Middelburgers bouwen aan nieuw Tuzla
De hoopvolle stemming in Indonesië is verdwenen
27
Vijfjaar na
Soeharto
zaterdag 17 mei 2003
j
Een stad die na ruim drie jaar
oorlog murw was gebeukt
door onophoudelijke aanvallen
met granaten, waar geen open
baar vervoer meer bestond, waar
de water- en energievoorziening
en de infrastructuur grotendeels
waren verwoest, waar het vuilnis
lag te rotten op straat en waar de
burgers overleefden door voedsel
te verbouwen in de parken waar
vroeger gras en bomen groeiden.
Eind 1995 verkeerde het Bosnische
Tuzla in deplorabele toestand.
Vijftienhonderd burgers lieten er in de
Balkanoorlog het leven. Na de eerste
vluchtige kennismaking met de ge
troffen stad zonk de opbouwwerkers
Mar Aalders en Lenie Kanters uit Mid
delburg de moed in de schoenen. ,,We
hadden destijds nooit kunnen vermoe
den dat we hier vijf jaar zouden wer
ken en wonen. De situatie leek uit
zichtloos. Gelukkig was er nog een
aantal mensen dat bereid was het
voortouw te nemen bij de wederop
bouw van de stad. Een van hen was
Selim Beslagic, de toenmalige mos
limburgemeester die een belangrijke
rol speelde in de verdediging van Tuzla
tegen het Bosnisch-Servische leger.
„Hij is in die jaren een goede vriend
van ons geworden", vertelt Mar Aal
ders.
Tuzla was een van de weinige plaatsen
in Bosnië-Herzegovina waar de inwo
ners zich tijdens de oorlog van april
1992 tot oktober 1995 niet voor het
karretje van nationalistische partijen
lieten spannen. Met succes verdedig
den zij hun multi-etnische, multi
religieuze en multi-culturele samenle
ving. Mede onder leiding van de cha
rismatische Beslagic (61) wist een bur
gerforum tienduizend inwoners te
mobiliseren in de strijd om het behoud
van het specifieke karakter van de
stad. Het toenmalige door Serviërs ge
leide Joegoslavische volksleger (JNA)
kreeg geen voet aan de grond en moest
uiteindelijk zijn stellingen in de ber
gen rond de stad betrekken. In het
ruim 150.000 inwoners tellende Tuzla
(onder wie ruim vijftig procent mos
lims en andere belangrijke bevol
kingsgroepen als Serven en Kroaten)
hebben de nationalisten ook nu nog
steeds geen belangrijke vinger in de
pap.
Gemengde huwelijken
„Hier leeft al duizend jaar een combi
natie van verschillende culturen en re
ligies. Dat was voor de inwoners van
Tuzla de reden te bhj ven geloven in
vrede, hoe moeilijk dat ook was. Er is
nooit onderscheid geweest tussen de
verschillende bevolkingsgroepen. Ge
mengde huwelijken zijn ook nu nog
heel gewoon. Verder hebben we er alles
aan gedaan om etnische zuiveringen
tegen te gaan. Burgers die zijn vertrok
ken, werden niet gedwongen", legt Be
slagic uit. Hij is tegenwoordig federaal
parlementslid voor de SDP, de Socijal
Demokratska Partija, min of meer de
opvolger van de oude communistische
partij in voormalig Joegoslavië.
Mar en Lenie hadden al snel het ver
trouwen van de lokale bevolking en
haar leiders gewonnenDie steun werd
met name verworven doordat ze de
wijken introkken en aan de bewoners
zelf vroegen wat er moest gebeuren
om de draad van het dagelijkse leven
weer te kunnen oppakken. Al heel
snel hadden we de knelpunten op een
rijtje", aldus Lenie.
