Het eerste moeilijke woord
dat ik leerde was evacuatie
De hink-stapsprong van een leerling-premier
Ruud Koole,
voorzitter PvdA
25
1
Z5T DE KANDIDATEN DER
JlktL
zaterdag 22 februari 2003
Een gereformeerde Zeeuwse
jongen op de voorzittersstoel
van de Partij van de Arbeid, een
post waar het eigenlijk altijd
stormt. Watersnoodkind Ruud
Koole overleefde de ramp van de
mei-verkiezingen van vorig jaar
en op 22 januari deelde hij als
campagneleider in het succes van
Wouter Bos.
Koole: „Tijdens de Watersnood
ramp van 1953 was mijn moeder
zwanger van mijVanuit de Wester-
schelde kwam het water in de richting
van Rilland-Bath. Ons huis stond on
der water. Ik hoorde later de verhalen
dat ze zich vasthielden aan een touw
om op het droge te komen. Het gezin
werd geëvacueerd en ondergebracht
in Eindhoven, bij mensen met een
bloemisterij. Daar kwamen we later
nog wel eens. Het eerste moeilijke
woord dat ik leerde was evacuatie.
Voor mij betekende dat logeren.
Toen ik zes was, verhuisden we naar
Bergen op Zoom. Een gereformeerd
gezin in een katholieke stad. Ik keek
m'n ogen uit. De Maria Ommegang
vond ik prachtig en carnaval was ook
een compleet nieuwe ervaring. Aan
het eind van onze straat was de Heilig
Hartkerk en ik zag daar dat auto's
door de pastoor gezegend werden. Ik
herinner me dat een verhuiswagen
werd gezegend met zo'n grote kwast
en bij de eerste de beste kruising
kwam die al in botsing met een andere
auto.
Ik was de soberheid van de gerefor
meerden gewend, dus er ging een we
reld voor me open. Mijn vriendjes
waren misdienaar. Ik werd gewoon
geaccepteerd, er was geen vijand
schap. Ik ging natuurlijk wél naar een
protestantse school, de Prinses Irene-
school. Daar was in 1964 nog even een
probleem toen prinses Irene katholiek
werd. Kon de school die naam wel
houden?
Mijn vader was ouderling bij dominee
Van der Stoel, vader van Annelize, de
bekende Amsterdamse WD-politica.
Ik mocht met mijn vader mee de con
sistoriekamer in en zat naast hem he
lemaal vooraan in de kerk. We gingen
elke zondag twee keer en verder
mocht je die dag niks, alleen wande
len. Later, aan het eind van de jaren
zestig, veranderde dat wel wat. We
woonden toen in Serooskerke (W) en
daar zorgde het toerisme voor meer
soepelheid.
Emancipatie
Mijn ouders leefden overigens niet af
gezonderd van de samenleving. Ze
waren allebei maatschappelijk actief.
In Serooskerke was mijn vader weer
ouderling en hij zat in een zangkoor.
Mijn moeder was de plaatselijke pre
sidente van de Nederlandse Christen
vrouwenbond. En ze werd de eerste
vrouwelijke ouderling in onze kerk,
een staaltje van emancipatie.
In politiek opzicht hoorden ze bij de
kleine luyden van de ARP. Dat waren
mensen met sociale betrokkenheid en
een groot rechtvaardigheidsgevoel. Je
leerde dat er verantwoordelijkheden
waren in het leven.
Mijn moeder verslond boeken. Het
plezier in lezen en studeren heb ik van
haar. Mijn vader was een doorzetter,
een doener, hij kluste ook veel. Dat
laatste leek mij ook wel leuk. Ik heb
één jaar LTS gedaan, 'ambachts
school' zei iedereen toen nog. Dat was
'LrSf3
•'ffl
i
Jjjjmm 1
KLEUt
LUST N"'
RGDQ
88WÏ
'otDtnA™.
PvdA-voorzitter Koole: „Ik was de soberheid van de gereformeerden gewend, dus er ging een wereld voor me open.
op advies van het hoofd van de lagere
school. Ik leerde van alles, van timme
ren tot broodbakken. De klasseleraar
zag al snel dat ik daar niet thuis hoor
de. Ik zou naar de HBS moeten, maar
het probleem was dat het toelatings
examen al was geweest. Er bleek ge
lukkig nog een proefklas te zijn voor
twijfelgevallen. Daar kreeg je een
week lang de tijd om te laten zien wat
je leervermogen was. Ik heb toen zelf
de directeur van de HBS in Middel
burg gebeld, dertien jaar was ik. Hij
moest nog wel even met mijn moeder
spreken, maar het kon. Ik eindigde die
proefweek met hoge cijfers."
Wanneer begon u afstand te nemen
van de opvattingen thuis
„Dat gebeurde in de tweede helft van
de j aren zestig. Ik herinner me nog het
eerste moment dat ik het niet eens was
met mijn vader. De jantjes veegden in
1966 de Dam in Amsterdam schoon. Ik
was kwaad dat ze zo maar op eigen
houtje op konden treden tegen jonge
ren met lang haar.
