Bewust kinderloos
Vermoeidheid lijkt een nieuwe volksziekte te worden
zaterdag 19 april 2003 27
Angst
Hoger opgeleid
Acceptatie
Egoïst
Statussymbool
Alsof we buitenaardse wezens zijn
Ze noemen zich kindervrij
mensen die bewust geen kin
deren willen. Om allerlei redenen
zetten ze geen nageslacht op de
wereld. De een wil graag zijn vrij
heid behouden, de ander heeft een
hekel aan de drukte die kinderen
met zich meebrengen. „Moeder
gevoelens? Ik heb ze nooit gehad
en zal ze ook nooit krijgen."
Ze hebben 'gewoon geen zin in kin
deren', zegt Sylvia Spruit (33). Ze
woont samen met haar vriend Marcel
(38) en hebben vijftien jaar geleden
besloten dat ze geen kinderen willen.
,,Ik heb geen zin om midden in de
nacht uit bed gegild te worden, geen
zin om mijn vrijheid op te geven en
geen zin om de verantwoordelijkheid
voor een kind te dragen. Een kind is
iets wat ik gewoon niet wil en Marcel
ook niet."
Ook Esmee Waalders (35) heeft geen
behoefte aan nageslacht. „Ik zou echt
niet weten wat kinderen aan mijn le
ven kunnen toevoegen. Op zich vind
ik ze wel leuk hoor, maar ik hoef ze
zelf niet te hebben. Volgens mij heb je
er alleen maar last van. Je moet ze im
mers altijd verzorgen, zeker als ze nog
klein zijn. Ik zie het bij vriendinnen.
Die zijn zo druk met hun gezin dat ze
amper nog tijd hebben voor zichzelf.
Dat is niets voor mij. Moedergevoe
lens? Ik weet niet wat het is. Ik heb die
gevoelens nooit gehad en zal ze ook
nooit krijgen." Maar er zijn ook man
nen die kiezen voor een kindervrij be
staan. Joost de Vries (41) is er zo een.
„Ik begrijp niet wat er prettig is aan
kinderen", zegt hij. „Ze kosten han
den vol geld, maken een hoop lawaai
en rotzooi en ze vreten energie. Geluk
kig denkt mijn partner er net zo over.
Dat moet ook wel, want als zij kinde
ren wilde dan zou ze op zoek moeten
naar een andere man."
„Naast het ontbreken van het moe
dergevoel, is mijn behoefte aan vrij
heid de belangrijkste drijfveer achter
mijn kinderloosheid", vertelt Marije
Feddema (27). „Bovendien kan ik niet
tegen de continue drukte en de gelui
den die kinderen met zich mee
brengen. Mijn man en ik hebben ons
daarom ook laten steriliseren. Ik op
mijn 22ste, hij op zijn dertigste."
Toen Marije op het internet op zoek
ging naar gelijkgestemden („Ik dacht
dat ik de enige was die geen kinderen
wilde") kwam ze erachter dat er een
Nederlandse website is (http://www -
.kindervrij.nl) die speciaal gaat over
vrijwillige kinderloosheid. „Ik her
kende me enorm in wat daar beschre
ven stond. Maar omdat er via die pagi
na's geen mogelijkheid is om met
andere kindervrije mensen in contact
te komen, heb ik zelf een website op
gezet: http://kindervrij.pagina.nl. En
ik schrijf momenteel samen met Su
zanne van Boven een boek over kin
dervrijheid."
Suzanne van Boven (29) studeert over
drie maanden af in de Sociale en Or
ganisatiepsychologie aan de Univer
siteit Leiden. „Mijn afstudeeronder
zoek richt zich op hoe kindervrije
vrouwen omgaan met sociale druk en
welke gevolgen hun kindervrijheid
heeft voor hun sociale relaties."
De belangrijkste reden waarom men
sen geen kinderen willen is de angst
foto GPD
Vaak wordt gedacht dat de mens een aangebo
ren behoefte heeft om zich voort te planten.
