Ravel klinkt licht en donker
Was ik maar een sijsje, dan floot ik mijn meisje terug
Opera Zuid met
L'Heure en L'Enfant
Ouderen komen in
het afvoerputje terecht
/underhorn
Mahler
irahim Ferrer
Tgt dat Cuba
„"Jras klinkt
_25
Nationale
Toneel
Winterreise
volgens Jan Rot
vrijdag 14 maart 2003
1 ToeevenenRiccardo Chailly
I)1 heef! zijn Mahlercyclus bij
Koninklijk Concertge-
nworkest afgerond. De
euwste bijdrage aan die serie
Dej Knaben Wunderhorn, de
or Mahler getoonzette keuze
de romantische poëzie van
mens Brentano en Achim
jiArnim.
1 worden voor een derge-
fcd-project een zangeres en
er gevraagd, maar Chailly
vde mogelijkheid de veer
s'liederen te laten zingen
{or het dubbele aantal,
t betekent dus een zeer ver
nielden gekleurde reeks ver
hangen. Zo zingt de mezzo
tra Fulgoni 'Urlicht' en is de
praan Barbara Bonney te ho
orn onder meer 'Das Himmli-
iLeben'. De bariton Mat-
'i Goerne neemt de meeste
i voor zijn rekening-
uuder 'Rheinlegendchen
„norGosta Winbergh zingt
«ge'.
euvr is ook de door Chailly
fanderde volgorde. Volgens
bierkenner Donald Mitchell
i deze aanpak de voorkeur
i de componist hebben, af-
ande op diens eigen uitvoe-
artlgèn. Het totaal is wederom
peen mooie volle klankkleur,
tzijn samenwerking met dit
'stisgaan kenmerken,
aïlly is net vijftig geworden,
[platenmaatschappij Decca
Jt daarom bij aankoop van
b Chailly-opname een cd ca-
W waarop hij met het KCO
jatermuziek uitvoert van Jo-
nWagenaar, zoals 'De getem-
en 'Cyrano de Berger-
Hans Visser
L[® Mahler: Des Knaben Wun-
- Kon. Concertgebouivor-
po.lv. R. Chailly.
C0467348-2. Tijd: 66,31.
1Bi Hn weer voegt Ry Cooder een
1/nieuw hoofdstuk toe aan het
ccesverhaal van de Buena
sta Social Club. Nu krijgt de
ibaanse zanger Ibrahim Fer-
rdekans om na zijn wat tradi-
mele debuut-cd uit 1999, op
i-jarige leeftijd nog eens met
geweldige opvolger te ko-
ote smaakmaker op dit al-
m is gitarist en toetsenist Ma-
1 Galban, die samen met
«der donker golvende gitaar-
rtijen neerlegt of zich uitleeft
gruizige orgelsolo's,
lamaast leveren gastmuzi-
nten als pianist Chucho Val-
saxofonist Gill Bernal en
id Boys of Alabama
«ie bijdragen, die tezamen
[eigenzinnige draai geven
i de authentieke Cubaanse
ziek.
isteris natuurlijk Ferrer. Zijn
assestem voelt zich enorm op
1 gemak in deze modernere
igeving. Ferrer geniet hoor-
ar en kan nauwelijks een vro-
jodel onderdrukken.
Illand Pietersma
ihim Ferrer: Buenos Hermanos -
irldCircuit, 55,27 min.
wee kapiteins op één schip? „Dat kan prima", vindt
de Britse regisseur Peter Mumford, „we vullen en
voelen elkaar uitstekend aan." Samen met zijn
Australische collega Ian Spink regisseert hij de nieuwe
productie van Opera Zuid: de twee korte opera's L'Heure
espagnole en L'Enfant et les sortilèges van Ravel. Morgen is
de première in het Theater aan het Vrijthof in Maastricht.
Mumford: „Je moet het zien
als twee coregisseurs die
eikaars ideeën combineren. We
hebben een jaar lang samen het
concept uitgedokterd. Toen is de
basis gelegd voor deze produc
tie. Tijdens de repetities werken
we dat concept samen verder
uit. We hebben van tevoren af
gesproken wie welke scène doet.
Het loopt gesmeerd."
