Alleen mooi is niet genoeg
Zieke moest
wel genoeg
geld hebben
Elke roos heeft
zijn eigen gebruiksaanwijzing
Akkerranden
Op Föze*
dinsdag 4 maart 2003 j*
Het begon voor Tonny van
Kemseke met onderzoek
naar de stamboom van zijn fa
milie. De wortels ervan liggen -
het ligt voor de hand - in het
Vlaamse Kemzeke, maar naza
ten zijn al heel lang in het Land
van Hulst te vinden. Hij wist de
stamboom tot 1650 in beeld te
brengen. Daarmee was zijn be
langstelling voor de (streekge
schiedenis allesbehalve gestild.
De in Sint Jansteen woonachti
ge Van Kemseke vatte het plan
op zich in de ziekenzorg te ver
diepen. Niet zo heel vreemd, ge
zien zijn werk in de gipskamer
van ziekenhuis De Honte in Ter-
neuzen.
„Ik wilde wat aan het Liduina-
ziekenhuis doen. Toen ik er aan
begon dacht ik: dan moet ik
eerst het Liefdehuis aanpakken.
Daar komt het ziekenhuis na
melijk uit voort." Het zat Van
Kemseke mee. In verpleeghuis
De Blaauwe Hoeve in Hulst
stonden twee kasten vol ar
chiefmateriaal en ook in De
Honte bleek nog materiaal aan
wezig te zijn. „Ik heb alles vanaf
het begin. Dat is een zaligheid
voor een onderzoeker. Ze waren
van plan alles op te ruimen; ge
lukkig was ik er net op tijd bij."
Notulen
Belangrijke bron vormden de
notulenboeken vanaf 1859. „De
eerste notulen waren vodjes pa
pier, later werden het mooie
boeken. Ik heb bijna heel het
verhaal uit de notulen weten te
halen", vertelt Van Kemseke. De
eerste tekeningen van het Lief
dehuis vond hij bij het bisdom
Breda en ook brieven waarin de
pastoor-deken verslag uit
brengt aan de bisschop over de
vorderingen. De oprichting van
het Liefdehuis - bestemd voor
wezen en armen - verliep niet
van een leien dakje. Genoeg geld
vergaren was hét probleem ook
al kwam er via notaris Seydlitz
een bijdrage van een begijntje
uit Gent en werd de grond aan
de Pottestraat goedkoop ver
kocht door de familie Van Hete-
ren.
Er was in Hulst geen algemene
steun voor oprichting van het
tehuis, weet Van Kemseke. „Een
aantal grote namen uit die tijd
deed niet mee. Zij wilden alleen
geld geven onder de voorwaarde
dat ook niet-katholieken opge
nomen werden. Die eis werd niet
ingewilligd." Toch kon de bouw
beginnen en bedoeling was vóór
de winter van 1859 klaar te zijn.
Dat lukte niet: het geld was op
en er stond een gebouw zonder
kozijnen en inrichting. De eer
ste bewoners konden in mei
1861 verwelkomd worden door
de zusters Franciscanessen uit
Breda. Van Kemseke: „Die had
den ervaring met ziekenzorg en
mensen verzorgen. Er kwamen
vijf nonnen deze kant op. Die
werden in het huis op zolder on
dergebracht."
Aanvankelijk was er een streng
toelatingsbeleid. „Je moest
wees zijn of armlastig en ge
boortig zijn van Hulst. Dus als je
van Clinge kwam: sorry, nee. Op
een gegeven moment kwamen er
ook echtparen in, wel apart van
elkaar. De geslachten moesten
gescheiden blijven. Er waren
zalen, geen kamers", aldus Van
Kemseke. „Het werd steeds
meer een rusthuis, al moesten de
mensen ook werken, op het
land, in de boomgaard. Pas na
de Tweede Wereldoorlog min
derde dat en mochten de mensen
gewoon genieten van hun oude
dag."
Onderkomen
Ondanks het strenge regiem
vindt Van Kemseke de naam
Liefdehuis (op een gegeven mo
ment duikt op de rekeningen
opeens de naam Sint Elisabeth
Tonny van Kemseke onderzocht
de geschiedenis van het Lidui-
na-ziekenhuis in Terneuzen.
op) niet verkeerd. „De mensen
hadden een onderkomen en elke
dag te eten." In 1878 werden er
al zieken verpleegd, wel onder
strikte voorwaarden. Zeker
moest zijn dat de zieke genoeg
centen had. De ziekenafdeling
bracht dan ook voldoende geld
op om de tekorten op het rust
huis aan te zuiveren. In 1938
kreeg de ziekenafdeling een
aparte naam: Sint Liduina.