Ruut Veenhoven, hoogleraar sociologie aan de
Erasmus Universiteit Rotterdam, betwijfelt ech
ter of dat waar is. In het verenigingsblad van
Freya, de patiëntenvereniging voor vruchtbaar-
heidsproblematiek, zegt hij: 'Als er sprake is van
een algemeen menselijke voortplantingsbehoefte
moet iederéén kinderen willen. Weliswaar willen
de meeste mensen kinderen, maar zeker niet alle
maal. Het percentage vrijwillig kinderlozen zit
momenteel tussen de vijf en tien procent. Dat is te
veel om vol te houden dat er een algemeen mense
lijke behoefte aan kinderen bestaat. Als er wel
sprake van zo'n behoefte zou zijn, dan zou je ook
verwachten dat iedereen er alles aan doet als een
zwangerschap uitblijft. Dat blijkt echter niet het
geval. Lang niet alle onvruchtbaarheid wordt als
problematisch ervaren en van de paren bij wie het
ondanks bewust proberen toch niet lukte om
zwanger te worden, bleek zo'n vijftien procent er
niet eens mee naar de huisarts te gaan en een
kwart af te zien van specialistische hulp.'
'Kinderloosheid zou ook bij iedereen blijvende
pijn moeten veroorzaken, maar op het eerste ge
zicht ziet het daar niet naar uit. Veel vrijwillig
kinderlozen zeggen dat ze kinderen helemaal niet
missen en sommige onvrijwillig kinderlozen rap
porteren achteraf dat ze er goed mee hebben kun
nen leren leven.'
om hun vrijheid te verliezen, meent
Suzanne van Boven. „Negen van de
tien zijn bang dat ze door de komst
van kinderen niet meer kunnen doen
en laten wat ze zelf willen. Maar soms
zijn er ook andere argumenten. Som
migen vinden dat er al meer dan ge
noeg mensen op deze aardbol rondlo
pen, anderen hebben angst voor de
bevalling of hebben een hekel aan
kinderen."
Zelf wil Suzanne ook geen kinderen.
„Ik vond dat altijd een vanzelfspre
kende en natuurlijke keuze. Totdat
mensen uit mijn omgeving een kin
derwens kregen. Ik voelde me net Ali
ce in Wonderland, zo verbaasd was ik
dat zo veel mensen die wens bleken te
hebben. Op een gegeven moment had
ik behoefte aan informatie en gelijk
gestemden. Ik kon toch niet de enige
zijn die geen behoefte aan kinderen
had? Maar er bleek weinig informatie
over dit onderwerp te zijn. Vandaar
dat ik er op afstudeer en er een boek
over schrijf, samen met Marije Fedde
ma, met wie ik in contact ben geko
men via mijn website."
Bewust kinderloze mensen zijn er in
alle soorten en maten, weet Suzanne
van Boven. „Maar de meesten blijken
toch wel hoger opgeleidOok heeft het
merendeel behoefte aan autonomie en
vrijheid. Om kinderloos te blijven kie
zen velen er al vroeg voor om zich te
laten steriliseren. Dan hoeven ze niet
meer telkens aan anticonceptie te
denken. Maar vooral voor vrouwen
blijkt dat niet altijd even gemakke
lijk. Veel gynaecologen weigeren om
jonge vrouwen te steriliseren. Vooral
twintigers kampen met dat pro
bleem."
„Vrouwenartsen gaan er vanuit dat je
op zo'n leeftijd nog niet definitief
kunt beslissen dat je geen nageslacht
wilt. Maar het merendeel van de vrou
wen heeft er j uist heel goed over nage
dacht. Het is vaak een gevoel dat ze
hun hele leven al hebben gehad en dat
ook niet meer zal veranderen. Uit
Amerikaans onderzoek onder bewust
kinderlozen blijkt ook dat het aantal
spijtoptanten van een sterilisatie zeer
gering is. De meesten ervaren deze in
greep eerder als een bevrijding."