Naast de regie is Mumford ook
verantwoordelijk voor het de
cor- en lichtontwerp. De Brit
'deed' al twee keer eerder het
licht bij Opera Zuid, een disci
pline waarin hij kennelijk uit
blinkt gezien onder meer zijn
nominaties voor de Laurence
Olivier Award voor het beste
lichtontwerp. Zijn collega
Spink richt zich naast de regie
ook op de choreografie. Hij
heeft vooral naam gemaakt als
artistiek leider van het door
hem opgerichte gezelschap Se
cond Stride, dat multidiscipli
naire theaterproducties maakt.
Vooral over L'Enfant hebben ze
zich lang het hoofd gebreken.
Dit muzikaal sprookje uit 1925
handelt over een ondeugend
jongetje dat uit verveling en
boosheid over de straf van zijn
moeder allerlei stoute dingen
doet: zo trekt hij de kat aan de
staart, gooit het theekopje stuk,
rukt de slinger van de klok, trekt
het behang van de muur en nog
heel veel meer. Als hij moe in een
fauteuil ploft komen de dingen
om hem heen tot leven. Alle die
ren die hij heeft geplaagd, alle
hoofdfiguren uit het boek dat
hij heeft verscheurd - zelfs de
boom waarin hij heeft gekerfd -
storten zich op hem. Maar als
het kind de poot van de eek
hoorn die in de strijd gewond
raakt verbindt, raakt 'iedereen'
vertederd. Dan verschijnt moe
der weer ten tonele en sluit het
stuk af met 'II est bon'.
„Wat wij niet wilden was een
realistische weergave met grote
stoelen en tafels en 'echte' bees
ten", vertelt Mumford. „Want
dit werk is meer dan alleen maar
een sprookje over een stout jon
getje. We hebben gekozen voor
een psychoanalytische benade
ring. Hoe gaat dat kind om met
zijn angst voorde buitenwereld?
Die wereld van volwassenen is
heel confronterend voor hem
We hebben geprobeerd het werk
te interpreteren vanuit de op
tiek van een kind dat ouder
wordt. Hij is zijn eigen wereld,
zijn kind zijn, aan het verliezen.
Daardoor raakt hij zijn weg
kwijt en wordt hij opstandig."
Om die droomwereld en inner
lijke conflicten uit te beelden
maken Mumford en Spink ge
bruik van allerlei symbolen,
kleine verwijzingen, die het ge
heel een surrealistische uitstra
ling geven. Mumford: „Op die
manier sluiten we aan bij de be
langrijke kunststromingen als
surrealisme, dadaïsme en fau-
siefHet werk is soms ook wel
humoristisch, maar de duister
nis overheerst."
Heel anders is L'Heurs espagno
le. In deze eenakter uit 1911
over de vrouw van een klokken
maker, die iedere donderdag als
haar man de klokken in de stad
gelijk aan het zetten is haar
minnaars ontvangt, overheerst
het licht. Mumford- L'Heure is
een toneelstuk vol humor, dat
speelt op een specifieke locatie:
de winkel van de klokkenmaker
en de slaapkamer erboven. Dat
in tegenstelling tot L'Enfant,
dat juist geen locatie heeft."
Het verhaal van L'Heure is hu-
visme uit de tijd van het ont
staan van de opera,"
Geen grote stoelen of rondhup
pelende beesten dus in deze pro
ductie. Wel geheimzinnige per
sonages in zwarte kostuums met
kleine verwijzingen naar de fi
guur die ze uitbeelden, die zich
voortbewegen tussen zwarte,
voortdurend verschuivende pa
nelen. „L'Enfant is een donker
stuk, angstaanjagend. Het be
nadrukt de donkere kanten van
onze geest. Er zit iets bestiaals
in het gedrag van dat jongetje,
h ij is heel gewelddadig en agres-
moristisch. De vrouw van de
klokkenmaker en haar twee
minnaars worden deze donder
dag gestoord door de krachtige,
ietwat simpele ezeldrijver Ra-
miro. Na heel wat verwikkelin
gen raakt zij zo van hem gechar
meerd, dat ze hem ook mee naar
boven lokt. Het probleem is al
leen dat haar man zo weer kan
binnenkomen. Mumford: „Het
stuk is duidelijker omlijnd,
maar je mag het als regisseur
niet onderschatten. De uitda
ging zit erin de humor boven ta
fel te krijgen. Dat is niet gemak-
kelijk, vooral ook omdat je als
regisseur bij een opera rekening
moet houden met de muziek. Al
les staat of valt bij de juiste ti
ming. De personages in dit werk
hebben allemaal niet genoeg
tijd, ze hebben als het ware geen
tijd te verliezen. Dat geeft een
zekere spanning en die proberen
we optimaal te benutten."
