Het is weer knikkertijd
PZC
23
Vakantie
Gevaarlijk bijwerkingen antidepressiemedicijn
woensdag 7 mei 2003
IMIiliVlUiflAVJIJKCil
Dirk Baron knikkert nog steeds graag.
Door CAROLINE GOTTGENS
Er wordt al sinds mensenheugenis geknikkerd. De oude
Germanen deden het al, net als de Romeinen en Egyptena-
ren. Dirk Baron (85) kent het knikkeren ook nog wel van
vroeger. Sterker nog: hij doet het nog steeds, leder jaar in
Noordeloos, tijdens het Nationaal Knikkerkampioenschap.
„Ik werkte als gemeentesecretaris en wilde weten wat de
organisatie precies van plan was, dus heb ik meegedaan.
Sindsdien ben ik er ieder jaar bij."
Vroeger was het knikkeren eenvoudiger dan nu: „Toen wa
ren de knikkers van kalk of aardewerk. Speciale waarden of
regels hadden we niet echt, het ging echt om het spelletje.
We groeven ook gewoon een kuiltje op het erf. Die knik
kers van nu zijn trouwens mooie dingetjes. Bij knikkeren
komt een hoop geluk kijken. Wij knikkerden alleen om het
spel, de knikkers kreeg je dan terug."
Heeft hij het
kampioenschap
ooit gewonnen?
„Nee, vorig jaar
was ik wel vier
de. Dit jaar doe
ik ook weer mee.
Ik ga ermee door
totdat ik erbij
neerval!"
p veel speelplei
nen is de knik-
kerbusiness weer
in volle gang.
Een steekproef
onder scholen in het hele land
leert dat het begin van het sei
zoen meestal de lente is, maar
soms ook de winter of het na
jaar. Sommige scholen knap
pen hun speelplaatsen op en
leggen knikkerpotjes aan.
Sindsdien wordt er druk ge
knikkerd.
Kitty van Ewijk, directrice van
Adic (Anglo Dutch Import Com
pany), knikkerimportbedrijf in
Langbroek: „Het voorjaar is
knikkerseizoen bij uitstek in
Nederland, terwijl ze in Frank
rijk juist 'beginnen na de zo
mervakantie." Wanneer het
precies begint, hangt echter af
van het kind dat zijn zakje
knikkers weer uit de kast
haalt, niet van de kalender.
„De knikkers krijgen om de zo
veel tijd concurrentie van de
een of andere hype, flippo's of
Pokémon bijvoorbeeld. En dan
nu de waterjojo's en de tolle
tjes uit de chipszakken", zegt
Kitty van Ewijk. „Toch blijft
knikkeren altijd aanwezig op
het speelplein, net als touwtje
springen of elastieken."
De Germanen speelden met
ronde kiezels die ze vonden in
rivierbeddingen en stroompjes.
Veel later werden ze gemaakt
door steenslijpers en potten
bakkers. Lange tijd werd er nog
geknikkerd met de kalken of
aardewerken 'stuiters'. In de
moderne techniek wordt glas
omgesmolten in een oven en
draaiende walsen maken van
vloeibaar glas bolletjes. Er wor
den zo wel 395.000 knikkers
per dag gemaakt in Mexico,
Taiwan, China of Japan.
Kuiltje knikkeren is het popu
lairste spelletje, in Noordeloos
zijn er sinds 1977 kampioen
schappen. Mevrouw van Baai
en, voorzitter van het lcnikker-
comité: „Het is begonnen als
onderdeel van ons Oranjefeest,
maar al gauw kon niemand het
Knikkers in alle
soorten en ma
ten.
inenten mummy's lijken er wel
op, ze hebben zo'n 'oud' uiter
lijk. Vandaar dus een naam als
'mummy' wat ook staat voor
iets ouds."
Al het brainstormen ten spijt
verandert zo'n naam al snel.
Een groene glazen knikker kan
'Olie-allesje' heten of 'Snot-
knikker'. Wat de een dan weer
ziet voor dat 'gewone' glazen
kattenoog, oftewel 'Gewoon-
tje', dat wordt door anderen
weer een 'Tokker' genoemd, of
een parachute, of een regen
boog.
'Bonk' is wel een vrij algemene
naam voor de grote knikkers,
maar sinds die ook in maat
gaan variëren, kunnen ze be
staan uit bijvoorbeeld een 'Pa-
paBonk'(groot) of zelfs 'Opa-
Bonk'(groter). Ook bestaat er
een 'Discoglitterbonk'.
