be
standdelen waarvan de anti-
bacteriële werking is aange
toond.
Tenslotte is het broodsmeersel
in staat oin in de wond water
stofperoxide te produceren,
een stofje dat permanent slag
levert met de microben. Er zijn
zelfs aanwijzingen -geen defini
tief bewijs- dat ziekteverwek
kers waartegen antibiotica
niets meer kunnen uitrichten
(zoals de beruchte MRSA-bacte-
rie) bij honing wel het loodje
leggen. Nog een ander voor
deel: de snelle groei van nieuw
huidweefsel.
Een van de auteurs van de hier
boven genoemde publicatie is
Hans Hoekstra van het Brand
wonden Research Instituut dat
gelieerd is aan het Brandwon
dencentrum in Beverwijk. Hij
is voorstander van wondbehan
deling met honing vanwege
het ontbreken van bijwerkin
gen.
Samen met de Maastrichtse
biochemicus Theo Postmes on
derzocht hij begin jaren negen
tig de werkzaamheid van ho
ning bij brandwonden. De vo
rig jaar overleden Postmes ont
wikkelde daarop de honingzalf
L-Mesitran (en het anti-maag-
zuurhoningkoekje Neutrel), die
door zoons Joost en Isidore
via het bedrijf Triticum op
de markt worden gebracht.
Maar Hoekstra heeft bezwaren
tegen de Mesitran-zalf en ziet
meer heil in de honingcom
presjes. Zo is volgens hem de
dosering van honingzalf uit de
tube uitermate onnauwkeurig.
Bovendien kan het middel pijn
veroorzaken en wordt het sme
ren algauw een kliederboel.
Ook zet hij vraagtekens bij de
toevoeging van zeven vermeen
de heilzame stofjes aan L-Me
sitran, zoals vitamines. „Er is
geen onderzoek gedaan naar
de wisselwerking tussen die
stofjes en de werkzaamheid er
van."
De broers Postmes verwerpen
de kritiek op hun zalf. Volgens
hen is het aantal pijnklagers
miniem en ontstaat er in nor
male omstandigheden zeker
geen smeerboel. Hun bezwaar
tegen de honingcompresjes is
dat ze peperduur zijn. Dat kan
kloppen: de behandeling van
de brandwondenpatiënt in
Gent kostte circa 34.000 euro.
De honingvoorstanders moeten
nog een lange weg gaan om er
kenning te krijgen. Zo wordt in
de nieuwe richtlijnen voor de
behandeling van doorligwon
den het gebruik van honing
niet eens genoemd. „We weten
dat het een oude methode is,
maar ze is niet evidence-based
(wetenschappelijk bewezen)",
zegt een woordvoerster van het
Kwaliteits Instituut voor de Ge
zondheidszorg. Marja Prins van
de Wound Care Society, een
kenniscentrum voor wondbe
handeling: „Honingbehande-
üng speelt nog geen rol in de
richtlijnen. Toch sta ik niet af
wijzend. Soms kun je een chro
nische wond tot heling prikke
len door een andere aanpak."
Visvangst op industriële schaal is
W- een ramp voor de oceanen, condu-
.JTf*' deren onderzoekers in het tijd-
schrift Nature. Grote roofvissen zo-
als haaien, zwaardvis en tonijn
WP7 worden ernstig bedreigd. In veel
gebieden zijn hun aantallen nog
maar tien procent van wat ze wa-
ren vordat de grote vissersvloten
arriveerden.
De onderzoekers hebben vastgesteld dat de aantallen
met 80 procent afnemen tijdens de eerste 10 tot 15
jaar van grootschalige visserij. Uiteindelijk stabiliseren
ze op ongeveer 10 procent.
De situatie wordt nog verergerd doordat de overblij
vende vissen veel kleiner zijn. Tonijn weegt gemiddeld
nog maar de helft vergeleken bij hun soortgenoten
twintig jaar geleden. In hoeverre de populaties zich
nog kunnen herstellen, is de vraag.
Raadsel gekko opgelost
Amerikaanse wetenschappers staan op het punt een
materiaal te ontwikkelen met dezelfde opmerkelijke
eigenschappen als de voetjes van de gekkohagedis,
meldt het week
blad New Scien
tist.
De voetzooltjes
van de gekko
zijn bedekt met
microscopische
haartjes ('setae')
die zo plakkerig
zijn dat een gek
ko met één teen aan een glad plafond kan blijven han
gen. De vraag was hoe die haartjes zo plakkerig kon
den zijn. Om hun vasthoudendheid te verklaren werd
verondersteld dat ze een lijmachtige substantie uit
scheidden.
Onderzoekers van de universiteit van Californië in Ber
keley hebben echter ontdekt dat de haartjes zo klein
zijn. dat ze gebruik kunnen maken van de zogenaam
de 'Van der Waals-krachten', dat is een aantrekkings
kracht tussen moleculen. De Van der Waals-kracht in
één gekko-haartje stelt weliswaar niet veel voor, maar
de gecombineerde kracht van de miljoenen haartjes
op de pootjes van de gekko is voldoende om de dier
tjes aan het plafond gekluisterd te houden.
