Het clubje van Pim
is netjes ingekapseld
él
Wat ruim je op en wat laatje staan?
Politieke erfenis
25
Palazzo di Pietro
zaterdag 3 mei 2003
In het Rotterdamse café Engels
nam Pim Fortuyn op 2 maart
vorig jaar een voorschot op zijn ei
gen gewelddadige dood. „Ze kun
nen mij van de wereld rammen,
maar mijn ideeën kunnen ze niet
wegslaan", zei hij strijdvaardig.
Dat roept de vraag op hoe het ge
steld is met zijn politieke erfenis,
één jaar nadat Volkert van der G.
uit de bosschages bij het Hilver-
sumse mediapark kroop. Harry
Mens: „Nou, het ebt hard weg."
Harry Mens prikt bedachtzaam in
een clubsandwich op het terras
van Huis ter Duin in Noordwijk. Om
hem heen fladderen elegante dames in
licht zomerkatoen, zelf is de makelaar
en tv-presentator ook 'casual' ge
kleed. De gedachten dwalen in die
entourage al snel af naar de vaste za
terdagse dineetjes met vriend Pim.
„Altijd goed eten. Savelberg, dat
soort locaties. Pim met zijn boord-
knoopjes los, iets jongensachtigs over
zich. Dan koos hij de mooiste ober uit
en zei. jij gaat ons vanavond bedie
nen Het samenzijn met Fortuyn was
meestal een feest, wil Mens maar zeg
gen. „Hij was een primadonna, een le
vensgenieter, een filosoof, maar ook:
bang voor wat er komen zou. Ik mis
hem nog iedere dag."
Heeft Fortuyn voorvoeld dat hij op 6
mei, op het hoogtepunt van zijn poli
tieke roem, zou worden neergeknald?
De vraag is al eerder gesteld, want: hij
had er nachtmerries over, zo bekende
hij aan zijn woordvoerder Herben.
Een waarzegster had het hem voor
speld, wist vriend Mens. Zijn moeder
had hem ervoor gewaarschuwd. Feit
blijft dat een tot dan toe onbekende
milieuactivist die dag de Nederlandse
politiek nóg een keer op zijn grond
vesten deed schudden. De eerste keer
was natuurlijk op 6 maart geweest,
toen Fortuyn een hele politieke gene
ratie in één televisiedebat van het to
neel speelde.
Vrijwel iedereen die toen bij Fortuyn
aan tafel zat, WD-leider Hans Dijk
stal, PvdA-leider Ad Melkert, D66-
leider Thom de Graaf en GroenLinks-
leider Paul Rosenmöller, zou de
maanden daarna het leiderschap
moeten opgeven. De enige die kon
blijven - CD A-leider Balkenende -
had na de aanslag op Fortuyn be
scherming nodig. Het Torentje waar
de premier zetelt, kreeg een stalen
hekkogelvrij glas en geblindeerde ra
men. Dat laatste was overigens vooral
de erfenis van moordenaar Volkert.
Na diens aanslag verloor politiek Ne
derland definitief zijn onschuld.
Het stempel dat Fortuyn op Den Haag
heeft kunnen drukken in het jaar
waarin hij furore vierde, is minder ge
makkelijk te beschrijven. „Ze kunnen
mij van de wereld rammen, maar mijn
ideeën kunnen ze niet wegslaan", zei
hij op 2 maart in het Rotterdamse café
Engels. Zag Fortuyn dat goed?
Mens: „Die ideeën van Fortuyn zijn er
nog wel. Alleen: ze worden amper
meer uitgedragen. De LPF is zonder
Pim een partij zonder ziel. Ik word er
niet vrolijk van als ik rondom de her
denking op 6 mei dat gemarchandeer
met vlaggen en manchetknopen zie...
Het ebt allemaal alweer snel weg. Na
zijn dood stond half Nederland hui
lend langs de route, en als je nu ziet
hoe ik met zijn bronzen beeld heb
moeten leuren... Niemand wilde het
hebben."
Gezag
WD-coryfee Hans Wiegel wil geen al
te hard oordeel vellen. „Fortuyn heeft
niet de tijd van leven gehad om veel te
kunnen realiseren." Dat de Neder
landse rechter onlangs bepaalde dat
de politieke schade van de moord op
Fortuyn niet te meten is, vindt hij de
grootst mogelijke onzin. „Flauwekul!