Het Glasmuseum in Hooge-
veen, waar knikkers gemaakt
worden, deed onderzoek naar
knikkernamen: wat in Gronin
gen een 'Spetter' wordt ge
noemd, heet in Friesland een
'Oliekieviet' en in Drenthe een
'Eierdop', in Overijssel een
'Spikkel', in Gelderland een
'Carnaval' en in Utrecht een
'Kieviets-ei', om maar iets te
noemen. Glasblazer Cees van
Olst: „We hebben de twaalf
kleinste basisscholen in Neder
land aangeschreven en ge
vraagd met knikkers langs
opa's en oma's in bejaarden
huizen te gaan en te vragen
hoe zij die noemden. Zo kregen
we een aantal generaties op
een rij. Daar kwamen dus heel
uiteenlopende verhalen uit."
Welke knikkers het populairst
zijn? Bij Adic merken ze dat de
'Rooster' het goed doet, en da's
toevallig ook een wat duurdere
knikker. Die wordt trouwens
nu alweer bijvoorbeeld 'vuur-
knikker' genoemd.
Wie ermee begint, valt moeilijk te
achterhalen, maar ieder jaar wordt het wel
een keer knikkertijd, meestal in de lente.
Dan worden de discoglitterbonken, vlinders
en slangen weer tevoorschijn gehaald.
knikkeren meer missen. Bij de
wedstrijd kuiltje-knikkeren
spelen we op speciale banen. Je
schuift de knikker vooruit met
de wijsvinger: 'pieken' (schie
ten met duim en wijsvingers)
mag niet, want iedereen ver
dient gelijke kansen. We spe
len met z'n tweeën, wie de
knikkers als eerste in het potje
heeft, wint."
Op scholen is kuiltje-knikkeren
het populairste spel. Maar op
het plein gelden extra spelre
gels: je doet 'voor de echt' of
'niet voor de echt'fmet hou-
wes' of 'zonder houwes'), wie
wint, mag naargelang de regels
de knikkers wel of niet hou
den. 'Met iets' of 'zonder iets'
wil zeggen: met of zonder re
gels (je mag bijvoorbeeld ook je
voet gebruiken bij 'met iets').
Deze regels verschillen name
lijk óók overal. Met gelijke
waarden spelen is wel een vrij
•algemene regel. De ouderwetse
kattenoogjes zijn nog steeds
niet veel waard (ook wel één-
tellers) een 'slang' (octopus) en
een 'vlinder' wel.
De knikkernamen verschillen
per school of straat. Er komen
ook nog steeds nieuwe bij, zo
als de Dragonflies, Roosters,
Jungles, Meteors en Mummy's.
Bij Adic verzinnen ze de na
men in eerste instantie zelf:
„Dan zitten we rond de koffie
te brainstormen. Een blauwwit
te met een diamantglans kreeg
de naam 'ijsbeer', bijvoor
beeld."
De mummy dankt zijn naam
aan en stuk nostalgie. Kitty van
Ewijk: „Vroeger heb ik nog ge
knikkerd met knikkers van
kalk, de kalke-dotten. De ce-
Knikkeren op het
schoolplein.
Foto's Roland de
Bruin
Gaatjestrend
De herleving van bepaalde mo
destijlen kan soms nog wel eens
voor een kleine verrassing zor
gen. Zo dachten we de jaren
tachtig gauw weer te kunnen
uitbannen in de retrotrend,
maar bepaalde dingen zijn toch
blijven hangen. Waaronder de
netkousen en visnet-truitjes.
Madonna stal er ooit de show
mee, en nu hangen ze in alle
kleuren en soorten in de win
kels. Bang voor een doorkijk?
Ach, tegenwoordig mag lingerie
ook als bovenkleding gezien
worden. Wat ook kan: een Netwerken is weer heie
hemdje eronder, zoals bij Street maal in.
One. Replay maakte ook een
heel mooi truitje waar de gaten op tactische plaatsen waren
weggelaten. En je kunt er natuurlijk ook nog iet óver dra
gen.
Groen
De nieuwe herengeur van Montana is geheel in stijl van de
lente: frisgroen. Als we de makers mogen geloven gaat het
hier om een nieuw soort inzicht: naar het beroemde mup-
petlied van Kermit, 'It ain't easy being green" wil men met
deze geur het tegenovergestelde bewijzen. 'Green' is name
lijk een wijze van expressie, voor de creatieve man, vrije
ideeën en nieuwe vibraties. Dat is niet gebaseerd op de uit
spraak 'Groen als gras', maar op de frisse in vloed van de
wind. Dit alles in navolging van het succes van de vrouwen-
geur 'Blu'. Green ruikt naar sandelhout, musk, kaneelbast,
lcorianderolie en lavendel.
