Altijd drijvend op vrijheid
Tekenen was voor hem ademhalen
Woody van Amen
vader van de pop art
Lucebert in
De Beyerd
Het is een tijdje stil rond hem geweest - Woody van Amen (Eindhoven 1936), de
vader van de Nederlandse pop art. Maar ook: de propagandist van het Nieuwe
Realisme, de zowat enige, actuele, Rotterdamse beeldend kunstenaar met
nternationale uitstraling. Zij n laatste tentoonstelling dateert al weer van 19 93Nu is er Het
Soek - de monografie, gecombineerd met twee tentoonstellingen. Oud werk in Het Valkhof
«Jijmegen, spiksplinternieuw in het Chabot Rotterdam.
zeppelin in lichtblauw neon, die
een spoor van bewegende licht
jes achterlaat. Ook nieuw werk
van de Woody anno nu.
Het vertelt bij alle drie de verha
len. De kleuren in de 'Enlighten
ment' zijn die van de Boeddhis
tische vlag; hij heeft er een op
een schouw hangen, onder een
kleine verzameling boeddha's,
meegebracht van zijn reizen. De
rode 'leds' in 'Constellation'
stellen het Zuiderkruis voor; hij
pakt ten bewijze de Australi
sche vlag En de 'Cup Final' is
rechtstreeks geïnspireerd op het
uitzicht dat hij vanaf zijn Schie-
landtorenflat had ten tijde van
EURO 2000, toen er op wed
strijddagen een controle-zep
pelin boven de stad dreef.
Woody is openhartig; heeft wei
nig geheimen meer. „Dat is wat
het boek ook zo bijzonder
maakt: ik geef mijn bronnen
prijs Ik vertel er die verhalen
bij. Het is geen uitstalling of op
somming, het is documentair en
associatief. Waar iets gemaakt
is en hoe, en waarom. Zonder
weer al te uitleggerig te gaan
doen; je moet ook de fantasie de
ruimte laten."
Wie door het boek bladert,
wordt overweldigd door het
enorme oeuvre dat de beeldend
kunstenaar Woody van Amen zo
internationaal maakt. „En wat
ik zo leuk vind, is dat mijn werk
nog steeds jonge mensen aan
spreekt; en ze houden ook van
het nieuwe. In de zomermaan
den huur ik vaak een boerderij
tje in Frankrijk, in de buurt van
Langres, en daar komen dan
kennissen en vrienden, maar
soms ook wildvreemden langs.
Laatst was er een net afgestu
deerde jongen van de academie
en die zei dat hij helemaal blij
werd van mijn tekeningen. Nou,
dat is toch leuk om te horen, dat
je jonge mensen nog blij kunt
maken?"
Het boek is de spil, de crux. Het
is het hart van de 'revival van
Woody van Amen'. ,,Het is de
drager, met twee vleugels eraan,
En dat zijn de tentoonstellin
gen." Conclusie: boek en beide
exposities liggen ook weer in het
verlengde van TAXAT, de geo
metrische driedimensionale
vorm die Van Amen 'uitvond'
midden jaren zeventig. Is niet zo
gek. „Bij praktisch alles wat ik
onderneem zul je altijd de ruim
te of het ruimtelijk denken van
TAXAT ervaren."
Heel het atelier staat vol met
ontwikkeling en uitwerking van
de TAXAT - het patroon dat hij
ooit zag in de stoelbekleding
van een taxi in Singapore. Het
patroon dat hem hielp bij de
verdere groei van zijn dubbel-
kruis - geworteld in het Zwit
serse kruis. Dat hij op een nacht
in zijn toenmalige huis in Oud-
IJsselmonde uit een blokje
zaagde en waarvan hij een nacht
niet kon slapen. Woody's Eure
kaDat hem nu al meer dan twee
decennia bezighoudt en ruimte
geeft en vrijheid. En hij doopte
het TAXAT
Hij pakt een blokje „Het is zo
simpel. Als je het ziet, denk je
meteen dat het er altijd al is ge
weest: twee tegen elkaar ge
schoven kruizen, met een con
gruerend middenstuk. En dat
mathematisch nog bleek te
kloppen ook. "Je moet er maar
opkomen. Het is het houvast
voor alles, een immer aanwezige
beeldbepaler, de aansluiting op
het denken in het Verre Oosten.
