>zc
Aanleggen
was soms
een puzzel
w@
raM§üi
w
b*
k
W®®
TÉ®®
Mr
Op het dak van de woning
zou metselaar Hough zitten
Het is wè tweê
keer zo diere
as gewoon braod
A
Nieuwe Raadkaart
dinsdag 4 maart 2003
Sinds mensenheugenis is de zuidwestelijke Delta een land van over
kanten. Als mensen zich verplaatsen komen ze altijd water tegen.
Brede en smalle stromen vormen barrières, die alleen per boot ge
slecht kunnen worden. Dat gebeurt ook eeuwenlang. Op tal van
plaatsen in Zeeland zijn de veren heel lang de enige verbinding tus
sen de eilanden. Het is ongetwijfeld de oudste vorm van openbaar
vervoer. Na 137 jaar verdwijnen de laatste geregelde veerdiensten
op de Westerschelde, door de opheffing van de Provinciale Stoom
bootdiensten in Zeeland (PSD). Vandaag in de serie over (verdwe
nen) veerdiensten op de Deltawateren: het veer tussen Terneuzen en
Hoedekenskerke.
De ontstemming in Hoe
dekenskerke is groot.
Het komt tot oprichting van
een actiegroep. Minister
Drees jr. van Verkeer en Wa
terstaat en provinciaal
vlootvoogd Van Poelje geven
geen krimp. De veerdienst
Terneuzen-Hoedekenskerke
wordt per 1 januari 1972 op
geheven. Officiële aanlei
ding zijn de deltawerken in
Terneuzen, waardoor de
aanlegplaats voor de boot
verdwijnt. Maar de kosten en
het teruglopende aantal pas
sagiers spelen een minstens
zo belangrijke rol. De pro
vincie speelt nog even met
het idee om tussen Elle-
woutsdijk en Terneuzen een
hovercraft in te zetten, maar
dat loopt op niks uit.
Mil1
Als stuurman-aflosser maakt
Thomas Lantsheer zondag
2 januari 1972 de laatste vaart
van de veerboot Prins Willem I
tussen Terneuzen en Hoede
kenskerke (vv) mee. Hij herin
nert zich dat in Hoedekenskerke
de schooljeugd werd ingescha
keld om aan het opheffen van de
veerdienst een protestachtig
tintje te geven - vooral ten be
hoeve van de aanwezige televi
sieploeg. Die vond vijf volwas
sen demonstranten wat mager.
En dat fotolijstjes, verwijzings
bordjes en andere draagbare at
tributen plotseling van boord
verdwenen waren - meegeno
men door de passagiers als sou
venir aan de laatste 'echte' veer
dienst op de Zeeuwse wateren.
Want tussen Terneuzen en Hoe
dekenskerke wordt er tenmin
ste nog langere tijd gevaren.
Niet even heen en weer wippen
tussen overkanten, maar bijna
een uur lang het Westerschelde-
sop doorklieven. „Het was
twaalf kilometer varen. Echt
een uurdienst. Eén keer voor de
stroom uit en één keer tegen de
stroom in. Eerst naar de Griete,
dan oversteken tussen de zand
platen door", vertelt Lantsheer
(74), wonend aan Terneuzens
Schelderand en uitkijkend over
het water waarop hij menige
dienst draaide. Hij begon in
1955 als matroos bij de PSD, na
eerst bij zij n vader te hebben ge
werkt. Die was beurtschipper
van Philippine (later Terneu
zen) op Gent en Rotterdam.
Een vaartocht op de weliswaar
nog niet zo drukke Westerschel
de, maar toch uitkijken gebla
zen. „De haven Terneuzen was
altijd moeilijk binnenkomen.
Daar was een behoorlijke eb-
stroom. En aanleggen was soms
ook een puzzel als de wind ver
keerd zat. Met name in Hoede
kenskerke was het met westen
wind best lastig om aan te
leggen", aldus Lantsheer. Gauw
aan de kant blijven was er niet
bij. Ook bij storm, mist en ijs
werd zo lang mogelijk doorge
varen. „Het kon behoorlijk spo
ken. Er is eens aan auto door het
slingeren overboord geschoten.
Ik heb ook meegemaakt dat we
vanuit Hoedekenskerke voeren
en de mist zo dik werd, dat we
bij Terneuzen terug moesten."
Na de opheffing van Terneuzen-
Hoedekenskerke voer Lants
heer enkele jaren tussen Krui-
ningen en Perkpolder en daarna
als stuurman en kapitein op de
lijn Vlissingen-Breskens. Hij
vindt zijn periode op de Prins
Willem I zijn leukste PSD-tijd.
