Zeker bij storm was het afzien
Wei staat nu vol huizen
Zelfs kleinste plek
leent zich voor een
plantenparadijsje
Nieuwe Raadkaart
dinsdag 1 april 2003
Sinds mensenheugenis is de
zuidwestelijke Delta een land
van overkanten. Als mensen
zich verplaatsen komen ze altijd
water tegen. Brede en smalle
stromen vormen barrières, die
alleen per boot geslecht kunnen
worden. Dat gebeurt ook eeu
wenlang. Op tal van plaatsen in
Zeeland zijn de veren heel lang
de enige verbinding lussen de ei
landen. Het is ongetwijfeld de
oudste vorm van openbaar ver
voer. Na 137 jaar zijn de laatste
geregelde veerdiensten op de
Westerschelde verdwenen. Van
daag in Buitengebied het laatste
deel in de serie over (verdwenen)
veerdiensten: Colijnsplaat-Zie-
rikzee.
Om plezier te beleven aan
tuinieren hoeven niet per se
vele vierkante meters beschik
baar te zijn. Ook met weinig
ruimte is er veel met levend
groen te doen. De gids Tuinieren
op de vierkante meter kan daar
bij een handje helpen. Die gaat
over het ontwerp, aanleg en on
derhoud en het creatief benut
ten van échte kleine tuintjes.
Vanaf het formaat stoeptegel tot
hoekjes, randjes, borders en ter
rasjes van grotere tuinen. Met
ideeën voor onder meer de en
tree van het huis, geveltuintjes,
binnenplaatsjes, deuren en
poorten, muren en schuttingen,
vensterbanken, balkons en dak
tuintjes.
Op eenvoudige wijze kun je zelfs
van de kleinste plek een plan
tenparadijsje maken, aldus sa
menstelster Julia Voskuil. Dat
kan op milieuvriendelijke en
veilige wijze. Vlinders en vogels
hebben er op die manier ook
profijt van. Bovendien geeft het
meer sfeer aan de woning en
leefomgeving.
Volgens voorzitter Heilien
Tonckens van de vereniging de
Wilde Weelde (ecologische ho
veniers, ontwerpers, adviseurs
en kwekers) vormen alle stukjes
groen een enorm areaal met vele
mogelijkheden.Kijken naar
ontelbare kleurschakeringen en
ook de kans krijgen te luisteren
naar geluiden in het groen. Het
zingen van de vogels, het ge
zoem van de eerste hommel in
het voorjaar, het fladderen van
een vleermuis, het geritsel van
een onzichtbaar dier in de zo
mer en wellicht een late egel in
de herfst."
Tuinieren, óók op de vierkante
meter, is genieten van allerlei
geuren, weet Tonckens. ,,Je
ruikt de lente zelf. En wie kent
niet de geur van een regenbui na
een warme dag? Later in het sei
zoen is een zweem van kamper
foelie waarneembaar en de
herfst kondigt zich aan met de
onmiskenbare lucht van padde
stoelen en een begin van rottend
hout."
In het eerste hoofdstuk van de
gids staat hoe groen kan bijdra
gen aan het welzijn en aan de
waarde van de woonomgeving.
De (on-)mogelijkheden en voor
schriften bij bepaalde beplan
tingen zijn opgenomen in
hoofdstuk 2. Andere hoofdstuk
ken gaan onder meer over bak
ken in de vensterbank, een ge
veltuintje, een groen balkon, het
begroeien van muren en pergo
la's en planten en potten op een
terras.
Aanvullende informatie bieden
veel foto's en illustraties, kleine
tuin-tips, lijsten met geschikte
planten voor iedere plek. een
trefwoordenlijst en nuttige
adressen. De gids is het zesde
deel in een serie over milieu
vriendelijk tuinieren. Eerder
verschenen boekjes over de eet
bare siertuin, kruid en onkruid,
plant en plaag, de milieuvrien
delijke moestuin en siertuin.
Midden-Delfland
Hoewel Nederland met gemid
deld 475 mensen per vierkante
kilometer aardig vol is, zijn er
naast Zeeland ook elders nog
wel stille plekken te vinden.
Zelfs in de verstedelijkte omge
ving tussen Rotterdam, Den
Haag en Delft. Midden-Delf
land is zo'n schijnbaar vergeten
gebied, met knotwilgen, veel
slootjes, koeien in de wei en ou
de boerderijen. Onderdeel van
Midden-Delfland is de Holiër-
hoekse en Zouteveense Polder.
Daarover schreef jurist Paul
Meuldijk een gelijknamig boek,
mede aan de hand van vele fiets
tochten die hij door de polder
tussen Vlaardingen, Schiedam,
Delft en Schipluiden maakte.