Hoewel vanaf 1917 gepraat
wordt over de bouw van een
nieuw ziekenhuis, gaat die wens
pas in 1960 in vervulling. Vooral
het vinden van een geschikte
plaats kost moeite. Het Liefde
huis, te krap en ouderwets ge
worden, blijft nog tot 1968 in
gebruik. De activiteiten verhui
zen dan naar De Blaauwe Hoeve
aan de Truffinoweg. Het ge
sticht wordt afgebroken; er ko
men huizen voor in de plaats.
Het nieuwe ziekenhuis aan de
rand van Hulst (Wilhelmina-
laan) is overigens geen lang le
ven beschoren. Na 28 jaar valt
het onder de slopershamer om
ook daar plaats te maken voor
woningen.
V oorgeschiedenis
Van Kemseke gaf zijn boek over
de (regenteske) geschiedenis
van het Liefdehuis in eigen be
heer uit en tot zijn verrassing
was de oplage (540 exemplaren)
snel uitverkocht. Het nieuwe
boek over het Sint Liduina, dat
een grotere oplage krijgt, moet
eind 2004 verschijnen. ,,Ik neem
er de tijd voor. Als ik iets op
schrijf moet het wel kloppen. Ik
heb nu al meer tekst dan voor
het Liefdehuis." Het ziekenhuis
heeft op zich niet lang bestaan,
maar het kent een lange voorge
schiedenis. Van Kemseke is nog
op zoek naar foto's en verhalen
over het ziekenhuis. „Niet al
leen van de verpleging, ook van
de kok en de tuinman bijvoor
beeld."
Rinus Antonisse
foto Dirk-Jan Gjeltema
In Zeeland liggen 400 hec
tare akkerranden. Fleurig
om te zien en ze hebben dan
ook een hoge recreatieve
waarde. Maar veel van de
randen bestaan uit uitheem
se bloemetjes en liggen op
verkeerde plaatsen. Het ef
fect voor de natuur is hier
door zeer gering. Daarom
hebben stichting Het
Zeeuwse Landschap (HZL)
en de Zuidelijke Land- en
Tuinbouw Organisatie (ZL-
TO) het initiatief genomen
daarin verandering te bren
gen. Via het project Akker
randen a La carte. Mefrals
motto: naast economisch
perspectief ook ecologisch
perspectief. Bij wijze van
proef worden akkerranden
op andere wijze dan tot nu
toe gebruikelijk ingericht.
Hiervoor zijn speciale pak
ketten samengesteld.
Zorgen voor een grotere na
tuurwaarde van de akker
randen is het hart van het pro
ject, zegt Wico Dieleman van de
ZLTO. Hij herinnert er aan dat
de boeren in Zeeland enkele ja
ren geleden enthousiast inhaak
ten op de mogelijkheid akker
randen van een kleurige omlijs
ting te voorzien - tegen een heel
aardige vergoeding van het Rijk
overigens. De eerste ronde werd
al meteen 300 hectare ingezaaid
en in een tweede ronde kwam
daar nog eens 100 hectare bij.
Dieleman vindt het een prima
voorbeeld van agrarisch na
tuurbeheer, zeg maar van een
'groene dienst'
Vanuit de natuurbescherming
kwam kritiek op de manier
waarop de akkerranden gestal
te kregen. „In die kringen werd
gesteld: het gaat niet om het aai
bare en het visuele, maar om het
ken nodig zijn. De hoeveelheid
zaaizaad kan terug van 17-32
kilo tot 3-9 kilo.
Bij vlinders, pioniervogels en
akkerflora gaat het om geheel
nieuwe randen; bij de patrijs en
muizen ligt de nadruk op om
vorming van bestaande randen.
Dieleman en Wieland geven aan
dat de op versterking van be
dreigde soorten gerichten pak
ketten niet overal toegepast
kunnen worden. Ook de omge
ving waar de rand ligt is van be
lang. In de meeste gevallen biedt
een plek langs de rand van de
Delta wateren de meeste kans op
succes.
