PZC
Literair genootschap is ook een vriendenclub
Levensverhaal
van Fay Weldon
Doyle eert
zijn ouders
25
Hubert
Lampo
donderdag 17 april 2003
proza
vertaald
Albertine Sterk: Het eiland, van
mijn vader. Tes van Dijk neemt
een baantje als serveerster in
een restaurant in een klein
dorpje in het zuiden van Corsi
ca. De eigenaar is haar vader,
maar hij weet niet dat Tes zijn
dochter is. Ze wil het hem be
taald zetten dat hij haar moeder
bezwangerde terwijl hij dertig
jaar geleden als Corsicaanse
zanger op tournee was door
Nederland. Parallel aan dit
emotionele verhaal loopt de ge
schiedenis van een bevrijdings
beweging die op het eiland ac
tief is. Uitgeverij Bert Bakker,
297 pag., €17,95.
Milja van TielhofBanken in be
zettingstijd. Zeven voorgangers
telde de bank ABN Amro tijdens
de Tweede Wereldoorlog. Wat
deden deze met de joodse tegoe
den? Gaven ze gehoor aan de
verordeningen dat het joodse
personeel moest worden ontsla-
1 gen? En in hoeverre waren ze
(eventueel) betrokken bij de fi
nanciering van het verzet? His
torica Van Tielhof, verbonden
aan de Universiteit van Amster
dam, dook in de archieven en
schetst in dit boek een genuan
ceerd beeld van het gedrag van
de banken in bezettingstijd.
Uitgeverij Contact, 368 pag.,
€24,90.
Helen Dunmore: De belegering.
'Een roman van wereldklasse',
betitelde The Times Magazine
het nieuwe boek van Dunmore,
dat zich afspeelt in 1941 in het
door de Duitsers belegerde Le
ningrad. Die belegering, die uit
eindelijk negenhonderd dagen
zou duren en aan een miljoen
Russen het leven kostte, werd
niet alleen gekenmerkt door be
schietingen en bombardemen
ten maar vooral ook door hon
ger en kou. De jonge Anna
bewoont met haar vader een
tweekamerflat en probeert haar
vijfjarig broertje in leven te
houden. Vertaling Edith van
Dijk. Uitgeverij De Geus, 348
pag., €22,50.
Darin Strauss: The Real McCoy.
De nieuwe roman van Strauss is
gebaseerd op het ware leven van
'Kid' McCoy, rondom de vorige
eeuwwisseling zowel een held
als een charlatan. Hij was boks
kampioen, juwelendief, zwen
delaar en oplichter. Tegen de
achtergrond van een roerige
historische periode trekt Kid
van stad tot stad, op zoek naar
de volgende zwendel en ervan
genietend dat hij een legende
wordt. Hij wordt gesterkt door
de liefde van actrice Susan
Fields. Vertaling Gerda Baard
man: Uitgeverij Luitingh-Sijt-
hoff, 368 pag., €18,95.
Erich Loest: Het wonder van
Leipzig. Voorafgaande aan de
'Wende' van 1989 in Duitsland
werd vanuit de kleine Nicolaï-
kerk in Leipzig een klein vre-
desprotest gevoerd, dat echter
al snel uitgroeide tot steeds
weerkerende en steeds massale
re betogingen in de stad. Uitein
delijk leidde het allemaal tot 'de
val van de Muur'. Gefascineerd
door deze gebeurtenissen
schreef Loest zijn roman, waar
van in Duitsland inmiddels al
130.000 exemplaren zijn ver
kocht. De Utrechtse predikant
Pieter Oussoren vertaalde en
bewerkte het Duitse origineel.
Uitgeverij Boekencentrum Mo
zaïek, 230 pag., €15,90.
Dora Levy Mossanen: Harem.
brie generaties koppige en listi
ge vrouwen in het oude Perzië
staan centraal in dit boek vol
exotische bazaars, gevaarlijke
steegjes en paleiskamers. Re-
bekka wordt als tienj arig meisj e
zan de smid Jakob de Vaderloze
uitgehuwelijkt. Haar dochter
Goudstof betreedt de rijke maar
u°k gevaarlijke wereld van de
barem, haar kleindochter Ra
venzwart tenslotte wordt de al
um gerespecteerde en gevreesde
albinoprinses, die op een dag
bet Perzische rijk zal besturen,
vertaling Sandra van de Ven.