„Het was heel gemoedelijk Als
matroos liep je ook als conduc
teur met zo'n trommel en als
kwartiermeester moest je
kaartjes knippen. Je kende veel
passagiers, er waren veel vaste
klanten, zoals marktmannen en
vertegenwoordigers. We hebben
nog een tijdje op maandagmor
gen een extra reis gemaakt. Op
het laatst hadden we één passa
gier. Die had verkering op Beve
land en reisde niet op zondag."
De veerhaven in Hoedekenskerke, 1971.
foto archief PZC
Hoedekenskerke is van oudsher
een vaste aanlegplaats voor de
veerverbindingen over de Wes
terschelde (oudste vermelding
in 1454). In 1781 begint een veer
van Terneuzen op Biervliet, El-
lewoutsdijk, Baarland, Hoede
kenskerke, Hansweert en het
Land van Hulst. Vanuit Hoofd
plaat is er tussen 1837 en 1874
een dienst op Kruiningen en
Hoedekenskerke In 1863 be
staat er een veer vanuit Hoede
kenskerke op Ossenisse. Van
1864 tot 1874 wordt tussen de
Paal en Hoedekenskerke geva
ren (met tussenstops in Bath.
Waarde en Hansweert). Vanaf
eind 18e eeuw tot 1877 is er ook
een dienst tussen Clinge (Saef-
tinge) en Hoedekenskerke.
De komst van geregelde veer
diensten op de Westerschelde in
1828, met de houten radarboot
De Schelde, brengt vooralsnog
geen verandering. Pas in 1854
wordt de lijn Vlissingen-Bres-
kens-Terneuzen w uitgebreid
met Hoedekenskerke als Zuid-
Bevelandse aanlegplaats. Veel
problemen met de concessie
houders De Kanter en Dronkers
leiden ertoe dat de provincie in
1866 met de oprichting van de
Provinciale Stoombootdiensten
zelf het heft in handen neemt.
Dagelijks, uitgezonderd 's zon
dags, wordt Hoedekenskerke
aan gedaan. Nieuwe aanleg
plaatsen worden Hansweert (tot
1879 als de lijn Hansweert-
Walsoorden begint) en Borssele.
Het traject tussen Terneuzen en
Hoedekenskerke blijft een
kwakkellij n en de dienstverle
ning zakt naar eenmaal per
week. In 1912 wordt een voor
stel om de dienst helemaal op te
heffen in Provinciale Staten
verworpen en in 1916 maakt de
PSD een nieuwe start. Drie
vaarten per dag tussen Terneu
zen en Hoedekenskerke en op
nieuw (tot 1930) naar Hans
weert. Later wordt het acht
vaarten per dag.
In 1932 komt er bij Hoedekens
kerke zelfs een echte veerhaven
in gebruik, in plaats van de sim
pele aanlegsteiger. Voor de ha
ven wordt de in 1782 ondergelo
pen inlaag bij Kapuinenhoek
benut. Op de dienst varen alleen
boten geschikt voor zijlading.
Na het wegvallen van de vrije
veren daalt het passagiersaan
bod flink Automobilisten mij
den de lijn vanwege de lange
reistijd. Horeca-ondernemer A.
Burgel uit Hoedekenskerke
waagt nog een poging om een al
ternatieve veerdienst op te zet
ten; het komt niet verder dan en
kele proefvaarten.
Rinus Antonisse
Laatste vaart van de pont tussen Hoedekenskerke en Terneuzen, 2 januari 1972 foto Charles Strijd
An de oöntbijttaèfel ield
mien vraauwc mien't
maandje mee de blaauwe strik
jes vö. „Lus jie nog 'n lékker bo-
terammetje?", vroeg ze verlei
delijk.
Aèrzelend nam ik 't boteram-
metje da 't dichstebie lag. 't Was
'n bitje gelig mee ier in daè 'n
karweizaèdje d'r in
„Wa 's da noe wi vö nieuwigeid",
vroeg ik. „Da 's 'n nieuw soorte
broad", zei ze, nie zoöndergroa-
zigeid 't Eêt Pane del Arte. Ze
trok d'r 'n gezicht bie asof ze
wou zégge: „daè staè je van te
kieken eé."
„Pane del Arte, wa's da noe vö
flauwe kul?", antwoordde ik. Ik
bedocht m'n eige dat het Spaèns
was in dat 't 'kunstbroad' zou
kunne betekene 't Was natuur
lijk uut-evoönde om de ménsen
't gèld uut de zak te kloppe want
'k nog noait van mien leven be-
oefte gevoeld an pane del arte
In toe 'k't at, smaèkte't gewoon
as 'n witteboterammetje.
