Walchers platteland
terug naar vroeger
Spinnendoder sleept verlamde prooi het nest in
Doornroosje is
te vroeg gewekt
Agenda wordt er rap doorgehamerd
dinsdag 15 april 2003
NATUURLIJK
ZEELAND
De Lepelstraat als voorbeeld
De Lepelstraat bij Vrou
wenpolder is voor Har-
men van de Wal en Claudia
Linders hét voorbeeld van
het toekomstig Walcheren.
Langs die smalle polderweg
staat om de tachtig meter een
boerderij of huis en daarmee
is-ie veel dichter bebouwd
dan andere wegen in het bui
tengebied. Toch is de Lepel
straat een echte landweg.
Wie daar fietst, blijft het ge
voel houden dat hij midden
door het polderlandschap
rijdt.
Harmen van de Wal van het
Rotterdamse bureau Krill
(architectuur, stadsontwerp en
onderzoek) en Claudia Linders
(visie- en projectontwikkeling)
praten met groot enthousiasme
over de Lepelstraat. Ze roemen
de onopvallende, bijna natuur
lijke bebouwing en het vele
groen.
In hun visie kan het voorbeeld
van die straat, 'het Lepelstraat
principe', op grote delen van
Het Lepelstraat-principe vormt
de kerngedachte van de bijdra
ge 'Alledaags Walcheren' van
Van de Wal en Linders aan het
symposium Regiospecifieke Ar
chitectuur. Tijdens deze bijeen
komst, overmorgen in Delft,
wordt de vraag gesteld of de re
gio als inspiratiebron kan die
nen voor eigentijdse architec
tuur. Krill keek daarbij naar
Walcheren. Het was voor de me
dewerkers van het Rotterdamse
bureau snel duidelijk dat de op
gave niet lag in het ontwikkelen
van een regiospecifieke woning,
maar in het regiospecifieker
maken van Walcheren als ge
heel. Daarbij werd Linders ge
vraagd te helpen, omdat zij zich
onder andere bezighoudt met
toerisme.
Walcheren wordt steeds meer
een regio die lijkt op andere in
Nederland, aldus de plannen
makers. „De sleutel voor de ont
wikkeling ligt in het opnieuw
onderscheidend maken."
Van de Wal en Linders zijn niet
alleen voorstander van het bou
wen langs polderwegen. Ze
trappen ook een ander heilig
huisje om en vinden dat bunga
lowparken behandeld moeten
Walcheren worden toegepast
zonder dat het landelijke ka
rakter van het eiland wordt
aangetast. Dan is er op de hoog
gelegen kreekruggen en het
kleiplaatgebied ruimte voor
zo'n 1500 extra woningen. Als
voor die manier van bebouwing
wordt gekozen, naast herstruc
turering in de bestaande ker
nen, kan er nog jaren worden
gebouwd zonder dat het lande
lijke karakter van Walcheren
wordt aangetast, meent Van de
Wal. Wat hem betreft, wordt op
het gebied van ruimtelijke orde
ning ook niet langer gedacht in
geboden en verboden maar in
stimuleren. „Geen planologi
sche restricties", zegt hij stellig.
,Heb vertrouwen in wat mensen
doen."
worden naar hun werkelijke
aard; als dorpen met reguliere
woningen waar zowel perma
nent als recreatief gewoond mag
worden. Dus weg met de hekken
en die paar gecontroleerde toe
gangspoorten.
Door ze weer aan het wegen
netwerk te koppelen, verliezen
ze hun gesloten karakter. „Nu
lijken het wel Zuid-Afrikaanse
townships", spot Linders. Met
wat bouwkundige aanpassin
gen moet het lukken die woon-
parken weer deel te laten uit
maken van het Zeeuwse land
schap.
Boerenbedrijf en toerisme gaan
ook goed samen, aldus het duo.
In hun visie worden de grote
campings opgeheven en de
standplaatsen verdeeld over de
De Lepelstraat bij Vrouwenpolder.