Uitgeverij Sirene, 399 pag.,
19,95.
Fay Weldon: „Het was pijnlijk om de feiten op papierte zetten."
foto Harmen de Jong
Talrijke aardbevingen later
ay Weldon (1931)vondzichzelf veel te jong om haar
memoires te schrijven. Alsof haar leven al ten einde
was, en wat moest ze met al die 'boring old stuff'?
Maar toen ze overstag ging, begon de sneeuwbal van
herinneringen te rollen. Auto da Fay, over jonge jaren die je
evengoed bitter als prachtig kunt noemen. „Het is maar hoe
je het presenteert."
De lach klatert, de blik gaat
op schalks achter de witte
lok die telkens over haar gezicht
valt. Fay Weldon, de vroeger zo
fel-feministische schrijfster die
met 'The Life and Loves of a
She-Devil' haar grootste com
merciële succes schreef, had in
haar autobiografie al een analy
se losgelaten op haar hang naar
overdrijving. Zo had ze, schrijft
Weldon in Auto da Fay, aan de
universiteit in het Schotse
St. Andrews nou eenmaal leren
debatteren: je zegt iets ex
treems, daar zet de ander iets
extreems tegenover en dan is het
onderhandelen geblazen tot een
beschaafd compromis. Maar
omdat in het echte leven tegen
argumenten op haar boude uit
spraken uitbleven, kreeg zij het
predikaat rabiaat.
Het gesprek gaat over de jaren
voor ze, zoals ze het formuleert,
'door de schrijf stoomwals werd
overreden' zoals haar grootva
der, oom en moeder vóór haar.
En ook voor een dikke dertig ro
mans haar de reputatie van zo
wel icoon als luis in de pels zou
den opleveren. Het gaat over de
jaren van haar Nieuw-Zeeland-
se jeugd en de overplanting naar
na-oorlogs Londens grauw in
een gezin van louter vrouwen.
De jaren waarin studie en sek
suele uitspattingen samengin
gen en ze blind was voor eventu
eel vuil in een besteklade; de
jaren dat ze als één van de 'meis
jes van Miss Moneypenny' bij de
informatiedienst van Buiten
landse Zaken de wereld achter
het IJzeren Gordijn op systeem
kaartjes bijhield, zich als jonge
moeder in heilloze huwelijken
stortte en als copywriter in een
prille reclamewereld haar ta
lenten losliet op de verkoop van
eieren. Auto da Fay is nog maar
deel één van haar autobiografie,
als een soort veiligheidsvoorzie
ning: zo houdt ze nog een deel -
of delen - van haar leven tegoed.
Jarenlang verweerde Weldon
zich als haar uitgever weer
kwam aankloppen om haar me
moires, automatisch zei ze nee.
Ze was nog veel te jong, vond ze,
en een autobiografie veel te de
finitief. „Alsof dat alles was,
alsof je leven op is." Ze had ook
helemaal geen zin al die 'boring
old stuff' nog een keertje dunne
tjes over te doen, in fictie ligt
haar kracht. Maar sinds ze over
stag is gegaan, vindt ze dat ie
deréén verplicht zou moeten
worden gesteld zijn autobiogra
fie te schrijven: „Het laat je zien
wie je bent. Het geeft je geloof
waardigheid, het laat de rijk
dom zien van je leven. Dat het
ertoe deed." Of nee, toch maar
niet, treedt ze met zichzelf in de
bat. „Dan gaan ze helemaal na
velstaren in deze wereld van
psychotherapie voor wiè maar
wil."
Terug naar je kinderjaren, het is
wat oude mensen overkomt
voor ze dood gaan.,En ik heb nu
het proces versneld." Het bleek
vooral angst, die haar er zo lang
van had weerhouden het verle
den te herleven.Toen ze de eer
ste versie van Auto da Fay af
had, liet ze die lezen aan haar
huidige echtgenoot Nick Fox.