„En dan ging het veelal om vrij simpe
le zaken, zichtbare dingen die het le
ven een stuk aangenamer maakten en
de basis vormden voor het verdere her
stel of waarvan de bevolking nog
steeds profijt heeft", vult Mar zijn
partner aanHij denkt dat het succes
van hun aanpak ook voortvloeit uit de
Van links naar rechts: Lenie Kanters, Selim Beslagic en Mar Aalders
kolkenzuiger en vijf kleine vrachtau
to's ter beschikking. Inmiddels was er
ook een mechanisme in werking ge
treden waarbij de (afgeschreven) goe
deren die Mar en Lenie wisten in te za
melen een bepaalde waarde werden
toegekend (verkapitaliseerd) die door
het ministerie van Ontwikkelingssa
menwerking werd verdubbeld. In to
taal ging het om een bedrag van zo'n
zes miljoen gulden.
Vandaag de dag zijn er nog weinig
zichtbare sporen van de oorlogshan
delingen in Tuzla terug te zien. Vol
gens Mar en Lenie zijn er nauwelijks
straten waar zij geen project hebben
uitgevoerd. De nieuwe straatverlich
ting in het oude centrum van de stad is
een in het oog springend voorbeeld.
De metamorfose van de Ulica Kresan-
ska - een straat met torenflats die
zwaar waren beschadigd - is een an
der voorbeeld van een project dat de
Nederlandse opbouwwerkers hebben
opgezet.
Mar hierover: „In samenwerking met
aannemers uit Almere heeft hier een
ingrijpende renovatie plaatsgevon
den. Behalve dat het oog ook wat wil
de, was het herstel van de liften en de
plaatsing van hydrofoorpompen voor
de watervoorziening het belangrijk
ste. De oudere mensen die bovenin
woonden, hoefden hierdoor niet meer
met jerrycans te voet naar boven en
beneden om water te halen. In de
volksmond heet de straat nu de Ulica
Hollandska (Hollandse Straat)."
Mar beleefde zijn finest hour toen
hem werd gevraagd het openbaar ver
voerssysteem opnieuw op poten te
zetten. De meeste bussen waren
kapotgeschoten omdat ze als schild
tegen inslaande granaten werd ge
bruikt. „Selim Beslagic wilde de mo
biliteit in de stad herstellen. Daar wa
ren natuurlijk bussen voor nodig. Via
het Nederlandse ministerie van Eco
nomische Zaken wisten we honderd
duizend gulden los te peuteren. Met
eenzelfde bedrag uit Tuzla konden we
onze eerste tien bussen in Nederland
kopen."
Successtory
Mar Aalders spreekt van een succes
story. Door de opbrengsten van de
busritten konden iedere drie maan
den vijftien tot twintig autobussen
worden gekocht. De voor het meren
deel gele Nederlandse stadsbussen
domineren momenteel het straat
beeld van Tuzla. Naar schatting hon
derd van de honderdvijftig aange
kochte voertuigen rijden nog steeds in
de stad rond. Momenteel vervoert het
bedrijf (GSP) jaarlijks meer dan drie
miljoen passagiers. „Iedere bus levert
3 arbeidsplaatsen op. Op die manier
hebben we vierhonderd vijf tig man
aan de slag geholpen."
Longklachten als gevolg van de zware
luchtverontreiniging door de bruin
kool gestookte elektriciteitscentrale
in Tuzla noopten Mar Aalders tot het
stoppen met zijn activiteiten. De na
velstreng die hem en Lenie nog steeds
met de stad verbindt - en waardoor ze
regelmatig terugkeren - zijn de op
richting van de zogenaamde vredes-
parken in Tuzla en Sarajevo door de
Nederlandse Stichting Peaceflame
'94 en initiatieven die de lucht- grond
en waterkwaliteit in de stad moeten
verbeteren.