Einstein-archief op het net
Het volledige archief van Albert Einstein is met ingang
van deze week op het internet te raadplegen.
Wie Einsteins formules nog eens wil doorlezen en de
theorieën en berekeningen wil zien waarop deze zijn
gebaseerd, kan dit doen op http://www.albertein-
stein.info.
Het online-archief is opgezet door de Hebrew Univer
sity in Jeruzalem en het California Institute of Techno
logy. De meeste documenten schreef Einstein in het
Duits. Enkele bevatten Engelstalige kanttekeningen.
Krimpvrij schaap
Schapenfokkers kunnen gaan proberen een schapen
ras te fokken waarvan de wol niet krimpt. Dat melden
Australische wetenschappers in het weekblad Nature.
De wetenschappers van de Gemenebest Organisatie
voor Wetenschappelijk en Industrieel Onderzoek heb
ben vastgesteld dat wolvezels van sommige schapen
veel minder krimpen dan normaal gesproken het ge
val is. „Dat betekent dat schapenfokkers op zoek kun
nen gaan naar schapen die wol leveren die van nature
niet krimpt om daarmee verder te fokken", aldus on
derzoeker Tony Schlink.
Wol krimpt in de was doordat de vezels waaruit het
bestaat met schubben bedekt zijn. Die schubben grij
pen in elkaar als de wol nat wordt, waardoor de vezels
korter worden.
Vol bewondering luister ik naar de
prachtige voordracht van Chris Dob-
son, hoogleraar aan de Universiteit
van Cambridge. Op uitnodiging van
enkele Engelse wetenschappers zijn
we verzameld op een oud kasteel in
Moretonhampstead, ergens in de
glooiende heuvels van Cornwall. Pro
fessor Dobson is een vooraanstaand
wetenschapper op het gebied van ei
witten. Zijn recente experimenten ge
ven een gedetailleerd beeld van het
verkeerd vouwen van eiwitten en de
nare gevolgen daarvan voor onze ge
zondheid. Vele ziektes, zoals Parkin
son, zijn het gevolg van het verkeerd
vouwen van eiwitten. Verkeerd ge
vouwen eiwitten associëren tot fibers
en zetten zich af als plak. Men ver
wacht dat circa 25% van al onze ziek
tes hun oorzaak vinden in het ver
keerd vouwen van eiwitten, met na
me bij oudere mensen. Onderzoek is
dus van groot belang en hopelijk zal
dit inzicht leiden tot mogelijke oplos
singen van het probleem. Zelfben ik
zeer positief gestemd en dat komt
niet alleen door het pakkende ver
haal van Dobson. Ons eigen onder
zoek aan vergelijkbare systemen
sterkt mij in deze gedachten.
Het doen van onderzoek is echter een
voorwaarde voor een succesvolle en
gezonde toekomst. Veel onderzoek
moet er zelfs gedaan worden. Want
naast verkeerd vouwende eiwitten,
hebben we vele onopgeloste proble
men, zoals kanker en AIDS. De bio
medische wetenschappen geven
steeds meer inzichten, maar tech
nisch hoogwaardige oplossingen van
de problemen worden niet door in
zicht alleen verkregen. Het onder
controle krijgen van de longziekte
SARS laat dat mooi zien. We weten
bijna alles van het virus, maar qua
rantaine lijkt vooralsnog de enige ef
fectieve maatregel. Daarom is het
van groot belang dat de medische we
tenschappen worden gekoppeld aan
nieuwe technologieën. Een dereeliik
Hnoylerjur chemische technologe aan de TUE
huwelijk is gelukkig tot stand geko
men en heet biomedische technolo
gie. Dit vakgebied is multidisciplinair
en brengt vele meer traditionele we
tenschappen en technologieën bij el
kaar. Het mag zich in een sterk
groeiende belangstelling verheugen.
Het is uitdagend en ongekend rele
vant, maar de problemen zijn zeer
complex. Dit vraagt om onderzoekers
met een hoog opleidingsniveau en
teams van experts die samenwerken.
Elke universiteit die een dergelijke
faculteit of activiteit start, is te prij
zen. Studenten krijgen een brede aca
demische opleiding met een zelf ge
kozen diepgang in één van de tradi
tionele vakgebieden.
Maar wie A zegt moet ook B zeggen.