„Hij zei: dit lijkt wel een politie
rapport, je moet er nog wel een
bóek van maken. Het was een
soort feitelijke opsomming ge
worden, omdat ik bang was voor
het materiaal. Het was pijnlijk
om de feiten op papier te zetten.
Maar toen ik dat eenmaal had
gedaan, kon ik er omheen gaan
schrijven. Het was niet noodza
kelijk therapeutisch. Het was
het blootleggen van wonden die
nog steeds open zijn. Maar het
geneest je niet."
'Angst voor aardbevingen', zo
vat ze het samen. Want zoals el
ke naamsverandering in haar
leven - geboren Franklin Birk-
inshaw, wordt ze Fay Franklin,
Fay Daviës, Mrs. Bateman, Fay
Weldon en Fay Franklin Weldon
Fox - ook een lotsverandering
inhield, waren de aardbevingen
in haar leven, letterlijk en fi
guurlijk, talrijk. Creativiteit
was er, waar bijna iedereen in
haar familie als zat het gene
tisch ingebakken de ene roman
na de andere afscheidde. Maar:
„Er was geen enkele veiligheid,
geen enkele consistentie." Wel
don is niet de persoon voor zelf
beklag, zegt ze, op zwelgerijtjes
'Nona' als vage extra. Aardbe
ving twee was de terugkeer naar
Engeland in 1949, de zeereis
waarbij vader Frank definitief
uit hun bestaan werd geschrapt.
„Mijn moeder was goed in ont
kenning, om zichzelf te bescher
men waarschijnlijk. Toen ze ons
mee terug naar Londen had ge
nomen, ontkende ze simpelweg
het belang van vaders. Haar ei
gen vader, onze vader, later ook
de vader van ónze kinderen.
Toen ik zestien was en het
nieuws uit Nieuw-Zeeland
kwam dat mijn vader was over
leden, kreeg ik overal steenpuis
ten. Toen de dokter vroeg of er
iets gebeurd was, antwoordde
mijn moeder voor mijnee hoor,
nfks aan de hand."
De brief aan haar vader die al
tijd nog in de pen zat, bleef on-
uit lust naar drama na. ,,Ik kan
op kleine, onbetekenende din
gen hysterisch reageren, terwijl
ik als er echt vreselijke dingen
gebeuren niet met mijn ogen
knipper. Ik ben praktisch. Ter
wijl het toch veel gezonder zou
zijn, of in ieder geval makkelij
ker, om maar gewoon te gaan
zitten huilen en je hulpeloos op
testellen. Dankomter altijd wel
iemand je helpen." Lachend:
„Misschien dat ik dat alsnog ga
doen."
De eerste aardbeving vond
plaats in 1931 in Napier,
Nieuw-Zeeland toen Franklin
Birkinshaw nog in de buik van
haar moeder zat. Huizen bleken
gebouwd van luciferhoutjes en
de stad moest worden her
bouwd. Het zou de voorbode
zijn van het uiteenvallen van het
Britse migrantengezin van de
joyeuze womanizer en arts
Frank Birkinshaw, waarna
Weldon en haar zusje Jane wer
den opgevoed door moeder
Margaret en hun grootmoeder
geschreven. Het was een gevoel
van onwerkelijkheid, zegt Wel
don. De verlatingsangst en
angst voor plotselinge verande
ringen die zelfs een vakantie
van meer dan vijf dagen tot een
beproeving kon maken, zaten al
ingebakken sinds de verhuizing
naar het Londen dat ze niette
min meteen had onderkend als
'de moedige stad van de grote
schrijvers' en de plek waar ze
behoorde te zijn. Andere aard
bevingen: dat de heilige 'overle-
vingseenheid' moeder-zus
dochter, waarin de twee jaar ou
dere Jane voor Weldon niet als
afzonderlijk schepsel gold, kon
worden verbroken uit vrije wil
of - later - door krankzinnigheid
en de dood; dat ze als Fay Bate
man - een personage zo pijnlijk
dat ze er alleen in de derde per
soon, Mrs. Bateman, over kan
schrijven - in een liefdeloos hu
welijk met prostitutie-verhou-
ding belandt.