Als hij nog geleefd had, hadden we de
ineenstorting van de LPF niet meege
maakt en ook niet de val van het eerste
kabinet Balkenende. Hij had het ge
zag om een fractie van 26 man inclu
sief de ministers Heinsbroek en Bom-
hoff in het gareel te houden. Fortuyn
had kunnen zeggen: hoor eens, jullie
zijn op mijn bagagedrager deze tent
binnengereden, nu moeten jullie wèl
naar mij luisteren. Doorzijn dood was
dat gezag meteen weg."
Waar stond Fortuyn eigenlijk voor?
Echt vat kregen de overige politici
niet op zijn unieke mengsel van demo
cratische hervormingen, doorgescho-
De kortstondige politieke loopbaan van Pim Fortuyn
- 10feb. 2002:
Bestuur Leefbaar
Nederland zegt
vertrouwen in
Fortuyn op na
omstreden interview
in de Volkskrant.
6 mrt. 2002: Onder
leiding van Fortuyn boekt
Leefbaar Rotterdam bij
gemeenteraads
verkiezingen een
monsterzege.
15 mei 2002: Bij de
Tweede-Kamer
verkiezingen haalt de
LPF 26 zetels. Na een
korte formatie wordt een
CDA/VVD/LPF-kabinet
gevormd dat 87 dagen
standhoudt
22 jan. 2003: De LPF
haalt bij nieuwe
Kamerverkiezingen nog
maar 8 zetels en staat bij
de formatie voorlopig
buitenspel.
11 feb. 2002: Een dag na
de crisis in Leefbaar
Nederland besluit Fortuyn
met een eigen lijst de
verkiezingen in te gaan Lijst
Pim Fortuyn.
6 mei 2002: Iets na zes uur wordt
Pim Fortuyn doodgeschoten in
het Hilversumse mediapark na
een optreden in een radio
programma Zes minuten na de
schietpartij wordt de 32-jange
Volkert van der G. gearresteerd.
15 apr. 2003:
Na een eis van levenslang legt in
een rustig verlopen strafproces
de rechtbank in Amsterdam
Volkert van der G uiteindelijk 18
jaar gevangenisstraf op. Zowel
het OM als Volkert van c
gaat in beroep
De geest van Fortuyn waart nog door de burelen van de LPF-fractie in het Tweede-Kamergebouw, getuige deze afbeelding op het kantoor van een frac
tiemedewerkster. foto Harmen de Jong/GPD
ten liberalisme, nostalgie naar de
jaren vijftig, vooruitgangsgeloof,
chauvinisme en misprijzen voor de
'achterlijke islamitische cultuur'.
„Fortuyn is een extremist. Wat be
staat wil hij afschaffen, wat afge
schaft is, wil hij weer instellen", con
cludeerde WD-leider Zalm. Anderen
trokken provocerender vergelijkin
gen, zoals met Haider, Mussolini, zelfs
Hitler.
„Dit grof geschut toonde al aan dat
het fortuynisme niet onder één noe
mer was te vangen", zegt directeur
Gerrit Voerman van het Documenta
tiecentrum Nederlandse Pers en Poli
tiek in Groningen. Hij heeft als geen
ander het gedachtegoed van Fortuyn
geanalyseerd en bekeken in hoeverre
het weerklank vond bij andere partij
en. Geen eenvoudige klus, stelt hij
vast: „Want Fortuyn was een politicus
van kwikzilver met een nogal exoti
sche mix van opvattingen."
Een jaar lang was vrijwel het gehele
politieke establishment zwaar onder
de indruk van Fortuyn, maar daarmee
is nog niet gezegd dat hij grote invloed
heeft gehad. Voerman: „Al vóór de
doorbraak van Fortuyn zag je dat heel
veel partijen de koers begonnen te
verleggen. Vergeet de enorme impact
van de aanslagen op 11 september
2001 niet, op het denken in Nederland
over veiligheid en migratie. Die aan
slagen, gevoegd bij de onvrede over de
wachtlijsten en politieke grijsheid,
bezorgden Fortuyn zijn podium. Cha
risma, dat zie je altijd, werkt vooral in
tijden van crisis. Het mobiliseert. En
Fortuyn heeft 1,6 miljoen Nederlan
ders gemobiliseerd, dat is zeker. Maar
of hij zelf de aanzet heeft gegeven óf
de aanslagen op 11 september7 Dat is
een beetje de kip of het ei-discussie.
Het asielbeleid was al een stuk stren
ger, nog vóórdat Fortuyn dit zoge
naamde taboe doorbrak."
