Stilte zegt meer dan woorden PZC Speurneus tegen het decor van het oude China 25 David Albahari Verzamelaar Büch nu zelf verzameld v 1 Rechter Tie komt terug donderdag 1 mei 2003 proza Martin Sommer: Heimwee naar Frankrijk. Volkskrant-redac teur Sommer was van 1997 tot 2002 correspondent in Parijs. Hij ontmoette op het platteland vrouwen die zich dagelijks mooi maken voor de postbode, amb tenaren die zich veertig uur per week tegen het Engels verzet ten, Corsicaanse terroristen, en verdiepte zich in de betekenis van Charles de Gaulle. Uitgeve rij J.M. Meulenhoff, 320 pag., €19,50. Jeffrey Robinson: De medicij nen mafia - Geld, ego en macht binnen de farmaceutische indu strie. 'Een medicijn dat de onge- neeslijken geneest, maar niet verkoopt, is slechte handel. Als een medicijn goed verkoopt, maar nauwelijks iets beter maakt, is het nog steeds prima handel.' Een veelzeggend citaat uit dit boek, waarin Robinson zich afvraagt of de meeste ge neesmiddelenfabrikanten niet meer oog hebben voor het wel zijn van hun aandeelhouders dan voor dat van de patiënten. Bedrijfsspionage, onwelgeval lige politieke besluiten, geweld, de Derde Wereld, omgekochte wetenschappers, het komt alle maal aan bod. Eerder ontstond ophef over Robinsons boek De witwassers, dat in 1995 in Ne derland verscheen. Vertaling Kees van Weele. Uitgeverij El- mar, 348 pag., €17,95. P W. Klein en Justus van de Kamp: Het Philips-Kommando in Kamp Vught. Een geschiede nis van dilemma's en bizarre te genstellingen, dat is het verhaal van de duizenden gevangenen die in de jaren '43 en '44 bij het zogenaamde Philips-Komman do elektrische apparaten en halffabrikaten produceerden, van knijpkatten tot radiolam pen. Hoogleraar geschiedenis in Leiden, Klein, en historicus Van de Kamp proberen in dit boek te verklaren hoe het kon dat een jood optrad als inkoper voor de SS, waarom het Kamp Vught een 'krols paradijs' werd ge noemd, hoe er op grote schaal sprake kon zijn van 'gecamou fleerde' sabotage en waarom een onderneming van het gehal te en kaliber van Philips bereid was met de SS samen te werken in een concentratiekamp. Uit geverij Contact, geïll., 351 pag., €24,90. Jan van der Plas Mike Sche pers: Popmuziek, ruim 1000 be grippen van A tot Z. Wat is een autoharp, een ghosttrack, een smoelschuif, een toaster of uit fluiten? Hoe wijs te worden uit zinnen als: 'Het is heel basic, Americana haast. Ik heb zelfs bottleneck op een dobro ge speeld. Die bandcompressie is te gek, joh. De gitaren zijn recht streeks met de Dl de tafel inge gaan.' Om de geheimtaal van de popmuziek te ontrafelen heb ben de twee samenstellers een overzicht opgesteld, waarmee iedere leek een kenner kan wor den. Uitgeverij Spectrum, 215 pag., €12,50. thriller Ian Rankin: Laat maar bloeden. Achtste thriller van de Schotse auteur Ian Rankin waarin de al coholische inspecteur John Re bus opnieuw de hoofdrol speelt. Er doemen tal van problemen op voor Rebus, die hij dient op te lossen. Is de dochter van de bur gemeester ontvoerd of 'gewoon' weggelopen? Waarom versnip pert een raadslid documenten die al jaren oud papier zijn? En wat zit achter die uitnodiging voor Rebus van een notabele om eens kleiduiven te komen schie ten? Vertaling: Anders Pieterse. Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 335 pag., €17,50. oor fijnproevers, viel hier en daar al te lezen. Moederland, de eerste roman in Nederlandse vertaling van de joods- Servische schrijver David Albahari, is een parel van vertelkunst. 