Het was een avontuur
Op
Deze keer gaat er biologische konijnenmest op
D'r was geên
lied da'k moaier
voónd as dat
dinsdag 25 maart 2003
Sinds mensenheugenis is de
zuidwestelijke Delta een land
van overkanten. Als mensen
zich verplaatsen komen ze altijd
water tegen. Brede en smalle
stromen vormen barrières, die
alleen per boot geslecht kunnen
worden. Dat gebeurt ook eeu
wenlang. Op tal van plaatsen in
Zeeland zijn de veren heel lang
de enige verbinding tussen de ei
landen. Het is ongetwijfeld de
oudste vorm van openbaar ver
voer. Na 137 jaar zijn de laatste
geregelde veerdiensten op de
Westerschelde verdwenen. Van
daag in Buitengebied in de serie
over verdwenenveerdiensten:
Zijpe-Numansdorp.
Als kind reisde Leent je
Veltman-Hack elke zo
mer van Nieuw-Lekkerland
naar Ouwerkerk. Een hele
dag deed ze daarover. Eerst
met de Lekboot naar Rotter
dam. Dan met de elektrische
tram over de Maas naar
Zuid, naar het Stieltjesplein.
Daar moest ze overstappen
op de stoomtram van de Rot-
terdamsche Tramweg Maat
schappij, die haar door de
Hoekse Waard naar Nu-
mansdorp bracht. En dan
begon het spannendste deel
van de reis: dan ging ze met
de veerboot naar Zijpe.
Leentje Veltman-Hack (85)
woont sinds twintig jaar in
Ouwerkerk. Haar ouders zijn
geboren en getogen in dit dorp
en verhuisden rond 1900 naar
Nieuw-Lekkerland, waar haar
vader onderwijzer werd. Toen
ze jong was ging ze elke zomer
naar Ouwerkerk, logeren bij fa
milie. Eerst nog met haar ou
ders, broer en zus, later - al van
af haar zevende - samen met
haar vijf jaar oudere broer en
daarna ook alleen. Geweldig
vond ze het, die lange zomers in
Zeeland. „Ouwerkerk was het
beloofde land. Daar was alle fa
milie, daar kon je bij iedereen
binnen draven."
De reis naar Ouwerkerk was bij
zonder. Dat begon al op het
Stieltjesplein in Rotterdam, in
de wachtkamer van de tram.
„Daar hoorde je dan al Zeeuws
praten. Dat was heerlijk, dat gaf
je het idee van 'we gaan de goede
kant op'." Vijf kwartier duurde
de tocht van Rotterdam, via de
brug bij Barenclrecht, naar de
veerhaven van Numansdorp.
De tram sloot goed aan op de
boot naar Zijpe. Toch vertrok
deze niet meteen, omdat er nog
goederen en vee overgeladen
moesten worden. Dat duurde
ongeveer een kwartier. En dan,
dan voer de boot eindelijk weg.
Leentje Veltman-Hack herin
nert zich nog levendig wat voor
indruk het steeds weer gaf, als
het veer eenmaal de haven van
Numansdorp uit was. „Wij wa
ren wel water gewend, maar dit,
dit was zo ruim en zo wijd. Je
was op avontuur; je had het ge
voel vrij te zijn. We voeren het
Hollands Diep op en dan rook je
dat zoute water. In het Hellegat
kwam het schip altijd dwars op
de golven te liggen. Het kon
daar goed spoken. Sommigen
werden zeeziek, maar ik heb
daar nooit last van gehad. Heel
vroeger legde het veer nog aan
bij Ooltgensplaat, maar door
verzanding ging dat later niet
meer. Met een klein motorbootje
werden passagiers toen van
Ooltgensplaat naar het veer ge
bracht. Die moesten aan boord
klauteren. Dat was een boeiend
gezicht, zo'n bootje in de diepte.
Later op de reis, in het Kram
mer, zagen we de watertoren
van Sint Philipsland en dachten
we: 'we zijn er'. Maar dan duur
de het toch nog lang. En we wil
den er zo gauw mogelijk zijn."