Kale plekken
Alex Wieland noemt als voor
beeld de kluut. Deze vogel gedijt
alleen op akkerranden die
dichtbij het water liggen en
waar schelpen zijn uitgestrooid.
Ook is een vrij uitzicht (met het
oog op vijanden) van belang.
Voor typische akkerkruiden is
de aanwezigheid van percelen
met hakvruchten en (win
tergraan wenselijk. Patrijzen
hebben voorkeur voor een rand
met hier en daar kale plekken,
zodat kuikens gemakkelijk in
secten kunnen vinden. Maar er
moet ook voldoende vegetatie
zijn om dekking te kunnen vin
den. Het project heet niet voor
niets Akkerranden a la carte.
Het projectteam is op zoek naar
boeren die mee willen doen aan
het uittesten van de speciale
pakketten. Voor het maken van
de patrijzenrand zijn agrariërs
uit heel Zeeland welkom, voor
de zeldzame muizenrand wor
den deelnemers gevraagd uit
Zeeuws-Vlaanderen, Zuid-Be
veland of Schouwen-Duive-
land. De vlinderranden worden
op drie plaatsen in Zeeuws-
Vlaanderen uitgeprobeerd, voor
de akkerplanten zijn drie nieu
we locaties nodig in de Zak van
Zuid-Beveland en Zeeuws-
Vlaanderen (klei- en zand
grond). Ook wordt gedacht aan
een bijenrand, waarvoor enkele
plekken in Zeeuws-Vlaanderen
gezocht worden. De provincie
draagt ruim 104.000 euro bij in
de kosten.
Rinus Antonisse
Akkerrand bi] Kamperland.
natuurresultaat. Het ziet er leuk
uit, maar er is meer aandacht
nodig voor de natuurwaarden",
betoogt Dieleman. „Daarom
zijn we gaan kijken of we geza
menlijk het ecologische aandeel
kunnen verbeteren." Doelstel
ling van het project Akkerran
den a la carte: hogere natuur
waarde, heldere ecologische
doelen en bijpassende beloning
voor de boer.
Om speciale randen gericht op
bepaalde planten en dieren
(vooral die op de Rode Lijst van
bedreigde soorten staan) uit te
proberen, zijn in samenwerking
met de vereniging agrarische
natuurbeheer Bloeiend West-
Zeeuws-Vlaanderen vorig jaar
enkele proeven genomen. Be
doeling is dat dit jaar over heel
Zeeland te spreiden. De resulta
ten worden in de praktijk on
derzocht. Dat is ook van belang
voor het ontwikkelen van nieu
we zaaipakketten, stelt Diele
man. Eind 2003 verschijnt een
rapport over de bevindingen.
De ZLTO-er onderstreept dat
bij de aanpak goede samenwer
king is gegroeid met onder meer
provincie, Dienst Landelijk Ge
bied en stichting Landschaps
beheer Zeeland en uiteraard de
deelnemende boeren.
Vlinders
Alex Wieland van Het Zeeuwse
Landschap maakt duidelijk dat
de te ontwikkelen natuurrijke
akkerranden met name mikken
op het verbeteren van de leef
omstandigheden van vlinders
(koninginnepage, Sint-Jans-
vlinder, Bruin Blauwtje); pio
niervogels (kluut, scholekster,
kleine-, bontbek- en strandple-
vier); akkerkruiden (stoppel-
leeuwebek, spiegelklokjeak-
kerranddoorn, korensla); zeld
zame muizen (veldspitsmuis,
ondergrondse woelmuis en
Noordse woelmuis) en de pa
trijs. „Ook minder algemene
soorten liften mee", vertelt Wie
land. „Bijvoorbeeld het pakket
muizen is ook nuttig voor uilen
an andere roofvogels."
De HZL-medewerker merkt op
dat de Zeeuwse akkers vroeger
heel rijk aan natuurwaarden
waren. Door de modernisering
en schaalvergroting in de land
bouw zijn die waarden sterk
achteruitgegaan. „Wehadden
gehoopt het met akkerrandbe-
heer weer op te vijzelen. Dat is
met de 'oude' pakketten niet ge
lukt; we hopen dat het nu beter
gaat." Gebleken is trouwens dat
van de 'nieuwe' zaaimengsels
aanmerkelijk minder kilo's ge
zaaid hoeven te worden, mede
omdat in de randen kale plek
Inzaaien van een akkerrand bij Kortgene. foto Willem Mieras
De Bierkreek tussen IJ-
zendijke en Schoondijke
is de eerste biologische ro
zenkwekerij van Neder
land. Wat begon als een
hobby van vier vrienden,
is drie jaar later een pro
fessionele kwekerij, waar
idealisme en dadendrang
gelijk op gaan met zake
lijk inzicht en behoefte
aan perfectie. Wat blijft is
het deeltijd-ondernemer
schap. Want Geertje van
der Krogt, Eric de Millia-
no, Marianne Lundahl en
Hans van Hage hebben er
alleviereen baan bij.
