Op reis door een leven vol van jazz te 3L In de geest van Jacques Brei Oscar Wilde verheft liegen tot kunst Kritische hommage outenng i vrijdag Saxofonist Wayne Shorter LTn,dag is het tweede stu k van [Lugo Claus dat ZT Hollan ds seizoen op de planken Lgt Acteur Fed] a van Huêt O een van de vier persona- iMet elkaar proberen ze een Ljkeonderlinge situatie van K en overspel te overwin- wordt vaak de jenoemd die de afgelopen Lmet name in de grote zaal Wzicht van ZT Hollandia Ca"alde Familiegeschiedenis- oinnen een (geïsoleerde) l-5- of plattelandsgemeen ten zetten bi] ZT Hollandia - Raar ooit wortel schoot - in Dc'r meer 'De Bitterzoet' en fcLeenane Trilogie' de toon. lar Fedja van Huêt (1973), Eeroutineerd op dit gebied - Uigenoemde titels in het the- Lj speelde hij op het witte Ljt a 'Wilde Mossels' en de Mining van 'De Bitterzoet' - ke' altijd even kapot van die „Het suggereert een klein |ua!alleen over burgers, ter- r;dit soort stukken juist vaak Hover de buitenwereld zegt." tHuèt verwijst maar meteen Vrijdag, na 'De Metsiers' ^«de tekst van Hugo Claus ^ZTHollandia dit seizoen op Y toneel brengt. George Ver- Usch (Bert Luppes) komt op Lmjdag vervroegd vrij uit Igevang, waartoe hij werd Lordeeld nadat hij incest had Weegd met zijn dochter me (Yonina Spijker). zijn afwezigheid blijkt :dat ook zijn vrouw Jean- de Brauw) zich heeft in, en wel met buurman °(Van Huêt), hartsvriend [dedne volwassenen elkaar ferien, overheerst opmerke- Igenoeg geen woede of haat, m een wil tot verzoening, fcperend voor Claus is dat de Vsonages niet luisteren naar ibuitenwereld - die hun acties eteen zouden veroordelen - ar dat ze toegeven aan datge- iwat er bij hen echt van bin- iiiitkomt", aldus Van Huêt. ydag is een verhaal in een laams kunstdialect, zich af- elend in één huiskamer, maar st proporties die 'eerder doen jiken aan een Griekse trage- edanaan een soap', vindt Van uèt „Het verhaal is als een utenng. Niet voor niets ver fde titel op de eerste plaats de dag waarop die in het endom centraal staat, de larop men vis eet. De per- smoelen door het kwade lomsamen weer in het reine len, om weer liefde te voe- Mark van Bergen igdoor ZT Hollandia. Premiè- agStadsschouwburg Tournee (selectie) 26 119 maart Vooruit Gent; 4 en 5 Schouwburg Rotterdam; 25 jDeKnng Roosendaal; 29 en 30 l Stadsschouwburg Amster- BjSf/m 8 mei De Singel Antwer- HOmei Chassé Breda; 31 mei ■mreenlrum Brugge vrijdag 21 maart 2003 wig jaar kreeg de legendarische saxofo nist Wayne Shorter tijdens het North Jazz Festival nog een Edison Award 'raiee zijn gehele oeuvre werd geëerd. K zomer zou er zomaar nog eentje bij sen komen als de jury besluit om er nog i;ete geven voor zijn nieuwe album Ale- Dat betekent niets minder dan plezier -r'. Spaans. Een gevoel dat komt opbor- als je naar deze prachtige cd van de ^zeventigjarige muzikant luistert. Op reisdag 26 maart speelt Wayne Shorter met zijn kwartet in het Concertge- w in Amsterdam. Alegria te promoten reist de frêle Ame- ian de hele wereld af, dus ook Amster- tDiep weggezakt in een rijkelijk gestof- desofa ziet hij er kwetsbaar uit. Met aschijnlijk engelengeduld verorbert hij tord soep. Naast hem ligt een stapel «n vol spirituele boodschappen dat als onderzetter dient voor een boed- aoeeldje. Maar vergis je niet in de iele ge- te en de wat schaapachtige lach van Shorter ®an staat bekend om zijn enorme veer- acat,zoveel heeft de muziekgeschiedenis duidelijk gemaakt. Telkens als iedereen •verloren waande voor de jazz, sloeg de ^ant uit New Jersey weer hard terug •as daar in 1995 eerst het comebackal- Life dat hem direct een Grammy 'n IMi Wayne Shorter Award opleverde. Toch meenden kenners dat op die plaat zowel zijn