Veroordeeld tot vechten
Dow Benelux maakt zich op voor een kostbare stop
PZC
zaterdag 8 maart 2003
Doden of gedood worden.
Dat was het gladiato
renleven. Fik Meijer schreef
een boek over de gladiato
ren, hun levenskansen, de
wilde dieren en de stank in de
catacomben van het Colos
seum.
Gladiator was geen vak. Het
was een straf. Krijgsgevan
genen en slaven die een ern
stig misdrijf hadden ge
pleegd, konden veroordeeld
worden tot de gladiatoren-
school. Ze werden dan ge
kocht door een 'gladiatoren
makelaar' die ze in de school
onderbracht. Daar werden
ze opgeleid tot vechtmachi
nes.
In de school waren ook man
nen die vochten voor de kick.
In tegenstelling tot de veroor
deelden konden zij de school
verlaten als ze er genoeg van
hadden. De Amsterdamse hoog
leraar oude geschiedenis Fik
Meijer heeft zich verdiept in het
harde leven van deze vechtma
chines.
Meijer: „De meeste gladiatoren
kwamen tussen hun twintigste
en dertigste levensjaar om het
leven, na zo'n vijf a vijftien ge
vechten. Maar er zijn gladiato
ren geweest van wie we weten,
dat ze meer dan honderd ge
vechten hebben overleefd. Een
succesvol gladiator kon zich
vrijkopen. Zijn eigenaar ving
geld van de amfitheaters, en
daarvan kreeg de gladiator ook
weer wat. Maar je ziet dat de
meesten dan na enige tijd toch
terugkeerden in de arena. Ze
konden niet wennen buiten de
school."
Historici twisten over de vraag
waar de oorsprong ligt van het
verschijnsel gladiator. Volgens
sommigen hebben de Romeinen
de tweekamp op leven en dood
overgenomen van de Etrusken,
de oude bewoners van Midden-
Italië, maar het meest waar
schijnlijk is dat de tweekamp
een uitvinding is van de Campa-
niërs, de oorspronkelijke inwo
ners van Zuid-Italië. Die had
den de gewoonte om bij de
begrafenis van een belangrijk
man lijkspelen te organiseren,
waaronder ook gevechten tot de
dood.
De eerste lijkspelen met gladia
torengevechten in Rome vonden
plaats in 264 voor Christus. Het
idee sloeg blijkbaar aan onder
de rijkere Romeinen, want in de
volgende eeuwen werden de ge
vechten steeds massaler: in
plaats van twee traden drie, vier
of nog meer gladiatoren tegen
over elkaar in het krijt.
Vechtmachines
De opkomst van de gladiatoren-
scholen betekende dat binnen
het rijk zeer gevaarlijke vecht
machines werden opgeleid. De
Romeinen waren zich daar
scherp van bewust. Gladiatoren
werden buitengewoon goed be
waakt en na afloop van elke
training of gevecht werden de
wapens achter slot en grendel
opgeborgen.
Toch kwam het tot opstanden.
De beruchtste opstand was die
onder leiding van de gladiator
Spartacus in 73 voor Christus.
Meijer: „Spartacus wist met
tachtig medegladiatoren uit de
school in Capua te ontvluchten.
Zonder wapens, ze hadden niet
meer bij zich dan de messen
waarmee ze hun brood sneden.
Het Colosseum in Rome
foto Maurizio Brainbatti/EPA
Ze overvielen een Romeinse le
gereenheid, maakten wapens
buit en gaven die aan gewone
slaven. Zo breidde de opstand
zich uit. Die opstand heeft Rome
echt even aan het wankelen ge
bracht, maar toen men de ernst
van de situatie inzag en het leger
massaal inzette, was het snel af
gelopen."
Ten tijde van de keizers maak
ten de gevechten geen onderdeel
meer uit van lijkspelen, uitslui
tend voor genodigden, maar
worden het massaspektakels
bedoeld om de keizerlijke
macht te etaleren. Meijer: „Als
een gladiator zijn tegenstander
verwond had, wendde hij zich
tot de organisator van de spelen.
In Rome was dat meestal de kei
zer, daarbuiten vaak een pries
ter die verantwoordelijk was
voor de lokale verering van de
keizer. Hij vroeg wat hij met zijn
slachtoffer moest doen. Als de
massa riep jugula! (keel hem),
dan werd de gewonde afge
maakt. Als hij mocht blijven le
ven, werd hij opgelapt. De grote
medicus Galenus heeft nog als
arts in een gladiatorenschool
gewerkt. Daar zag hij de gruwe
lijkste verwondingen."