't Is wé tweê keer zo d iere as ge
woon braod", zei ze. Ma jao, dan
je ok wè origineel pane del ar
te. 'k Begreep da 'k d'r ma ge
woon d'r gang mos laète gaè. As
'n Spaènse naam d'r blie kon
maèke, mog ik mien eige daè nie
tege verzètte. Ma in mien erin-
nering zag ik dat moaie crème
kleurige broad, gebakke van
Zeeuwsen blom, gemaèle van
Zeêuwse tèrreve, gezaoid in ge-
toge op onze eige kostbaère klei-
groönd. Stél je vö dat oönze
bakker zö'n zeventig jaèr elee
perbeerd ao om deü 't verzinne
van 'n paèr moaie naèmpjes ok
'n dubbele pries te vraègen. Pain
de Zélande of Pain des lies. Wel-
ludende naèmcn vö 'n oap gèld
Ik dienke da t'n gauw gin klaan-
te mi vö z'n toanbanke ezien ao.
Noe mö m'n vandaège d'n dag
ok in Zeêland vérre zoeke naè 'n
bakker die je nog 't aauwerwet-
se Zeêuwse gevoel kan geve.
Mien vraauwe eit gelukkig vol
doende routine op edaè om te
kunne bepaèle wélke bolus 't
lekkerste is. Natuurlijk za 'k d'r
gin naème bie noeme Da's nie
artelijk vö iedereên die z'n bés
ten doet. M'n kunne nie aolle-
maèle kampioenen weze.
De slachter waè mien moeder
aoltied de échte Zeêuwse woste
van de keu kocht is t'r nog. Mis
schien is 't z'n zeune of kleinzeu-
ne. M'n dienke da t'n vandaège
nog stees d'n besten is. Ma zeker
wete m'n dat ok nie. Ma vö da
m'n naèr uus rieë neme m'n aol
tied 'n paèr kilo verse woste mee
vö de vriezer. Zo neme wilder
dat goeie aauwe Zeêuwse gevoel
mee naè 'n plèkke vérre buten
Zeêlaand
Ik wete ok nog dat m'n oait 'n
nieuw woord eleerd van d'n
uusslachter, 't aauwe Stoeltje.
In dien tied was mien oudste
broer op de HBS in Zurrikzeê. Ie
interseerde z'n eige bizonder vö
de aauwe gebruken van 't platte
laand. Toe Stoel op die dag ach
ter de boerderie van oönze bu
ren 't vèrreke open eleit ao,
kwam net mien groaste broer
anloape. Ie stieng eve te kieke oe
Stoel bezig was 't béést in stik
ken te snieën.
„Wat weegt dat vèrreke. Stoel?"
vroeg mien broer.
Stoeltje verschoof z'n pruumpje
van d'n eêne kaante naè d'n ao-
ren. Ie kraauwde 's stevig oón-
der z'n petje Ie spoog 'n dikke
straèle tabakssap drie in 'n aol-
ve meter mee de wind mee. Toen
zei t'n bedachtzaèm „Ik dienke
zö'n vieroönderd toeteliep."
„Dat is nog a wat", antwoordde
mien broer. Ma wat 'toeteliep'
betekende wis t'n op dat aogen-
blik nie. Ma dat ao d'n vö gin
gèld toe wille geve. Ie was nie vö
niks op de HBS. Daèrom draoi-
de'n z'n eige om in liep naè oön
ze moeder. Meêsta wis die overa
raèd op. Mien broer liep mee 'n
naèdienkend gezicht de keuken
in. Daè was mien moeder nèt be
zig om 't middageten vö oöns te
koken. „Ik 'n groat probleem",
zeit t'n. „Stoeltje noemt zojuust
'n gewichts-eên-eid die 'k nie
kenne Ik nog noait oard van
'toeteliep'."
„Ik ok nie", antwoordde mien
moeder. „M'n zü 't meteên 's
naèkieke in 't etymologisch
woardeboek "Ze liep naè de ka-
èmer, naè de boekekasse in
kwam eve laèter terug mee 't
boek dat oöns bie vee puzzles in
aandere probleme van dienst
ewist ao. Ma nèrreges was d'r 'n
woard te vinde dat'r op leek
Toe kwam toevallig mien aan
dere groate broer binne. „Weet
jie wat 'toeteliep' betekent?",
vroeg d'n ousten „Ik dienke da
'k 't wete", zei mien aandere
groate broer. Logisch eigelijk,
want die mos schoolmeèster oa-
re in d'r is praktisch niks wat die
ménsen nie wete ,,'t Betekent
'toen ie nog liep', dus bruto of
vuul, mee aolles d'r op in d'r an."
Toen m'n daè vreêselijk om
motte lache mee z'n aollen. 't
Woard 'toeteliep' mag dan wè in
gin enkel woardeboek voor-
komme, in oönze familie is 't
aolgemeên in gebruuk enomen
Zó van: „Oe vee weeg jie noe op
't oagenblik?"