Dankzij het electorale succes van For
tuyn marcheerden eind mei in elk ge
val 26 'Pim-people' de Tweede Kamer
binnen. Die invasie - waarbij de door
Fortuyn gehate PvdA uit het prachti
ge voormalige ministerie van koloni
ën werd verdreven -symboliseerde het
treffendst de aanval op de gevestigde
orde die Fortuyn voor ogen stond.
Maar inmiddels, een jaar later, heeft
de PvdA alweer 'Koloniën' heroverd.
De partij is met Wouter Bos aan het
roer, terug van weggeweest. CDA en
WD onderhandelen alsof er niets is
veranderd in alle beslotenheid over
een nieuw kabinet De LPF staat wat
verongelijkt aan de zijlijn. Is de bres in
het Haagse fort gedicht?
Ferry Hoogendijk briest. „Als er fets
is waar politici goed in zijn, is het her
stellen van de oude orde! En dan kij
ken ze erbij met een gezicht van: wat
zijn we weer fijn onder elkaar... Ik be
doel: Pim durfde het aan om zijn idea
len klip en klaar voor het voetlicht te
brengen. Maar hoor je nu bij de forma
tie Zalm en Balkenende nog zeggen
waar zij voor staan? Ik hoor alleen
D66 iets roepen over onderwijs en de
gekozen burgemeester Dan heb je het
wel gehad." Mens schampert: „Poli
tiek was een theater voor de elite. De
gevestigde partijen hebben door het
succes van Fortuyn gelukkig in de ga
ten gekregen dat er ook gewone men
sen in de zaal zitten. Maar het volks
theater dat nu wordt opgevoerd, kan
ik nog geen doorslaand succes noe
men Wat je ziet, is vooral een potje
moddersmijten en schelden. De LPF
is ermee begonnen en PvdA en CDA
hebben het inmiddels overgenomen.
Is dat vooruitgang? Het grootste doel
van Fortuyn was om vijftig jaar es
tablishment omver te kegelen. Hij
wilde inbreken in de kliek van mensen
die elkaar baantjes toeschuiven en de
hand boven het hoofd houden. Maar
als je kijkt hoe vlotjes Annemarie Jor-
ritsma, oud-minister van de WD, nu
alweer burgemeester van Almere is
geworden..."
Wat is de politieke erfenis van For
tuyn, een jaar na zijn dood? Wiegel
meent dat met de moord op Fortuyn
een in Den Haag uniek politiek feno
meen onherroepelijk verloren is ge
gaan. „Politiek moet in mijn ogen
meer zijn dan het bestuurlijk afhan
delen van dossiers. Je moet ook de
moed hebben te zeggen wat er mis is in
de samenleving, hoe je het graag an
ders zou zien. Fortuyn zei gewoon kei
hard: ik breng het paard naar de ha
ver, en het zal vreten! Hij had een stijl
die, vrees ik, niet door anderen kan
worden overgenomen omdat ze ge
woon dat talent ontberen."
Het water stroomt weer in de oude
bedding, menen de partijgenoot
Hoogendijk, vriend Mens en de oud
politicus Wiegel Hoe denkt de weten
schapper erover? Voerman is zo moge
lijk nog somberder. „Fortuyn wilde
het politieke bestel openbreken. Nou,
dat heeft nauwelijks vrucht afgewor
pen Het is toch weer business as usu
al. Kijk, een grote LPF-fractie had
nog wel druk kunnen uitoefenen.
Maar het clubje van Herben is, het
spijt me dat ik het moet zeggen, netjes
ingekapseld. Sterker, hij doet over
dreven veel moeite om erbij te horen,
het braafste jongetje van de klas te
zijn. Ik begrijp dat na een jaar geruzie
in de eigen tent best wel. Maar het is
toch vreemd om een partij die een hor
zel wilde zijn, nu te horen verklaren
dat ze al maanden geen problemen
meer veroorzaken
Revival
Is met Fortuyn dan ook het fortuynis
me ten grave gedragen? Voerman ziet
nog wel een revival in het verschiet.
„Want de voedingsbodem is gebleven.
Van de partijtrouw moeten we ons niet
zoveel meer voorstellen, gezien de
laatste twee verkiezingen. Eén bui
tenstaander met een sterke uitstraling
en een goed verhaal kan in dit land zo
maar één zesde van de kamerzetels
veroveren, is gebleken. Een partij of
veel geld heb je er niet eens voor nodig.