Kindervrije mensen hebben ook geen
hekel aan kinderen, zoals volgens Van
Boven wel eens gedacht wordt. „Na
tuurlijk zijn ze er wel, maar de mees
ten hebben juist een heel goede band
met kinderen. Veel kindervrije vrou
wen werken bijvoorbeeld in het on
derwijs, anderen zijn dol op hun neef
jes en nichtjes. Ze vinden het heerlijk
om met ze om te gaan, maar willen ze
niet zelf. Hun vrijheid vinden ze be
langrijker dan kinderen."
Volgens de onderzoekster is vrijwilli
ge kinderloosheid geen taboe meer,
maar is er ook nog geen sprake van
volledige acceptatie. „Veel mensen
vinden het toch wel raar dat je geen
kind wilt. Vooral als een vrouw daar
voor kiest. Niemand zal aan een
zwangere vragen waarom zij een kind
wil. Nee, want kinderen krijgen is
normaal. Maar je moet het commen
taar eens horen als je zegt dat je ze be
slist niet wilt. Het blijkt ook dat je niet
helemaal serieus wordt genomen. Re
acties als 'Ach over een paar jaar
praat je er anders over' of 'Wacht
maar af tot je biologische klok gaat
tikken' komen heel vaak voor."
Sylvia Spruit kan daarover meepra
ten: „Onze kindervrijheid is nog
steeds niet geaccepteerd. In onze fa
milie hadden we het idee dat iedereen
wel begrip had voor onze keuze, maar
nu blijkt dat toch niet zo te zijn. Mijn
schoonzus kreeg laatst een kindje en
ze vroeg heel serieus wanneer ik daar
nu eens aan zou beginnen. Mijn mond
viel echt open van verbazing. Marcel
en ik zijn altijd heel duidelijk geweest
als het over kinderen ging. Waarom
accepteert ze dat niet van ons? We vin
den het leuk voor haar dat ze een baby
heeft, maar zelf hoeven we niet zo no
dig. We waren best teleurgesteld over
haar opmerking."
Esmee Waalders vindt het vooral
moeilijk dat ze nogal eens voor een
egoïst wordt versleten. „Ik hoef im
mers alleen maar aan mezelf te den
ken. Vooral als ik weer eens op vakan
tie ben geweest - ik ga wel vier keer
per jaar - krijg ik dat naar mijn hoofd
geslingerd. 'Jij wel. Jij kunt al je geld
aan jezelf besteden', wordt er dan ge
zegd. Ja, dat klopt. Maar al mijn geld
is niet alleen voor mezelf. Ik betaal
netjes mijn sociale lasten en belastin
gen en betaal daardoor ook mee aan
kinderbijslag, kinderopvang, studie
financiering en ouderschapsverlof,
terwijl ik daar zelf geen profijt van
heb. Sorry, maar dan ben ik toch geen
egoïst?"
Aan kinderloosheid zit volgens on
derzoekster Suzanne van Boven een
flink aantal voordelen. „Je kunt je le
ven indelen zoals jij dat wilt. Je hoeft,
behalve met je partner, met niemand
rekening te houden. En vaak is je fi
nanciële situatie beter. Kinderen kos
ten immers veel geld, dus als je ze niet
hebt, houd je meer geld over om aan
leuke dingen te besteden. Of je kunt
minder gaan werken waardoor je
weer meer vrije tijd hebt."
Maar er kleven ook nadelen aan kin
dervrijheid. „Mensen zonder kinde
ren hebben vaker een kleiner sociaal
netwerk. De vrienden die ze hebben
zijn ook vaak kinderloos. Dat komt
omdat vriendschappen vaak verwate
ren als de één kinderen heeft en de an
der niet. Gezinnen hebben het vaak
druk en hebben minder tijd voor soci
ale contacten, teiwijl kinderlozen tijd
genoeg hebben om vrienden op te zoe
ken. Vaak is de partnerrelatie heel be
langrijk voor kinderlozen. Samen
trekken ze erop uit en doen allerlei
leuke dingen. Maar als die partner om
wat voor reden dan ook wegvalt is de
kans op eenzaamheid groot."
„Geen kinderen willen is een keuze
die ik nog vaak zal moeten verdedi
gen", vertelt ze verder, „net zoals dat
voor de meeste kindervrijen geldt. En
daar kan ik wel eens boos om worden.
