Zorg voor stervenden
nekt verpleegkundige
PZC
R
s
Mamma,
ik ben zo alleen
Rust is broodnodig bij werk met terminale patiënten
het weer
puzzel
O
G
L
V
O
A
G
T
Casper Hobbes
recept
Varkenshaasje met roomsaus en champignons
O
Heer Bommel en het Losgetrilde Inzicht Toonder Studio's
vrijdag 4 april 2003
•Meindert
Inderwiscn
Al een paar weken nu word ik in mijn slaap bezocht
door dromen waaruit ik me naar de oppervlakte
moet vechten. Dromen die, ieder op zich, beelden herha
len tot ze in mijn zerk gegrift staan. Onzichtbaar in het
licht van de dag kermen ze na, gekerfd in wat toegang tot
mij heeft, diffuus, maar voortdurend aanwezig als de
boom van een gehangene, vermeden door de ooghoeken
van zijn weduwe op weg naar de drenkplaats. Ik kan het
spoor niet oppikken, laat staan volgen.
In de dromen staan twee mensen centraal binnen één
thema. De decors wisselen, de scènes wijzigen, de bood
schap blijft onveranderd.
De twee mensen: mijn moeder en ik. Het thema: ik ben
een kind, verdwaald in een vreemde omgeving. Ik heb
onherroepelijke misdaden op mijn kleine geweten. Een
gebroken vaas, kwijtgeraakt speelgoed. In mijn verbeel
ding haal ik mij de woede van de omgeving op de hals. In
mijn pogingen mijn vergrijpen te compenseren veroor
zaak ik nog meer schade. Toch blijft iedere reactie uit.
Tenslotte raak ik zo machteloos en bevreemd dat ik mijn
zonden niet meer met rust kan laten. Ik blijf ze maar aan
slepen. kijk dan, kijk dan. Ik deug niet, ik heb het ver
pest. Maar niemand neemt aanstoot. Ik ben een gedoog
de belemmering in de dagelijkse gang van zaken. Men
sen wringen zich, zonder klacht, in allerlei bochten om
mij heen, teneinde tot hun alledaagse bezigheden te ko
men. Het draaien van een was. Het bekijken van een pro
gramma op de televisie.
Als mijn moeder op de 'set' arriveert, is ze meteen in ge
animeerd gesprek met alle omstanders. Ik trek aan haar
handen. „Mamma, mamma. Kom, dit is kapot en dat heb
ik gedaan. En hel is nog veel erger.Ze lacht mijn zonden
iveg. Stuurt me naar de plaats waar kinderen zich horen
op te houden. Zo'n plaats bestaat niet. Ik wil bij mijn
moeder zijn. Ik wil dat ze ziet wat mij zo kwelt, ook al is
hetvan een infantiele orde. Ik wil haar aan de haren mee
slepen naar mijn leegte. Kijk dan mamma!" Er is geen
plaats voor kinderen. Er is alleen een plaats waar we al
lemaal zijn. Ik kan niet achter het behang verdwijnen
met mijn futiele frustraties. Ik spreek de taal niet van le
ge schuurtjes of opgevouwen overhemden.
Mijn moeder kust mijn voorhoofd, bespreekt het gedrag
van mannen met een buurvrouw, toont haar nieuwe
jurk. Zezietmijn groene ogen, mijn blonde pluimpjes, de
gave kinderhuid die zich rond mijn vertwijfeling uit
strekt van top tot teen. Als ze me niet kwijt zou raken,
zou ze me opeten. Het water loopt haar in de mond bij het
ontwaren van mijn verschijning, maar ze luistert niet.
Hoe hard moet ik schreeuwen voordat ze me slaat, me
opmerkt? Mijn longen zijn er niet voor geschikt.
Ik ontwaak uit deze dromen, soms midden op de dag,
maar schud ze niet af. Ik loop naar mijn woonkamer,
waar mijn kind kijkt naar 'Spirit.: hengst van het woeste
westen'. Ik kruip bij haar onder de plaid en ze lacht naar
me vanachter haar brilletje. Ik zie clat ze van me houd en
God weet hoezeer ik haar liefheb. En ik kan niet ophou
den met huilen, heimelijk schreien in het hoofdkussen
waar ze me niet kan volgen.