Een roos is een roos. En die
inoet zo en zo worden ge
snoeid. Op geen enkele andere
wijze, alstublieft! Tot drie oog
jes boven de grond wegknippen,
dan komt alles goed. Een alge
mene gedachte, maar heel vaak
verschrikkelijk fout, weet Hans.
Daarom krijgt iedere klant van
De Bierkreek op korte termijn
een specifiek snoeiadvies bij
zijn of haar aangeschafte rozen.
Hans selecteerde uit de stap-
voor-stap-gids Snoeien veer
tien snoeivoorschriften. „Eerst
heb ik een aantal snoeiboeken
op een rijtje gelegd en gekeken
welk in mijn ogen het beste is.
Lang niet al die boekjes zijn zo
geschreven als Rob Verlinden
van het tv-programma Eigen
Huis en Tuin het zo mooi vertelt
hoor! Uit de stap-voor-stap-
gids heb ik heel veel informatie
gehaald. Zoveel zelfs, dat het
echt op plagiaat begon te lijken.
Ik heb daarom uitgever Groen
Boekerij gevraagd of ik hun
tekst mag gebruiken."
Toestemming heeft hij nog niet,
maar al teveel problemen ver
wacht Hans niet. Dus krijgen de
klanten straks naast een infor
matieblad over de roos ook een
snoeiblad mee naar huis. Om re
acties als 'Hé, ik heb alles vol
gens de instructies - oftewel de
algemene gedachte - gedaan,
maar hij bloeit niet meer!' te
voorkomen. „Er is bijvoorbeeld
een wereld van verschil in snoei
en tussen een theehybride en
een floribunda. Die lijken op el
kaar, maar moeten toch anders
gesnoeid worden. Elke roos zijn
eigen gebruiksaanwijzing", al
dus Hans.
Opvallend is dgt vooral de ken
ners de regels dikwijls negeren.
Vaak een kwestie van niet dur
ven snoeien, denkt Hans. „Veel
kenners laten het takje toch
maar wat langer dan in de voor
schriften staat. Omdat ze den
ken dat het toch wat te kort is. Ik
betrap mezelf er ook vaak op.
Maar in sommige gevallen moet
het gewoon echt heel kortIn an
dere gevallen mag het juist weer
wat langer. Sommige rozen
moet je juist wat langer laten,
anders gaat het fout. Maar op
vallend is wel dat juist de men
sen met de groene vingers vaak
een duwtje in de rug nodig heb
ben. Het mag korter hoor!"
Daarnaast lijden veel mensen
aan 'netheidswaanzin', zoals
Hans dat noemt. „In de winter
willen zij hun tuin winterklaar,
oftewel netjes hebben. Wat een
onzin, dat doe je alleen maar
voor je buren. Of voor jezelf. Ik
wil hen dat plezier niet afne
men, maar voor de rozen is dit
echt niet altijd goed. Het beste is
te wachten met knippen tot half,
eind maart. Eerder snoeien
heeft geen zin. Veel mensen den
ken dat dat juist goed is, maar
nee, laat het maar lekker bevrie
zen."
Alle Bierkreekrozen worden
dus binnenkort voorzien van
een snoeiblad, met daarop een
op maat gesneden snoeiadvies.
Hans: „Het blad is in ruwe vorm
af. Alleen de vormgever moet er
nog mee aan de slag. We zijn wat
aan de late kant, de klanten
moeten het eigenlijk nu hebben.
Dat valt een beetje tegen, want
ik ben hier al zo lang mee bezig.
Maar helaas, het is niet anders."
Raymond de Frel
Alle rozen op De Bierkreek worden binnenkort voorzien van een
snoeiblad, met daarop een op maat gesneden snoeiadvies.
foto Peter Nicolai