De tocht van Numansdorp naar
Zijpe duurde zeven kwartier;
het was het langste veertraject
in Nederland. Maar ook na de
boottocht was de reis niet ten
einde. In Zijpe moest worden
overgestapt en werden alle
spullen weer overgeladen op de
RTM-stoomtram naar Burgh.
Veltman-Hack moest eruit bij
de halte in Nieuwerkerk. Daar
werd ze opgehaald door een oom
met gerijtje en paard, die haar
naar Ouwerkerk bracht. Einde
lijk kon dan de Zeeuwse zomer
beginnen.
Stoomschip
Het veer Zijpe-Numansdorp
voer twee keer per 24 uur; twee
keer heen en twee keer terug. Op
zondag werd één keer gevaren.
Thuishaven was Zijpe; het per
soneel op de boten was Zeeuws.
Er werd gevaren met een stoom
schip, de Minister C. Lely, één
van de snelste schepen op de
Zeeuwse en Hollandse binnen
wateren. Meer dan zestig jaar
voer dit schip heen en weer tus
sen Zijpe en Numansdorp, lange
tijd samen met ss Minister Van
der Sleijden. In 1940 werd de
Minister Lely in opdracht van
de Duitsers in de haven van
Breskens tot zinken gebracht.
Later is het schip gelicht, her
steld en weer in de vaart geno
men. In november 1943 raakte
De Minister, zoals het schip in
de volksmond heette, opnieuw
beschadigd toen het bij de ha
ven van Numansdorp werd ge
bombardeerd door een Engels
vliegtuig. Twee bemanningsle
den en enkele passagiers wer
den daarbij gedood.
In de zomer kon het goed druk
zijn op De Minister. Op hoogtij
dagen waren er per keer 400-
450 passagiers aan boord. Het
stoomschip had een eerste en
tweede klas. De eerste klas-rei
zigers konden terecht in 'de sa
lon' op het achterdek met tafel
tjes en stoeltjes en in de ruimte
daaronder, waar banken ston
den met daarop rood fluwelen
kussens. De tweede klas was in
het vooronder. Ook in de tram
was een verdeling tussen eerste
en tweede klas.
De Rotterdamsche Tramweg
Maatschappij (RTM) was in
1900 begonnen met de veer
dienst Zijpe-Numansdorp. De
maatschappij exploiteerde in
die tijd een uitgebreid tramweg-
net op de Zeeuwse en Zuid-Hol
landse eilanden en in West-
Brabant. De veren tussen de ei
landen vormden de verbinding
over water en sloten aan op de
stoomtramdiensten.
In de Tweede Wereldoorlog
raakte het Zeeuwse tramspoor
al flink beschadigd, maar door
de watersnoodramp van 1953
was het helemaal onbruikbaar
geworden. Vanaf die tijd werden
op de trajecten tussen de veren
bussen ingezet. In november
1964 werd de dienst Zijpe-Nu
mansdorp opgeheven. Om fi
nanciële redenen voer het veer
de jaren daarvoor al alleen in de
zomer. In de winter waren er te
weinig passagiers; reizigers na
men dan vanaf Anna Jacoba-
polder de bus naar Rotterdam.
Die lijn bleek rendabeler. Met
het gereedkomen van de Greve-
lingendam in zicht (in de zomer
van 1965) was besloten al na het
seizoen '64 te stoppen met het
veer Zijpe-Numansdorp. De
Grevelingendam vormde voort
aan een vaste verbinding tussen
Schouwen-Duiveland en Rot
terdam.
Afscheid
Er waren, behalve via het veer
Numansdorp-Zijpe, ook andere
manieren om van Nieuw-Lek-
enge "k Heb u lief mijn Neder
land' in dan zó lékker uut-aèle
an't ènde, nét as aol die
durpskinders in 't klaslokaol bie
meêster Heijboer. Da 's toch lék
ker om de kaauwe rillingen over
je rik te laète loape. In as d'r
soms ménsen zou we weze, uut 't
buitenland of in 't butenland die
d'r eige d'r an zouwe érgere, dan
bekieke ze 't ma. Oöns volk eit
recht op 'n verstaènbaar volks
lied in 't is aan iedereên toege-
staè om uut volle boste mee oöns
mee tezienge.