spel als composi ties de nodige glans ontbeerde. Dat zij er naast zaten bewees Shorter toen hij in 1997 samen met zijn goede vriend Herbie Han cock het album 1+1 opnam Hij keerde als leider van zijn eigen kleine maar uiterst smaakvolle groep volledig met het sensationeel fraaie livealbum Foot prints Live! Die cd leverde hem wederom de nodige prijzen maar vooral verdiende lof op. En nu is er dan Alegria. Een album waarop hij invloeden van klassieke compo nisten, Braziliaanse componisten vermengt met nieuwe maar ook een paar oude compo sities van zijn hand. Shorter legt uit: Ale gria is eigenlijk een opsomming van mijn hele carrière. De plaat verenigt alle invloe den, het is als een muzikale reis door mijn le ven." Om dat leven van Wayne Shorter een beetje te duiden moeten we teruggaan naar het einde van de jaren vijftig In Newark, New Jersey maakte de jonge saxofonist met zijn flitsende en expressieve spel al op jonge leeftijd veel indruk. Het leverde hem niet voor niets de bijnaam 'The Newark Flash' op.Eigenlijk was ik in die periode een vrij onzekere en soms zelfs schuchtere jongen. Eigenlijk was het bandleider Art Blakey die mij ervan overtuigde dat ik meer was dan een doorsnee saxofonist." Wat heet. Blakey haalde Shorter bij zijn band de Jazz Messengers. Al snel bleek de jonge saxofonist veel meer te kunnen dan alleen maar fantastisch sax blazen .Blakey moedigde mij aan om te componeren en doordat hij een meester was in het over brengen van zijn eigen bevlogenheid, had ik de smaak ook al heel snel te pakken. Al snel kwam ik er achter dat ik het belangrijker vond om nieuwe wegen in te slaan dan om afgeronde maar voorspelbare liedjes te schrijven." Een jonge New Yorkse trompettist had de ontwikkeling van Shorter van een afstandje gevolgd en schroomde met om hem in 1964 bij zijn band te halen. Die trompettist was niemand minder dan Miles Davis. Shorter kan het zich bijna 40 jaar later nog heel goed herinneren. „In een keer was ik lid van een van de beroemdste kwintetten uit de jazz. Spelen met Herbie Hancock, Tonv Williams (drums), Ron Carter (bassist) en Miles was een belevenis. Als je met de vier grootste muzikanten uit de jazzhistorie mag spelen dan geeft dat je spel opeens een andere di mensie. Iemand als Miles maar ook Herbie en Tony speelden geen composities maar gingen het duel aan met de grenzeloosheid. Het is een typische uitspraak van Shorter. De saxofonist koketteert graag met dit soort ogenschijnlijk vaagheden die in de praktijk echter bloedmooie muziek opleveren. Ook in de jaren zeventig drukte Wayne Shorter een enorme stempel op de ontwik keling van de moderne jazz. Hij en de Oos tenrijker Joe Zawinul, met wie hij samen op het baandoorbrekende Bitches Brew van Miles Davis speelde, besloten Weather Re port op te richten. Die band wordt in de mu ziekgeschiedenis gezien als de eerste band die fusionjazz speelde. Shorter: „Net als binnen de band van Miles hadden we binnen Weather Report te maken met gelijkgestem den. Maar weinigen pakten de ideeën van Joe en mij direct op. Het voordeel was dat wij beiden hadden meegewerkt aan de twee meest experimentele albums van Miles Da- vis: In A Silent Way en Bitches Brew Dat gaf ons een voorsprong op de rest van de jonge jazzmuzikanten die vernieuwingen wilden doorvoeren. Voor Jaco gold dat echter niet. Hij zat al heel snel op ons level en bij vlagen vloog hij daar zelfs voorbij." Een beetje te ver zelfs. Een veel te jonge Jaco Pastorius stierf in 1987 op tragische wijze en ook Miles Davis balanceerde jarenlang op het randje van de afgrond voordat hij in 1991 stierf. Shorter moest ook tal van per soonlijke crises overwinnen maar verzaakte als muzikant nimmer. „Toen