Ik heb geen zin om mijn keus telkens
te verantwoorden. Dat hoeft een
zwangere vrouw ook niet. Laten we
elkaar toch in onze waarde laten.
Maar helaas blijkt dat toch moeilijk.
Sommige vrouwen'krijgen door de re
acties uit hun omgeying echt het ge
voel dat ze een rare afwijking hebben
of een buitenaards wezen zijn. Dat is
toch belachelijk? Je bent niet minder
mens omdat je besluit geen kinderen
op deze wereld te zetten."
Tanja Olyslager
VTederland is moe. De helft van alle vrou-
wen tussen de 15 en 64 jaar klaagt over
ennoeidheid, bij de mannen is dat eender-
le. Vooral jonge, hoogopgeleide vrouwen
>inafgemat. Dat blijkt uit een recente ge-
®dheidsenquête van het Nivel. „In som-
kringen is moe zijn een statussymbool
iworden", zegt hoogleraar gezondheids-
sychologie prof. dr. Jozien Bensing.
Ia is moe. Moe is moe. Iedereen is moe",
Toon Hermans in 1963. Nu, veertig
later, wordt zijn bewering officieel be-
®ügd. Uit een studie van het Nivel (Ne-
Mands instituut voor onderzoek van de
'fzondheidszorg) en de Universiteit
recht blijkt namelijk dat veertig procent
'®demensen 'moe' is: 33 procent van de
Jannen en 50 procent van de vrouwen. De
■to laten bovendien zien dat er vergele-
fflmet vijftien jaar geleden, toen het ver-
™ijnsel voor het eerst in kaart gebracht
ara, een sterke toename heeft plaatsge
lden van het aantal vermoeidheids-
achten: van 29 naar 40 procent. Zowel bij
annen (van 24 naar 33 procent) als bij
t®wen(van 38 naar 50 procent).
0()rhet onderzoek werden ruim 8000 man-
wouwen ondervra agdOpvallend
I® de cijfers is dat vooral jonge vrouwen
J de 15 en 24 jaar met een hbo- of uni-
iq! re opleiding afgemat zijn: maar
e s' 60 procent. „Dat vind ik zelf ook één
de grootste raadsels van het onder-
i reageert prof. dr. Jozien Bensing,
Jleraar gezondheidspsychologie aan de
versiteit Utrecht en directeur van het
"Alle reden voor een vervolgonder-
,jf Wat reij betreft. Waarschijnlijk is dit
J™eP die nog een baan heeft naast school
En de groep die veel uitgaat na
bestaanden en ouders van eenou-
»iophZlnnen hekken relatief veel last van
ken evenals vrouwen die de zorg heb-
iónj'00.r Aderen onder de zes jaar. Mensen
iuidTi deren en gePensi°neer(den zijn
^1 'F Blinder moe. Ten slotte blijkt ook
even in een stedelijke omgeving samen
Nederland is moe.
te hangen met een verhoogd risico op ver
moeidheidsklachten.
Moeheid lijkt dus de nieuwe volksziekte te
gaan worden. De hoogleraar gezondheids
psychologie spreekt zelfs van een 'epide
mie'. Waarom zoveel Nederlanders zo moe
zijn blijft echter voor een belangrijk deel
nog gissen, tenzij er een duidelijke lichame
lijke oorzaak is aan te wijzen. Een mogelijke
verklaring voor de toename van het aantal
foto Jose Huesca/EPA
klachten is waarschijnlijk de 'versnelling
van het leven', zoals Jozien Bensing het
noemt. „Alles moet voortdurend harder,
sneller, beter. Het is een ratrace. De samen
leving stelt steeds hogere eisen en wellicht
stellen mensen ook steeds hogere eisen aan
zichzelf om te voldoen aan het ideaalbeeld
dat de samenleving heeft gecreëerd van een
goed en productief leven. En dus is onze
agenda helemaal vol gepland, zowel op
werkdagen als in onze vrije tijd."