'Als schrijver besef ik dat taal niet het hele leven is.' "|VT egen jaar geleden verliet hij -LN Belgrado, Joegoslavië, Eu ropa. „Bosnische joden vlucht ten weg. Met het laatste vliegtuig van Sarajevo naar Belgrado. Hun leven verpakt in maximaal twee tassen. Ik dacht: hoe voorkom ik dat ik zo'n situ atie beland? Door niet hier te zijn." David Albahari ging in op een aanbod om in het Canadese Cal gary writer-in-residence te worden. Voor een jaar. „Ik was zo naïef te denken dat ik in 1994 terug zou keren." Hij woont nog altijd in Calgary. „Toch heb ik het rare gevoel dat ik nooit ben weggegaan. Ik schrijf in mijn taal en ik publiceer mijn boeken in Belgrado." Een merkwaardig, positief ef fect van zijn keuze voor Canada was dat Albahari het als zijn plicht ging zien veel en bij voortduring te schrijven. „Mijn kinderen aardden snel in Cana da. Moest ik als familieman het leven van mijn gezinsleden zo ingrijpend beïnvloeden en hen meenemen naar Belgrado om dat ik als schrijver vind dat ik in mijn taalgebied moet leven? Nee dus. Toen ben ik fanatiek aan het werk gegaan. Anders zou ik me belachelijk voelen." In ne gen jaar Canada schreef hij, een Serviër van joodse komaf, ne gen boeken, waaronder vijf ro mans. Een van die romans is nu ver taald: Moederland. Dit is het boek waarvoor David Albahari (1948) in 1997 de belangrijkste Servische publieksprijs voor li teratuur ontving. Alleszins be grijpelijk, want Moederland is de tot nu toe grootste literaire verrassing van 2003. In de roman loopt een man met het idee rond een boek over zijn overleden moeder te schrijven. Hij heeft haar ooit lang geïnter viewd over haar leven op de Bal kan en na veertien jaar besluit hij de geluidsbanden van die ge sprekken af te luisteren. Maar dat het verleden, dat uit de ban den in alle bewogenheid her rijst, zo'n heftig effect op hem zou hebben, had hij niet be vroed. „De belangrijkste uitdaging bij dit boek was een boek te schrij ven zonder het te schrijven. Als een 'onschuldige' lezer, iemand zonder leeservaring, tegen me zou zeggen dat hij het boek over mijn moeder had gelezen, dan zou ik antwoorden: 'Dat kan niet, er is geen boek over mijn moeder'. De verteller in het boek heeft het boek nooit ge schreven. Hij wil het wel, maar hij aarzelt. Hij weet dat wan neer hij erin zou slagen het ver haal op te schrijven, het nog niet zou uitdrukken wat hij wil ver tellen. Hij is bang dat de woor den de echte betekenis niet zul len overbrengen van wat hij wil zeggen. Tegelijkertijd is hij niet zeker over wat hij wil zeggen. Dat is het dilemma waar we vaak voor staan in het leven, schrijver of geen schrijver. Steeds lopen we weer aan tegen het gegeven dat taal iets zegt, maar nooit volledig vat wat we willen zeggen. Het is vaak óf te veel ófte weinig." De mooie paradox is dat Alba- David Albahari: „Als schrijver besef ik dat taal niet het hele leven is," hari in Moederland tussen de re gels door juist een zo aangrij pend, doorleefd, inlevend en gevoelig portret schetst van de vrouw, het verleden, het land. Natuurlijk is hij de man niet, natuurlijk is de vrouw niet zijn moeder, natuurlijk bestaan er geen geluidsbanden. Dat de man Joegoslavië heeft verruild voor Canada deelt hij met de schrijver, maar meer dan flin ters autobiografie zitten niet in het boek. „Als schrijver besef ik dat taal niet het hele leven is. Ik weet, er is een stroming in de filosofie die zegt dat er alleen taal is, dat taal de wereld is, dat de wereld is op gebouwd uit louter taal. Maar ook mensen die geen taal mach tig zijn, denken. Ook zij hebben een wereldbeeld in hun hoofd. Ze hebben een innerlijke taal en die is niet hetzelfde als een ge sproken taal. Deze roman weer spiegelt mijn idee - en dat is paradoxaal - dat als het om schrijven gaat, de stilte vaak veel beter uitdrukt dan woor den. Je kunt met stilte dingen zeggen die je met woorden niet kunt uitdrukken." „Taal is veel beperkter dan ons gevoelsleven. We moeten alle maal accepteren dat we zitten met een beperkt aantal woorden voor een stortvloed aan ver schillende gevoelens. Aan elke beschrijving zit een beperking. Schrijvers die dit ervaren, vech ten altijd met de taal. Mijn boek