>ZC
Springer verheft zijn paard ook al tot priester
23
Musical Tijl Uilenspiegel
,nderdag 24 april 2003
Tijdloos
^feSidden-Zeeland: 0118-484369;
£s Vlaanderen: 0114-372770.
Je: 0118-484413
- 5PZrednactie@ pzc.nl
jjs 18,4380 AA VI i ss i n ge n
J
e schelm is weer helemaal in. In de bioscoop trekt
de ongeneeslijke deugniet Pietje Bell bijna een
eeuw na zijn eerste avonturen nog altijd
drommen publiek. En in het theater is nu de beurt aan een
andere snaak: Tijl Uilenspiegel, een niet minder
onverbeterlijke schavuit. Over deze vlegel heeft Opus One nu
een familiemusical gemaakt.
Belhamels
doen het
uitstekend
Bij Opus One is Uilenspiegel
niet zozeer een 'schelm als
wel een vrijheidsstrijder', zegt
zakelijk directeur van het gezel
schap, Maarten Voogel, met
choreograaf-acteur Frans
Schraven oprichter van het ge
zelschap dat sinds 1988 dans,
zang en spel in zijn familievoor
stellingen mixt. Opus Onze
heeft zich voor zijn 'Tijl Uilen
spiegel' gebaseerd op 'La légen
de d'Ulenspiegel' uit 1867 van
de Franstalige Belg Charles de
Coster, bij ons wel bekend als
'Uilenspiegel en lamme goed
zak in Vlaanderenland en el
ders'. De Coster veranderde de
oorspronkelijke, dubieuze op
lichter in een vrijheidslievende
Vlaamse volksheld en belhamel
die strijdt tegen de Spaanse ko
ning Filips II.
Voogel: „Wij hebben het boek
van De Coster meer als histori
sche roman benaderd dan als
schelmenroman. Wij vonden de
grappen in het boek soms wel
wat oubollig. Dat in de bewer
king die wij ervan gemaakt heb
ben toch veel te lachen valt,
merkten we wel tijdens de try-
outs."
De Coster baseerde zijn avon
turenroman indertijd op een
Duits volksboek uit 1515dat
terugvoert op de veertiende-
eeuwse Uilenspiegel. De legen
de verspreidde zich vanaf de
zestiende eeuw razendsnel over
West-Europa. Vreemd is die po
pulariteit niet. De originele Ui
lenspiegel is een symbool van
onverzettelijkheid. Hij houdt
als een Shakespeareaanse nar
de zondige mens met al zijn on
deugden en zwakheden een gro
teske (lach)spiegel voor.
Als kind neemt hij volwassenen
bij de neus, later op zijn reizen
werkt hij als knecht bij bakkers,
smeden, schoenmakers en
kleermakers. Hij verkeert net zo
gemakkelijk in de (hoge) krin
gen van koningen en bisschop
pen als onder geleerden en
kooplieden. En als hij ergens
profijt uit kan trekken, kruipt
hij in de huid van een dokter,
handelaar of koster. Op zijn
sterfbed neemt hij de menselijke
hebzucht nog in het ootje door
zijn nabestaanden te foppen
met een schijntestament. Zelfs
na zijn dood kan hij het niet la
ten: zijn doodkist wordt niet lig
gend in het graf neergelaten
maar rechtop.
Dat laatste zit trouwens niet in
de voorstelling van Opus One,
zegt Voogel. De theaterbewer
king van John Yost (regie) en
Coot van Doesburgh (speel-
tekst) speelt in het midden van
de zestiende eeuw. Het protes
tantisme is in opkomst, de in
quisitie rekent met de zegen van
Filips II onbarmhartig af met
niet-katholieken, de zogenoem
de ketters. De kloof tussen de
Nederlanden en Filips II is on
overbrugbaar. Het verzet neemt
toe. Willem van Oranje, de late
re Vader des Vaderlandsleidt de
opstand. In de toneelversie ont
popt Uilenspiegel zich na de
wrede dood van zijn vader als
een rebel die vecht voor de onaf
hankelijkheid van de lage lan
den.