Zeeland: Spatje regen
door Rudi Buis
De zorg voor terminale pati
ënten is slopend voor ver
pleegkundigen. Jarenlang is er
te weinig aandacht geweest
voor de begeleiding van verple
gend personeel.
Artsen, verpleegkundigen en
vrijwilligers moeten niet te lang
en te vaak bezig zijn met termi
nale zorg. Ze hebben rust nodig,
stelt Huub Buijssen, klinisch
psycholoog en medeauteur van
het boek 'Einde goed, allen
goed?' Het boek biedt hulpver
leners van stervende patiënten
handreikingen om goed voor
zichzelf te zorgen. Gebeurt dat
niet, dan is de kans groot dat het
fout gaat.
„Verpleegkundigen zijn geen
robots", zegt Buijssen. „Je
wordt gesloopt wanneer je con
tinu aan het bed van een ster
vende staat."
Uitslag
De uitslag deze week van een
onderzoek naar de partners van
Alzheimerpatiënten verbaast
Buijssen niet. De helft van deze
partners kampt met lichamelij
ke aandoeningen (rugklachten)
of psychische klachten (depres
sies) als gevolg van de zorg voor
hun man of vrouw.
De zorg voor verplegend perso
neel heeft pas sinds kort de aan
dacht. Jonge verpleegkundigen
werden amper begeleid en me
teen in het diepe gegooid. On
voldoende kennis kan tot gevolg
hebben dat verpleegkundigen
doorslaan, waarschuwen des
kundigen. Door de emoties die
een sterfgeval met zich mee
brengt. kan een hulpverlener bij
onvoldoende begeleiding zich
ontwikkelen tot een koele kik
ker. Dan ontbreekt de band met
de patiënt, waardoor het werk
minder bevrediging geeft.
„Onvoldoende begeleiding kan
ook de andere kant op slaan",
zegt Buijssen. „Dan raakt een
Volgens Huub Buijssen. medeauteur van het boek 'Einde goed, allen goed?', moeten alle gezondheids
zorginstellingen beschikken overeen programma 'zorg voor zorgenden'. foto Frank Jansen/GPD
verpleegkundige juist te be
trokken bij patiënten, zien ze ie
dere terminale patiënt als een
familielid. Met telkens weer een
zeer pijnlijk afscheid."
Buijssen geeft in zijn boek een
aantal handreikingen om te
kunnen 'pendelen tussen af
stand en betrokkenheid'. Het is
van groot belang dat een verple
ger. maar vooral zijn of haar lei
dinggevende, erkent dat termi
nale zorg psychische wonden
kan opleveren. „Dat lijkt een
open deur, maar er bestaan nog
altijd verpleegkundigen die
denken dat er een 'beroepscode'
bestaat, namelijk dat je onaan
gedaan moet blijven", zegt
Buijssen.
Het boek, dat woensdag is ver
schenen ter gelegenheid van het
Europees congres over pallia-
tieve zorg in Den Haag, leert
hulpverleners onder meer om
gaan met stress. Ook is er veel
aandacht voor de communicatie
tussen de terminale patiënt en
de verpleegkundige, waar lange
tijd in geen enkel lesboek aan
dacht voor bestond. Buijssen:
„Zorgenden hebben vaak het
gevoel dat ze iets hoogs, iets
plechtigs moeten zeggen. Maar
er is geen taal van de sterven
den. Bovendien verklaar je ie
mand al een stukje dood, als ge
wone gespreksonderwerpen
zoals het weer of een dagje uit
niet meer mogen."
Nabestaanden van terminale
patiënten geven de zorg voor de
stervende een dikke voldoende,
blijkt deze week uit onderzoek.
Gemiddeld een acht, zorgenden
in een verpleeghuis krijgen zelfs
een negen. Aan het onderzoek,
gehouden in opdracht van
het vakblad Nursing, hebben
300 nabestaanden meege
daan.