Peter Ouwerkerk
Expositie: Woody van Amen Col
lectie Becht, van pop art tot nieuwe
romantiek - Museum Het Valkhof
Nijmegen. Van 5 april t/m 22 juni
2003 Open. din.-vrij. 10-17 u; za
zon. en feestdagen 12-17 u
ExpositieWoody van Amen Glo
bal Dimensions, inside outside,
upside downside - Chabot Museum
Rotterdam. Open: din.-vrij. 11-
16.30 u, za. 11-17 u, zon 12-17 u, ma.
en feestdagen gesloten.
Publicatie: Erik Hagoort, Frank van
de Schoor, Ank Leeuw Marcar:
Woody van Amen, Crossing Worlds -
NAi Uitgevers, 400 pag., 800 illu
straties, €50,-
Enlightenment
De wijn staat klaar, de worst
is vers, het raam naar de
binnentuin kan open. Het is nog
steeds het atelier in de Lamber-
'tusstraat, Rotterdam Kralin
gen, de werkruimte waar
Woody van Amen de meeste van
zijn werken heeft vervolmaakt.
Veertig jaar lang in het oude
schoolgebouw, waar ooit Duit-
i sers en Canadezen huisden - hoe
honkvast voor een wereldreizi
ger Maar het atelier is formida
bel. Hij kan er blind hoppen tus
sen de nog altijd zeer ordelijk
gedeponeerde bosjes pennen,
tubes en penselen. En de para
fernalia, meegebracht van 'all
over the world', ooit bestemd
om te worden verwerkt.
Er is iets te vieren. Iets groots.
Het Boek is af, dat wil zeggen:
het ligt bij de drukker. Maar de
proeven kan hij al laten zien.
met teksten in zwart, wit, fluo
rescerend rood en roze. En nu
het boek er is, is het ook weer
tijd voor de tentoonstellingen.
Twee nog wel. Het boek staat
voor veertig jaar Woody van
Amen, de twee tentoonstellin
gen ook. „Vroeger heb ik veel ge-
exposeerd, maar de behoefte
was de laatste tijd niet meer zo
groot. Er komt een tijd dat je al
les al een keer hebt meege
maakt, dat je het kent, er het be
trekkelijke van gaat inzien.
Natuurlijk werk je door, zeker
ik - ik ben altijd op zoek geweest
naar het vernieuwende. Anders
moet je ook geen beeldend kun
stenaar worden. Maar je gaat
het doseren."
Af en toe was er wel nieuw werk
Woody van Amen
foto Niels van der Hoeven/GPD
van hem te zien in de galeries,
maar mondjesmaat. „Dat was
bewust. Ook omdat het idee was
ontstaan van dat boek. Ja, en
dat heeft me alles bij elkaar wel
een jaar of zes bezig gehouden
Vanaf oktober vorig jaar zelfs
elke dag. Toen het concept voor
dat boek er eenmaal was. kon
den ook die tentoonstellingen.
Het is een soort retrospectief
van mijn werk, royaal uitmon
dend in het nu. Ik zeg maar zo:
als je wat van je laat horen, doe
het dan ook goed."
Een dikke punt, een statement
van Van Amen - de man van
'Wrigley', 'Flexa One', 'Felix',
'Checkpoint Charley', 'Sex
o'Clock', 'Elektrische stoel',
'Televisiekoets', de versmolten
ijssculpturen op de Lijnbaan,
'Zermatt am Matterhorn'.
'Taxat' en zo heel veel meer. Een
autonoom beeldend kunste
naar, drijvend op vrijheid, dus
meer dan eens controversieel.
„Goh, ik heb wat clashes gehad
met de overheid."
Er werd werk van hem verwij
derd en geweigerd in onder an
dere Zeist, Enschede en
Schiedam De Rotterdamse ge
meenteraad trok als een angst
haas een al overgemaakte subsi
die in voor 'een vakantiereisje
naar Zwitserland' Woody
stortte de veertien mille braaf
terug. Twee dagen later had hij
hetzelfde bedrag uit de experi-
mentenpot van CRM. De Mat
terhorn en het Zwitserse kruis
komen nu nog terug in zijn
werk.