Wat vooral telt is menselijk kapitaal
Oud-LPF'er Hoogendijk heeft zelfs al
een erfopvolger in gedachten. „Als dit
kabinet van CDA, VVD en D66 sneu
velt, verwacht ik dat Herman Heins
broek weer in de ring stapt. Ik spreek
de laatste tijd steeds vaker met hem
daarover. En ik ben ervan overtuigd
dat hij wèl succes kan hebben. Want
de kiezers zijn op drift. Ze zijn van de
LPF naar de PvdA gedwaald en laten
straks Wouter Bos net zo makkelijk
weer vallen Wiegel kan die redene
ring een heel eind volgen, al laat hij
zich niet uit over de kansen van de
buurman van Hoogendijk. Veel Ne
derlanders hebben behoefte aan sterk
leiderschap en dat ontbreekt, denkt
hij. „Het spijt me dat ik het moet zeg
gen, maar Balkenende is óók niet de
man die stevig optreedt. De kloof tus
sen burgers en politici is weer net zo
groot als toen Fortuyn opkwam. En
reken maar dat de heisa straks los
barst als het kabinet Balkenende
twee gaat bezuinigen. Dan is het
wachten tot over twee of drie jaar
wéérzo'n figuur opstaat."
Fortuyn zelf zal het allemaal een rot-
zorg zijn, meent Mens tenslotte. „Ik
weet vrij zeker dat Pim zich over de
hele situatie rond de LPF niet meer
opwindt. Welnee. Hij zit in de hemel
dikke sigaren te roken met John F.
Kennedy, die hij enorm adoreerde.
Omringd door mooie jongens, reken
maar!
Paul Koopman
Pim Fortuyn is dood, maar de ramen van
zijn villa worden nog elke donderdag
gewassen. De tuin wordt netjes bijgehouden
en als het schilderwerk klaar is, komen het
dak en de goten aan de beurt. De nieuwe ei
genaar vindt het een heilige plicht het be
kendste woonhuis van Rotterdam in top
conditie te houden. Toekomstplannen voor
het pand zijn er niet, zegt de huisbewaarder.
Een museum? Misschien.
De woning van Pim Fortuyn blijft ook een
jaarna diens dood grote aantrekkings
kracht uitoefenen op zijn volgelingen. Er
gaat geen dag voorbij of er bellen mensen
aan of ze binnen een kijkje mogen nemen
Nog dagelijks worden er bloemen bezorgd
en elke avond komen fans in het plantsoen
voor het huis bijeen.
De bezoekersstroom laat zich lastig kanali
seren. Het heeft weinig geholpen dat het
manshoge standbeeld dat Harry Mens van
Fortuyn liet maken in de achtertuin is ge
plaatst en met aan de voorzijde, zoals de op
drachtgever wilde. Pim-adepten zijn hard
nekkig: ze wachten nu net zo lang bij het hek
tot ze de huisbewaarder kunnen aanschie
ten met de vraag of ze alsjeblieft even hun
bronzen held mogen zien. Speciaal om aan
die wens tegemoet te komenis er een deur in
de schutting gemaakt. Voor een snel bezoek
achterom. Fortuyns Palazzo di Pietro is te
genwoordig eigendom van de Wassenaarse
onroerendgoedmiljonair Chris Thünnes-
sen. Hij kocht het pand van de nabestaan
den, inclusief het complete interieur en
kwam zo in het bezit van alles wat Fortuyn
om zich heen verzamelde, van de meubels en
schilderijen tot en met de sigaren en strop
dassen toe.
Om souvenirjagers de pas af te snijden, is de
toegang streng gelimiteerd Familieleden
van de overledene zijn welkom, net als de
ministers en kamerleden van de LPF en de
kern van Leefbaar Rotterdam. Voor ande
ren blijft de deur meestal stevig op slot. „Te
veel aanloop is niet leuk voor de buurt. We
gaan hier op het plein goed met elkaar om.
Dat willen we zo houden," verklaart de
huisbewaarder, die graag anoniem blijft.