Weather Re port uit elkaar viel had ik niet het idee dat ik in een donker gat viel. Ik heb elk moeilijk moment in mijn leven aangegrepen om mij als muzikant te vernieuwen. Daarnaast zorg ik er altijd voor dat ik mensen rond mij heen verzamelde die mijn visie oppikten. Of Shorter werd in sommige gevallen zelf opgepikt. De saxofonist verwierf na Weather Report een grote naam in de pop muziek omdat mensen zoals Joni Mitchell. Steely Dan's Donald Fagen en Don Henley van The Eagles haast een moord deden om Shorter een solo op een van hun albums te laten spelen. „Zij brachten mij in aanraking met nieuwe technologieën. Synthesizers, computerdrums, nieuwe opnameprocessen, ik vond het allemaal geweldig." Met die wetenschap produceerde hij in de jaren tachtig een aantal erg modieuze en vernieuwende albums die echter door jazzpuristen met hoongelach werden ont vangen. Shorter haalt onverschillig zijn schouders op als het onderwerp aan bod komt. „Voor die mensen maak ik ook geen muziek. Zij zijn niet bereid om met mij mee te groeien dus heeft het voor hen ook geen zin om naar mijn muziek te luisteren. Overigens zullen deze puristen wel hun oren spitsen bij het nieuwe album Alegria. Een cd die Shorter opnam met een generatie van nieuwe jazztoppers. Zo doet de al veel ge prezen pianist Brad Mehldau mee. speelt John Pattitucci de baspartijen en is drum mer Brian Blade, die nu zoveel furore maakt bij Norah Jones, aanwezig op Alegria. Jean-Paul Heek Saxofonist Wayne Shorter en zijn kwartet met daarin John Palitucci - bas, Brian Blade - drums en Danilo Perez - piano spelen op woensdag 26 maart in het Concertgebouw in Amsterdam Marcel Sijm, Vera Mann, Christiaan van Hemert, Rob van de Meeberg en Martin van Dijk (vlnr) spelen In de schaduw van Brei. et publiek heeft hem ongevaarlijk gemaakt, zegt Marcel Sijm na lang praten over de vele facetten van de Belgische dichter/zanger Jacques Brei. „Typisch Nederlands om hem van zijn angel te ontdoen. Maar hij heeft altijd om zich heen geschopt en geslagen en liet zelfs vrouw en kinderen in de steek. Is dat die gepassioneerde Jacques Brei? Wij willen daarom proberen om iets van de echte Jacques Brei te laten zien, zijn passie, zijn drijfveren, zijn verdriet." Leven en werk van de vijfen twintig jaar geleden aan longkanker overleden Jacques Brei staat dit jaar centraal op het Amsterdams Kleinkunstfes- tival. In opdracht van dit festi val schreef Lars Boom voor Vera Mann en Rob van de Meeberg een muzikale dialoog die door Marcel Sijm werd geregisseerd. Eerder maakten Boom, Van de Meeberg en Sijm een succes van 'O Johnny'over Johnny Jordaan en eerder dit seizoen maakten ze een eigentijdse theaterversie van de televisieserie "t Schaep met de vijf Pooten'. Maar al heel lang sluimerde het idee om een voorstelling te ma ken over Jacques Brei, die nog geen vijf tig jaar mocht worden. Schepper en vertolker van tal loze chansons die stem gaven aan de gevoelens van verdriet en geluk van generaties. Of die an ders wel domweg troostten of ontroerden omdat hij altijd weer de juiste woorden vond voor de grote menselijke emo ties. „Elk lied is zo krachtig als een Hamlet-monoloog", zegt Van de Meeberg. „Ik kan je zeg gen dat met deze voorstelling voor mij nu eindelijk eeaultie- me droom uitkomt." „Bij hem voelde je hunkering naar de grote liefde, maar ook de pijn van het onbereikbare daarvan, dat geeft zijn werk de meerwaarde. Hij weet wat hij zingt, je hoort elke komma. En dat deed hij met een ongekende passie. Luister maar naar die onlangs teruggevonden opname uit de Rustende Jager in Bergen Bezeten interpretaties. Een op treden van langer dan vijfen- vij ftig minuten hield hij niet vol. Dan was hij