Er is altijd volop werk
In het lage deel woonde de rustende boer en zijn vrouw
Vrijwillige grondruil succes
Nieuwe Raadkaart
Vrijwilligers
in de natuur
dinsdag 18 maart 2003
Boeren beroepen zich er
graag op de hoeders van
het Zeeuwse landschap te
zijn. Met de huidige moderne
landbouw klopt dat maar
ten dele. Het zijn nu vooral
vrijwilligers die zich inzet
ten voor instandhouding van
het landschap. Zij zijn steeds
meer onmisbaar geworden,
omdat de boeren en beheer
ders van grote natuurgebie
den aan onderhoud van klei
ne landschapselementen
niet toekomen. De toename
van het aantal vrijwilligers
onderstreept het belang.
Ruim dertig groepen en bijna
900 vrijwilligers zetten zich
door de week en in de week
einden in voor het land
schap. De Stichting Land
schapsbeheer Zeeland
vervult hierbij een coördine
rende rol.
T Titgerekend op de jaarlijkse
LJ vrijwilligersdag van de
Stichting Landschapsbeheer
Zeeland (SLZ) komt de regen
met bakken naar beneden. De
opmerking van SLZ-er Ton de
Koning dat de meeste regen er
gelukkig naast valt, blijkt de
vrijwilligers een hart onder de
riem te steken. Ze hebben zich
verzameld in de woning van Fri
da Kas naast het voormalige
pompstation Biggekerke en
staan gereed om een dagje aan
de slag te gaan in het duinge
bied. De strijd aanbinden tegen
de voortwoekerende duin
doorn.
Het terrein valt onder het be
heer van waterschap Zeeuwse
Eilanden en dat kijkt in de eer
ste plaats naar de instandhou
ding van het duingebied als on
derdeel van de kustverdediging.
Met natuurbeheer heeft het wa
terschap vanouds maar weinig.
Vandaar dat de handreiking van
de vrijwilligers voor de natuur
een welkome opkikker is. Vrij
williger wil in dit geval zeggen
dat ook de binnen-medewer-
kers van SLZ er op uit trekken
en mogen proeven aan het dage
lijks werk van hun collega's uit
de buitendienst.
Nieuw leefgebied maken voor
de parelmoervlinder is het doel
van de werkdag. Anton Baaij-
ens van de Vlinderwerkgroep
Zeeland droeg het idee aan. Het
waterwingebied bij Biggekerke
is in Zeeland het enige gebied
waar enkele vaste populaties
van de kleine parelmoervlinder
leven (in de duinen op Schou
wen zijn er ook nog enkele klei
ne groepen). Deze vlinder komt
alleen voor op plekken waar het
duinviooltje groeit. Het is een
voedselplant voor de rupsen van
de kleine parelmoervlinder, legt
Baaijens uit
Omdat het gebied verruigt, met
name door de uitbreiding van de
Theo Wijffels in het nieuwe natuurgebied Ponte. foto Peter Nicolai
De landinrichting Ponte is de
eerste vrijwillige verkave
ling - het ruilen van gronden -
die in Nederland tot een goed
einde komt. Uitgevoerd in een
gebied van 2525 hectare, glo
baal ten zuiden van IJzendijke,
tussen Waterlandkerkje en het
Isabellakanaal bij de Braak
man. Begonnen in 1998 is Ponte
in een, voor landinrichting snel,
tempo van vijf jaar afgewerkt.
Zowel de Landinrichtingscom
missie als de Dienst Landelijk
Gebied zijn content over de re
sultaten. De gang van zaken bi]
Ponte kan landelijk als een
voorbeeld dienen.
Geen stemming onder de grond
eigenaren en -gebruikers. Min
der tijdrovende procedures. De
boeren zelf verantwoordelijk
voor de uitvoering. Direct dui
delijkheid over de kosten en niet
2 6 jaar lang landinrichtingsren
te betalen. Het zijn enkele plus
punten, die er bij de vrijwillige
landinrichting Ponte meteen
uitspringen, stelt Joera de Mo-
ree van de Dienst Landelijk Ge
bied (DLG) in Goes. Hij consta
teert dat bij de boeren in het
gebied het vertrouwen in (ruil)
verkaveling terug is gekeerd.
Dat vertrouwen was ver te zoe
ken, herinnert voorzitter Theo
Wijffels van de Landinrich
tingscommissie zich. Daardoor
werden voorstellen voor twee
ruilverkavelingen in de regio
(Biervliet en Aardenburg) eer
der afgestemd. ,,Het eerste werk
van de commissie was het ver
trouwen herstellen. Duidelijk
maken dat er voor alle partijen
wat te winnen was. Daar heb
ben we het eerste jaar aan be
steed. Er is breed overleg in de
streek over gevoerd, tot in Bel
gië toe."