gaat uiteindelijk over taal en meer specifiek over de vraag of taal een substituut voor de we reld kan zijn." Hij is beïnvloed, zegt hij, door zowel het Zen-boeddhisme als de oude, chassidische verhalen uit Polen. „Die zeggen: stilte is het belangrijkste aspect van spraak. Ik zoek de stilte die niet stil is, maar spreekt." Albahari vertelt dat hij in een van zijn es says de beroemde woorden van William Faulkner (uitgespro ken bij de aanvaarding van de Nobelprijs), dat het de taak van de schrijver is over de hartslag van de mens te schrijven, heeft geherfomuleerd. „Vanuit mijn postmoderne perspectief moet de schrijver de stilte tussen twee hartslagen uitdrukken." Maar hij is de eerste om dit alles meteen te relativeren. „Die 'on schuldige' lezer zal meteen roepen: 'Je praat mooi, schrij vermans, maar je boek staat boordevol met woorden'. Dan heeft hij een punt, maar wat moet je dan als schrijver?" De lezer heeft zeker een punt, want Moederland kent ook nog eens geen alinea's. 'Ik heb deze vorm gekozen toen ik in Canada ging wonen. Eerst schreef ik postmodern, dat wil zeggen: in fragmenten, die vreemde sa menhangen vertoonden. Ik vond dat ik na mijn vertrek uit Belgrado een andere vorm moest kiezen. Ik schrijf nu al mijn romans zonder alinea's Mijn boeken zijn niet lang. Nu is het hele boek een fragment, ze ker afgezet tegen de enorme bi bliotheek die de mensheid bij el kaar geschreven heeft." Ergens in Moederland vraagt de man zich af of hij ooit iemand anders dan een Europeaan kan zijn. „Als ik die vraag moet be antwoorden, is het antwoord 'nee'. Negen jaar geleden ging ik weg uit Europa. Dat was pijn lijk. In Europa groei je op in een wereld die helemaal in haar ei gen geschiedenis is onderge dompeld. Hier in Amsterdam loop je door straten die door miljoenen bewandeld zijn, ge wone mensen en beroemdhe den. Geschiedenis is er tastbaar. Calgary is het tegenovergestel de. Daar worden de eigen wor tels juist ontkend. Je wortels ontkennen is daar bewijzen wie je bent." Wat toch de vraag opwerpt of Joegoslaven niet juist een te groot gevoel voor geschiedenis hebben. Hoe kon anders de veldslag bij het Merelveld in 1389 nog een rol spelen in de Balkan-oorlog van de jaren ne gentig? „De resultaten van de geschiedenis zijn niet geaccep teerd of begrepen. Wat ik wil zeggen: wat in de jaren negentig in Joegoslavië is gebeurd kan niet alleen gezien worden als een continuering van de ge schiedenis. Het communistisch systeem, na de Tweede Wereld oorlog, heeft een geschiedenis voor ons gecreëerd. Een groot deel van de geschiedenis was niet in beeld, werd ontkend of verdrongen. Toen later de ver schillen sterker werden, kon ie dereen in de vruchtbare grond van het niet verwerkte verleden precies dat uitkiezen wat in hun ideologische kraam van pas kwam." Dus als Tito de verwerking van het verleden niet zo onderdrukt had? „Wat je zegt: een academi sche vraag. Laat ik Duitsland noemen. Pas toen het Duitse volk het aandurfde naar het pijnlijke verleden te kijken, konden er antwoorden worden geformuleerd, oplossingen ge vonden. Was dat na de oorlog in Joegoslavië ook gebeurd, had het anders kunnen lopen, wie weet. Dan hadden er antwoor den klaar gelegen op vragen die in de jaren negentig actueel werden. We zullen het niet we ten." Theo Hakkert David Albahari: Moederland. Ro man - Vertaling. Reïna Dokter. Uit geverij Cossee, 176 blz., €19,90 (geb.). B oudewijn Büch was zoals bekend een fanatiek verza melaar, maar hij wérd ook ver zameld. Frans Mouws (33) schat dat er in Nederland zo'n 500 Büch-verzamelaars zijn, van wie vijftig echte die-hards. Hij behoort overduidelijk tot de laatste categorie. Vorige week verscheen een boek van zijn hand met allerhande wetens waardigheden over Büch Frans Mouws, in het dagelijks leven ICT-medewerker van Fontys, wijst op zijn boeken