Soms wier d'r bie oöns op schole
gekoze vö 't Zeeüwse volkslied.
Wat dat betreft lègge m'n bitje
achter bie de Friezen in de Lim
burgers. Ik zou noe nie mi wete
oe de tekst was. Ik wete wé dat 't
'n opsomming was van Zeeuwse
zeê-elden. Bestevaer, Naere-
bout en om nie te vergete oönze
eige Michiel. De laoste regel
was: 'Met hart en ziel, goed
Zeeuws, goed rond'.
Noe ze oöns laèter wies emaèkt
dat zeê-eld 'n aander woard was
vö zeêroaver. Toen bin ik vreèse-
lijk in de warre eraèkt in van lie
verlee bin ik m'n eige zeêuwse
volkslied vergete. Misschien
kan iemaand 't nog 's an mien
geve?
Kunne j ulder je nog 't Schouwse
volkslied erinnere? Of was 't
misschien 't Schouwen en Du-
velandse volkslied. Ik weet ok
de tèkst nie mi D'r zat een regel
in van 'Bewaakt door dijken aan
alle kant'. Noe laè m'n daè mar
over opaauwe.
Bedienkingen
Ten anzien van oöns Neder-
laandse volkslied 'k ier in daè
zö mien bedienkingen. Wilhel
mus van Nassauen leeft a vele
jaèren nie mï. Ie kan 't oöns nie
kwaèlijk neme as m'n noe einde
lijk z'n naèm uut oönze erinne-
ring schrappe. As m'n wat van
z'n wete wille, kieke m'n ge
woon in 't geschiedenisboekje.
Dat t'n van Duitsen bloed was,
maèkt eêmaè gin indruk op
oöns. Dat t'n oöns vaoderlaand
getrouw wasvaolt in z'n te prie-
zen. In dat bluuft t'n doe tot in
den doet. Kan nie, oagstens tot
an d'n doet. Uw dienaar t'aller-
stond. Woord bestaèt nie. Ne
genennegentig procent van de
ménsen begriept 't ok nie.
Misschien zou 't beter vö oönze
saèmoarig-eid weze as m'n 's 'n
lied zouwe zienge vö dat prach
tige laand van oöns, dat oöns
aollemaèle te eten geeft. Waèbie
m'n de èrremen om mekaores
schoeren zouwe lègge, autoch
tonen en allochtonen, naèst me-
kaore, in dan uut volle borst
zienge: 'Ik heb u lief mijn Neder
land'
Joop van Zijp
Meezienge oef nie: moönd
bewege is verplicht. An 't
woard is trainer Advokaot van 't
Nederlaands elftal. Eve laèter
kunne wilder ze zie staè op de
televisie. As oöns volkslied es-
peeld oart, verheffe zestigdu-
zend ménsen d'r eige van de zit-
plaèsen.
De uutverkoren spelers staè in
'n keurige rij. Ze staère aomaè
récht vö d'r eige uut in 't niets.
Oöndertussen bewege ze d'r
moönd, zö da 't liekent of ze
uutstekend op de oagte bin van
de oönbegriepelijke tekst van
oöns Wilhelmus.
Pas bie de koning van Hispanje
zie ik d'r 'n paèr opvere. 'k Zie
dudelijk dat ze zienge: 'De een-
ten van Hispanje, heb ik altijd
begeerd'. Ze vraège d'r eige aof,
net as ik, wie mee die koning be
doeld oart. In dan bovendien
nog zienge dat je 'm aoltied ge-
eerd eit. Da kan gewoon nie.
Ik mö aoltied dienke an de
durpsschole waè 'k leze in
schneven eleerd Meêster
Heijboer was 'n vaoderlaands-
lievend méns. 'n Paèr keer in de
weke aèlde 'n z'n viool vö d'n
dag in dan wier d'r gezonge. Ik-
zëlf vereugde m'n eige daèrover,
want zienge, dat dee ik graèg.