Voogel: „Uilenspiegel is een
tijdloos verhaal, maar wij heb
ben het verhaal in een historisch
perspectief geplaatst, zonder
overigens belerend te zijn. Onze
voorstelling is erg Hollands.
Van onze vorige producties, zo
als 'Belle en het beest', lag het
verhaal min of meer vast. 'Ui
lenspiegel' hebben we veel meer
naar onze eigen hand kunnen
zetten."
Toen Opus One in februari 1988
begon, nam het gezelschap zich
voor om alle vormen van dans,
op een zo toegankelijke manier
bijeen te brengen. Voor een zo
groot mogelijk publiek, 'van
theatergek tot theaterleek'. Is
dat gelukt?
Voogel: „Het was niet altijd
even eenvoudig. We hebben ge
zocht en uitgeprobeerd. Gaan
deweg vonden we onze vorm.
Daarbij kwamen we steeds
meer uit op stukken uit de we
reldliteratuur. We hadden ook
de tijd mee, musicals werden
steeds populairder. Maar op die
golf hebben we wel een eigen,
trouw publiek weten op te bou
wen. Van 8 tot 88. Waarbij we
een balans proberen te vinden,
Frans Schraven als Tijl Uilenspiegel.
zodat we zowel het jeugdige als
het oudere publiek kunnen
boeien. Zomoet jeervoorzorgen
dat er niet te veel tekst is. De
jeugd van tegenwoordig is ten
slotte vooral een zappende
jeugd, die visueel is ingesteld.
'Tijl Uilenspiegel' is inmiddels
de vijftiende productie van
Opus One in vijftien jaar, en
maakt net als de voorgaande
shows een lange tournee door
het land. Zo werd het recente
'Belle en het beest' ruim 150
keer opgevoerd. Maar toch weet
lang niet iedereen raad met
Opus One. Voogel, laconiek:
„Neem 'Belle en het beest'. In de
ene krant werd de voorstelling
vernietigend besproken, de an
dere was juist laaiend enthousi
ast. Zo gaat dat steeds. Het geeft
aan hoe moeilijk het is om ons te
duiden. Waar horen we thuis?
Niet echt in de musicalhoek,
maar ook niet in de hoek van de
dans. Daar hebben critici en ook
theaterdirecteuren het blijk
baar nog steeds moeilijk mee.
Het zij zo, ik stoor me er niet
Geheimen van Nicolette Smabers
Mirjam van Dam de schaamte voorbij
Geweld met een zachte g
foto Govert de Roos
eens meer zo aan. Het hoort er
gewoon bij." Financieel draait
Opus One op eigen kracht. „Dat
was misschien niet altijd opti
maal", zegt Voogel, „maar het
maakt je wel inventief. Je kunt
niet lui achterover hangen. Ei
genlijk is het veel riskanter om
van subsidie afhankelijk te zijn.
Ik weet wel hoe het komt. In het
verzuilde Nederland waren we
altijd gewend om alles keurig in
hokjes op te delen. Ook in de
kunstwereld. Dit is dans, dat is
toneel, dit is musical, dat is ca
baret. Wij doorbraken die gren
zen. Daardoor wisten subsidie
gevers niet wat ze met ons aan
moesten. Dat is nog steeds zo.
Terwijl het land ontzuild is, zie
je dat in de kunstwereld vaak
nog in dezelfde stereotypen ge
dacht wordt."
„Wij hebben wel navolging ge
kregen. Denk aan recente musi
calproducties als 'Aladdin', 'Pe
ter Pan', 'Alleen op de wereld',
die wij vijf jaar geleden al ge
daan hebben. En kijk naar Stu
dio 100 in Vlaanderen, van K3
en Kabouter Plop, die laatst de
musical 'Doornroosje' heeft ge
maakt. Musicals zoals wij die al
jaren brengen, zijn nu gemeen
goed geworden. Wij zijn trend
settend geweest. Het verschil is
dat wij geheel eigen, oorspron
kelijke producties uitbrengen.