Behalve een duik in de geschie
denis, schetst Meuldijk een
beeld van de polder nu: een oase
van rust in een overvol verstede
lijkt gebied, oftewel 'derustieke
eenvoud van een vergeten ge
bied in Midden-Delfland'. Of
dat na de geplande doortrek
king van rijksweg A4 nog zo
blijft, is nog maar de vraag.
Meuldijks boek maakt duidelijk
dat de in 1959 samengevoegde
twee polders tot het zogenaam
de oudland gerekend kunnen
worden. Aanleg van rijksweg
A20, begin jaren zestig van de
20ste eeuw. zorgde voor een gro
te verandering. Woningen en
boerderijen moesten er voor
wijken, evenals trouwens voor
stadsuitbreiding. Daar gaat
Meuldijk, die zelf de foto's voor
het boek verzorgde, uitvoerig op
in.
Ook de namen van de wegen in
de polder komen aan de orde en
de verschillende 'soorten' boe
ren die er gevestigd waren: de
spoelingboer (die zijn koeien
mestte met vloeibaar afval van
de jeneverstokerijen), de droge
boer (die zijn dieren meelslob-
ber. hooi en kuilgras gaf) en de
zelfverwerkende boer (die kaas
en boter maakte). In twee pol
derdagboeken komt het verloop
van de seizoenen aan bod. Jam
mer is dat natuur en landschap
nauwelijks besproken worden;
het boek heeft vooral een agra
rische invalshoek.
Rinus Antonissc
Tuinieren op de vierkante me
ter. Gids voor het creatief be
nutten van plekjes rondom huis
en in de tuin. Door Julia Voskuil.
Uitgeverij Roodbont, Zutphen.
Prijs €11,50.
De Holiërhoekse en Zouteveen
se Polder. De rustieke eenvoud
van een vergeten gebied in Mid
den-Delfland. Door Paul Meul
dijk. Uitgave Europese Biblio
theek, Zaltbommel. Prijs
22,50.
De naam Noord-Beve
land is voor het eerst ge
vonden in documenten uit
12 23Hoe het oude eiland er
uit ziet is niet nauwkeurig
weer te geven. Door over
stromingen en oevervallen
verandert de vorm regelma
tig. Polder erbij, polder eraf.
Diverse verdronken dorpen
onderstrepen dat: Welle,
Soecke, Weele, Campen,
Soelekerke, Emelisse, Off-
liet. Er zijn in die tijd onge
twijfeld veerverbindingen,
niet alleen met andere delen
van Zeeland, ook op Noord-
Beveland zelf. De Sint Felix-
vloed van 1530 zet het eiland
langdurig onder water. Het
blijft lang 'drijvende'. Pas in
1598 komt de eerste nieuwe
bedijking gereed. Al snel is
sprake van een vaste veer
dienst. Niet richting Walche
ren en Zuid-Beveland, maar
naar Schouwen-Duiveland.
Schuitenaar Job Yemanszoon
wil in 1599 van Colijnsplaat
op Zierikzee gaan varen. Hij
pacht de veerrechten van het
Huis van Oranje (dat de am
bachtsrechten bezit) voor drie
jaar. Echt een succes is het niet;
hij vraagt in 1600 kwijtschel
ding van de pacht, omdat ande
re schippers hem het varen on
mogelijk maken. Wel heeft
Yemanszoon geld gestoken in
aankoop van een huis en twee
boten. De ruzie wordt bijgelegd,
in zoverre dat het veer door de
gezamenlijke schippers zal
worden bediend.
Eerst vrij van pacht, maar vanaf
1621 betaalt het schippersgilde
een pond Vlaams per jaar. In
1765 wordt een nieuw regle
ment vastgesteld - De rentmees
ter van de prins van Oranje ver
pacht het veer aan vij f schippers
voor 25 pond. Na de vorming
van het koninkrijk der Neder
landen vervalt het veerrecht in
1814 aan het Rijk. In een reis
wijzer uit 1824 staat over het
veer vermeld: 'Des Woensdags
H. Berrevoets, de laatste schipper van het oude veer.
De Breeveertien in de haven van Burghsluis Met deze rondvaart
boot is de verbinding tussen Colijnsplaat en Zierikzee in ere her
steld. foto Marijke Folkertsma
nachts, of D-onderdags 's mor
gens vroeg, naar dit met wind en
getijde uitkomt, daar men tegen
hoog water vertrekken moet,
vaart eene marktschuit, die des
avonds zoo mogelijk terugkeert.
De vracht is per hoofd 50 cents.'