Gaan de vrouwen voor de super
hoge hakken, de ballerina's spit
se en bolle neuzen, en/of kleur,
bij mannen blijft het op zijn
hoogst bij beige en puntig. Ja,
ook de man heeft de spitse neus
ontdekt en daar wordt voorlopig
niet van af geweken. Zo zien we
in de nieuwe collecties van
Avang en van Lier. Instappers,
suède of vetermodel, ze hebben
allemaal die typische vorm. Dat
doet het natuurlijk altijd goed:
onder jeans of een pak. Ter af
wisseling heeft Avang de 'Don
kervoorts' sportieve schoenen
gebaseerd op de Nederlandse ra
cewagens. Van Lier heeft de 'Dri
ver' een instapper in suède of
kalfsleer.
'Sleek Look' van Avang.
Herenschoen
Haar zorg
Haar blijft een veel besproken onderwerp: niet voor niets
zegt een Japans gezegde: Een vrouw's haar is haar leven.
Geen glans, geen stevigheid en geen volume zijn veelge
hoorde klachten, zeggen ze bij Kanebo. 'Glans en stevig
heid' zijn dan ook de principes van hun nieuwe haarverzor-
ginglijn. Pearl Essence en Shine-up zijn de ingrediënten die
in ieder geval voor de gezonde glans moeten zorgen, zoals
in de Volumising Shampoo. Moisturizing Shampoo bevat
Ginseng extract. Deep Cleansing Shampoo verzorgt je
hoofdhuid met Inchinko-extract. Balancing Hair conditioner
en Quick Hairconditioner. hebben als hoofdingrediënt Roy
al Jelly, dat het haar voedt. Het Intensive Hair Mask herstelt
zwaar beschadigd haar met verschillende oosterse kruiden
extracten.
„Kunt u me adviseren over de vaccinaties die ik nodig
heb als we op vakantie naar Zuid-Afrika gaan?",
vraagt Marianne tijdens het telefonisch spreekuur.
Het is een veelgehoorde vraag. We verzorgen zelf vac
cinaties, of sturen mensen door naar de GG&GD. Het
valt weliswaar niet onder de basistaken van de huis
arts, maar het maakt het werk ook wel gezellig.
Naast de reizigers hebben we de achterblijvers. Me
vrouw Van der Kley is al jaren niet meer buiten ge
weest, heeft ook nauwelijks familie over. Haar neef
tracht wat mantelzorg te geven, maar is ook zelf een
drukbezet man. Vanuit de praktijk houden we een
oogje in het zeil, te meer daar ze de laatste tijd nogal
kwakkelt. Mijn praktijkverpleegkundige coördineert
de zorg aan huis en met de reguliere thuiszorg is een
goede regeling getroffen. Maar ook binnen de thuis-
zorg gaan de verzorgenden in de zomer op vakantie.
„Ik heb aan de neef van mevrouw Van der Kley ge
vraagd of hij ons wil machtigen namens zijn tante ex
tra thuiszorg in te zetten, zo nodig op particuliere ba
sis", zegt ze. Gelukkig, dat kunnen we regelen. Me
vrouw Van der Kley heeft al haar bankzaken aan de
neef uitbesteed. Het leek hem beter als ze zelf geen
geld meer in huis had. Dat geeft nu een probleem. De
verzorgende belt me dat er niets meer in huis is, be
halve een paar droge beschuiten. Wat te doen? We
kunnen haar niet laten verhongeren, besluiten bood
schappen te doen en de rekening later bij meneer in
te dienen. Via particuliere thuiszorg vinden we een
oplossing voor de uren waarin we hulp willen inzet
ten. Dit probleem lijkt opgelost.
Maar al snel word ik weer gebeld: mevrouw Krans
heeft de zeven maaltijden van Tafeltje dek je in één
keer koud en wel naar binnen gewerkt. Ze woont nog
zelfstandig, in afwachting van plaatsing in een psy
chogeriatrisch verpleeghuis. Ook bij haar doet de
thuiszorg deze weken goud werk. Komen trouw elke
dag om te helpen met de medicatie, kijken of de
hond naar buiten moet en warmen het eten op. Uit
bezuiniging worden de maaltijden nu allemaal tege
lijk afgeleverd. Dat dat wel eens tot misverstanden
leidt, blijkt nu wel. Haar verzorgster bestelt nieuwe
maaltijden, maar laat ze nu bij haar huisadres afleve
ren. „Ik neem ze maar mee als ik naar haar toe ga",
zegt ze. Petje af, weer een extra taak, zonder gemop
per.
De zoon van mevrouw Krans woont in Spanje. Is Ne
derland uit na zijn pensioen. „Als het misloopt leunt
u me altijd bellen", zei hij toen hij een paar maanden
geleden voor de deur stond om even te informeren
naar zijn moeder. „Ik zal u mijn mobiele nummer ge
ven, zo blijf ik bereikbaar".