Het verleden was zelden meer in
haar gedachten, zegt Weldon,
maar al schrijvende kwam ook
de pracht van Nieuw-Zeeland
weer naar boven, het licht op de
heuvels, de bomen, en voerde
het ene beeld naar het andere,
als een 'sneeuwbal' van herinne
ringen. De personages uit haar
jeugd dienden zich aan, de verre
Engelse grootvader Edgar met
73 romans op zijn naam, oom
Selwyn die thrillers schreef
waarvan één het tot een Hitch-
cock-f ilm bracht, grootmoeder
en detective-lezeres 'Nona' met
wie ze een voorliefde deelde
voor thrillers, Hollywood-suc-
cessen en andere zaken die als
slechte smaak werden betiteld.
Maar ook de geesten uit haar
jonge jaren die zich al decennia
lang niet hadden laten zien,
keerden weer - de zo realistische
klopgeesten en geestverschij
ningen die ze nu verklaart uit
'doodsangst' voor datgene wat
je weet dat zal gebeuren, maar
niet kunt toegeven. „Als een
waarschuwing aan jezelf."
Om vriendinnetjes te krijgen
maakte ze vroeger als 'school-
pleinverhaal' haar leven thuis
mooier dan het was, schrijft
Weldon in Auto da Fay: „Zelfs
toen al wist ik dat het een vorm
van verraad was. Ik heb het
nooit gelaten. Ik zet het nu op
papier, bewerk het steeds ver
der van het oorspronkelijke ver
haal, met een opeenvolging van
'wat als, wat als', maar het be
gin, de bron van de stroom, is het
verhaal zoals ik het op het
schoolplein vertelde." Voor een
sollicitatie maakte ze ooit een
positief getint c.v., en werd ver
volgens niet aangenomen om
dat ze 'niet genoeg levenserva
ring had'. Je kunt het leven
kleuren zoals je wilt, ontdekte
ze toen. Zodat je haar jonge ja
ren van aardbevingen evengoed
'bitter' kunt noemen als 'prach
tig' in al hun rijkdom aan verha
len.
„Het is maar hoe je het presen
teert. Ben ik er aan onder door
gegaan? Ben ik erdoor verplet
terd of aan het kruis genageld?
Nee - althans niet lang."
Marjolijn de Cocq
Fay Weldon: Auto da Fay - Uitgeve
rij Contact, vertaling Servaas God-
dijn, 350 pagina's, 21,90
In Rory en Ita heeft de Ierse
schrijver Roddy Doyle het le
ven van zijn ouders in beeld ge
bracht. Zij vertelden hem over
de katholieke samenleving uit
hun jeugd tot en met het gemo
derniseerde Ierland van nu. Een
boek over gewone mensen. De
moeder Ita laat weten: 'Ik heb in
mijn leven in twee verschillende
huizen gewoond, twee banen
gehad en één man. Ik ben een
heel interessante persoon.'
Roddy Doyle was lange tijd
vooral bekend als een schrijver
die op een humoristische ma
nier de 'gewone man' centraal
stelt in zijn vlot geschreven boe
ken. Na de succesvolle romans
'De Commitments', 'De bus',
'De bastaard' (die alle drie wer
den verfilmd en verzameld wer
den uitgegeven als De Barry-
town-trilogie) en het met de
Booker Prize bekroonde 'Paddy
Clarke Ha Ha Ha' koos hij met
'De vrouw die tegen de deur aan
liep', een roman over een vrouw
die door haar man wordt mis
handeld, voor een meer ruwe en
bittere toon. Met 'De ster Henry
Smart' (waarin een stuk Ierse
geschiedenis is beschreven)
plaatste Doyle zijn serieuzere
kant nóg meer op de voorgrond.