Met alles door onszelf gemaakt:
script, muziek, choreografie,
decors, kostuums, posters enzo
voort. Daar zijn we best wel
trots op. En dat met steeds de
zelfde kern. Wij blijven ook
steeds naar nieuw - bij voorkeur
jong - dans- en theatertalent
zoeken. Verder verzorgen we
educatieve programma's voor
het onderwijs. En in onze park-
Studio geven we dans- en bal
letlessen, en zanglessen zodat
de dansers zich kunnen ontwik
kelen tot allround artiesten.
Ook het acteren proberen we
steeds te verbeteren, Want acte
ren is bij sommige dansers nog
vaak de zwakke schakel, en de
ketting is zo sterk als de zwakste
schakel."
Maarten Voogel begon zijn car
rière zelf als danser. Vindt hij
het niet jammer dat hij door zijn
directeursbaan zijn danscarriè
re eraan heeft moeten geven?
„Ja, het was wel een hele om
schakeling", geeft hij toe. „Het
duurde even voordat ik dat he
lemaal geaccepteerd had. Dan
sen is een erg egocentrisch vak.
Je bent dagelijks acht tot tien
uur aan het oefenen om je li
chaam een bepaalde souplesse
te geven. Eigenlijk ben je als
danser nergens anders mee be
zig. Wat ik nu doe is zo heel an
ders. Je bent met van alles en
nog wat bezig."
„Het voordeel is dat ik geen di
recteur ben die de boel alleen
van een afstandje bekijkt. Ik
ben niet die man van de centjes.
Ik spreek de taal van de spelers.
Ik weet uit ervaring hoe een
danser of acteur zich in een be
paalde situatie voelt, hoe het is
om op toneel te staan. Dat
maakt hetjn de contacten een
stuk gemakkelijker. Je merkt
dat ook aart de goede sfeer hier.
Wat dat betreft is er in die vijf
tien jaar niet zo heel veel veran
derd, we hebben nog dezelfde
drang, energie en wil om mooie
voorstellingen te maken. Jong
en ondeugend, dat is het aureool
dat om ons heen hangt, en dat
moet vooral zo blijven.
Nico de Boer
Voorstelling Tijl Uilenspiegel, naar
de verhalen van Charles de Coster.
Regie: John Yost. Spel: Frans Schra
ven (Uilenspiegel), Linda van Nim-
wegen, Roberto de Groot, Marjolein
Teepen, Steve Beirnaert, Marit Slin
ger. Te zien: woensdag 30 april De
Maagd Bergen op Zoom; zaterdag
31 mei Stadsschouwburg Middel
burg.
Jet moest er wel van komen. De show
wan Jerry Springer, die in de jaren ne-
8 de wereld veroverde met zijn verza
ag zonderlingen, monsters en wange
laten, is opgenomen in het walhalla van
-hogere cultuur. De zonderlingen in luiers
graag in hun broek willen schijten,
^edames die paal willen dansen en leden
^'ux Klan die van bloemen hou-
(^Pelen de hoofdrol in Jerry Springer:
^schudding ten spijt, alle afkeer die de
krry Springer met zijn show weet op
P®'. de schijnbaar oneindige serie
u frs "ie verliefd zijn op hun dochters,
°s die lesbiennes zoeken, mensen die
LfnPaardziin getrouwd, echtgenoten
j, Vler vijf echtgenotes op na houden:
:%ensen bestaan écht. Springer wist ze te
■"roem11 28 ^Un k"ans °P vijftien minu-
^aar 's Springer nu zelf het mid-
iatenrf11 een s^ow- Hij is niet langer uit-
Lj. aangever en presentator. Met deze
jjleiH- National Theatre in Londen on-
F mg van de nieuwe directeur Nicho-
ij een nieuwe weg ingeslagen. Niet
L's aet Predikaat 'royal' (koninklijk)
U e vervallen, voor het eerst presen-
iïkD tWet C'8Ze °Pera °°k een rnuziek-
katw 'S Waariijk revolutionair voor een
i wWa,ar Laurence Olivier en Peter Hall
^ePter hebben gezwaaid.
|Iil2i?nnPer - The Opera beleefde begin
^serip ..Wereidpremière, na een succesvol-
tvoeringen in de vorm van een con-
Michael Brandon als Jerry Springer.
eert tijdens het theaterfestival van Edin
burgh in augustus 2002. Eind deze maand
vindt de Londense première plaats. Net als
Zonderling in luier.
de echte show moet de opera het hebben van
gewelddadige uitsmijters, de talloze ge
drochten, ontelbaar veel 'fuck's' (die in
Amerika en Engeland netjes waren weg ge
piept) en de altijd kalme Jeriy zelf.