Overleg
Steeds in aanwezigheid van een
of meer commissieleden zijn de
wensen van de boeren en andere
belanghebbenden geïnventari
seerd ,,Tot ieders verrassing
bleek dat iedereen wel wensen
had, maar dat niet zo makkelijk
tegen de buurman zei", vertelt
Wijffels. Waarmee meteen de
kern van de landinrichting Pon
te is geraakt: ervoor zorgen dat
soms lang bestaande situaties
die een optimale bedrijfsvoe
ring in de weg staan, in onder
ling overleg opgelost worden.
Op het moment dat het ruilen
van kavels moest beginnen, ge
beurde er niks. Er was geen
grondpot aanwezig en die is on
misbaar om het ruilen vlot te la
ten verlopen. De Moree en Wijf
fels geven aan dat voor Ponte
een regeling afkoop/toedelings
rechten getroffen werd, waar
door grond door bedrijfsbeëin
diging beschikbaar kwam
(boeren die wilden stoppen kre
gen een premie). „Toen was de
grondpot snel gevuld én op de
juiste plaatsen. Er was ongeveer
180 hectare om aan het werk te
gaan, om te gaan schuiven", al
dus Wijffels.
De Moree zet de feiten op een rij
Het verkavelingsblok omvat
voornamelijk akkerland, met
als een lint van oost naar west
aan natuurgebieden (aangewe
zen als zogenaamde Ecologi
sche Hoofdstructuur). De na
tuur is opgewaardeerd met zo'n
70 hectare (de doelstelling van
100 hectare kon niet helemaal
gehaald worden). Ongeveer 575
hectare was betrokken bij aan
koop en ruiling. „Er is een uit
ruilpercentage van 20 gehaald.
Dat is hoog. Bij andere, niet-
vrijwillige verkavelingen lag
dat tussen 15 en 20 procent. Er is
in 200 hectare nieuwe drainage
aangelegd, tien procent van alle
landbouwgrond. Sloten zijn ge
dempt en rechtgetrokken en een
aantal is verlegd. Van de onge
veer 150 eigenaren/gebruikers
hebben er 120 aan het ruilproces
deelgenomen."
Wijffels merkt op dat de concen
tratie van kavels - en daarmee
van bedrijven - voor een hogere
waarde zorgt, terwijl er minder
bewerkingskosten zijn en min
der kantverlies optreedt. Hij on
derstreept dat dankzij de op
stelling van de boeren een
belangrijk deel van de Ecologi
sche Hoofdstructuur is verwe
zenlijkt. „Ik zeg altijd maar: ik
wil de ravage wel eens zien als
de EHS gerealiseerd is en de
boeren hebben er niet aan mee
gedaan."
Voor de Landinrichtingscom
missie was Ponte best een avon
tuur, stelt Theo Wijffels. „Ik
vond toch redenen om eraan te
beginnen, niks doen was veel
slechter. Lopende het proces
kreeg ik er steeds meer aardig
heid in. Het bracht iets teweeg
in de streek. We hebben gezorgd
voor een duidelijk plan en wat
druk op de ketel gezet. De doel
stelling was na vier jaar klaar
zijn. Er is wel gezegd: dit is een
systeem voor vlugge jongens.
Alle betrokken instanties heb
ben goed meegewerkt. Ze lieten
niet op elkaar wachten. Dat we
de natuurdoelstelling niet heb
ben gehaald is de prijs van de
vrijwilligheid. Dat was tegelijk
ook ons sterkste wapen."
Huilen
Wijffels vindt het moeilijk een
eindoordeel te geven. „Ik hoor
via omwegen dat de mensen en
thousiast zijn. Dat zit ook in het
systeem. Het volledige plaatje is
in beeld en een ieder weet waar
hij 'ja' tegen zegt." Het gezegde
dat van ruilen huilen komt, gaat
aan Ponte voorbij "Ik heb geen
huilende boeren op de stoep ge
had", glimlacht Wijffels. „Na
tuurlijk hebben we niet ieder
een honderd procent tevreden
kunnen stellen. Er zijn best wel
enkele klagers. Vooral mensen
die hun kansen voorbij hebben
laten gaan."