Ach, het verleden. Laten we het
eens over het boek hebben. Dat
is verleden en heden ineen Een
boeiend onderwerp, zoals altijd
met de boeken over of van
Woody van Amen. Neem dat ge
tekend dagboek, '240 Dagen',
uit 1985. Hij wilde het zo graag,
maar het was zó onmogelijk het
uitgegeven te krijgen, dat hij
eerst het merendeel van zijn 240
tekeningen letterlijk aan de
man moest brengen. „Ik heb er
zelf 120.000 gulden in geïnves
Rotterdam Cup Final 2000
teerd Zesduizend gingen er a
37 gulden 50 over de toonbank.
Voor het laatst gesignaleerde,
inmiddels antiquarische exem
plaar werd 45 euro gevraagd.
„Ongelooflijk, hè."
Zes jaar voor dit boek. Vierhon
derd pagina's, achthonderd af
beeldingen, essays en biografie.
Monnikenwerk. Maar het resul
taat is 'prachtig, prachtig,
prachtig.' Is iets waar hij 'erg
blij mee is'.
Er werd een selectie van 900
werken gemaakt. Woody van
Amen moet in de loop der jaren
aan duizenden stuks komen.
„Duizenden?" Hij lijkt te
schrikken van de vier cijfers.
Tempert. „Nou, dat is wat over
dreven." Ja, aan schetsen, teke
ningen en grafiek misschien.
Maar zijn assemblages en zijn
schilderijen - „Die nemen toch
wel wat tijd."
„Neem dót.. daarvan maak ik
er hooguit vijf per jaar." Hij
wijst hij op een groot formaat
schilderijgebaseerd op herken
bare kleurvlakken. Hij loopt
naar een stekker, en bukt voor
stroom. Als een stralenkrans
van kleine lichtpuntjes begint
er een ster aan en uit te flikkeren
in de voorstelling. „Enlighten
ment", zegt hijHet is de titel. Er
zitten 520 'leds' in verwerkt, mi
nuscule lichtpuntjes, 'light
emitting diodes'. Met kopjes
van elk drie millimeter dik.
Hetzelfde effect in het doek aan
de andere kant van het atelier,
in blauw, met gele neon-TAXAT
en een wit en zwarte steenbok.
Ook hier een web van lichtpun
tjes, met vijf rode erin verwerkt:
„Constellation with Southern
cross." Hij laat de achterkant
zien: alsof je in een groot for
maat tv-toestel kijkt, zo'n wir
war van draadjes.
Hetzelfde als in het schilderij
dat in zijn kleinere, tweede ate
lier staat: „Rotterdam, Cup Fi
nal 2000." Een oranjegele lucht
boven een Rotterdamse skyline,
met rechtsboven een zwevende
bal, maar centraal een donkere
ioldfinger, 1965 Wrigley, 1963
donderdag 3 april 2003
Een van de nooit eerder getoonde tekeningen van Lucebert.
Tn De Beyerd in Breda klinkt de stem van
-LLucebert. Hij leest zijn eigen gedichten.
Aan de muren hangen 140 tekeningen en
aquarellen uit het atelier van de in 1994
overleden kunstenaar. Ze zijn nooit eerder
vertoond. Een portret van een tovenaar met
inkt, met woorden en met een bezwerende
istem
'Hij had altijd jazz aanstaan, anders kon hij
'niet werken. Tientallen jaren camoufleer
den Charlie Parker, Cannonball Adderley,
i Horace Silver en Chet Baker het geschuifel
Van kwasten en het gekras van de tekenpen.
Nu is het er stil. Sinds 1994 heeft weduwe
:Tony het atelier van Lucebert in Bergen in
tact gelaten. De Beyerd, centrum voor beel
dende kunst in Breda, brengt de komende
weken de veelzijdige persoonlijkheid van
[Lucebert in beeld - een driezijdig flonke-
:rend kunstenaarschap: in taal, op papier en
via het geluid van zijn stem.
jjpe samenstellers van de tentoonstelling,
dichteres en beeldend kunstenaar Y. Né en
rElly Stegeman namens De Beyerd, hebben
:een bezoek gebracht aan dat atelier, een
tsoort bedevaart naar Bergen, Noord-Hol-
Éjand.