Het Vredespark in Tuzla.
weerstand die de werkwijze van tien
tallen NGO's (niet gouvernementele
hulpinstanties) in de stad opriep. „Zij
gingen bijna zonder uitzondering uit
van eigen hulpprogramma's die voor
al op de vluchtelingen (destijds zo'n
zestigduizend binnen de stadsgren
zen, momenteel ruim twintigduizend
in en rond de stad) waren gericht. Dat
wekte ongenoegen op, omdat de eigen
inwoners ook dringend behoefte had
den aan hulp."
De wederopbouw kwam langzaam op
gang. Er werden tientallen projecten
opgezet. Voor 185 ouderen die geen
familie meer hadden of nergens te-
rechtkonden, werd bijvoorbeeld het
zogeheten maaltijd- en bijenproject
opgezet. Met geld van de Nederlandse
ouderenbonden konden ouderen zelf
gaan imkeren, waarna ze met de op
brengst van de honing een warme
maaltijd konden kopen. „Een succes
vol initiatief dat nu zelfstandig
loopt", verklaart Lenie. Ook andere,
grotere projecten gingen van start. Zo
kwam onder meer met behulp van de
gemeente Tilburg de inrichting van
twee praktijklokalen van de techni
sche schooi tot stand. De zeshonderd
afgeschreven vuilniscontainers die
Mar Aalders lospeuterde in Delft, de
stad waarmee Tuzla evenals met Rot
terdam en Tilburg een stedenband
onderhoudt, veranderden het straat
beeld in Tuzla zienderogen. De afval
hopen verdwenen en de stad werd
steeds schoner.
Reddende engel
Het ophalen van het vuilnis en het le
gen van de containers leverde regel
matig problemen op. Om die reden
gingen Mar en Lenie op zoek naar
vuilnisauto's. De gemeente Delft
bleek wederom de reddende engel.
Die stelde vier vuilnisauto's, een
foto's Mar Aalders
De vredesparken zijn een initiatief
van de Hilversumse zakenman Fred
Matser. Hij werd getroffen door de
beelden van de oorlog in de voormali
ge olympische stad Sarajevo. Samen
met olympische kampioenen als
Yvonne van Gennip besloot hij de
schouders te zetten onder het project
waarbij de inwoners van de getroffen
gebieden worden geholpen bij de ver
werking van hun oorlogstrauma's.
Mar Aalders en Lenie Kanters kwa
men via de stichting Motherhood, ac
tief in een groot aantal landen die zijn
getroffen door oorlogsgeweld, met het
project in aanraking Zij kregen het
verzoek het project in Tuzla te trek
ken.
Het vredespark (park mira) in Tuzla
ligt op de noordelijke heuvels van de
stad. Het bijna afgebouwde ontmoe
tingscentrum - ter waarde van ruim
een miljoen euro - en de omliggende
grond maken deel uit van een zoge
naamde vredeslaan waar ook het mo
nument ter herinnering aan de doden
uit de Balkanoorlog is geplaatst en
waar de bijna zeventig jeugdige
slachtoffers van een aanslag op de
Dag van de Jeugd op 25 mei 1995 zijn
begraven.
Volgens Lenie Kanters bieden het
ontmoetingscentrum en het omlig
gende park talloze mogelijkheden.
„Zo komen er een speeltuin en een
kruidentuin. In het gebouw zelf kun
nen de mensen elkaar ontmoetenmu
ziek maken of toneel spelen. Ook ko
men er ruimtes waar therapie wordt
gegeven."
Mar Aalders en Lenie Kanters hopen
dat het vredescentrum in Tuzla in sep
tember opengaat. „Dan gaat een van
onze liefste wensen in vervulling en
hebben we wederom een missie vol
bracht."
René van Stee
21 mei is het vijf jaar geleden
dat de Indonesische dictator Soeharto
wl. Sindsdien is Indonesië een ander land
porden. De generatie die opgroeide met
saaréén president zag drie nieuwe komen.