Buijssen is blij met de onder-
zoekscijfers. Alleen zeggen de
resultaten weinig over de situa
tie van de verpleegkundigen
zelf. Elke gezondheidsinstelling
zou een programma 'zorg voor
zorgenden' op de plank moeten
hebben liggen, vindt hij. GPD
Huub Buijssen en Rob
Bruntink, Einde goed, allen
goed?, oog voor zorgenden in de
palliatieve zorg. Uitgeverij De
Stiel, ISDN 9070415291, 13,90
kinder
juffrouw
keel
bouw-
Spaanse
uitroep
verduis-
tering
gerei
ieder
schicht
deel van
een
kachel
4 I 5
CC
LU
In dit diagram is een woord van 12 letters verstopt.
Het is te vinden door, beginnend bij het vakje met
de stip, telkens een vakje naar links, rechts, onder,
boven of diagonaal te verspringen. Elke letter wordt
één keer gebruikt. Hoe luidt het zoekwoord?
Horizontaal: 3. Na het zeven
de ledikant erop voorbereid
(7); 6. De verdediging is
opnieuw klaar (6); 8. Wat een
dik boek voor zo'n klein ven
tje! (4), 10. Zo leuk is het niet
om spoedig moeder te wor
den! (5); 12. Heilzaam voor de
visvangst (5); 13. Op geld
voorzien (6).
Verticaal: 1. Voor twee van
de pelgrims (4); 2. Watergang
(5); 4. Ook bij hem op kop (4);
5. De omlijsting is verdwenen
via deze route (7); 7. Goed
voorbij? Vraag naar de reden!
(6); 9. Europeaan in het
Franse slot (3); 11. Voeren
met kaarten (4).
Oplossingen van gisteren:
Kruiswoordraadsel:
Horizontaal: 1 Maan; 4. zoom; 8. Ali; 10. the; 11. fop; 13. ns; 15. Ier, 16. az; 17.
aankoop; 20. alge; 21. pope; 22. massage; 24. mi; 25. Spa; 26. la; 28. ein; 29. rag;
32. nee; 34. graf; 35. ruim.
Verticaal: 1. Main; 2. al; 3. ai; 5. ot; 6 oh, 7 Metz; 9. koek; 11. finesse; 12. propaan;
14. salmi; 16. appel; 18. aga; 19. oog; 23. spil; 24. merg; 27. adem; 30 ar; 31. ga; 32
nu; 33. ei.
Crypto-overlapper:
Horizontaal: 5. Weerbaard; 6. kwakkelen; 7. agangster; 8. invalabel.
Verticaal: 1. Leswagent; 2. trekenlat; 3. haverslag; 4. broederen. ©JFS.NL
Terpen Tijn omklemde het handvat van zijn schilderkist en
zette zich in beweging, voortgedreven door de noordoos
ter, die hem snerpend om de oren woei. Achter hem wolk
ten de rookpluimen van het sten ende vuur uit de ruïne om
hoog, maar hij keek niet om.
„Dat was dat", sprak hij tot zichzelf. „Gezelligheid is goed
voor spekkluivers, maar op mij wacht het meesterwerk,
dat ik ga vibreren uit de eh... dinges. Eerst ga ik een herberg
zoeken, want ik voel dat mijn smeer een beetje verschraald
is."
Toen hield hij echter de pas in, en terwijl hij zich schrap
zette tegen de stormvlagen greep hij in zijn broekzak. Na
lang frutselen bracht hij ten slotte een munt aan het dag
licht, die hij fronsend bekeek. „Een stuiver", mompelde hij
afkeurend. „Dat is alles, want ik doe niet aan contrapres
tatie. Maar wat geeft het? Tenslotte is het de plicht van de
grofstoffelijke frietvreters om een onsterfelijke in stand te
houden. "Met deze gedachte begon hij opnieuw te lopen;
het enige bewegende punt in het verlaten landschap, waar
de wind joelend overheen streek, hagel en natte sneeuw
met zich voerend. Het gaan was dan ook geen genoegen en
het valt te begrijpen dat de hongerige kunstenaar verbit
terd begon te raken. Op dat moment kreeg hij echter een
bouwwerk in de gaten, dat zwaar en sterk op een heuvel
stond, en met nieuwe kracht begon hij te klimmen.