Is dit nog mantelzorg, of is hier sprake van het af
schuiven van de morele plicht om je moeder op haar
oude dag te ondersteunen? We twijfelen wel eens of
we moeten bellen, maar dat blijft een moeilijke be
slissing.
Op bezoek in het verzorgingshuis kom ik bij me
vrouw Van Aalderen. „Heerlijk, dat u komt", zegt ze.
„Mijn zoon is net de deur uit, hij is een weekje over.
Jammer, dat u hem misloopt." Mevrouw Van Aalde
ren controleer ik regelmatig voor haar suikerziekte.
Haar twee kinderen wonen beiden in het buitenland,
maar sinds de dood van haar man komen ze elke va
kantie naar Nederland om dan juist hun moeder te
bezoeken. Haar zoon belt me regelmatig zelf op om
te horen of alles goed gaat. Zo blij zie ik haar niet
vaak. De steun van haar kinderen is voor haar en mij
onmisbaar.
Door WILL GERRITSEN
Het antidepressiemedicijn Ef-
exor kan bij mensen die daar
voor gevoelig zijn ernstige
longklachten gecombi
neerd met een hart-
aandoening veroor
zaken. Deze bij
werkingen waren
tot dusver niet be
kend.
Een 21-jarige pa
tiënte uit Limburg
die het medicijn slikte,
kreeg deze klachten en
moest na het onderkennen
van de ziekteoorzaak een jaar
lang revalideren. Ook bij een
62-jarige Engelsman is het
schadelijke effect waargeno
men.
Onderzoekers van het Acade
misch Ziekenhuis Maastricht
(AZM) en het Royal Brompton
Hospital in Londen hebben
het verband tussen het ge
bruik van het middel en de
bijwerkingen ontdekt en hier
over gepubliceerd in het me
disch vakblad American Jour
nal of Respiratory Critical Care
Medicine. De gevaarlijke bij
werking is bij het Nederlands
Bijwerkingen Centrum Lareb
gerapporteerd.
Efexor is een populair antide-
pressiemiddel dat in Neder
land op het antidepressivum
Paroxetine na het meest wordt
voorgeschreven.
Volgens longarts M. Drent van
het AZM komen de ontdekte
bijwerkingen van Efexor vaker
Jm.
voor, maar worden ze niet al
tijd herkend. Ze stelt dat met
name de mensen bij wie de af
braak van bepaalde medicij
nen traag verloopt extra ge
voelig zijn. „Sommige mensen
hebben hiervoor een erfelijke
aanleg. Hun lever heeft meer
tijd nodig om bijvoorbeeld me
dicijnen en andere lichaams-
vreemde stoffen af te breken.
Voor deze groep zou de dose
ring verminderd moeten wor
den." Dit geldt eens te meer
voor patiënten met een traag
'afbraakmechanisme' die
meerdere medicijnen tegelijk
slikken.
De Limburgse patiënte werd
met een onverklaarbare zoge
heten interstitiële pneumonia,
een longontsteking waarbij vi
russen of bacteriën geen rol
spelen, en mysterieuze hart
klachten in het AZM opgeno
men. Drent: „Haar longen wa
ren ernstig aangetast en de
pompfunctie van het hart was
aanzienlijk verslechterd."
Na lang speuren naar de ziek
teoorzaak bleek de boosdoe
ner in het nachtkastje van de
vrouw te liggen, een doosje Ef
exor. „Wij wisten niet dat ze
het middel gebruikte. Haar
huisarts had het haar voorge
schreven en ze had het in ei
gen beheer", aldus Drent. Na
dat de vrouw met het antide-
pressiemiddel stopte, knapte
ze zienderogen op.
Drent benadrukt dat de inci
denten aantonen „dat medicij
nen in het algemeen ziekten
kunnen veroorzaken, of het
nu om middelen voor hoge
bloeddruk, diabetes of depres
sies gaat." Door mo
derne technieken
zijn medici beter
dan vroeger in
staat om gevaar
lijke bijwerkin
gen aan te to
nen. Volgens de
Maastrichtse long
arts worden momenteel
testen ontwikkeld waarbij art
sen al tevoren kunnen vast
stellen of de betrokken patiënt
gevoelig is voor bijwerkingen.
„In de toekomst zullen derge
lijke effecten dan in toene
mende mate kunnen worden
voorkomen."
Een woordvoerder van Efexor-
producent Wyeth laat weten
dat het de nodige tijd zal du
ren alvorens het bedrijf de pu
blicatie van Drent heeft geana
lyseerd. „Wij houden zorgvul
dig alle bijwerkingen bij."