'"«Megawati Soekarnoputri het land leidt,
^het rustiger in Indonesië, maar de beloof-
veranderingen komen maar moeizaam
stand. De massa verarmt en menigeen
Sticht dat het onder Soeharto beter was.
®v'al van Soeharto was vijf jaar geleden
voor uitzinnig optimismeZijn op-
'gerHabibie luidde de nieuwe tijd in. Hij
«politiekegevangenen vrij, introduceer-
Jpersvrijheid en zorgde voor eerlijke ver
eggen, de eerste sinds 1955. Het tellen
de stemmen duurde maanden, het be
is Pij uitstek dat ze echt een voor een wer-
geteld.
uitgelaten stemming van die dagen is
enen. Menigeen klaagt over de hoge
S^°°rbasisbehoeften, gebrek aan
j'j-igneid op straat en het politieke gekon-
watmensen zijn de interesseinde
le* alweer kwijt en sappelen verder om
Df H boven water te houden.
ttnocratisering gaat met horten en sto-
^■Politiekgehcikketak stagneert verande-
tot teleurstelling van velen zijn de
«mdeugden zoals corruptie en zelfver-
n§ alweer overal zichtbaar. De garage
Voor de armsten in Indonesië heeft de val van Soeharto nog weinig verbetering gebracht
foto Theo Haerkens/GPD
van het parlement oogt als een showroom
van luxe auto's. Kwik Kian Gie, man vanaf
het eerste uur aan de zijde van president
Megawati Soekarnputri heeft geopereerd,
gooide onlangs de knuppel in het hoender
hok en beweerde onomwonden dat de cor
ruptie in de partij niet minder is dan onder
Soeharto. Officieel staat de corruptiebe
strijding hoog op de agenda. Een verooi-de
ling als die van houtkoning en golfmaatje
van Soeharto, Bob Hasan, was vroeger on
denkbaar. Dat geldt ook voor Tommy Soe
harto, de oogappel van de voormalige presi
dent, die aanvankelijk werd veroordeeld
voor corruptie, maar na de moord op zijn
rechter nog eens vijftien jaar kreeg. De
strafmaat laat echter zien dat de geest van
de voormalige machthebber nog altijd
springlevend is- de mannen die het vuile
werk opknapten gingen wel levenslang ach
ter de tralies. De rechterlijke macht ver
koopt zich aan de hoogste bieder en laat veel
steken vallen, zoals onder meer blijkt uit het
Timor-tribunaal dat militairen steevast
ontziet.
Het nieuw gekozen parlement toonde na
veroordeling van voorzitter Akbar Tand-
jung zijn ware gezicht. Tandjung, tevens
voorzitter van Golkar, de partij die Soehar
to 32 jaar in het zadel hield, weigerde bot
weg af te treden en het parlement liet dat zo.
Tandjung is niet de enige Ook de directeur
van Bank Indonesia Syahril Sabirin ne
geerde zijn veroordeling wegens corruptie
en hield na een half jaar huisarrest gewoon
kantoor alsof er mets aan de hand was.
„Een groot verschil is dat het nu allemaal in
de krant staat, vroeger wisten we niet pre
cies wat er aan de hand was aldus een lera
res over de magere resultaten van de 'refor-
masi'. De persvrijheid is de opvallendste
vrucht van de hervormingen.We voelen
geen druk van de overheid meer", bevestigt
hoofdredacteur Suiyopratomo, van het ge
zaghebbende dagblad Kompas„Maar er is
wel druk vanuit de samenleving. Die is ver
splinterd en weet niet welke kant het op
moet." De hoofdredacteur veiwijst naar
groepen die de media terroriseren en hun
kantoren vernielen als zij met publicaties
komen die hen niet zinnen.
Sidney Jones, directeur van de internatio
nale denktank ICG in Jakarta die zich bezig
houdt met crisisbeheersing, bevestigt dat er
ongekende vrijheden zijn. „Er wordt elke
dag wel ergens gedemonstreerd." Maar on
langs kregen demonstranten enkele maan
den straf opgelegd wegens het vertrappen
van foto's van president Megawati. Jones
vraagt zich zuchtend af of 'het gezag wel be
seft wat vrijheid van expressie precies in
houdt'.