„Dat ruikt naar materie", stelde hij vast. „Een heel door
voede uitstraling; net wat ik nodig heb. Want herbergen
kosten geld, terwijl deze snurker het uit wil geven, wed ik."
door Bill Watterson
HEB JE
VIJF EURO
VOOR j/_
ALS JE GELD WILT,
MOET JE ER MAAR
VOOR WERKEN
Ut
Hans Belterman
Dertig, veertig jaar geleden zou bij het recept
van het varkenshaasje worden aangegeven
dat je er gebakken nieuwe krielaardappeltjes en
jonge voorjaarsgroenten bij kon opdienen. Van
daag kun je een dergelijke suggestie niet meer
geven omdat de jonge voorjaarsgroenten van
destijds nu vrijwel het gehele jaar door verkrijg
baar zijn. Ook ten aanzien van nieuwe (kriel
jaardappeltjes past een dergelijke opmerking
want ook die worden ons vrijwel het gehele jaar
door, voorgekookt en wel, aangeboden.
Hoofdgerecht voor 2 personen:
1 varkenshaasje, ca. 225 gram, zout, witte peper
uit de molen, 40 gram boter, 1 knoflookteentje,
ragfijn gehakt, 200 gram kleine champignons of
andere paddestoelen, 1112 dl vlees- of gevogel
tefond (uit potje), 1 1/2 dl kookroom, 1 l/2theel.
fijngesneden bieslook, 1 1/2 theel. fijngehakte
(blad)peterselie.
Maak het vlees droog met keukenpapier. Wrijf
het haasje in met wat zout en peper, Verhit een
passende braadpan en laat de boter smelten.
Wacht tot het schuim grotendeels is weggetrok
ken. Schroei het vlees rondom dicht. Temper de
warmtebron en laat het vlees 20 - 25 minuten
zachtjes braden. Keer het vlees tijdens het bra
den enkele malen en bedruip het met de braad
boter.
Maak intussen de paddestoelen schoon. Snijd
de grotere exemplaren in vieren. Roer na 15 mi
nuten de knoflook door de braadboter. Doe er
daarna de champignons bij. Laat ze zachtjes
meebraden. Schep ze enkele malen om.
Na flink wat regen te hebben gehad de
afgelopen dagen, wordt de kans op
neerslag na vandaag klein. Een sprankelende terugkeer van dj;
wordt niet direct verwacht, omdat bewolking blijft overheerse-
De temperatuur loopt in Zeeland een enkele keer op tot de
normale waarde van 12 graden, maar zal meestentijds iets lag?
uitkomen. Vandaag beginnen we de dag zonnig, maartegeni?
begin van de middag neemt vanuit het noorden de bewolking;
De zon verdwijnt geleidelijk uit het zicht en er valt een spatje
regen. Hoe verder het land in, hoe meer. Dit kan tot in de avor;
duren, grote regenhoeveelheden worden niet verwacht.
Hooguit 1 millimeter alles bij elkaar. De wind waait uit het we?:
tot noordwesten en is matig, kracht 3 tot 4. De temperatuurlo:;
daarbij op tot 10 graden aan de kust tot 12 in het binnenland.
De bewolking en regen van vanmiddag hangen samen mete?
zwakke storing die door een hogedrukgebied boven het Verent
Koninkrijk naar onze streken wordt "geduwd". In de loop van
vannacht trekt deze weg,
maar vanuit het noorden
weet een nieuwe voor dat
hogedrukgebied langs te
trekken naar de regio.
Neerslag zal daar waarschijnlijk
niet uit voortkomen. Wel veel
bewolking en daar hebben we
in het weekeinde mee te
maken. Door gebrek aan zon
en een frisse noordelijke wind
blijft de temperatuur achter.
Het wordt beide dagen niet
warmer dan 11 graden.