Walcherse boerderijen. Met een
groene afscherming rondom
gaat op die manier de kampeer-
recreatie vrijwel onzichtbaar op
in het landschap.
De oorspronkelijke grondwa
terstanden worden wat Van de
Wal en Linders betreft waar mo
gelij k weer ingevoerd om na
tuurontwikkeling mogelijk te
maken. Inheemse flora en fauna
krijgen dan weer kansen. Ak
kerbouw maakt dan ook plaats
voor veeteelt. Het Zeeuwse
schaap met zijn karakteristieke
zilte smaak zal samen met de
weidevogels het landelijke ka
rakter versterken, voorziet Lin
ders.
Als hun project wordt uitge
voerd, worden de seizoenen
weer volop zichtbaar. Dat is vol
gens Linders iets wat met name
de stadsbewoner mist en Wal-
De PZCsponsort Het Zeeuwse Landschap. In 'Natuurlijk Zeeland'
doen medewerkers van deze stichting verslag van wat er speelt in de
■Zpeuwse natuurgebieden: onverwachte vondsten en bijzondere ge-
dragingen, kortom, het wel en wee van dieren, planten en padde
stoelen passeren wekelijks de revue. En natuurlijk ook de successen
■en mislukkingen in het beheer.
De eendenkooi in Anna Jaco-
bapolder is uitzonderlijk
rijk aan insecten en andere on
gewervelde dieren. Op sommige
plekken, zoals rond de riet-
schermen, krioelt het van de
spinnen. En zoals altijd in de na
tuur, komen daar dieren op af
voor wie spinnen een belangrij
ke prooi zijn.
Spinnen hebben verschillende
soorten natuurlijke vijanden.
Zo nestelen in de rietschermen
bij de eendenkooi veel potten
bakkerswespen. Dat zijn kleine
zwarte wespen die broedcellen
De eendenkooi in Anna Jacobapolder.
foto Chiel Jacobusse
metselen binnenin dode riet
stengels. In zo'n broedcel wor
den verlamde spinnetjes onder
gebracht die te zijner tijd dienst
moeten doen als voedsel voor de
jonge larven van de pottenbak
kers wesp Als een nestcel is aan
gelegd worden een stuk of acht
kleine spinnetjes gevangen en
verlamd. Vervolgens wordt er
een eitje bijgelegd en wordt de
cel dichtgemetseld. Dat gebeurt
zo een aantal keren achter el
kaar, zodat er een rijtje van
nestcellen ontstaat binnen in de
rietstengel. Ook een zeer om
vangrijke insectengroep, name
lijk die van de spinnendoders,
heeft zich gespecia
liseerd in de kunst van het spin-
nenvangen. Eiwitrijk voedsel in
de vorm van buitgemaakte
spinnen is namelijk het beste
voor de opgroei van larven.
In de tropen komen veel spin
nendoders voor. Wat betreft hun
grootte, prachtige kleuren en
doderstechniek halen ze de
beeldbuis vaak genoeg en niet
zonder reden. Toch komen in
Zeeland ook spinnendoders
voor. Ze behoren wel tot een
kleiner formaat en dat is lo
gisch, er komen hier ook geen
grote spinnen voor. Maar de tac
tiek is dezelfde. Eén van de
grootste spinnen in Nederland
is de kruisspin. Dat er echter
heel veel soorten spinnen be
staan - in Nederland wel door de
zeshonderd - is niet zo bekend.
Analoog aan deze aanwezigheid
van spinnen is de presentie van
spinnendoders. De jongste on
derzoeken op dat gebied in Zee
land hebben de totale stand van
spinnendoders gebracht op een
kleine dertig soorten. Er zitten
zeldzame exemplaren tussen,
die tot op heden niet uit Zeeland
bekend waren. De duinen van
Schouwen en het natuurgebied
de Braakman kunnen bogen op
de aanwezigheid van zeldzame
soorten.