Daarom wordt Fortuyns villa in tegenstel
ling tot eerdere plannen misschien toch
geen museum Het was een interessant idee,
maar er zijn tal van redenen om er nog eens
kritisch naar te kijken. Het lijkt, zegt Thiin-
nessens woordvoerder, bijna onmogelijk
grote aantallen mensen te ontvangen en te
gelijkertijd het interieur in oorspronkelijke
staat te handhaven. De bewoner was zeer
gesteld op orde en netheid en verdroeg het
niet als een voorwerp ook maar een centi
meter werd verschoven. En beeldjes, boe
ken, pressepapiers, visitekaartjes, foto's en
andere persoonlijke objecten staan en lig
gen er - ordelijk gerangschikt - volop op de
vele bureaus en werktafels. Zelfs een kassa
bonnetje van een ijzerhandel voor de aan
schaf van een nieuwe lamp ligt er nog
Eigenlijk is het huis al een museum. Een
rondleiding, waarbij uit privacy-overwe-
gingen alleen de slaapkamer dicht blijft,
maakt dat snel duidelijk. Alles verkeert in
dezelfde staat als toen Fortuyn voor de laat
ste maal de deur achter zich dichttrok.
Sinds hij op 6 mei 2002 om zeven minuten
over zes 's avonds de laatste adem uitblies -
de antieke klok in de ontvangstkamer is op
dit tijdstip stilgezet, andere klokken zullen
snel volgen - is ieder voorwerp in huis ge
schiedenis geworden.
Daarom zou het ongepast zijn iets te verwij
deren. En dat levert meteen het dilemma op
waarvoor de pleitbezorgers van een muse
um zich zien geplaatst. Het is onbegonnen
werk alles te laten zoals het is, maar de helft
van de spullen opbergen kan ook niet. De
huisbewaarder: „Dit huis is Pim. Op alles
wat hier staat en hangt was hij vreselijk
trots. Haal je iets weg, dan is het Pim niet
meer."
En dan- wat ruim je op en wat laat je staan?
Neem de fonteintjes en wasbakjes, die je
overal in het huis aantreft. Kennelijk was
Fortuyn op het manische af hygiënisch.
Zo'n eigenaardigheid wordt alleen duide
lijk als je al die wasplaatsen intact Iaat. Het
zelfde geldt voor de tientallen kunstwerken
aan de muur. Moet je de ene beroemde schil
der laten hangen en de andere verwijderen?
In de zoektocht naar de oplossing hoe het
grote publiek kennis kan maken met de leef
omgeving van Pim Fortuyn, zonder dat die
omgeving geweld wordt aangedaan, is ge
opperd vertrekken met glazen wanden af te
schermen Een ander idee is alle vertrekken
uitgebreid te filmen en op internet te zetten
als virtueel museum Volgens een variant
hierop kan het gefilmde interieur als dvd op
de markt worden gebracht.
Een digitaal museum heeft één groot na
deel: de 'bezoeker' mist de sfeer. En die is on
misbaar wil je iets van Pim Fortuyn begrij
pen. Want hoe weelderig, kleurrijk en
smaakvol ook ingericht, dit huis mist iets
essentieels: intimiteit, warmte. Hier rond
lopend, besef je opeens dat behalve Fortuyn
niemand zich met de inrichting heeft mogen
bemoeien Alles weerspiegelt zijn hoogst
persoonlijke smaak.
De woonkamer van Pim Fortuyn. Wel of
geen museum? foto Guido Benschop/GPD
Vreemd genoeg ontstond er op die manier
eerder een anonieme showroom dan een ei
gen woonomgeving. Je krijgt het gevoel dat
Pim Fortuyn een eenzaam mens is geweest -
een indruk die nog eens wordt versterkt
door het ongewoon grote aantal foto's en
portretten dat Fortuyn van zichzelf ophing.
Dat hier een mens van vlees en bloed heeft
geleefd, proef je alleen uit kleinigheden als
de aangebroken kruidenpotjes in de keuken
en de geknakte ruggen van stukgelezen boe
ken.
Nog zoiets wat je op een dvd niet snel zal op
vallen: dat de bewoner zichzelf soms met
zijn exclusieve smaak in de weg zat. Zo ver-
toont de rode marmeren vloer op de eerste
verdieping lelijke slijtplekken door For
tuyns voorkeur voor bepaalde leren schoe
nen die hij speciaal in Engeland liet maken,
terwijl de schoenmaker nadrukkelijk had
gewaarschuwd er nooit mee op hout of mar
mer te lopen.
Tijd om van al het moois om zich heen te ge
nieten, had de bewoner eigenlijk ook niet.
Het bleek dat hij zijn wijnkelder sterk had
verwaarloosd. Er werd een vinoloog inge
huurd om de goede flessen te scheiden van
de bedorven exemplaren. Dat kostte ver
schillende dagen. Daarna kwam de reini
gingsdienst om de verzuurde wijn op te ha-
len. Er verdwenen enkele tientallen dozen
in de vuilniswagen.
Nevin Atici en Peter de Lange