Aan het begin van de nieuwe
werkweek lijkt de kans op zon
geleidelijk groter te worden
als de wind naar noordoost
draait en er drogere lucht
wordt aangevoerd.
Maximumtemperatuur vow *snooog
Minimumtemperatuur voor de komende nacbt
VtBWACHTINO VOC*
Vooruitzichten
zaterdag
zondag
maandag
dinsdag
weer
max.
10°
11°
10°
9°
min.
5°
5°
1°
1°
wind
N 4
N 4
NO 4
NO 4
Zon
vandaac
op 7.13
onderZ
Maan
vandaar
op 8.14
onder 2:
Nautisch bericht
Het zicht is goed en de wind waait matig uit het noordwes
kracht 3-4. De kustwatertemperatuur bedraagt net geen 7 gr
Waterstanden
VRIJDAG
Hoog
water
Laag water
4 APRIL
uur
cm
uur
cm
uur
cm uur
Vlissingen
04.31
234
16.48
227
10.58
211 23.01
Terneuzen
04.51
259
17.07
253
11.23
220 2332
Cadzand
04.05
227
16.26
219
10.35
20 5 2235
Roompot Buiten
04.31
174
16.51
170
1056
154 22.5!
Roompot Binnen
05.56
138
18.15
134
12.05
137
Zierikzee
06.10
163
18.25
158
12.15
157
Krammersl. West
06.15
171
18.36
169
12.04
159
Hansweert
05.22
268
17.38
264
11.48
237 23.55
Stavenisse/Yers.
06.10
168
18.30
165
12.10
156 -
ZATERDAG
Hoog
water
Laag water
5 APRIL
uur
cm
uur
cm
uur
cm uur
Vlissingen
05.01
23?
17.20
220
11.25
203 23.30
Terneuzen
05.21
258
17.37
246
11.52
212 -
Cadzand
04.37
225
16.52
213
11.06
197 2305
Roompot Buiten
05.00
173
17.26
163
11.14
148 23.1:
Roompot Binnen
06.25
137
18.41
130
00.16
12212.2!
Zierikzee
06.40
161
18.55
153
00.15
141 124:
Krammersl. West
06.24
171
18.56
165
00.26
144 12.4i
Hansweert
05.50
266
18.09
257
12.15
230 -.-
Stavenisse/Yers.
06.35
167
18.56
160
00.14
141 12.40
fcchle sneeuw
matige sneeuw
zware sneeuw
-?
lichte regen
matige regen
zware regen
m
Europa: rustig weer
Neem, na de aangegeven tijd, het vlees uit de
pan. Laat het vlees, verpakt in aluminiumfolie,
10 minuten rusten.
Voeg vleesfond en kookroom aan de champig
nons in de braadpan toe. Laat alles zolang, onder
voortdurend roeren zachtjes koken tot een licht
gebonden saus is verkregen. Breng de saus op
smaak met wat zout en peper. Snijd het vlees in
niet al te dunne plakken.
Presentatie: leg het vlees in een cirkel dakpans
gewijs in het midden op voorverwarmde bor
den. Schep de saus met de champignons er
rondom. Bestrooi de gerechten met bieslook en
peterselie. Geef er gebakken (krielaardappel
tjes en gekookte jonge sperzieboontjes of hari
cots verts bij.
VERWACHTING VOOR VRIJDAGMIDDAG 4
Een uitgestrekt hoog strekt zich uit van Ierland richting de
Baltische Staten. Onder invloed hiervan is het weerbeeld rust!
met wolkenvelden die afgewisseld worden door zonnige
perioden. Alleen in het noorden van Scandinavië vallen fikse
buien. Ook in het Alpengebied is het meestentijds zonnig en
vrijwel overal droog. Op het Iberische Schiereiland zijn er
nauwelijks wolkenvelden. De temperatuur loopt uiteen van
15 graden in het noorden tot lokaal 20+ in het zuiden van Sp«
In Zuid Italië en op Sicilië plenst het vandaag flink door en is'
met 15 graden koel. Ook op de Griekse Eilanden vallen enkels
buitjes. Op het vasteland blijft het zo goed als droog en word
rond 18 graden.