Ook is er meer oog voor de mensenrechten
dan onder Soeharto, maar ook op dat gebied
schort er nog veel aan. De ICG-directeur
wijst op de nieuwe politieke gevangenen en
noemt als voorbeeld de Atjeese activist Mo
hammad Nazar. Dat gewone burgers met de
regelmaat van de klok het recht in eigen
hand nemen en dieven en andere kleine cri
minelen lynchen zonder dat de politie in
grijpt, krakteriseert zij als 'mensenrechten
schending door nalatigheid'. De moord op
Papoealeider Theys Eluay is volgens Jones
'een schoolvoorbeeld van een door de staat
gesponsorde executie', die het totale gebrek
aan hervormingsgezindheid in het leger
kenmerkt. „De militaire top rechtvaardigt
alles met het excuus dat de eenheid van de
staat wordt bedreigd." Jones realiseert zich
dat het vertrek volgend jaar van de militai
ren uit het parlement niet betekent dat ze de
politieke arena ook werkelijk verlaten.
Toch vindt ze het resultaat van de reforma
tie ver te verkiezen boven het Soeharto-
tijdperk. „Mensen die vroeger nooit aan bod
kwamen, delen nu wel in de macht."
Goede initiatieven
De almacht van de president is in ieder geval
ten einde. Jones koestert hoge verwachtin
gen van het decentralisatieproces. „De ech
te verandering moet uit de regio komen. Op
sommige plekken gaat het echt heel goed",
glimlacht ze. „De nieuwe provincie Goron-
talo in Sulawesi neemt goede initiatieven
voor gezondheidszorg en onderwijs. Dat
kan een model zijn voor anderen."
Terwijl Indonesië's buurlanden de economi
sche crisis uit 1997 achter zich hebben gela
ten, sukkelt de archipel voort Het land be
taalt een zware tol voor politieke onrust en
zwalkend regeringsbeleid ten aanzien van
het terrorisme. Tot overmaat van ramp
wordt het nu weer geconfronteerd met de
gevolgen van Sars in Azië.
Hoofdredacteur Suryopratomo van Kom
pas maakt zich ernstig zorgen over de naar
schatting veertig miljoen werklozen. Hij
vreest een explosie van onrust omdat de
waarde van de roepia nog maar een kwart is
van die van voor de crisis„De armen verko
pen van pure ellende hun kinderenIk kan
het mensen daarom niet kwalijk nemen dat
ze het verleden onder Soeharto idealise
ren."
De Wereldbank is optimistischer. De lonen
in de formele sector zijn hoger dan voor de
crisis en ook de armsten gaan niet verder
achteruit. Rijst en tarwe worden goedkoper.
In 1999 zat 27 procent van de bevolking on
der de armoedegrens, vorig jaar was dat nog
16 procent In '99 leefde 65 procent van twee
dollar per dag, vorig jaar daalde het naar 53
procent.
„De roepia heeft het in geen maanden zo
goed gedaan De problemen zijn hanteer
baar", vindt de Nederlandse Wereldbank-
econoom Bert Hofman. „De crisis galmt nog
na, maar de macro-economische stabiliteit
neemt toe." Buitenlandse investeerders la
ten Indonesië nog links liggen omdat ze el
ders betere kansen zien en meer rechtsze
kerheid hebben. Hofman: „Investeerders
zijn net parkieten. Ze maken veel lawaai en
zijn snel weg als er iets gebeurt. Maar voor
het totaal aan investeringen zijn de buiten
landers niet het belangrijkst", relativeert
hij „al brengen ze behalve geld natuurlijk
wel kennis, technologie en marketingtech
nieken mee
Theo Haerker