De meer gewone bevolken aller
lei biotopen. Vaak zijn zandige
steilranden uitstekende plek
ken voor bijvoorbeeld de grijze
spinnendoders. En wie niet zo
ver van huis wil gaan, kijkt in
zijn eigen tuin of de glasvleugel-
spinnendoder niet daar zijn do
micilie heeft gekozen. Even op
het tuinpad kijken of zich daar
niet toevallig een zwart insect
Vanaf vandaag op deze plaats in buitengebied een nieuwe rubriek:
Windstreken. Hierin wordt aandacht besteed aan de Zeeuwse mo
lens, aan de mensen erachter en aan depositie van de windgemalen
in het landschap. Vandaag de eerste aflevering: de molen van Groe
nendijk.
luchtfoto Peter Buteijn
cheren zeer aantrekkelijk
maakt voor iedereen die iets
heeft met de natuur. Van de Wal
is tevreden over 'Alledaags Wal
cheren'. Met duidelijk genoegen
zegt hij dat in het project niets
nieuws staat.,We hebben alleen
maar het oude, het karakteris
tieke, het echte Walcheren weer
z'n plaats gegeven."
Emile Calon
beweegt op de manier van gril
lig half vliegen en half lopen.
Grote kans dat de glasvleugel-
spinnendoder daar z'n jachtter
rein heeft. Het aardige van deze
spinnendoder is, dat deze zelf
van aarde en speeksel broedcel
len maakt. Het zijn kleine onre
gelmatige vormpjes, die vaak
onder een raamkozijn gestopt
worden. Spinnen die het slacht
offer worden van deze brutale
overvallers worden door deze
soort ook nog de poten afgebe
ten. Het heft logistieke proble
men op bij het transport en de
bevoorrading van de cellen.
Zulke hoogwaardige technische
oplossingen zien we bij onze an
dere Zeeuwse spinnendoders
minder gauw. Meestal komen ze
niet veel verder dan het graven
van een kuiltje, waar de buitge
maakte spin in wordt gelegd en
daarbij een ei. Want ook daarin
verschillen de spinnendoder-
soorten ten opzichte van elkaar
sterk. De een sleept maar een
enkele dikke spin aan, de andere
doet het met meerdere.
Zonder uitzondering worden de
spinnen uitsluitend verlamd.
Na buitmaking blijven ze nog
lang genoeg in leven om bederf
tegen te gaan en als larvevoedsel
te dienen. De verlamming wordt
tot stand gebracht door een zeer
uitgekiende steek van de angel
in de zenuwbaan van de spin.
In Groenendijk staat een meer
dan drie eeuwen oude molen
die tachtig jaar geleden door
adellijke hand is gered. Voor
waarde was wel dat het monu
ment bijna honderd jaar zou
slapen.
De molen is de trots van het aan
Kloosterzande vastgeklonken
buurtschap Groenendijk. Het is
een standerdmolen, het aller
oudste type windmolen in de
Lage Landen. De kast draait om
de standerd, die rust op een on
derstel van vier dikke balken,
dat op zijn beurt steunt op ge
metselde muurtjes (teerlingen).
Deze houten molens zijn kwets
baar. Talloze Zeeuwse exempla
ren werden een prooi van wind
en vuur. Daardoor zijn de mees
te in de loop der eeuwen vervan
gen door stenen molens.
De naamloze molen van Groe
nendijk is waarschijnlijk rond
1690 gebouwd in Oliekot bij
Kuitaart. De naam van het ge
hucht verwijst er mogelijk naar
dat het om een oliemolen ging.
In dergelijke werktuigen werd
zaad geperst uit kool-, lijn-,
raap- en hennepzaad. Om
streeks 17 81 is de molen ver
plaatst naar Groenendijk, waar
hij ging werken als korenmolen.
In de jaren twintig van de vorige
eeuw luidden de doodsklokken.
Naast de molen was in 1911 een
stoommaalderij gesticht en de
exploitant daarvan wilde van
het windgemaal af. Nu woonde
in die dagen op Kloosterzande
toevallig freule Sara Hendrika
(Saar) Collot d'Escury. Deze
jonkvrouwe was begaan met de
teloorgang van molens en ande
re monumenten en zou de molen
van Groenendijk redden.