kast, die voor de helft in beslag genomen wordt door publica ties van en over Büch. En dan zijn er nog diverse parafernalia, zoals posters - „Enkele heel zeldzaam", aldus de Büch-ver- zamelaar uit Eindhoven - en wat dies meer zij. Mouws had zijn buik vol van le zen na de zware literatuur op de middelbare school, vertelt hij, maar toen hij rond zijn acht tiende een van de eilandboeken van Büch onder ogen kreeg, was hij op slag gefascineerd door de bijzondere feitjes en vreemde wetenswaardigheden die de schrijver bijeen wist te brengen Eenmaal bevangen door de geestdrift van Büch ging hij al les verzamelen wat los en vast zat aan de schrijver. „Op zeker moment sla je helemaal door", geeft Mouws grif toe. Want wat schreef Büch veel! Mouws stond er zelf versteld van wat hij allemaal tegen kwam aan boeken en losse pu blicaties, zoals columns over de meest uiteenlopende onderwer pen in de meest uiteenlopende bladen, van filatelietijdschrif- ten tot popbladen zoals Oor en computermagazines. „Ik hield alles bij", zegt Mouws. Van het geen hij verzamelde maakte hij lijstjes, zodat hij ook nog eens kon terugvinden wat hij zocht. Voor Mouws was Büch een bron van energie en inspiratie. „Als ik iets van hem las had ik meteen zin op mijn motor te stappen en bijvoorbeeld naar Weimar te rij den om het graf van Goethe te bezoeken Büch had het talentje ongelooflijk enthousiast te ma ken voor alles waar hij zich mee bezighield." Hoezeer Mouws gegrepen was door Büch bleek toen de schrij ver op 23 november van het vo rig jaar overleed. „Ik zat op de bank met tranen in de ogen. Ik keek er zelf van op, want ik ken de hem nauwelijks persoon lijk." Later werd hij gebeld door uitgever Martin Ros die voor stelde een boek te maken van zijn Büch-verzameling, Dat het boek er nu is betekent overigens niet dat zijn werk als Büch-verzamelaar erop zit. „Er ligt nog zoveel materiaal van Büch dat allemaal gepubliceerd moet worden en er wordt nog zoveel óver hem geschreven. Het verzamelen gaat gewoon door", stelt Mouws met voldoe ning vast. Peter van Vlerken Frans Mouws: Boudewijn Büch, een overzicht van zijn werk - Uitgeverij Aspect, €24,98. Büch-verzamelaar Frans Mouws Miljoenen boeken van Robert van Gulik over de legendarische Chinese rechter- speurder Tie gingen wereldwijd over de toonbank. In Nederland zijn ze op. Van Gu- liks zoon Thomas spande zich met succes in voor heruitgave. Met ingang van deze week weer in de winkel. De historische figuur rechter Tie (630-700 na Chr.), magistraat in het oude China zou allang in de vergetelheid zijn geraakt als Nederlander Robert van Gulik (1910-1967) er niet was geweest. Want Van Gulik liet zich destijds door Tie inspireren tot 17 span nende boeken: 16 romans en een bundel kor te verhalenZe werden in achttien talen ver taald; miljoenen exemplaren gingen over de toonbanken, overal ter wereld. Bij heel veel Nederlanders moeten de Tie-boeken nog in de boekenkast staan, of vergeten op zolder liggen. Van Guliks Tie schitterde bovendien in een Engelse televisieserie. Rechter Tie werd door Van Gulik neergezet als een Chinese meesterspeurder a la Mai- gret en Sherlock Holmes, maar dan tegen het decor van het oude China. Van Gulik sloot met zijn boeken over Tie aan bij de Chinese traditie om de magistraat/ dis trictsbestuurder te laten optreden als cen trale figuur in detectiveromans. Tie is niet alleen rechter, maar ook stadsbestuurderen hoofd van de politie. Bijgestaan door vier trouwe assistenten, die zeer hardhandige ondervragingsmethoden niet schuwen, lost talloze rr>on»-r'-7--.lron nr) schernzinniffe wijze op. Het zijn spannende verhalen die hun meerwaarde ontlenen aan het Oosterse decor waarin ze zich afspelen. En aan de op merkelijk vrije seksuele moraal. Van Guliks zoon Thomas: „Rechter Tie was mijn vader zelf. Ik herken zijn rechtvaardigheidsge