Ook deze opera is - net als de show - nu al
controversieel omdat Springer na de pauze
Jezus en de duivel met elkaar confronteert.
Dat is onnodige blasfemie, roepen sommige
heiliger dan heilige Britse kranten. Aan de
andere kant: tegenstanders van zijn show
schilderden Springer vaak af als de duivel
in eigen persoon. En dan past zo'n scène
juist wel. Met een 'Waarom juist ik. Ik ben
toch alleen maar de presentator?', bevestigt
de toneel-Jerry zijn onbegrip.
Michael Brandon lijdt hier niet onder. Bran
don, in Nederland beter bekend als
Dempsey uit de detectiveserie Dempsey and
Makepeace, speelt zijn rol volstrekt onder
koeld. Hij lijkt niet alleen op Springer, zijn
spel is net voldoende overdreven voor deze
hoofdrol in dit stuk, dat een opera en een sa
tire wil zijn.
De kracht van de échte show zit hem na
tuurlijk in de botsing tussen de dwazen die
zich voor het programma aanmelden en de
oneerlijke, hypocriete presentatie van
Springer. De tegenstelling tussen zijn
schijnbare, journalistieke neutraliteit en
zijn tegelijkertijd likkebaardende aanwe
zigheid (het is immers zijn show!) weet de
Opera goed te treffen. In feite lijkt de Opera
zoveel op de show dat toen Springer zelf de
concertversie bezocht, het publiek massaal
het gebruikelijke 'Jer-ry! Jer-ry! Jer-ry!'
aanhief.
Het National Theatre kreeg van de schrij
vers Richard Thomas en Stewart Lee voor
rang boven de commerciële theaters van het
Londense West-End of New York's Broad
way. Hoewel een overstap niet is uitgeslo
ten, benadert het National Theatre de opera
natuurlijk wel op een eigen manier. Hij
wordt - zoals dat hoort - intellectueel inge
kaderd, bijvoorbeeld door duidelijk te ma
ken welke rol de biecht speelt bij het mani
puleren van gelovigen. We mogen ook niet
vergeten dat de deelnemers aan de show van
Springer niet eens zo vreemd zijn. De Ro
meinse keizer Caligula verhief zijn paard
immers al tot priester en consul, en zelf sliep
hij met zijn zus.
Wat is er dus nieuws? Nieuw is dat zelfs de
biecht tegenwoordig zo sterk is gedemocra
tiseerd - kijk maar naar Big Brother, Temp
tation Island of Idols - dat iedereen met een
goed verhaal de buis weet te halen. Springer
biedt die kans op roem, is de aanstichter en
tegelijkertijd de grootste profiteur. Uitein
delijk beseft de toneel-Springer dan ook
wel waarom hij diegene is die - letterlijk - is
neergeschoten.
Dat is niet alleen omdat de schrijvers op die
wijze, als in een opera van Verdi, de strijd
tussen goed en kwaad (tussen Jezus en de
duivel) kunnen tonen. Van alle zonderlin
gen die zijn show bevolken is Jerry Springer
zelf misschien nog wel de vreemdste. Op de
ze manier weten de schrijvers hem - hope
lijk alleen op het toneel - ook zijn vijftien
minuten roem te bieden. Alsof hij die nog
nodig had!
Louis Burgers
Jerry Springer: The Opera - Première in the Lytt-
leton, National Theatre, South Bank, London
SE1 op 29 april. Tot die datum previews. Laatste
uitvoering op 5 juli.