Die aandacht voor het Ierse po
litieke verleden komt ook dui
delijk naar voren in Rory en Ita,
zij het mondjesmaat. De vader
Rory vertelt zo nu en dan over de
manier waarop de politiek ver
weven is geweest in het dage
lijkse leven. Zo werd hij ver
noemd naar Rory O'Connor, tot
1921 technisch leider van de
IRA en een jaar later door de
Britten terechtgesteld. En de
vader van Ita raakte kort na het
uitbreken van de Eerste Wereld
oorlog betrokken bij 'de natio
nalistische beweging'. Tegen
haar zoon vertelt ze dat hij zelfs
wapens onder zijn bed verbor
gen hield.
Het zijn vooral de details die Ro
ry en Ita de moeite van het lezen
waard maken. Zoon Roddy
heeft met een gezonde dosis
nieuwsgierigheid zijn ouders,
beiden op hoge leeftijd, zo veei
mogelijk uitgehoord en hun
woorden in de vorm van lange
interviews weergegeven. Het re
sultaat is een boek over gewone
mensen die niet ontevreden te
rugkijken op hun armoedige
jeugd, hun hele leven hard heb
ben gëwerkt en de belangrijkste
ontwikkelingen in de twintigste
eeuw vanaf de zijlijn en onder de
rook van Dublin hebben ge
volgd.
Maar ook is Rory en Ita een ver
slag waarin voortdurend de
tijdgeest naar voren komt. Hila
risch en verbazingwekkend is
de manier waarop de beide ou-
ders vertellen over de geboorte
van hun eerste kind Aideen. Va-
i der Rory werkte op dat moment
als zetter bij de krant The Inde
pendent. Hij herinnert zich: 'Ie
dereen was opgetogen. Maar
verder, ik moest werken; pas de
volgende ochtend heb ik Ita en
de baby gezien.' Het enige na
deel is dat Roddy Doyle te veel
details heeft willen beschrijven,
waardoor de hoeveelheid na
men van familieleden (inclusief
een stoet van neef j es en nichtjes)
je als lezer soms boven het hoofd
groeit en het boek misschien iets
dunner had mogen zijn.
Rory en Ita geeft desondanks
een beeld van twee oude mensen
die opvallend openhartig op de
praatstoel zitten, waardoor het
boek als een echte 'pageturner'
leest. Neem de pagina's waarin
de moeder Ita herinneringen
ophaalt aan de eerste ontmoe
ting met haar man, in 1947. 'De
grond begon niet te deinen on
der mijn voeten. Hij was een
beetje een stijve hark. Ik vond
hem helemaal niet leuk.Elf jaar
later werd zoon Roddy geboren,
die met Rory en Ita vooral een
eerbetoon en een sympathiek
boek heeft geschreven.
Jacob Moerman
Roddy Doyle: Rory en Ita - Uitgeve
rij Nijgh Van Ditmar, 300 blz.,
18,50
j-Jet werk van een schrijver ligt je zo na
■laan het hart dat je het wilt delen met
Meren en zijn gedachtegoed wilt uitdra-
8®- Een van de mogelijkheden die je dan
U is het oprichten van een genootschap,
aunt daarvoor geforceerd op zoek gaan
aar andere liefhebbers, maar soms gaan de
"«gen vanzelf.
i?°werd Heiko ter Horst uit Rotterdam een
i n "e initiatiefnemers van het Hubert
datTGenootschap. En vanaf het moment
r Horst en de zijnen plannen voor een
■jj Mishap beraamden, hebben ze de wind
Van allerlei instanties en parti-
Üjk®® komt er medewerking en natuur-
eerd ^"3araëe schrijver zelf hoogst ver-
jk' genootschap is De Geheime Academie
zenj°^'naar een van Lampo's romans. De-
van h verschijnt er een nieuwe omnibus
r "e Vlaamse auteur: Heimwee naar de
Hubert Lampo
foto Klaas Koppe
sterren. De omnibus, het genootschap én
een Franse vertaling van de roman De dui
vel en de maagd worden op 9 mei gepresen
teerd in het Antwerpse Provinciehuis. Een
mooiere samen val is nauwelijks denkbaar.