op. Johnny Jordaan had dat trouwens ook. Hun ma nier van zingen was helemaal echt." Rob van de Meeberg maakte een specialiteit van het neerzetten van persoonlijkheden uit het Nederlandse theater: WimKan, Simon Carmiggelt en inder daad, Johnny Jordaan. Hij was in 'Grace' zelfs een treffende ko pie van de cineast Alfred Hitch cock en speelde die rol nota bene in Carnegie Hall. Maar om nu ook Brei te spelen? „Nee, dat niet. Wie zou dat durven?", zegt Van de Meeberg. „Ik speel Jojo, zijn vriend, zijn chauffeur." Hij omschrijft Georges Pasqui- er, alias Jojo, als een vergeten fi guur, een boezemvriend, maar wel degelijk een 'medezwerver', die altijd leefde in de schaduw van Brei. „Toen ze elkaar leer den kennen was hij een gesjees de student rechten en ingenieur. Hij leed aan een minderwaar digheidscomplex en mislukte in allesIn het stuk vraagt Vera aan mijWat doe je? En dan zegt Jo jo: 'Ik misluk'. Alles deed hij voor Brei Behalve het poetsen van zijn schoenen voor een op treden. Dat beschouwde Brei als een hoogst persoonlijk ritueel." Jojo als metafoor van het immer grote Brel-publiek. „Die fasci natie voor Brei kan ik me goed voorstellen", zegt Vera Mann. „En ook los van zijn geweldige teksten was hij een bijzondere man. Teleurgesteld in veel fa cetten van het leven. Neem de inhoud van een chanson als 'Mon enfance', mijn jeugd. Hij moet in de jonge jaren beslist een ander kind dan de anderen zijn geweest." „Hij is daarna dingen gaan doen die hij beslist niet wilde", ver volgt Van de Meeberg. „Die kar tonfabriek vanzijn vader, die hij zou moeten overnemen, is hem opgedrongen. En toen hij op zijn 21ste trouwde, was hij nog bang van vrouwen. Hij kon daar absoluut niet mee omgaan. Maar bij Jojo voelde hij zich vei- lig." Jojo komt dan ook in diverse chansons voor, zoals 'Le Bour geois'. En bij diens dood in 1974 schreef Brei als afscheid 'Jojo': 'Zes voet onder de grond is Jojo niet dood, zes voet onder grond ben jij nog steeds mijn broer'. In het spel van Rob van de Meeberg komt hij nu inderdaad tot leven. Na jaren rust wacht hij nu in het voorgeborchte op de beslissing of hij naar de hemel mag of de hel. Maar Jojo heeft zich zo met Brei geïdentificeerd, dat hij eerst op zoek moet gaan naar zichzelf. Vera Mann speelt de muziekthe- rapeute die hem daarbij moet helpen: „Ik doe dat aan de hand van zijn liedjes en herinnerin gen." Dus een programma over, maar zonder Brek de dichter, de zanger, de verlaten minnaar, de drinker, de gemankeerde ver sierder. „In die zin wordt dit ze ker een afwijkende voorstel ling", erkent Van de Meeberg. „Je ziet alleen twee mensen die hij in zijn greep heeft. Want niet alleen het leven van Jojo, maar ook dat van haar blijkt door hem te zijn bepaald. Twee men sen die iets gemeen hebben, maar die het toch niet lukt el kaar te vinden." Het grote thema in het werk van Brei. „In die zin krijg je dus wel degelijk een beeld van hem. Maar het publiek kan beslist ook rekenen op een groot aantal van zijn chansons, zoals 'Mijn jeugd', 'Marieke', 'Brussel' en natuurlijk 'Ne me quitte pas' Bovendien hebben we net als bij 'O Johnny' een paar nieuwe liedjes aan dat repertoire toege voegd. Op muziek van Martin van Dijk. Liedjes in de geest van Brei." Dat laatste is voor regisseur Marcel Sijm al een reden op zich om deze voorstelling te maken. „Want ook dooreen aantal nieu we chansons te brengen in zijn geest willen we een hommage aan hem brengen Maar vooral proberen we met deze voorstel ling een antwoord te geven op de vraag: 'wie was Brei'. Daar naast willen we laten zien hoe groot zijn invloed op anderen tot nu toe is geweest. En we heb ben hiermee uiteraard een prachtige reden zijn teksten op nieuw