De bouw van het Colosseum, dat
in 80 na Christus gereed kwam,
vormde een keerpunt. Tot dan
toe vonden de gevechten in Ro
me plaats in kleine, vaak houten
amfitheaters of er werd voor de
gelegenheid een stuk van het
Forum Romanum afgezet. Kei
zer Vespasianus besloot tot de
bouw van een amfitheater, mid
den in de tuinen van het Domus
Aurea, het gouden huis van zijn
gehate voorganger Nero. Met
55.000 zitplaatsen was het het
grootste theater van het rijk.
Meijer: „De Romeinen kenden
geen vrije zaterdag of zondag
maar ze hadden wel honderdze
ventig feestdagen. Honderd
daarvan waren bestemd voor
toneel, mime en pantomime;
zestig voor wagenrennen en tien
vijftien voor gladiatorenge
vechten. Die dagen waren ver
reweg het duurst, en dat vooral
vanwege de gevechten met wil
mmmmm
Romeinse afbeelding van gladiatorengevechten
de dieren Die vergden een enor
me voorbereiding Dat begon
met de vangst, daarna volgde
het vervoer en dan moesten ze
nog gevoederd en gehuisvest
worden."
„De dag voor de spelen werden
de dieren vanuit allerlei stallen
in Rome naar het Colosseum
vervoerd en ondergebracht in de
catacomben onder de arena. Die
optocht moet al een spektakel
geweest zijn. Die dag was er ook
de cena libera, de vrije maaltijd,
waarbij het publiek de gladia
toren kon aanschouwen terwijl
ze zaten te eten. Dan kon je zien
op welke gladiator je een wedje
kon leggen."
De gladiatoren konden afkom
stig zijn uit alle delen van het
rijk - eigenaars gingen regelma
tig net hun gladiatoren 'op tour
nee' - maar de meeste kwamen
uit een van de vier gladiatoren-
scholen in Rome. Er was een
school voor de echte toppers,
twee scholen waren wat minder
van kwaliteit en er was een
school voor de dierenvechters,
de venatores of bestiariï Er
wordt vaak gedacht dat ook dat
'mindere' gladiatoren waren,
maar daarover verschillen de
meningen. De opleiding, waar
bij leeuwen, panters of beren
werden gebruikt, moet duur zijn
geweest.
Executies
Een feestdag in het Colosseum
begon met gevechten van dier
tegen dier, daarna van mens te
gen dier. Tussen de middag wa
ren er executies, meestal uitge
voerd door gewone soldaten.
Meijer: „Dat was het minst
spannende deel, maar keizer
Claudius bijvoorbeeld vond
juist dat fantastisch. Hij staat
bekend als een goede keizer
maar hij was de wreedste van al
lemaal- Bij die executies was hij
niet weg te slaan." 's Middags
gingen de gevechten achter el
kaar door. Gladiatoren hoefden
maar een keer aan te treden. Na
elk programmaonderdeel wer
den de kadavers van de dieren
en de lijken van gladiatoren op
geruimd en werd vers zand ge
strooid. Meijer: „Het moet daar
in die donkere catacomben een
vreselijke bende zijn geweest
met al die beesten in doods
angst, de weggesleepte kada
vers en lij ken - en daar lagen ook
de gewonden te wachten op eer
ste hulp en vervoer."
Mannetjesputter
Soms sprong de keizer zelf in de
arena. Caligula deed dat maar
daar is verder weinig over be
kend. Een keizer die regelmatig
aan gevechten deelnam en er
ook heel trots op was, was Com-
modus. Het gevecht dat daarop
volgde was waarschijnlijk
doorgestoken kaart, de keizer
kon moeilijk sneuvelen in de
arena, maar Commodus moet
wel een mannetjesputter zijn
geweest.
Meijer: „Daarom is het zo gek
dat hij in de film The Gladiator
als een verwijfde slappeling
wordt afgebeeld. Maar in die
film hebben ze er sowieso een
zootje van gemaakt. De wapens
die daarin gebruikt worden ko
men uit allerlei tijdperken."
De beste zitplaatsen, dicht bij
de arena waren voor de keizer en
de senatorenDaarboven zat het
gewone volk en helemaal bo
venaan zaten de vrouwen - ook
die van de keizer en de senato
ren. Wie weet was dat om te
voorkomen dat ze verliefd zou
den worden op een knappe gla
diator. De vechtersbazen had
den de reputatie dat ze het
vrouwenhart op hol konden
brengen In Pompei zijn muur-
opschriften gevonden waarin
meisjes hun liefde voor een be
roemde gladiator bekennen.
De christenen moesten niets
hebben van gladiatorengevech
ten. Na de komst van de eerste
christelijke keizer, Constantijn,
begin vierde eeuw, gaat de be
langstelling hard achteruit en
een eeuw later is de gladiator
praktisch uitgestorven. De exe
cuties en de gevechten met wil
de dieren gaan langer door,
maar op veel kleinere schaal.