voel. En zeker ook zijn belangstelling voor vrouwen." Rechter Tie 'leeft' nog altijd. Hij heeft te genwoordig zelfs een eigen website. Maar de ooit zo populaire boeken zijn nergens meer te koop, behalve dan in antiquariaten en op boekenmarkten. Zoon Thomas M. van Gulik gaat daar nu in samenwerking met de Oosterbeekse Uitgeverij Ravenberg Pers verandering in brengen. Alle zeventien boe ken worden de komende jaren opnieuw uit gebracht. Thomas van Gulik weet dat er nog altijd be langstelling is voor het werk van zijn vader. Vaak krijgt hij te horen: wat jammer dat die boeken niet meer te krijgen zijn! Ter gele genheid van de jaarwisseling 1999-2000 gaf hij in eigen beheer een kort Tie-verhaal van zijn vader uit: Oudejaarsavond in Lan- Fang Het gelegenheidsboekje was een nieuwjaarscadeau voor vrienden en relaties van Van Gulik jr. De plot van het verhaal: wat aanvankelijk voor de plaats van een gruwelijke misdaad werd aangezien, blijkt dat helemaal niet te zijn. De plas bloed op de vloer van het gezin van de verdachte mars kramer Wang is afkomstig van de bovenbu ren, die een varken hebben geslacht en daarbij veel bloed hebben gemorst. Dat var- kensbloed is tussen de vloerplanken door naar beneden gedruppeld, waar het op de vloer van Wangs woonkamer een kolossale plas heeft gevormd. Uit de vele enthousiaste reacties op het gele genheidsboekje maakte Van Gulik jr. op dat het genre nog altijd wordt gewaardeerdHet besluit om het gehele Tie-oeuvre van zijn vader opnieuw uit te brengen was snel geno men. Alleen nog een uitgever. Uitgeverij Ra venberg Pers kon zich meteen vinden in het concept dat de zoon van de schrijver voor ogen stond. Dat concept gaat deels terug op de wijze waarop de serie boeken oorspron kelijk door Uitgeverij Van Hoeve (Den Haag) werd uitgegeven: een gekleurd om slag met daarop een witte tekening van een scène uit het verhaal en in het boek tevens enkele tekeningen. Die tekeningen zijn ove rigens van de hand van de veelzijdige auteur zelf. De oorspronkelijke teksten zijn aangepast aan het hedendaagse Nederlands (zo is 'ma caroni' vervangen door 'mie'). Elk deel van de Tie-serie is voorzien van een inleiding Het eerste, Fantoom in Foe-lai, is ingeleid door sinoloog Wilt Idema. Het tweede, Het Chinese lakscherm, door misdaadauteur Jan Willem van de Wetering. Voor de nog uit te geven delen zijn onder anderen Rudy Kousbroek en Arthur Japin uitgenodigd een inleiding te schrijven. Elk deel in de heruit gave bevat als extraatje een korte biografi sche aantekening, die verband houdt met het betreffende deel. Uit het nawoord van Van Gulik bij Fantoom in Foe-lai blijkt dat hij met zijn Tie-boeken ook nadrukkelijk op de Chinese markt mik te (naar later zou blijken met veel succes). Hij verklaart waarom hij de naakte voeten van een vrouwenfiguur niet heeft afgebeeld op een tekening (waarop overigens wel haar borsten te zien zijnHet is de Chinese sek suele moraal: het afbeelden van onbedekte vrouwen voeten was in China taboe. Het leek van Gulik commercieel gezien dus maar beter die blote voeten niet te laten zien Robert van Gulik was, behalve schrijver (hij schreef ook het Boekenweekgeschenk 1964: Vier vingers), ook sinoloog en diplomaat. In laatstgenoemde hoedanigheid bekleedde hij vele posten in het Verre Oosten. Zijn laatste levensjaren was hij Nederlands am bassadeur in Tokio. In 1993 verscheen bij de Boekerij de biografie over Van Gulik, onder de titel 'Een man van drie levens', geschre ven door C D. Barkman en H, de Vries-Van der Hoeven). Henk Aalbers De eerste twee delen in de heruitgave van de Rechter Tie-reeks zijn Fantoom in Foe-lai en Het Chinese lakscherm; uitgegeven door Uitgeverij Ravenberg Pers, €24,-per deel. Zie ook: www.rechtertie.nl. Robert van Gulik

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2003 | | pagina 25