te kunnen interpreteren. Vera Mann komt net als Brei uit België. Hij was daar niet zonder meer geliefd. „Om dat echt zelf te kunnen beseffen was ik toen nog wat jong. Maar ik weet dat foto Diederik van derLaan/GPD 'Les F....' door de radio werd ge boycot. En 'Les Flamandes' is destijds veroordeeld, omdat dit lied een belediging zou zijn voor de Vlaamse vrouwen. Brei noemde zich een Franstalige Vlaming, maar ik ken geen Vla ming die dat gelooft. Een Vla ming spreekt geen Frans. En wat is een Belg? België bestaat alleen als staat De beide spelers zien in die om schrijving dan ook meer een provocatie. Maar wellicht ver wijst Brei daarmee ook naar zijn wortels, oppert Van de Meeberg: „Zijn moeder kwam uit Schaer- beekbij Brussel en zijnvaderuit West-Vlaanderen. Maarthuis werd hij Franstalig opgevoed. En dan nog. Toen hij naar Parijs ging had hij een voor de Fransen beroerd noordelijk accent. Hij heeft lessen moeten nemen om dat te verbeteren. Heeft de zoektocht naar de ech te Brei na het repetitieproces al resultaat gehad? Vera Mann hoeft met lang na te denken. „Hij blijft voor mij ongrijp baar." En ook voor Rob van de Meeberg zal hij altijd een mythe blijven Ronduit uitgesproken is MarcelSijm „Brei zat vol extre men, die hij niet kon combine ren. Brei was de strijd van liefde en haat, van man en vrouw. Het publiek is dat na zijn dood gaan romantiseren, ze hebben hem daarmee aardig gemaakt, onge vaarlijk. Daarom: ze hebben Brei gecastreerd." Hans Visser In de schaduw van Brei, een thea traal concert. Tekst: Lars Boom Chansons: Jacques Brei. Arrange menten, nieuive muziek en muzikale leiding: Martin van Dijk. Regie: Marcel Sijm. Spel: Vera Mann, Rob van de Meeberg. Te zien: Amster dam, Theater Bellevue, t/m 29 maart (niet op zo en ma.); daarna tournee door Nederland en België. Voorlopige planning: 8 mei 2004 Middelburg en 15 mei 2004 Hulst. De op en top Engelse dandy Oscar Wilde hield van het goede, maar vooral beschaafde leven. Aan hypocrisie had hij een broertje dood. Die hekelde hij zeer geestig in zijn toneel stukken en essays, 't Barre Land en De Onderneming voegen twee van zijn bekendste kome dies aaneen tot De ideale ernst of het belang van een echtge noot. Oud is hij met geworden, de En gelse dichter en prozaïst Oscar Wilde. In 1900 stierf hij op 46- jarige leef tijd. Na twee jaar inde gevangenis gezeten te hebben op beschuldiging van een homo seksuele relatie met een jonge vriend droop hij als een gebro ken man naar Parijs af. Korte tijd later overleed hij daar, ver geten en verlaten. Voordien was hij een gevierd idool. In het Londense society- leven was hij een graag geziene briljante causeur. Met zijn fijn besnaarde humor en zijn hang naar pure schoonheidsbeleving verpersoonlijkte hij het intel lectuele dandyisme, dat toen in elitaire kringen veel navolging had. Zijn bevallige schrijfstijl, gekenmerkt door subtiele epi grammen met paradoxale bete kenissen, maakte hem tot een typische literaire vertegen woordiger van het fin de siècle. Die overgecultiveerde levens houding en zijn gracieuze esprit weerspiegelen zich zonneklaar in de door hem geschreven ko medies, waaronder 'An Ideal Husband' en 'The importance of being Earnest'. Waren die 'well made plays' in zijn tijd al bij zonder populair, nu nog worden ze met regelmaat gespeeld. Met als aaneengevlochten titel De ideale ernst of het belang van een echtgenoot heeft 't Barre Land samen met het Vlaamse gezelschap De Onderneming deze twee bekendste komedies van Wilde in elkaar verweven. Vijf jaar geleden heeft de coöpe ratie van beide toneelgroepen zoiets moois als Henry IV (naar Shakespeare) opgeleverd. In Een ideale echtgenoot dreigt een jonge briljante