De Moree en voorzitter Wijffels
willen niet beweren dat vrijwil
lige verkaveling nu hét instru
ment van de toekomst is. „Het is
een extra middel en misschien
wel een heel handig middel. Het
is niet overal toepasbaar, maar
bijvoorbeeld de landinrichting
Reuzenhoek-Zaamslag is ook
op dit systeem gebaseerd." Voor
Theo Wijffels is het simpel: wat
je in vier jaar kunt verwezenlij
ken, is goedkoper dan wanneer
je het in vijftien jaar doet
Rinus Antonisse
duindoorn, komt het viooltje
ernstig in de verdrukking en
daarmee ook het leefgebied van
de parelmoervlinder. Daarom
moet het gebied weer zoveel mo
gelij k open gemaakt worden.
Dat trekt ook konijnen aan, die
de begroeiing kort houden. „Er
profiteren andere dieren van,
zoals de hagedis. Een misschien
komen de duin- en grote parel
moervlinder wel weer terug",
zegt Baaijens hoopvol.
Rond de toppen van de duinen
worden dichtgegroeide komme
tjes - vroegere stuifgaten - ont
daan van duindoorn. Zoveel
mogelijk kommetjes die in de
luwte liggen, zodat de vlinders
zo weinig mogelijk hinder van
de wind ondervinden en de tem
peratuur aangenaam is. „Het is
een experiment, zoiets is voor
deze vlinder nooit eerder ge
daan. We moeten kijken of het
effect heeft", merkt Nanning-
Jan Honingh van SLZ op.
De oudste deelnemer aan de
werkdag is de tachtigjarige Jan
van der Klooster uit Souburg.
Alweer zo'n vijftien jaar actief
als vrijwilliger, in de wintertijd
één dag in de week en regelma
tig ook op zaterdag. Het slechte
weer lijkt hem niet te deren; hij
is wel wat gewend. „Buiten zijn
en in beweging zijn", is zijn mo
tief om mee te helpen in het
landschap. „Ik ben ook wel een
natuurmens, op het platteland
geboren. Meestal knotten we
met een vast groepje ouderen en
de laatste tijd planten we veel
heggen aan. Ik vind het nuttig
en belangrijk werk. Zolang ik fit
ben, hoop ik het te blijven
doen."
Er hangt een beetje de opgewek
te, verwachtingsvolle sfeer van
een schoolreisje. De deelnemers
worden niet teleurgesteld. Er is,
regen of niet, volop werk te
doen. Zes duinkommetjes wor
den drastisch ontdaan van
duindoorn en het eerder ge
maaid gras worden afgevoerd.
De soep die Frida Kas tussen de
middag serveert warmt het ver
kleumde gemoed weer op. Om
dat het maar blijft plenzen,
wordt het werk wat vroeger af
gebroken dan gepland. Het ge
stelde doel is dan wel gehaald.
Het duinviooltje heeft weer
ruimte om te bloeien en de rups
van de parelmoervlinder te voe
den. Nanning-Jan Honingh is
tevreden,
Dat geldt ook voor Foort Min-
naard, coördinator van de SLZ.
De organisatie is de laatste jaren
gestaag uitgebreid en hij vindt
zo'n werkdag een prima gele
genheid om de onderlinge con
tacten te verstevigen. Minnaard
onderstreept het belang van de
inzet van vrijwilligers. De ge
middelde leeftijd ligt boven de
veertig jaar; jongeren kiezen
niet zo gauw voor werken in het
landschap. „Er is echter geen
vergrijzing. Mensen houden er
mee op, maar gelukkig is er
steeds nieuwe aanwas. Er blijft
altijd onderhoud en het werk
neemt toe."
De coördinator stelt vast dat
dankzij de vrijwilligers ook re
gelmatig 'heel leuke dingen'
kunnen worden opgepakt Hij
noemt als voorbeeld het plan om
kleine cultuurhistorische ele
menten op te knappen en voor
verval te behoeden. Ook de al
geruime tijd lopende bescher
ming van de Zeeuwse weidevo
gels is zonder vrijwilligers niet
mogelijk.
Rinus Antonisse
Onderhoud in het duingebied bij Biggekerke fotoDirk-Jan Gjeltema
onder meer de twee oude 1 inden
Het geheel ziet er perfect uit,
haast te nieuw. De schutting
tussen huis en de schuur is wel
een vreemd element. De ge
meente Middelburg beloonde de
restauratie van de schuur met
haar monumentenprijs."