Biomedische technologie doe je goed
of je kan het beter niet doen. Dit
vraagt om een enorme inspanning
van elke universiteit die er aan be
gint. De investeringen zijn enorm en
de beste onderdelen van wetenschap
en technologie in de verschillende
traditionele disciplines zijn gebun
deld. Ook heb je laboratoria nodig
met een relatief grote wetenschappe
lijke staf. Biomedische technologie
moet een bolwerk van kennis en
kunde zijn. In Zuid-Nederland bou
wen we aan zo'n bolwerk. Het zal en
moet groeien gesteund door bestuur
ders die willen investeren in een
hoogwaardige en goede gezondheid
en een prima opleiding. Tenslotte is
onderzoek op het snijvlak van tech
nologie en medische wetenschappen
het mooiste en belangrijkste dat er
FAVORIET RECEPT
Ingrediënten
voor 4 personen
Cous-cous
200 qram cous cous
6 eetlepels geschaafde oude belegen
geitenkaas
I eetlepel gesneden basilicum
1 eetlepel geslagen room
1 eetlepel olijfolie
zout, peper
Groenten
100 gram verse doperwten schoon
100 gram verse tuinbonen schoon
100 gram bospeen
I courgette
6 stuks groene asperges
8 stuks witte asperges
12 plakjes gedroogde tomaat
1/2 Chinese kool
olijfolie le persing
oude sherrv azijn
4 teentjes knoflook
8 blaadjes basilicum
Uitlek vocht van tomaat
1 kg tomaten
10 blaadjes basilicum
1 theelepeltje ongewassen zeezout
aardappelzetmeel
Garnering
Kropsla, friséesla, notensla, gefrituur
de basilicum blaadjes, krokant filo-
deeg
In deze rubriek geeft een kok iedere maand een
favoriet recept dat past bij het seizoen.
Door ANGELIQUE SPANINKS
Vegetarische gerechten heeft kok Nico Boreas van res
taurant Boreas uit Heeze het liefst een of twee op de
kaart. Zijn hit van dit moment is een fraai gestapeld
geheel van in olijfolie gemarineerde seizoensgroenten
op een bedje van couscous en geserveerd met warme
tomatenbouillon. En hoe eenvoudig het ook lijkt, ook
dit gerecht vergt flink wat voorwerk. Maar daarmee
ligt de lente dan ook letterlijk op je bord.
„Wat mij betreft kun je er alle verse lentegroenten die
je lekker vindt voor gebruiken", zegt Boreas. „Asper
ges natuurlijk, groene en witte, maar ook meiknolle
tjes en peulen, erwtjes en* tuinbonen, bospeen en
courgette. Al die groenten moeten afzonderlijk even
kort worden aangezweten, even in een pannetje op
het vuur gezet zonder ze te laten kleuren. Alleen de
courgette die kun je, nadat je 'm in lange dunne plak
ken gesneden hebt, beter grillen."
„Zijn de groenten klaar dan blus je ze af met een zelf
gemaakte verse groentenbouillon. Die bouillon trekje
in zo'n tien minuten uit wortel, sjalotjes, bleekselde
rij, zout en een bundeltje verse zachte kruiden als ba
silicum, dragon en kervel. Het mooist voor de smaak
is het om de groenten apart te houden, maar je kunt
ze ook mengen. Zorg wel dat de groenten niet in een
plasje bouillon achterblijven en giet er dan de extra
vergine olijfolie op. Voeg nog wat grofgesneden teen
tjes knoflook toe en wat basilicum en laat de hele boel
minstens een dag in de koeling trekken.
Laat vervolgens de volgende dag de fijne couscous wel
len in het restant van de groentenbouillon. kook het
wat op en laat het daarna een uurtje afkoelen. Breng
de koude couscous vervolgens op smaak met wat fijne
reepjes vers gesneden basilicum, zout en peper en een
scheutje sherry azijn of rode wijn azijn. Schep er wat
fijn geraspte harde geitenkaas doorheen, bijvoorbeeld
In olijfolie gemarineerde seizoensgroenten op couscous met
warme tomaten bouillon. Foto René Manders
die uit Heeze en maak het geheel smeuiig met wat
room of olijfolie.
Ontvel tot slot de tomaten, vierendeel ze en haal het
zaad emit. Leg een paar stukken te drogen voor de sa
lade, en stop de rest in de keukenmachine. Doe er wat
grof zeezout bij en flink wat basilicum en draai dit tot
er een vochtige massa overblijft. Schep die massa in
een keukendoek en laat deze zeker twee uur uitle
ken in de koelkast (hang 'm bijvoorbeeld in het fles-
senvak). Knijp het geheel niet uit, dan komen er stuk
jes mee. Wat moet overblijven is een heldere blan'e
bouillon, 't water uit de tomaat met de smaak. Die
warm je even voor het serveren wat op en bind je
met wat aardappelzetmeel, dat eet makkelijker.
Om dit alles op te dienen zet je een ronde steker op
een bord. Daar schep je een gelijkmatig verdeeld laag
je couscous in van ongeveer een centimeter hoog
bovenop leg je de groenten, die je voor je ze opscnep^
nog even op smaak brengt met een paar druPP6^
azijn en wat peper en zout. Leg bovenop tot slot
sla, een paar krokante filodeeg blaadjes en wat ge
tuurde basilicum en je hebt een heel fris. puur en a
tig gerecht dat de lente eer aandoet.
Illustratie Mark Janssen