Ze vervolgt: „Moe zijn is op zich een hele
normale, lichamelijke prikkel. Je hebt iets
teveel van jezelf gevraagd - lichamelijk dan
wel psychisch - en dat merk je. En als je dat
dan maar vroeg signaleert en op tijd gas te
rugneemt is er niets aan de hand. Maar wat
veel mensen doen is die moeheid negeren. Ze
blijven rennen, want ach, ze hebben zo'n
leuke baan of het is toch bijna weekend. Ze
gaan maar door, tot het moment dat ze hun
klachten niet meer kunnen negeren en ze te
rechtkomen in een langdurige vermoeid
heid. Op dat moment helpt een avond vroeg
onder de wol niet meer. Als je die vroege sig
nalen veronachtzaamt, dreigt het gevaar
van overspanning of burn-out", zegt Ben
sing.
Zijn mensen die grens eenmaal gepasseerd,
dan werkt het advies van 'rustig aan' juist
averechts en kan het mensen gemakkelijk in
een negatieve spiraal brengen. Uit het on
derzoek kwam ook naar voren dat mensen
die aan sport doen minder last hebben van
vermoeidheid dan mensen die daar niet de
tijdvoor nemen.
Een andere reden voor het gegeven dat niet
alleen vrouwen, maar ook mannen meer
vermoeidheidsklachten hebben dan vijftien
jaar geleden kan te maken hebben met het
beeld dat tegenwoordig 'moe zijn mag'. „In
sommige kringen", schrijft Bensing in Me
disch Contact, „is het zelfs een statussym
bool geworden." Het 'druk-druk-druk' als
standaardantwoord op de vraag 'Hoe gaat
het?' lijkt nu te zijn vervangen door 'moe
moe-moe'.
Moeheid is - naast hoofdpijn - een van de
meest gehoorde klachten op het spreekuur
van huisartsen. Volgens Bensing kunnen
mensen met alledaagse vermoeidheids
klachten echter niet op veel begrip rekenen
in de gezondheidszorg. „Het is ironisch",
schrijft ze, „dat juist de klachten waarvan
mensen het meest last hebben, zo weinig
aandacht in de patiëntenzorg krijgen."
Moeheid is echter een probleem dat priori
teit verdient, want het heeft grote gevolgen
voor de individuele kwaliteit van leven en
de maatschappelijke kosten die gepaard
gaan met ziekteverzuim en arbeidsonge
schiktheid. Overigens constateerden de on
derzoekers geen relatie tussen moeheid en
werk. Sterker nog, WAO'ers en werklozen
hebben méér last van vermoeidheid. Ar
beidsongeschikte vrouwen zijn daarbij de
absolute uitschieter: 81 procent van hen
rapporteert vermoeidheidsklachten.
De combinatie van betaald werk met de
zorg voor kleine kinderen leidt bij veel vrou
wen wel tot een verhoogde kans op moeheid
(59 procent); bij mannen is die relatie afwe
zig. Wel hebben huismannen relatief vaker
klachten (39 procent).
Jozien Bensing hoopt dat mensen door haar
onderzoek gaan nadenken over hun leven
en bijtijds een stapje terug doen als dat no
dig is. „Zorg voor een goede balans tussen
inspanning en ontspanning en creëer vol
doende rustmomenten op een dag. Sla bij
voorbeeld nooit de lunchpauze over. En valt
er een vergadering uit? Zie dat dan als een
geschenk en ga lekker een uurtje buiten
wandelen, in plaats van dat uur vol te prop
pen met andere klussen. En ga als jonge
moeder niet staan strijken of de afwas doen
als je kindje slaapt, maar pak lekker de
krant erbij."
De hoogleraar gezondheidspsychologie en
directeur van het Nivel heeft zelf ook tijde
lijk gas teruggenomen. Ze geniet momen
teel van een sabbatical van een paar maan
den. Daar heeft ze bewust voor gekozen,
vertelt ze. „Ik werk wel, maar in mijn eigen
tempo. Bovendien doe ik alleen maar din
gen die ik leuk vind. Ik heb vorig jaar ook
een paar weken op deze manier verlof geno
men en dat is me toen heel goed bevallen. Zo
houd ik het wel vol tot mijn 65ste."
Corine van Zuthem