Een debat werd het niet thuis. Mijn
vader was meer stellend dan discus
siërend. Vanaf dat moment groeide
mijn belangstelling voor de maat
schappij en de geschiedenis.
Het eerste plaatje dat ik kocht was
Paint it black van de Stones. Thuis
hadden we platen van het Urker Man
nenkoor en ook wel iets van Benny
Goodman. Maar ik wilde wat anders.
We waren met een clubje gelijkgezin
den op de Christelijke HBS in Middel
burg. We leurden met het blad Hit
week, volgden de meirevolutie van
1968 met grote interesse en in 19 7 0 re
den we op de Puch naar het popfesti
val in het Kralingse Bos.
Toen ik in Groningen studeerde in de
jaren zeventig luisterde ik veel naar
Frank Zappa, Captain Beefheart en
Little Feat. Ik heb zelfs met enkele
vrienden de Nederlandse fanclub van
Little Feat opgericht. Niet dat dat erg
opviel, maar we kregen wel veel post
van de platenmaatschappij.
Mijn studievrienden begrepen er niets
van, maar ik was ook een grote fan van
Jacques Brei. Ik had iets met Frank
rijk, ik heb ook twee jaar in Parijs ge
studeerd. In 197 8 trok ik in een Lelij ke
Eend door Frankrijk en bij vrienden
luisterde ik op een ochtend naar het
nieuws op de radio. De nieuwslezeres
Ruud Koole werd op 16 augustus 1953 geboren in Rilland-Bath. Van zijn zes
de tot zijn tiende woonde hij in Bergen op Zoom. Daarna verhuisde hij naar
Serooskerke (W) en bezocht hij de Christelijke HBS in Middelburg,
Hij studeerde geschiedenis in Groningen en daarna twee jaar politieke weten
schappen in Parijs. Hij was van 1981 tot 1989 directeur van het Documentatie
centrum Nederlandse Politieke Partijen van de universiteit van Groningen.
In 1989 werd hij hoofddocent Politieke Wetenschappen aan de Leidse universi
teit. In 1992 promoveerde hij op een proefschrift over de organisatorische ont
wikkeling van politieke partij en. In maart 2001 werd hij gekozen tot voorzitter
van de PvdA. Ruud Koole woont in Oegstgeest met zijn vrouw en drie kinderen
(vier, zes en acht jaar). Uit een eerdere relatie heeft hij een dochter van 21 jaar.
foto Johan van Gurp/GPD
meldde uitvoerig dat Brei in een zie
kenhuis in Parijs was overleden. Je
hoorde haar snikken en ze zei daarna
met een brok in haar keel: 'En dan nu
het andere nieuws.' Zo'n moment
blijft je altijd bij."
Waarom ging u helemaal naar Gronin
gen om te studeren
„Ik was een man van de exacte vak
ken, met een diploma HBS-B in m'n
zak, maar daarmee kon je toen nog
bijna nergens geschiedenis studeren,
iets wat ik juist graag wilde. In Gro
ningen kon dat wél: daar bestond een
universitaire MO-studie geschiede
nis. Ik werd er onder meer voorzitter
van de vereniging van geschiedenis
studenten. Dat heb ik een beetje van
thuis meegekregen: als er ergens een
probleem is, moest je gewoon iets re
gelen. Na mijn doctoraal geschiedenis
ging ik in Parijs politieke weten
schappen studeren.
Ik was behoorlijk radicaal. We had
den het veel over arbeiderszelfbe
stuur. Ik heb in de jaren zeventig eerst
PSP gestemd. Aan het eind van de ja
ren zeventig koos ik voor de PvdA. Ik
was ervan overtuigd geraakt dat je
moet proberen je idealen in praktijk
om te zetten. In de jaren tachtig ben ik
acht jaar directeur geweest van het
Documentatiecentrum Nederlandse
Politieke Partijen. Daarna werd ik
hoofddocent in Leiden."
Als voorzitter van de PvdA kunt u de
formatie alleen op afstand volgen.
Wouter Bos doet de onderhandelin
genJeuken uw handen wel eens?
„Over de hoofdlijnen is regelmatig
contact. Er is een wisselwerking tus
sen partijbestuur en fractie. Het is al
tijd mijn opvatting geweest dat die
twee in evenwicht moeten zijn. Dat
evenwicht is een hele tijd zoek ge
weest; partijen verloren alleen maar
leden en de fractie domineerde steeds
meer. Ik vind dat politieke partijen
nog steeds ontzettend belangrijk zijn.
De fractie houdt zich bezig met de da
gelijkse politiek, de partij met de mid
dellange en lange termijn en met hele
actuele zaken. Met belangrijke actue
le kwesties die de partij in de kern ra
ken bemoeit het partijbestuur zich
vanzelfsprekend ook.
Een fractie kan niet werken als ze niet
wordt gevoed door de leden. Toen ik
me begin 2001 kandidaat stelde voor
het voorzitterschap van de PvdA, was
een van mijn hoofdpunten dan ook
dat de leden meer invloed moesten
krijgen.We hebben nu 62,000 leden.