Soms sloeg de meêster mee z'n
striekstok op de voorste bank
om oöns tot nog groatere be-
trokken-eid te bewege. "t Is
plicht dat iedere jongen. Aan de
onafhankelijkheid van zijn ge
liefde vaderland...' Het was 'n
marsliedJ e voelde oóngewild je
voeten d'r bie op in neer gaè.
Vandaèg d'n dag kan dat nie mi
't Klienkt te chauvinistisch, te
militaristisch ok. Je mag nie laè
te wete dat je van je vaoderland
houd. Ma bie oönze oasterburen
leit 't woard Heimat nog stees in
de moönd besturreve. En in
Amerika oart sogges eêst in
schole 't volkslied gezonge, mee
aolle rechter-aandjes op de lien-
kerboste. Dat vinne m'n artstik-
ke leuk mee z'n aollen. „Ma wil
der Nederladers bin nie zö",
zégge m'n dan. „As wilder dat
doe zouwe, vinde m'n dat raor."
't Wilhelmus eit de meêster oöns
eêl vaèk laète zienge. As één
voudig durps-vintje 'k noait
begrepe waèrom die hoofdper
soon van Duitsen bloed 't vao
derlaand getrouw kon bluve, in
dan nog wé 'tot in den doet' 't Ei
jaèren eduurd vö dat d'r ie
maand an mien vertéld eit dat ze
daèmee de doad bedoele. In toen
wis ik nog nie zeker of 't wé waèr
was. Wie die koning van
Hispanje was, wisse m'n ok nie.
As ik noe op de televisie koning
Juan Carlos zie, dan dienke ik
bie m'n eige: „Dat is t'n zeker?"
As ze an mien zouwe vraège om
'n begriepelijk volkslied uut te
kieze, zou 'k 't gelieke wete. Ik
zou kieze vö 'Waar de blanke top
der duinen' .D'r was geên lied da
'k moaier voönd as dat. As je noe
praèt van 'n volkslied is dat d'r
eêne. 't Fijnste voón ik da m'n an
't ènde zö lékker konde uut-aèle.
'k Heb u lief mijn Né-hé-der-
land', in dat dan twêe keer Ik
zou ier in daè d'r misschien wat
an veraandere. 'Juich ik aan het
vlakke strand' zou 'k veraande
re in 'Juich ik op het vlakke
land'. Dat om d'r vö te zurrege
da ze d'r eige an de oastgrèns nie
achtergestèld zouwe voele.
In mien verbeelding oar ik a zes-
tigduzend ménsen tegeliek zi-
Leentje Veltman-Hack: „We voeren het Hollands Diep op en dan
rook je dat zoute water." foto Marijke Folkertsma
De Minister C. Lely aan de steiger van de tramhaven in Zijpe.
fotoarchief PZC
kerland in Ouwerkerk te ko
men. Leentje Veltman-Hack
ging als kind ook wel eens met
de fiets naar Dordrecht en dan
met een boot naar Zierikzee. Dit
was goedkoper dan het veer Nu-
mansdorp-Zijpe, maar de tocht
duurde uren. Later reisde ze met
fiets, bus of auto via Brabant en
het veer Anna Jacobapolder-
Zijpe Ze is altijd naar Ouwer
kerk blijven komen. In de perio
de tussen de oorlog en de Ramp
wat minder, maar daarna toch
weer regelmatig. Twintig jaar
geleden is ze vanuit Amstelveen
verhuisd naar het dorp van de
zomers in haar jeugd.
Leentje Veltman-Hack herin
nert zich vooral de tocht néér
Ouwerkerk „De heenreis was
boeiender, je zat in verwach
ting. Teruggaan was altijd jam
mer Dan moest je weer van ie
dereen afscheid nemen. Ik kreeg
dan wel veel snoep mee, als
troost."