Opera Zuid begint met L'Heure
Espagnol. „Het is meer enter
tainment, brengt het publiek in
de juiste stemming", aldus
Mumford. „L'Enfant et les sorti
lèges is verrassender en com
plexer. Het laat veel meer vra
gen onbeantwoord. Hebben de
mensen nog iets om over na te
denken als ze naar huis gaan."
Jos Frusch
L'Heure espagnole en L'Enfant et les
sortilèges door Opera Zuid. Richard
Bernas. dirigent; Peter Mumford,
regie, licht, decors; lan Spink, regie,
choreografie; Alison Chitty, kos
tuums; met Annie Vavrille, Henry
Mos, Dirk Laplasse, Renée Linnen-
bank, Nicholas Folwell, Susanna
Tudor-Thomas, Monique Scholte,
Wendy Kockelkoren, Céline Saleh,
Tom Haenen, het Limburgs Sym-
phonie Orkest en Het Zuidelijk The
aterkoor.
Te zien in het Theater aan het Vrijt
hof Maastricht (15/3), de Stads
schouwburg Groningen (18/3), de
Rotterdamse Schouwburg (20/3),
Forum Leverkusen (22/3), de Stads
schouwburg Siltard (25/3), de
Stadsschouwburg Eindhoven (27/3
het Theater aan de Parade Den
Bosch (29/3), het Chassé Theater
Breda (1/4), de Stadsschouwburg
Utrecht (3/4) en het Parkstad Lim
burg Theater Heerlen (5/4).
Antoine Uitdehaag (52) be
leeft met de zwarte komedie
De dochters van King Kong zijn
vijfde première als gastregis
seur bij het Nationale Toneel.
De voorstelling van Theresia
Walser, die hij ook in Duitsland
regisseerde, werd daar in 1999
uitgeroepen tot 'Toneelstuk van
het jaar'. Uitdehaag koos als
cast voor het stuk dat speelt in
een verpleeghuis, vijf echt be
jaarde acteurs.
Het Nationale Toneel brengt de
ze zwarte komedie over drie
verpleegkundigen, die bejaar
den op rituele wijze aan hun
eind helpen, morgen voor het
eerst in Den Haag.
Antoine Uitdehaag (52) is gebo
ren en getogen in Den Bosch Al
vijfentwintig jaar werkt hij als
regisseur, zowel in Nederland
als Duitsland dat hij zijn tweede
'theaterland' noemt. Voor Uit
dehaag is theater 'een kunst van
samenwerking'. Een schilder zit
in zijn eentje in zijn atelier en
vanaf zijn eerste verfstreek is
dat 'zijn ding'. Maar als regis
seur ben je degene die probeert
alle disciplines bij elkaar te krij
gen -acteurs, techniek, decor.
„Het gaat er om alles samen te
voegen op dat ene, mooie mo
ment: het licht gaat uit en dat
magische moment voor het pu
bliek begint. Dat je mensen be
roert, ontroert... is het aller
mooiste."
Antoine Uitdehaag verpandt
eind jaren zestig, begin zeventig
zijn hart aan het theater. Al
vroeg is hij actief bij amateurs
zoals de Bossche Theatergroep
Arno en De Torenspelers in Til
burg. Hij groeit op met het mo
derne, linkse, politieke theater.
En wint destijds met Bossche
naar Jan Tervoort ook nog het
Camaretten Festival. Zijn voor
liefde voor maatschappelijke
thema's mits verweven met hu
mor- is nooit meer veranderd.
Zo'n twaalfeneenhalf jaar gele
den ging hij als regisseur 'een
Duits avontuur aan'. Uitdehaag
regisseert inmiddels zo'n twee
producties per jaar voor diverse
gezelschappen van onze ooster
buren. Het Nationale Toneel is
wel zijn 'vaste werkplek' in Ne
derland. De dochters van King
Kong is zijn vijfde gastregie.
Opvallend is dat Uitdehaag in
zijn kwart eeuw als regisseur
vaak kiest voor de zwarte kome
die. „Dat klopt wel, al realiseer
ik me dat zelf niet Maar ik vind
dat de humor dingen scherper
maakt."
Ook in zijn nieuwste voorstel
ling De dochters van King Kong
is het thema treurig en pittig
„Maar er kan toch gelachen
worden", belooft hij. Het stuk
gaat over een verpleegtehuis
waar een wereld op zich ont
staat. In dit tehuis leven de drie
gefrustreerde zusters hun soms
wrede fantasieën uit op de oude
bewoners. „Je ziet hoe mensen
in zo'n verzorgingshuis in het
afvoerputje van de samenleving
terecht zijn gekomen", zegt hij.