F. M. de Dreu uit Oost-Souburg
woonde lange tijd naast de
boerderij, tot hij in 1955 zelf
standig landbouwer werd. Deze
inzender herinnert zich dat de
schuur tijdens de Tweede We
reldoorlog in 1943 dooreen bom
getroffen werd. S. de Klerk uit
Vlissingen merkt op dat rechts
op de raadkaart in de verte een
gehuchtje te zien is. „Dat heet
het Oude Dorp, ofwel Sint Joos-
landstraat, waar ik twaalf jaar
met heel veel plezier heb ge
woond." W. Oorthuijsenuit
Middelburg noemt het gehucht
Oudland, wellicht ter onder
scheid van Nieuwland. „In de
huidige tijd vormt het indu-
striegebied een merkwaardige
achtergrond, wanneer je be
denkt dat schepen ten tijde van
Michiel Adriaanszn de Ruyter
daar voorbij gevaren zijn
Als onjuiste plaatsen werden
genoemd Baarland en Kamper
land. De winnaars van de waar
debonnen zijn: L. C. Sol, Oost-
Souburg, F. J. de Kok, Nieuw
en Sint Joosland en J. de Visser,
Middelburg.
Rinus Antonisse
Deze keer heeft Hans Lindenbergh uit zijn col
lectie toch een echt 'spulletje' opgediept. De
gebruikelijke vraag: in welke plaats op de Beve-
landen is de foto voor de ansichtkaart genomen?
Meer bijzonderheden over personen en situatie
zijn welkom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
22 maart worden gezonden naar: Redactie PZC
Buitengebied, postbus 18,4380 AA Vlissingen,
faxnummer 0118-470102 en e-mailadres redac-
tie@pzc.nl. Er zijn voor inzenders van goede op
lossingen weer drie waardebonnen beschikbaar
Wat opvalt is dat de boerde
rij aan de Binnendijk te
Nïeu w- en Sint Joosland - die op
de raadkaart van vorige week
staat - géén naam heeft. Dat is
jammer; het geeft altijd iets ex
tra's, een eigen gezicht aan een
historische hoeve. Bovendien
gaat het hier om een in meerdere
opzichten bijzondere boerderij
in de in 1631 bedijkte Oud-Sint
Jooslandpolder. Samen met de
in 1644 ingepolderde Middel-
burgsche polder vormde de pol
der waarin Binnendijk 1 staat,
het eiland Nieuw- en Sint Joos
land.
In zijn recente boek Boerderij-
bouiv in Zeeland meldt R J. van
Cruyningen dat dit eiland, hoe
wel zeer dicht bij Walcheren ge
legen, bestuurlijk tot Zuid-Be
veland behoorde en ook dialect
en klederdracht vertoonden Be-
velandse trekken. Ook de ont
wikkeling van de boerenhuizen
heeft overeenkomsten met die
op de Bevelanden. De woningen
horen tot het het nieuwe Zuid-
Bevelandse type, met de ingang
in de lange gevel en een centrale
gang of voorvloer met aan
weerszijden van die gang een
keuken en een onderkelderde
kamer
Binnendijk 1 is het oudste nog
bestaande boerenhuis in de ge
meente Middelburg van dit ty
pe. C P Fase uit Sint-Annaland
schrijft dat in de Oud-Sint Joos-
landpolder acht boerderijen ge
bouwd werden door de belang
rijkste grootgrondbezitters.
Binnendijk 1 werd gebouwd
voor Cornelis Balthasar Fase
wijst op de royale afmeting van
het hoofdgebouw en de daarte
gen geplaatste bakkeet. Boven
de voordeur is het jaartal 1676
aangebracht.
„De gang in het woonhuis loopt
van voor- tot achtergevel en is
acht meter lang, de breedte is 2,5
meter. In feite zijn het hier twee
woningen, die elk een eigen
voordeur hebben. Er zijn bij
voorbeeld twee kelders aanwe
zig. Het was zo dat het grotere
deel bewoond werd door de jon
ge boer en zijn gezin en dat het
lagere deel toekwam aan de
eventueel rustende boer en zijn
vrouw", aldus Fase. Hij geeft
aan dat de boerderij van 1703
tot 1833 bewoond werd door de
familie Catsman, daarna tot
1883 de familie Landsheer en
vervolgens de familie De Vogel.
Een dochter van De Vogel huw
de in 1911 met Joos Dinge-
manse. Die familie verbleef er
tot 1979. Huidige bewoner is de
familie Joosse.
Volgens L. de Visser uit Goes
wordt de schuur gebruikt voor
stalling, opslag en als werk
plaats „Vanaf 1996 zijn respec
tievelijk de bakkeet, het huis, de
schuur en het varkenshok gron
dig gerestaureerd. Ook aan de
erfbeplanting werd aandacht
besteed. Gehandhaafd bleven