In 1839 wordt het veer, samen
met de haven, aan de gemeente
Colijnsplaat verkocht. Die ver
pacht de dienst. In de voorwaar
den staat dat de verbinding
moet worden onderhouden met
een overdekte hengst of hoog
aars, voorzien van een roef
waarin tenminste acht mensen
behoorlijk moeten kunnen zit
ten. Bij windstilte en ijsgang
mag de schipper een grote roei
boot gebruiken. Aanlegplaats
in Zierikzee is het Luitje, maar
de boot legt op verzoek ook aan
het havenhoofd aan. In Colijns
plaat wordt aangelegd in de ha
ven of aan de zeedijk
Het is een kwakkelverbinding.
Veerman Adriaan Karreman
laat in 1894 weten dat er nauwe
lijks meer aanbod van passa
giers is. De concurrentie van de
spoorboot uit Middelburg, sinds
1866, is te groot. Toch ziet schip
per Jae. Berrevoets er in 1929
weer brood in. Hij hoeft voor de
verbinding geen vergunning
meer aan te vragen; het recht
van de gemeente Colijnsplaat is
in 1921 op grond van de Veren-
wet vervallen, omdat niet meer
elk jaar een nieuwe veerschip
per wordt aangesteld. Berre
voets gaat met een motorboot
een min of meer geregelde
dienst onderhouden, alleen
voor personenvervoer en (mo-
tor)rijwielen. Auto's zullen er
nooit mee overgezet worden.
In 1954 wordt de dienstregeling
sterk ingekrompen: enkel nog
zomerdiensten en vaarten op
verzoek. De Jaeolga van de fir
ma Berrevoets maakt 10 sep
tember 1960 de laatste vaart.
Door de aanleg van de Zand-
kreekdam wordt het provinciale
veer Katseveer-Zienkzee ver
plaatst naar Kats en dat is te
dichtbij Colijnsplaat om er nog
een aparte (particuliere) verbin
ding op na te houden. Veerman
H Berrevoets heeft het aan zien
komen en wil overschakelen op
rondvaarten, laat hij in de PZC
weten. „We moeten de zaak af
stemmen op het toerisme. Daar
ligt onze toekomst. Rondvaar
ten maken langs de kust van de
Schouwse Westhoek
Het oudste veer van Noord-Be
veland is, met verschillende on
derbrekingen, ruim 360 jaar in
bedrijf geweest. Dat er al die tijd
belangstelling voorblijft be
staan, komt ook omdat het de
kortste verbinding van Noord-
Beveland met Schouwen-Dui
veland is. Een overtocht duurt
ongeveer een half uur. Soms is
het afzien, zeker bij stormachtig
weer. Wie niet overzeebenen be-
foto PZC
schikt, loopt kans enigszins zee
ziek aan wal te wankelen. Toch
zijn, net als bij de Provinciale
Stoombootdiensten, ongeluk
ken altijd uitgebleven.
Scheidend veerschipper Berre
voets heeft een vooruitziende
blik door te willen mikken op
het toerisme. De verbinding
tussen Colijnsplaat en Zierikzee
wordt in ere hersteld, in het ka
der van Rondje met een Pontje.
In de zomermaanden juli en au
gustus kunnen, als vanouds,
voetgangers en fietsers twee
maal per dag de oversteek over
de Oosterschelde maken. Schip
per M. Moermond vaart met de
Breeveertien het traject
Burghsluis-Colijnsplaat-Zie-
rikzee-Burghsluis. Het zevende
seizoen is op komst.
Moermond vertelt dat de be
langstelling voor de dienst sterk
afhankelijk is van het weer. „Bij
een mooie zomer is er een aardi
ge belangstelling." Hij vaart in
eigen beheer, zonder subsidies.
Uitbreiding van de dienst heeft
Moermond weloverwogen. „Tot
nu toe is het voor- en naseizoen
niet echt rendabel. Je zou eerst
een aanloopperiode moeten
overbruggen en daarvoor heb
ben we wel subsidie nodig."
Buiten de veerdienst om wordt
de Breeveertien, die als pont
tussen Vlaardingen en Pernis
voer, ingezet voor de sportvisse-
rij en het maken van natuur-
tochten.
Rinus Antonisse
omgedoopt in Westlandstraat."
Als bewoner noemt zij Bram
Manneke, later zijn zonen. „Be
gin jaren zestig is de boerderij
onteigend en op de landbouw
grond zijn woonwijken ge
bouwd. Het woonhuis heeft nog
een tijd dienst gedaan als kan
toor voor het bedrijf van Ge
broeders Cruson. Later heeft al
les leeg gestaan en is het geheel
verkommerd. Sinds enkele
maanden gesloopt na een
brand."