Het is vooral de humanistische visie die Hei
ko ter Horst raakt in het als magisch realis
tisch getypeerde werk van Lampo. Daarbij
spreekt hem de subtiel weergegeven werke
lijkheid aan waarin allerlei schijnbare toe
valligheden met elkaar samenhangen en de
grens tussen droom en werkelijkheid ver
vaagt.
In 1992 was Hubert Lampo te gast bij de
Rotterdamse boekhandel Donner, om zijn
roman Schemertijdmuziek te signeren. Ter
Horst wilde de schrijver laten weten wat
zijn werk voor hem betekende en schreef
hem een brief. Toen hij deze tijdens de sig
neersessie overhandigde, reageerde Lampo
zo enthousiast dat zijn vrouw hem ervan
moest weerhouden het epistel direct te le
zen. Drie dagen later ontving Ter Horst een
antwoord per post. Lampo was zo getroffen
door de woorden van zijn fan, dat hij hem
uitnodigde naar België te komen. Lampo
beschouwde Ter Horst als zijn alter ego. Dat
ging de bescheiden Ter Horst wat te snel en
hij hield de boot af. Wel ontstond er een le
vendige correspondentie.
Maar net als in het werk van de schrijver lij
ken bepaalde gebeurtenissen voorbestemd.
Tijdens een literair diner in Harderwijk, ter
ere van Lampo's vijftigjarige schrijver
schap, kwam Ter Horst naast zijn voorbeeld
aan tafel te zitten. Het was het begin van een
innige vriendschap.
Ter Horst: „Onze levenspaden bleken el
kaar vaker te hebben gekruist. Zonder het
van elkaar te weten, hebben we beiden voor
literair onderzoek het mystieke plaatsje
Rennes-le-Chateau in Zuid-Frankrijk be
zocht. Zo waren er meer voorbeelden. En
dat versterkt onze emotionele band."
Lampo moedigde Ter Horst aan om een bij
drage te leveren aan een vierdaags colloqui
um over zijn werk. Dat was bij de. tachtigste
verjaardag van de schrijver op 1 september
2 0 0 0,Er waren wetenschappers uit de hele
wereld. Vandaar dat ik aarzelde. Ik ben
slechts een liefhebber, geen filosoof of let
terkundige. Maar Lampo trok me over de
streep en ik besloot een verhaal te houden
over wat zijn werk voor mij als lezer bete
kent. Na afloop van die vier dagen, had ie
dereen het weemoedige gevoel dat er een
schoolreisje was beëindigd. Ondanks de di
versiteit van de deelnemers zat iedereen op
dezelfde golflengte. Daarom besloot een
groepje mensen uit België, Nederland en
Frankrijk contact met elkaar te houden."
Een vriendenclub van achttien personen
komt sinds die tij d zo'n drie tot vier maal per
jaar bij de schrijver thuis om aan de hand
van een thema over zijn werk te discussië
ren. Vorig jaar ontstond volgens Ter Horst
de gedachte aan een literair genootschap.
„Hubert Lampo is nu tweeëntachtig jaar en
we zijn het erover eens dat zijn gedachte
goed levend moet worden gehouden. Een
genootschap biedt daarvoor meer mogelijk
heden dan een gewoon clubje liefhebbers.
Zeker als het gaat om het organiseren van
tentoonstellingen, het verzorgen van lezin
gen en het uitbrengen van publicaties over
zijn werk. Daarnaast zijn we bezig aan een
website en willen we vertalingen en heruit
gaven stimuleren."
„Vanaf het moment dat we het plan hebben
opgevat, hebben we de wind in de zeilen. De
medewerking die we krijgen is hartverwar
mend. Overal waar we aankloppen wordt
enthousiast gereageerd. Of het nu om Lam
po's uitgeverij gaat, de Volksuniversiteit in
Brussel of de Brusselse Koninklijke Biblio
theek."
Peter van Druten
Meer informatie over het Hubert Lampo Genoot
schap en lidmaatschap is verkrijgbaar via het e-
mailadres:hubertlampogenootstchap@plariet.nl.