Saar had contacten met vereni
ging De Hollandsche Molen. Die
werd in 1923 opgericht naar
aanleiding van de afbraak van
een massa poldermolens in de
Schermer. Op verzoek van De
Hollandsche Molen inventari
seerde de freule samen met haar
zuster Geertruida Willemina
Henriette (Jet) in 1925 en 1926
wat er nog restte aan molens in
Zeeuws-Vlaanderen.
Ook in 1890, rond de tijd toen de
provincie het maximaal aantal
molens bereikte, was er een tel
ling verricht. Toen wenkten er
in de regio 77 wiekenkruisen.
De teller van Saar en Jet bleef
steken op 36. In ruim dertig jaar
tijds was dus de helft al verdwe
nen.
Saar besloot haar inventarisa
tie te boekstaven. Zo verscheen
in 1927 De Molens van
Zeeuwsch-Vlaanderen, het
oudste regionale molenboek
van ons land.
In 1927 kocht Saar de molen van
Groenendijk van J.F. van Wa
terschoot. Daarbij is bedongen
dat het monument 99 jaar niet
mocht draaien, zodat hij de
maalderij niet zou beconcurre
ren. Freule Saar liet de molen in
1957 na aan zus Jet. Die deed
hem twee jaar later voor een
gulden over aan de gemeente
Hontenisse.
De maalderij is nog lange tijd
voortgezet door A. van Water
schoot (Bertus, in de streek Bèr
genoemd), dezoonvanJ.F.Toen
de omzet terug liep zocht hij zijn
heil in de bouw en liet de maal
derij alleen nog maar 's avonds
en 's zaterdags draaien.
Doornroosje uit Groenendijk is
na bijna zestig jaar uit haar
slaap gewekt. Na de restauratie
van 1983-85 ging de molen nu en
dan weer malen. Bertus van Wa
terschoot ging in die tijd net in
de VUT en had er zijn zinnen op
gezet om ooit nog eens te werken
met het windgemaal. Daar hij
als eigenaar het contract van
1927 in zijn bezit had, werd het
concurentiebeding krachteloos.
Tegenwoordig brengt vrijwillig
molenaar Rudy de Rij k de molen
regelmatig in beweging op za
terdagen, soms bijgestaan door
Piet Roels. De Rijk leerde het
vak nog van Bèr van Water
schoot, die in 1983 is overleden.
Hij is er trots op dat molen 'voor
80 procent' authentiek is. De
Rijk hoopt ook op een goede sa
menwerking met de nieuwe ei
genaar. Dat is de gemeente
Hulst, waar Groenendijk sinds 1
januari van dit jaar onder valt.
Het zit volgens hem wel goed,
want de nieuwe burgemeester
heet Mulder. De Rijk: „Een man
met zo'n naam moet toch in
staat zijn de ambtelijke molens
vlot te laten draaien!
De biotoop van de molen krijgt
van Vereniging De Zeeuwse Mo
len een 3 (op schaal 1 tot 5). Dat
wil zeggen dat de windvang
flink wordt belemmerd door ge
bouwen in de nabije omgeving.
Willem Staat
Ron Brouwer De molen van Groenendijk bij Kloosterzande. foto Peter Nicolai
Adrie Albrechtse, Albert
Ebbens en Laurens Kamp
werken op proefboerderij
De Rusthoeve in Colijns-
plaat. Op 85 hectare pol-
dergrond doen zij, in op
dracht van onder meer
Zeeuwse boeren, proeven
met akkerbouw- en soms
tuinbouw gewas sen. 'De
Rusthoeve' volgt weke
lijks de belevenissen van
de mannen van de proef
boerderij.