Rome heeft dan al lang niet
meer de macht en de omvang die
nodig is om spectaculaire fees
ten te organiseren.
Meijer: „Wagenrennen, dat
blijft enorm populair. In Con-
stantinopel gaat dat nog zeker
door tot in de negende eeuw. Als
je in Istanboel bent, dan zie je
naast de Aya Sophia de oude
renbaan, het hippodroom, nog
liggen. Die Aya Sophia is ge
bouwd nadat de oude Aya
Sophia in vlammen was opge
gaan tijdens een massale knok
partij in het hippodroom De ge
vechten tussen de fans liepen
volkomen uit de hand en de kei
zer stuurde er zijn leger op af.
Die dag zijn er in en om het hip
podroom tweeëndertigduizend
mensen omgekomen."
Marcel Hulspas
Fik Meijer, Gladiatoren. Volks
vermaak in het Colosseum.
Atheneum - Polak Van Gen
nep, 253 blz., Euro 19,90
Een auto stilzetten is voor een
beetje automobilist een fluitje
vaneen cent. Afremmen, stoppen,
ontkoppelen en de contactsleutel
omdraaien; klaar. Een petro-che-
misch fabriekscomplex als Dow Be
nelux in Terneuzen mag dan in heel
grote hoofdlijnen wat weghebben
van een auto, de motor van het com
plex - de kraker - even stilleggen gaat
niet zomaar. Daar gaat een voorbe
reiding van vele maanden aan voor
af- Daar zijn honderden mensen bij
betrokken en dat is een operatie die
een concern als Dow tientallen mil
joenen euro's kost. Gaat alles geheel
volgens plan, dan zal de omgeving
hooguit aan de fakkels van het be
drijf merken dat er op het terrein een
omvangrijke, ingrijpende operatie
plaatsvindt Een beeld van wat in
goed Hollands een shutdown-opera
tie heet. Een stop.
Fabrieksinstallaties hebben niet het
eeuwige leven. Zeker niet als ze bloot
staan aan weer en wind en aan tem
peraturen die binnenin kunnen oplo
st dik 900 graden Celsius. Dan
treedt er na verloop van tijd slijtage
°p. zijn onderdelen aan vervanging
oe,e"Js de levensduur van sommige
onderdelen gewoonweg ten einde.
™t getuigt van een goede bednjfs-
oenng als technici, onderhouds-
jnensen en bedieningspersoneel op
e juiste moment weten in te schat-
en wanneer zaken aan vervanging of
reparatie toe zijn.
uwr?ht hydrocarbons Cracker 1
e), een van de drie krakers op het
]Qj^euzens bedrijfsterrein, werd in
seerHT* he!laatst volledig gerevi-
**ra' T°en al werd bepaald dat de
kraker na zes jaar opnieuw stilgelegd
zou worden voor een complete reno
vatiecyclus. „Dat stond toen al vast",
zegt Han Haarmans, projectleider
van de onderhoudsstop. „Anderhalf
jaar geleden zijn we begonnen met de
voorbereiding voor deze stop. In gro
te lijnen behelst het proces om een ge
slaagde stop te maken vier stappen,
de scoop ofwel de exacte omschrij
ving wat we gaan doen en waarom, de
voorbereiding; hoe gaan we zaken
aanpakken, het uiteindelijke doen en
de evaluatie van wal we hebben ge
daan."
De eerste stap wordt door Dow-tech-
nici zelf gemaakt. Zij kennen de in
stallaties, zij weten hoe de kraker ge
draaid heeft en waar problemen te
verwachten zijn als de hele boel
wordt opengehaald. Voorde volgen
de stap wordt de hulp ingeroepen van
contractors, die samen met Dow-me-
dewerkers de stop zullen uitvoeren.
In verband met de complexiteit van
de operatie heeft het concern be
paald dat voor dit soort omvangrijke
operaties slechts een beperkte hoe
veelheid 'vreemd volk' moet worden
ingehuurd. „Het concern houdt voor
dit soort zaken een percentage van
35 procent aanDat wordt bewust ge
daan om de veiligheidsrisico's tot een
minimum te beperken", zegt Dik
Schipper, productieleider van de
drie krakers in Terneuzen
Samen met de deskundigen van de
twee hoofdaannemers (voor deze
stop zijn mensen van de constructie
bedrijven Fabricom en ROB inge
huurd) worden de voorbereidingen
voor de shutdown getroffenEen pro
ces waar meer dan een jaar tijd in
gaat zittendat veel papierwerk vergt
Dow Benelux in Terneuzen.
en dat uiteindelijk moet resulteren in
een precies gedefinieerd plan van
aanpak.