„Vanoggent vö da 'k egeten ao
woog ik vuufinzeventig toete
liep."
In as die lezers van mien't
woard 'toeteliep' mee z'n aollen
overneme, komt 't oait nog 's in
de dikke van Dale.
Joop van Zijp
De raadkaart van vorige
week was, afgaand op het
aantal goede inzendingen, een
moeilijke opgave. Niet zo heel
verwonderlijk, want de afge
beelde boerderij is bijna tachtig
jaar geleden al verdwenen. Ook
de Zeeuwse boerderij kenner bij
uitstek, Gerard Smallegange,
kan de raadkaart niet meteen
thuisbrengen. „Het is geen ty
pisch streekeigen boerderij",
zegt hij. „Een gewoon boeren
huis, met in het verlengde de
schuur, zonder opvallende ken
merken." Wat hem betreft kan
de hoeve op elke willekeurige
plek in de provincie gestaan
hebben.
De familie Kusee-van Noorden
uit Zaamslag brengt ophelde
ring „Het is een boerderij in
Zaamslag die stond aan de Ax-
elsestraat. Bewoond door de
heer J. de Bruijne, die in 1925
huwde met mevrouw E. Kaijser
(tweede huwelijk). Na zijn over
lijden in 1922 trouwde mevrouw
De Bruijne-Kaijser met de heer
FC Wisse. Deze was raadslid en
verder betrokken bij kerk en
school. Zij lieten op de plaats
van de boerderij de 'villa' bou
wen. De heer Wisse overleed op
29 februari 1960, mevrouw Wis
se op 28 september 1972. Thans
woont daar de familie Klaas-
sen."
Volgens Kusee wordt de woning
in het dorp nog steeds de 'villa'
genoemd. „Wij hebben er van
1943-1971 naast gewoond Er
was een paadje naar de villa. In
de boomgaard werden in de ja
ren rond 1930 de woningen in de
Axelsestraat gebouwd en kort
geleden de wijk In de bogerd. De
foto is van But, Terneuzen en
een uitgave van Wed. J.M. de
Vos. Op het dak van de woning
zou metselaar Hough zitten, be
zig met het witten van de 'vuste'
de nok van de woning, 't Is weer
een leuke herinnering
De naam van de metselaar komt
terug in de reactie van J. Hough,
ingezonden namens mevrouw J
Wijn uit Zaamslag „Een grote
ingelijste foto van de boerderij
hing in mijn jeugd in de logeer
kamer van mijn grootouders."
Deze inzender gaat nog wat ver
der terug in de tijd en bevestigt
dat de hoeve aan de Axelse
straat nummer 16 en 18 in
Zaamslag stond en eigendom
was van Meeuwis de Bruijne,
gehuwd met Tannetje de Mul.
„De mensen die bij de koeput
staan zijn Meeuwis de Bruijne
en zijn zoon Jan. Jan is hier nog
jong. Hij was geboren in 1864 en
derhalve is de foto volgens mij
gedateerd eind 19e eeuw. De
man met de kruiwagen is Jan
van Langevelde, die vele jaren
op de boerderij gewerkt heeft."
Volgens inzender Wijn liet we
duwe Elisabeth de Bruijne
(dochter van meubelmaker
Frans Kaijser), de boerderij in
1924 afbreken om er een villa
neer te laten zetten. Frans Wis
se, met wie zij hertrouwde, was
schilderen drogist. „Tussen
1966 en 1980 woonden Cornelis
Wisse en Antonia Polderman
samen met mijn grootmoeder in
de villa. Die is sinds 1980 be
woond door de familie Klaassen
(apotheker in Terneuzen)." Zij
dateert de bouw van de huizen
in een deel van de boomgaard
tussen 1925 en 1938. „Mijn wo
ning is in 1938 door mijn groot
vader Frans Wisse gebouwd",
aldus Wijn.
De drie waardebonnen gaan
naar: A. Kusee-van Noorden,
Zaamslag, J.H. van Nieuwen-
huizen, 's-Gravenpolder en W.P.
Woittiez-Zegwaard, Breskens.
Kinus Antonisse
Deze week uit de collectie van Hans Linden-
bergh een kaart van een 'spulletje' in het oos
ten van de provincie. De vraag is: uit welke plaats
wordt via de kaart een groet aangereikt?Er is wei
nig informatie over bekend, nadere gegevens zijn
derhalve zeer welkom
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
8 maart worden gezonden naar redactie PZC Bui
tengebied, postbus 18,4380 AA Vlissingen: of per
fax 0118-470102; per e-mail kan ook' redac-
tie@pzc.nl Voor de goede oplossers zijn drie
waardebonnen beschikbaar.
Hofstede te Zaamslag