De begeleidingsgroep agra
risch natuurbeheer heeft
zich geïnstalleerd in een van de
kamertjes in de portocabine die
voor de medewerkers van De
Rusthoeve als kantoor dient. De
thermosflessen met koffie zijn
nog niet opengedraaid, of het
hokje blijkt te klein: te Weinig
stoelen, te weinig kommetjes en
te weinig lucht voor zoveel men
sen. De club verhuist, met kof- s
fiekannen, kopjes en papieren
naar de 'bestuurskamer': de
rechtervoorkamer van het boe
renhuis dat bij De Rusthoeve
hoort en dat bewoond wordt
door bedrijfsleider Albert en
zijn vrouw. De kachel wordt om
hoog gedraaid en de vergade
ring kan beginnen onder de be
zielende leiding van Aly Wisse.
Wie weieens vergaderingen bij
woont van overheidsbesturen of
samenwerkingsverbanden, kan
hier een verademing opdoen. Er
wordt niet gezeurd, niet geëm-
merd en niemand heeft strepen
om op te staan. Toch begeleidt
deze commissie een van drie pij
lers waarop het werk van De
Rusthoeve is gebouwd: het
agrarisch natuurbeheer. Naast
praktijkproeven in het gewone
perenvak en experimenten in
dèLiologische landbouw, voert
De Rusthoeve ook projecten uit
die inkomen voor boeren uit een
andere hoèk kunnen genereren.
De laatste jaren wordt steeds
meer duidelijk dkhcle zorg voor
het gewas de zorg vobrMe na
tuur niet uitsluit. Integendeel:
die activiteiten kunnen elkaar
versterken.
De begeleidingsgroep, die is sa
mengesteld uit boeren, onder
wie Albert, een vertegenwoor
diging van de Stichting Land
schapsbeheer Zeeland (SLZ) en
uit vrijwilligers, heeft tot taak
initiatieven te ontplooien, geld
te zoeken voor de uitvoering en
de uiteindelijke resultaten aan
de man, of eigenlijk de boer, te
brengen.
Het gaat overal over. SLZ-ver-
tegenwoordiger Arjan de Hul
ster heeft een plannetje ge
maakt voor twee formele
buxusperkjes tussen de leilin
den en de drinkput in de voor
tuin van De Rusthoeve. De put is
nog niet zo lang geleden als
streekeigen element op het boe
renerf gegraven. SLZ gaat in de
gaten houden wat er zich zoal
aan leven in vestigt. De buxus-
tuintjes zijn ook onderdeel van
het streekeigen erf. Aan plant
goed gaat het 500 euro kosten,
maar de vrijwilligers doen al het
werk.
D at brengt Aly Wissedie vanuit
de Noord-Bevelandse natuur-
en ontwikkelingsclub Akkerle
ven het voorzitterschap op zich
heeft genomen, verzuchten dat
ze het bij de provincie nog steeds
niet helemaal snappen. „Voor
agrarisch natuurbeheer willen
we een beroep doen op een sub
sidie uit Vitaal Platteland. Die
pot is voor dit soort dingen.
Maar ze zijn doodsbenauwd dat
er een stapeling van subsidies
ontstaat omdat De Rusthoeve
ook voor heel andere dingen
weieens Europese subsidie
krijgt."
Op de agenda staan de vervaar
diging van een folder, deelname
aan excursies om af te kijken
hoe je bezoekers voor je zaak in
teresseert en een film over het
agrarisch natuurbeheer op De
Rusthoeve. De vrijwilligers zijn
bereid om een groeiend aantal
bezoekers op De Rusthoeve
rond te leiden langs de projecten
van de begeleidingsgroep: het
streekeigen erf, de natuurvrien
delijke oever langs de water
gang op de fietsroute Mol-Tol en
de akkerranden.
Het zijn lang niet alleen boeren
die voor een bezoek op De Rust
hoeve verwacht worden. De mi-
nicampinggasten van de buren
staan al in de agenda, de oudste
groepen van de Noord-Beve-
landse basisscholen komen een
keer kijken, alle nieuwe staten
leden krijgen een uitnodiging en
het is ook nog een keer open dag.
Zonder ongezellig te worden,
hamert Aly Wisse een lange
agenda er in snel tempo door. De
kachel wordt laag gedraaid en
het gezelschap stapt op. Ieder
een barst nog van het werk.
Mieke van der Jagt
KsSËppS#)