Carla van de Merbel
De Bierkreek tussen 1J-
zendijke en Schoondijke
is de eerste biologische ro
zenkwekerij van Neder
land. Wat begon als een
hobby van vier vrienden,
is drie jaar later een pro
fessionele kwekerij, waar
idealisme en dadendrang
gelijk op gaan met zake
lijk inzicht en behoefte
aan perfectie Wat blijft is
het deeltijd-ondernemer
schap. Want Geertje van
der Krogt, Ene de Millia-
no, Marianne Lundahl en
Hans van Hage hebben er
allevier een baan bij.
De Bierkreek ontwaakt uit
haar winterslaap. Hoewel
het nieuwe seizoen nog niet he
lemaal is losgebarsten, komt de
toestroom van de klanten lang
zaam maar zeker op gang. Ook
staan er weer tal van grote 'pro
jecten' op stapel. De eerste grote
klus waarmee eind vorige week
is begonnen, is de verwijdering
van wildgroei op de ruim 22000
onderstammetjes waarop vorig
jaar oogjes zijn gezet. Een kar
wei dat ongeveer zeven dagen in
beslag neemt en de nodige con
centratie van de medewerkers
vraagt.
„Het is namelijk een secuur
werkje. Om te voorkomen dat de
wilde struiken opnieuw uit
schieten, moet er vrij rigoureus
worden gesnoeid. Tegelijkertijd
moet dat heel behoedzaam ge
beuren, want anders knip je de
geoculeerde oogjes eraf", legt
Geertje uit.
Daarna worden de struiken be
mest. Voor het eerst gaat er bio
logische konijnenmest op. Die
korrels hebben als voordeel dat
ze nauwelijks stinken en dus
ook geschikt zijn om te gebrui
ken in de tuin. Eric: „Dit in te-
gensteling tot de korrels die we
eerder gebruikten. In haar on
schuld had Geertje die ook op de
planten in huis gedaan. Een
stank, dat wil je echt niet weten
Om de boel te luchten hebben de
ramen toen een week of twee
constant opengestaan. Ook
hebben onze kamerplanten nog
nooit zo veel water gekregen als
in die periode."
Het volgende grote karwei is het
aanbrengen van beplanting
rond het waterbassin en het pot-
tenveld. Het beplantingsplan is
inmiddels gereed. Er wordt ge
bruik gemaakt van autochtoon
bosplantsoen dat de Bierkreek
zelf kweekt. Rond het water-
bassis komt een keur aan bomen
en struiken, waaronder gescho
ren en wilde Zeeuwse hagen,
haagbeuken, gewone beuken
met zowel rode als groene bla
deren, veldesdoorns en duin
doorns.
„Het mes snijdt zo aan twee
kanten. Allereerst knapt het be
drijf er aanzienlijk mee op, om
dat door die gevarieerde be
planting een landschappelijk
onaantrekkelijk element aan
het zicht wordt onttrokken.
Daarnaast kunnen we klanten
straks laten zien wat ze allemaal
met autochtoon bosplantsoen
kunnen doen. Behalve dat dit
een mooi plaatje oplevert, kan
het haast niet anders dat deze
opzet ook zakelijk zijn vruchten
afwerpt", aldus Geertje.
Het pottenveld is nu nog een on
beschutte vlakte waar de ele
menten vrij spel hebben. Als het
waait, vallen de gepotte rozen
heel makkelijk om. Ter onder
vanging van dit probleem staan
ze in speciaal geconstrueerde
windrekjes, betonijzeren ge
raamtes op pootjes die geschikt
zijn voor drie-, vier- en vijfliter-
potten.
„Toch moeten we nog regelma
tig door het veld om de potten
weer recht te zetten. Daar wil
len we vanaf. En dan niet alleen
omdat het veel en nutteloos
werk is, maar vooral omdat het
niet goed is voor de rozen. Daar
om komt er een eigengekweekte
windsingel van tien verschillen
de boomsoorten, waaronder de
eik, de els, de Gelderse roos en
de zoete kers (prunus). Net als
bij het waterbassin verenigen
we het nuttige met het aangena
me, want de rozen staan straks
veilig beschut en ook zijn we
dan meteen van een lelijke kale
vlakte verlost."
René van Stee
Met lange knipscharen worden de wilde scheuten van de rozen weg
geknipt. foto Peter Nicolai