„Dit weekeinde gaat de hele zaak
plat Het eerste wat dan vervolgens
gebeurt, is het schoonmaken van de
leidingen en installaties. Eerst met
benzine-achtige stoffen, later met
stoom en water. Alle residuen die uit
de installaties komen worden in
aparte tanks opgeslagen voor herge
bruik. Zijn de installaties schoon,
dan wordt alles geïnspecteerd en
wordt begonnen met de reparaties,
de vervangingen en de verbeterin
gen. In totaal moeten er zo'n 2500 -
wat wij noemen - jobs worden uitge
voerd aan de kraker. Voor elke job
moeten de contractors apart bij ons
elke dag vergunningen aanvragen
om ze te mogen uitvoeren en tijdens
de uitvoering wordt vervolgens elke
foto Huib de Jonge
handeling gecontroleerd door men
sen van ons. In de zes weken dat de
stop duurt zijn er zo'n 1200 tot 1300
mensen bij betrokken. Waarmee ik
maar wil aangeven hoe omvangrijk
dit project is", legt Haarmans uit.
Dow Terneuzen is in feite een conglo
meraat van een kleine dertig chemi
sche fabrieken, die bijna allemaal ge
voed worden door de naftakrakers op
het terrein. In Terneuzen staan, sinds
vorig jaar, drie van die kostbare in
stallaties. Om een indruk te geven; de
bouw van de laatste kraker kostte het
concern dik een miljard gulden. In de
krakers wordt uit dc basisgrondstof
fen nafta of LPG jaarlijks 1,7 miljoen
ton ethyleen (30 procent), propyleen
(15 procent), benzeen
(10 procent) en kleinere hoeveelhe
den butadieen en enkele andere
(brand)stoffen gehaald. Uit deze
stoffen maakt Dow weer plastics, fo
lie, schuimplastics en andere produc
ten.
Zonder krakers zou Dow Dow niet
zijn. De installaties vormen het hart
van het bedrijf. Storingen in de be
drijfsvoering van de krakers, zoals
die zich begin dit jaar drie keer voor
deden en die voor de buitenwereld al
leen zichtbaar waren door de hoge
oranje fakkels boven het terrein bij
de Braakmanhaven, zijn voor Dow
onaangename verrassingen die zo
min mogelijk mogen voortkomen en
die het bedrijf bovendien handenvol
geld kosten. Een ongeplande stop
van één kraker kan Dow in het on
gunstigste geval een klein miljoen
euro per dag kosten.
Vandaag de dag staat bij het Ameri
kaanse bedrijf de veiligheid voor
mens en omgeving voorop. Dit bete
kent dat voor een onderhoudsstop als
die van komende weken alles volle
dig aan veiligheidseisen onderwor
pen is. Nu fietsen er nog Dowmede-
werkers op het terrein rond, straks is
het terrein rond de LHC1 voor alle
verkeer afgesloten. Employees dur
ven nu nog wel eens door de keipaden
te lopen, straks zijn die bedekt met
ijzeren platen. „Zodat er ook nie
mand een voet kan verzwikken", zegt
Schipper. Een tocht langs en door de
kraker. Een kolossale hoop pijpen en
buizen. De fornuizen van de kraker
gieren nog op volle kracht. In de in
stallaties wordt met een temperatuur
van 900 graden nafta gekraakt in
bruikbare grondstoffen. Destillatie
torens verheffen zich zeventig meter
boven de waterspiegel van de Wes-
terschelde. Sommige torens zijn door
de mannen van steigerbouwers
Rheinhold Mahla, WKS en Balli-
auw verpakt in enorme stellages. Op
elke plek waar straks gesleuteld
wordt staan stellingen. Elke alumi
nium buis is voorzien van een keu
ringssticker. Overal hangen contro
lekaartjes. Overal liggen partijen
nieuwe buizen, staan nieuwe pom
pen. compressors. Enthousiast legt
Schipper uit wat vervangen moet
worden, welke installaties gemodifi-
cieerd zullen worden. Hij wijst naar
één van de fakkels.
„Daar zetten we de komende weken
een nieuwe tip op, zodat-ie beter kan
branden."
De complete operatie gaat Dow, dat
wereldwijd recentelijk forse bezuini
gingen aankondigde, tientallen mil
joenen euro's kosten. Voor betrokke
nen - de Dowmede werkers - is het feit
dat dit project niet enige tijd is opge
schort, een teken dat de concemlei-
ding alle vertrouwen heeft in de Ter-
neuzense vestiging. „Feitelijk", zegt
Schipper, „is dit een investering in
onze toekomst. Maar dat is voor ons
niet het belangrijkste. De komende
weken is voor ons het allerbelang
rijkste dat we geen akkefietjes mee
maken. Geen ongelukken, geen lek
ken."
Conny van Gremberghe