minister zijn carrière en zijn huwelijk te ver spelen. In het verleden was hij betrokken geweest bij lucratie ve beurshandel met voorkennis. Hij wordt hierom gechanteerd. Maar met steun van zijn lief heb bende vrouw komt alles weer goed. Behalve dan dat de be trokkenen opnieuw met een leu gen door het leven moeten gaan. Het tweede stuk dat deel uit maakt van deze geïntegreerde voorstelling is 'Het belang van Ernst'. Om zich vrijelijk te kun nen bewegen geeft de gefortu neerde jongeman Jack zich ook uit voor Ernst. Wanneer de ware liefde zich aandient, leidt de persoonsverwisseling tot neteli ge verwikkelingen. Temeer daar zijn snaakse vriend, die alles door heeft, zich als de echte Ernst aandient. Voor Martijn Nieuwerf, die sa men met Peter Kolpa beide wer ken vertaalde, is het een lang ge koesterde wens om 'iets met Os car Wilde bij 't Barre Land te doen'; „Op de eerste plaats van wege de sprankelende tekst en de spitse taalgrappen. Dat idi oom wilde ik tot inhoud maken. Bij 't Barre Land zijn we altijd sterk gefocust op taal. Of het nu bij Tsjechov is of bij Shakespe are of Goethe." Het laten samenvloeien van bei de komedies wordt opgevat als een grappig en uitdagend expe riment. Czeslaw de Wijs, die net als Martijn Nieuwerf, ook in de ze productie meespeelt, zegt er dit over: „Na bestudering van deze twee stukken zijn we tot de ontdekking gekomen dat de personages bijna straffeloos van het ene stuk in het andere kunnen doorwandelen." Martijn Nieuwerf vult aan: „We hebben zelfs nog een voorspel Ook van Oscar Wilde. Een Flo rentijnse tragedie, die door Pe ter Kolpa is vertaald en be werkt." Lachend: „Dat stuk is niet meer frivool te noemen, maar ronduit vunzig. Daarna spelen we tot voor de pauze van beide komedies gewoon twee bedrijven. Na de pauze laten we de resterende bedrijven lang zaam bij elkaar binnenlopen, waardoor ze samen één stuk vormen." Denk nu niet al te voorbarig dat de lichtvoetige speelsheid en het aanminnelijke geflirt met de liefde verder geen diepere bete kenis heeft. Martijn Nieuwerf wijst erop dat het hele oeuvre van Wilde, inclusief zijn essays, doortrokken is van kritiek. Op bijvoorbeeld de heersende mo raal, en op de kunst van zijn tijd Evenals op de beperking van de persoonlijke en seksuele vrij heid En op de hypocrisie, die de liefde insnoert en die mensen dwingt tot het leiden van een dubbelleven, zoals in 'Het be lang van Ernst'. Czeslaw de Wijs voegt hieraan toe, dat vanwege die tot norm verheven schijn heiligheid 'het liegen bij Wilde tot een elegante kunst is verhe ven': „Het grappige is dat als de mensen de waarheid zeggen, ze dan niet worden geloofd." Omdat het om ijdele figuren gaat is de aankleding van deze voorstelling geënt op mode- ontwerpen van moderne Vlaamse couturiers. „Het wordt in tegenstelling tot onze vorige voorstellingen een veel kleuri ger geheel", aldus Martijn Nieu werf „Maar net als onze manier van spelen zal de aankleding niet voor de hand liggend zijn. Bij ons gaat het wezenlijk om het zoeken naar nieuwe, kunst zinnige vormen om aan oude, maar nog onverminderd gel dende waarheden een eigentijd se betekenis te geven. Het leven is een kunst, maar om in de geest van Oscar Wilde te spreken, is kunst voor ons ook leven." Max Smith 't Barre Land en De Onderneming met De ideale ernst of het belang van een echtgenoot (selectie): vandaag t/m zondag Theater Kikker Utrecht 1 t/m. 5 april Frascati Amsterdam; 9 en 10 april Schouwburg Rotterdam 23 t/m 26 april Monty Antwerpen 29 april Schouwburg Sint Niklaas, 14 mei Theater a/h Spui Den Haag. Scène uil De ideale ernst of het be lang van een echtgenoot.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2003 | | pagina 29