Wat bedoelt Van Cruyningen
met een traditionele Zeeuwse
boerderij en wat onderscheidt
dit type van andere in Neder
land? Dat is het feit dat de kern
van de boerderij hier altijd
wordt gevormd door twee ge
bouwen: een stenen woonhuis
en een veelal houten schuur
waarin het graan wordt opge
tast en waarin zich stallen be
vinden voor het grootvee. In an
dere delen van Nederland
bevinden woning, stallen en
tasruimte zich meestal onder
één dak
Een dergelijke opzet beperkt
zich overigens niet tot Zeeland.
Ook in de polderstreek van
West-Vlaanderen en in de pol
ders ten noorden van Antwer
pen is de scheiding tussen
woonhuis en andere gebouwen
aanwezig. Gerard Smallegange,
voorzitter van de Boerderijen
stichting Zeeland, geeft aan dat
het losse boerenhuis in elk geval
te maken heeft met status. „De
Zeeuwse akkerbouwers wilden
zich onderscheiden van de
'koeieboeren' elders en hier.
Want de veehouders bleven de
huizen aan de schuur vastzet
ten. Maar de losse huizen had
den ook te maken met het com
fort van het boerengezin. Een
los huis heeft veel minder last
van muizen en ander ongedier
te. Bovendien is er bij brand een
redelijke kans dat het huis ge
spaard blijft
De afgebeelde ansichtkaart is
ingekleurd, dat wil zeggen: de
zwart-wit opname is later van
kleuren voorzien. Het is dus de
vraag of de schuur in werkelijk
heid ook groen was. Smallegan
ge merkt in zijn boek Op 't Hof
op dat de klassieke schuur over
al in Zeeland zwart met wit is.
Wel zijn er variaties In Walche
ren zijn er zwarte schuren met
groene mendeuren en ook hele
maal groene schuren met witte
randjes. Er zijn zelfs zwarte
schuren met gele mendeuren. In
Zeeuws-Vlaanderen zijn er
zwarte schuren met rode men
deuren en rond Axel-Zaamslag
enkele blauw-grijs geschilderde
schuren
De winnaars van de waarde
bonnen zijn: M. Tas-van Sluis,
Middelburg, P. Manneke, Bres-
kens en W.P. Woittiez-Zeg-
waard, Breskens.
Rinus Antonisse
schrijft P. Manneke uit Bres
kens. Naam- en plaatsgenoot M.
Manneke voegt daaraan toe dat
de boerderij indertijd Zorgvliet
heette. Destijds gelegen aan de
rand van het dorpis het gebouw
later middenin de bebouwing
komen te staan. „De boerderij is
nu een beetje vervallen en er
woont niemand meer. Het wei
land is vol gebouwd met wonin
gen", aldus Manneke.
Vaste inzender W.P. Woittiez-
Zegwaard uit Breskens speelt
een thuiswedstrijd. Zij ver
moedt dat het gaat om een af
beelding uit omstreeks 1930.
„Toen hoek Langeweg-Achter-
weg. Na de Tweede Wereldoor
log is dat gedeelte Achterweg
Het Jaar van de Boerderij in Zeeland wordt
vrijdag officieel geopend, met onder meer en
kele tentoonstellingen over boerderijen. Daarom
opnieuw uit de collectie van Hans Lindenbergh
een a f beelding van een boerderijMet de vraag: bij
welk dorp is de foto destijds genomen? De naam
van de polder waarin de hoeve staat, mag ook.
Nadere informatie over de situatie op de raad
kaart is welkom. Oplossingen kunnen tot en met
uiterlijk zaterdag 5 april worden gezonden naar:
Redactie PZC Buitengebied, postbus 18,4380 AA
Vlissingen. Het faxnummer is 0118-470102 en via
e-mail is het adres: redactie@pzc.nl. Voor goede
inzenders zijn drie waardebonnen beschikbaar.
Een traditionele Zeeuws-
Vlaamse boerderij met een
grote houten schuur en een vrij
staand woonhuis met symetri-
sche gevelindeling. Zo om
schrijft P. van Cruyningen in
zijn nieuwe boek Boerderij-
bouw in Zeeland de boerderij
die staat afgebeeld op de raad
kaart van vorige week in Bui
tengebied. Er is een foto van de
hoeve afgedrukt, omstreeks
1912. Daarop staan ook de toen
malige bewoners, de familie
Manneke.
„Het is de boerderij van mijn
overgrootvader Manneke aan
de Westlandstraat in Breskens.
De foto is voor 1920 genomen",