Topactrices als Marie Louise
Stheins en Antoinette Jelgers-
ma (speelde onlangs in 'Het vuil,
de stad en de dood') en Cathari
ne ten Bruggencate (soliste 'Or
lando') vervullen de titelrollen.
Zij zijn de drie verpleegsters die
een treurig bestaan leiden in het
verpleeghuis vol bejaarden en
Hollywoodachtige 'powertrip'
beleven.
Het roept een Engel-des-
Doods-achtig beeld op. Walser
schreef het stuk in de adem van
deze tijd, vertelt Uitdehaag
,Het gaat over onze westerse sa-
menleving die helaas redeneert
vanuit het het Nuttigheids-den-
ken, het Meer-denken. Het stuk
gaat over de vraag: Hoe gaan we
met onze bejaarden om?"
Bijzonder is dat de regisseur
voor de rol van de ouderen ook
werkelijk oudere Nederlandse
acteurs heeft opgetrommeld.
Onder wie Manon Al ving die 79
jaar is en Elisabeth Hoijtink,
Allard van der Scheer, Jan Ver
hoeven en Toes Smit, zij zijn
rond de 75. Allemaal mensen
met een theatercarrière van
meer dan vijftig jaar.
.Het is een groep oudere acteurs
die je normaal niet samen kunt
zienomdat er simpelweg de rol -
len niet voor zijn. Dat vind ik
een mooi en ontroerend aspect
aan de voorstelling. Ze hebben
een enorme autonome kracht en
het zijn zelfstandig scheppende
acteurs, net als jonge acteurs
dat zijn. Deze bezetting is in die
zin ook een statement."
Marleen Duijf
Het Nationale Toneel: De dochters
van King Kong - première morgen in
Koninklijke Schouwburg Den
Haagdaarna tournee.
Stephan van der Walle en Marie-Louise Stheins in De dochters van King
Kong van het NationaleToneel. foto Pan Sok/ANP
\eeen spreekt er schande van, de ander
/iserdolblij mee. Hoe dan ook, heel Ne-
nand kan nu voor een paar euro beschik-
ea over de Nederlandse versie van een
pant uit de cultuurgeschiedenis:
nuberts Winterreise. De gezongen zoek-
htnaar het geluk die is gedoemd te leiden
arde dood. Gezongen door Maarten Ko-
cgsbergerbegeleid door Roger Braun en
naald door de popzanger en tekstdichter
a Rot. Staat daarmee de deur naar een
uw publiek open? „De televisie toont al
>Pbelangstelling", zegt Braun
SRoger Braun kon het zichzelf eerst niet
Wellen: een Nederlandse vertaling van
Be door Schubert getoonzette serie ro-
antische gedichten van Wilhelm Müller:
Rot kwam een keer luisteren toen wij
Werreisein het Concertgebouw brachten
Jer toen enorm op aan voor ons een
^a»ng te maken. Uiteindelijk zeiden we:
U maar wat zien'' Het leek ons een
'astig karwei. Franz Schubert schreef
rn'!UlZle'<20duidelijk op de Duitse klank
Qtaleif"^6' ^at te^st nauwekjks kunt
Jaar uiteindelijk bleken de teksten van
«Kot toch zingbaar te zijn. Al kent de ver-
gwel wat autobiografische elementen
ftl wUn15 Wat e*8entijdse woordkeus. In
M u «j bijvoorbeeld gebruikt hij
oord muts in plaats van hoed. Want
liarï?^ er teSenwoordig nog een hoed.
topr aat in deze vertaling om het idee
fci/r j P°ëzie- die zoektocht van elk
tn dat is tijdloos. Daarbij hebben we
iep2 Van Schubert een enkele keer
Biandse t SS"n aa° ^et r'tme van ^e~
Maarten Koningsberger (I) en Roger Braun zingen de door Jan Rot vertaalde versie van Schuberts Winterreise.
„Maar die modernismen zijn misschien niet
te vermijden. In de tekst komen symbolen
voor die het huidige publiek niet meer zo be
grijpt In 'Die schone Müllerin' bij voor
beeld. Een verhaal over verliefdheid en ja
loezie, over de jongen die zijn meerdere
moet erkennen in een macho. Hij spreekt
daar over de kleur groen, symbool voor
hoop, maar ook voor het gras, de groene zo
den waar je onder wordt begraven. Blauw
staat voor trouw, maar ook voor de kleur
van het beekje waarin het water met die
trouw voorbij stroomt. Zie zulke symbolen
en hun nuances maar eens over te brengen in
modern Nederlands."