«.We mochten van Tony Swaans^vijk in het
1_
ateliefc. Het is er prachtig, hoog, met veel
licht en toch heel intiem", aldus Y. Né „Het
heeft iets van een heiligdom, een heel bij
zondere plek", vult Elly Stegeman aan.
Luceberts schoonzoon Pieter Broersma is er
vaak op kousenvoeten binnengeslopen en
heeft hem in de roes van de scheppende ar
beid gefotografeerd, zonder dat hij het
merkte. Broersma is die foto's meer dan le
vensgroot in De Beyerd komen ophangen.
In het atelier vonden de twee bezoeksters uit
Breda waarvoor ze kwamen. Y. Né: „Er
stonden overal dozen met ontelbare teke
ningen, zowel uit zijn vroege periode als uit
de jaren '90." Elly Stegeman: „Hoe maak je
uit zo'n overstelpend aanbod een selectie?
Ik heb onder andere geselecteerd op tekst in
het werk, op taal. In toenemende mate ge
bruikte Lucebert in zijn tekeningen woor
den, regels, fragmenten van gedichten,
meestal van iemand anders."
Het Lucebertproject van De Beyerd begon
ooit met een keuze uit Luceberts verzamel
de gedichten. Né „Ik heb het hele oeuvre
aandachtig doorgelezen en er 44 gedichten
uit geselecteerd. Als thema of leidraad voor
de tentoonstelling koos ik 'maken', 'schep
pen', 'worden'. Dat sprong eruit." Die 44 ge
dichten voeren de bezoeker langs de wan
den met tekeningen.
Een derde belangrijk onderdeel van de ten
toonstelling in De Beyerd bestaat uit origi
nele geluidsopnamen van Lucebert.
Vormgever Berry van Gerwen heeft in ver
schillende zalen kabinetten neergezet,
waarin je met één of twee personen naar de
geluidsopnamen kunt luisteren.
Bij de tentoonstelling is geen traditionele
catalogus gemaakt, maar een cd-rom.
„Daar komen alle tekeningen op. Daarbij
hoor je de stem van Lucebert, maar die kun
je ook uitzetten", aldus Y. Né.
Er bestaan honderden geluidsopnamen van
Lucebert. Hij hield van het voordragen van
zijn poëzie. Misschien kun je zelfs zeggen
dat het een derde poot van zijn talent is.
Naast het schrijven van poëzie en het maken
van tekeningen en schilderijen is het 'zeg-
gen' van tekst, het vocaal vormgeven van
taal als een aparte vorm van kunst te be
stempelen. De tovenaar had niet alleen een
pen en een kwast maar ook een stem.
Maar de tekeningen - allemaal unica - spe
len de hoofdrol. Stegeman: „Zijn werk op
papier is sterker dan zijn schilderijen. Hij is
op papier veel vrijer. Het accent ligt in deze
tentoonstelling op zijn laatste jaar. In de
loop der jaren is het werk steeds kleurrijker
geworden."
Lucebert tekende altijd. Stegeman- „Teke
nen was voor hem ademhalen, dat ging con
tinu door. Als hij geen poëzie schreef of
schilderde, tekende hij. Dat heeft hij zijn
hele leven volgehouden, een soort dagboek
De hand ging altijd door, de geest ging altijd
door. Ik ben ooit een keer bij hem geweest,
niet lang voor zijn dood, maar zijn atelier
werd afgeschermd. Ik ben er niet in geweest.
Ook zijn kinderen kwamen er niet in. Pap
pie moest werken
„Het treffende in het werk van Lucebert is
het volstrekt naar zich toehalen van alles in
zijn omgeving. Hij annexeert zijn totale om
geving. En het gaat altijd over mensen. Bij
Lucebert geen landschappen, geen stille
vens; altijd mensen, individuen in bizarre of
absurde situaties.
Hans Rooseboom
Expositie. Lucebert, lezen, kijken, luisteren -
werken op papier en gedichten van Lucebert. Tot
12 mei m De Beyerd Breda; di. t/m vr. 10-17 uur,
za.enzo. 13-17 uur