„Aan de andere kant zit de tekst van Win
terreise in de noten. Je voelt dus waar het
heen gaat. Toch is Jan Rot een echte taal
kunstenaar. Van 'Frühlingstraum' maakt
hij een ware ornithologie. Hij gebruikt daar
allerlei vogels en zegt dan: 'Als laatste zin
gen zwanen, je eendje is gans alleen'. En dat
besluit hij met': 'Ach was ik zelf maar een
sijsje. Dan floot ik mijn meisje terug'."
De originele Schubert hebben Koningsber
ger en Braun intussen beslist niet afgezwo
ren. Eerder deze week brachten ze in het
Amsterdamse Concertgebouw in de serie
'Liederen der aarden' de cyclus 'Die schone
Müllerin'. Een avond waarop ze tevens hun
opname van de echte Winterreise presen
teerden. „Een uitgave die ook in de boek
handel komt, want de cd is onderdeel van
een boek waarin deze liederencyclus uit
voerig wordt beschreven" „Winterreise is
een typisch negentiende-eeuws gegeven. Je
zag toen vaak dat mannen aan de ellende
van de maatschappij probeerden te ont
snappen door te gaan zwerven. Als je het
huis ziet waar Schubert overleed, in een on
ooglijk straatje in Wenen, is het voorstel
baar dat mensen toen graag aan die wereld
wilden ontsnappen. Dan begrijp je ook dat
die bevolking door de hygiënische situatie
minder levenskansen had. Die stierf bij bos
jes. Hygiëne was iets voor de rijken."
„Zwerven was een beroep. In Zwitserland
kom je dat nog wel eens tegen: heren in een
keurig kostuum, maar met een bundeltje op
hun rug waarin hun bezittingen zitten. Ze
werken nu eens hier dan weer eens daar. Dat
hoor je ook terug in de muziek. Winterreise
begint in een wandeltempo en dan komt er
een stuk waarin de zwerver stilstaat. En
toch is de cyclus ook ritmisch een eenheid,
van het eerste tot het laatste lied. Als je luis
tert wandel, zwerf je met de man uit die lie
deren mee en soms voel je zon schijnen op je
huid. Want ook dat is echt Schubert. Zijn
muziek kan niet zo donker zijn of er straalt
wel een beetje licht doorheen."
„Schubert was 31 toen hij in 1828 overleed.
Hij componeerde Winterreise toen hij al
bedlegerig was. Ik denk dat hij het voor
zichzelf schreef. Het is zijn nalatenschap
van de angst. Je hoort hoe hij het leven uit
zijn vingers moet laten glijden. En als je zijn
eigen haastige handschrift ziet. krijg je heel
sterk het gevoel dat hij bang was dat het niet
op tijd klaar zou zijn."
Met de vertaling van Winterreise hebben
Koningsberger en Braun nog niet opgetre
den. „Het is een leuk experiment, dat altijd
naast het origineel zal blijven staan. Mis
schien dat we het ooit nog eens afwisselend
in het Nederlands en het Duits zingen om
het verschil te laten voelen. De liefhebbers
nemen het ons niet in dank af, maar het
blijft wel een poging om Schubert bij een
groter publiek te brengen. Want daar hoort
Schubert thuis, in de informele sfeer van de
huiskamer. Dat hoor je ook aan zijn muziek,
die ook vraagt om een zekere losheid. Het is
bijna improviseren."
„Je moet het laten gebeuren. Een Schubert
heeft een zekere naïviteit nod ig. En toch zijn
we na een Winterreise allebei helemaal leeg.
Ach, de klassieke concertwereld is zo stijf
geworden. Waar komt bij voorbeeld die
angst om te hoesten vandaan? Als iets mooi
is hoesten de mensen echt niet. En daarbij is
een concert toch ook iets feestelijks Dat
was ook in de dagen van Schubert het ge
val."
Hans Visser
Winterreise van Franz Schubert en Wilhelm Mül
ler. Door Maarten Koningsberger en Roger
Braun. Vertaling: Jan Rot. Brilliant Records.
6446. Tijdj 65 02.
Peter Mumford regisseert twee korte opera's van Ravel.
foto Diana Scheilen/GPD