Het laatste jaar zijn er 9000 bijgeko
men. Eind jaren zeventig had de PvdA
nog ruim 120.000 duizend leden, twee
maal zoveel dus. De partij heeft nu
weer een scherper sociaal profiel en
dat werkt.
De uitslag van vorig jaar mei moet u
hard hebben getroffen.
„Het was een dreun. Maar we hadden
nooit kunnen winnen, denk ik achter
af, wie er ook als leider gezeten had.
Op Melkert was inhoudelijk weinig
aan te merken. Als één ding fout loopt,
gaat, het met alles slecht, dat is een
wetmatigheid. Door de moord op For-
tuyn ontstond een anti-linkse stem
ming, anti-Melkert vooral en dat was
voor een belangrijk deel ten onrech
te."
Hoe lang ivïlt u dit werk blijven doen?
„Ik ben in maart 2001 voor twee jaar
gekozen. Die termijn is al verlengd tot
het najaar. Ik ga deze zomer eens goed
nadenken en dan besluit ik of ik door
wil gaan. Ik had niet voorzien dat het
zo'n waanzinnige periode zou wor
den, met vier keer verkiezingen, al die
campagnes, 's avonds veel werk en ook
op zaterdag vergaderingen. Van zo'n
leven worden je kinderen de dupe als
je niet oppast. Ik heb drie kleine kin
deren. Als ik doorga, wil ik zorgen dat
het te doen is, ook voor mijn gezin."
Verlangt u wel eens terug naar de rust
van Zeeland?
„We gaan er elk jaar een week of twee
weken naar toe. Mijn zus woont in het
ouderlijk huis in Serooskerke en
daarin zijn appartementen gebouwd.
Wij huren zo'n appartement en gaan
heerlijk naar het strand van Vrouwen
polder. Het is er prachtig, maar daar
gaan wonen is een hele stapIk vind er
niet zo gauw werk als politieke weten
schapper. Ik ben nog voor eentiende
verbonden aan de universiteit in Lei
den. Ik kan daar nog steeds volledig
terugkeren als hoofddocent. Dat werk
is anders dan in de hectische sfeer van
de landelijke politiek, maar het blijft
heel boeiend. En je kunt er andere din
gen naast doen."
Dirk Vellenga
Sinds het kabinet-Schermerhorn
(1945/1946) had Nederland niet
leer een premier met zo weinig be-
iiuurlijke ervaring. Toch staat bij de
soeizame formatie van de nieuwe re
aring één ding als een paal boven wa-
Jan Peter Balkenende wordt op-
ieuw minister-president. Wat voor
ïperegeringsleider is hij eigenlijk?
ïerschillende mensen die hem van na-
ijkennen, maken de balans op: „Hij is
piwoordig nogal overtuigd van zijn
igen gelijk."
"\p het ministerie van Algemene Zaken
vwisten de adviseurs van de premier niet
«then overkwam. „Bij Kok moest je toch
-lijd afwachten hoeveel chagrijn hij mee-
fflnnaar de wekelijkse stafvergaderingen
paandag", zegt een ingewijde. „Balke
nde is alleen al vanwege zijn opgeruimde
brakter een verademing."
ienhoge ambtenaar herinnert zich: „Hij
tont daar binnen en roept meteen: 'Jullie
Muien gewoon je en jij tegen me zeggen,
but ik ben ook niet van plan jullie met 'u'
Misspreken.' JeePee sluit zich veel min-
:erop in het Torentje dan Kok. Die ver
achtte dat je via zijn secretaresse je noti-
festuurde, die kreeg je dan uren later terug
Kt massa's rode pennenstreken. Maar Bal
kende kuiert gewoon zelf bij een ambte-
^arbinnen om advies in te winnen. De
jjtorwas: wat doet 'ie nou?"
'«tóen zal een politicus zo'n stormachtige
®nère hebben gemaakt als prof. mr. dr.
Peter Balkenende (46). Op zaterdag 29
Member 2001 was hij nog 'gewoon' ka-
Mrlid voor een door interne twisten ver-
cceldeen verzwakte partij. Maar uit de
tofwolken die bij het aftreden van de toen-
^Üge partij leider Jaap de Hoop Scheffer
jciden opgeworpen, kwamen niet rivaal
'JnRij, nummer twee Van der Hoeven of f a-
MietVan Geel tevoorschijn, maar de rela-
^veoutsider Balkenende, afkomstig uit
Sapelle.
^kenende werd een christen-democrati-
kekaskraker. Bij de verkiezingen mei vo-
jaar herrees de partij met veertien zetels
als een feniks uit de as. Dankzij deze
Wederopstanding lag het schijnbaar onbe
reikbare ambt van premier al acht maanden
na zijn promotie voor het grijpen. En na 87
dagen centrum-rechts geworstel mag hij
het opnieuw gaan proberen. Net als bij de
Britse tovenaarsleerling komt er namelijk
heel spoedig een vervolg: het kabinet Balke-
nende-II. Want bij de huidige formatie staat
één ding als een paal boven water: JeePee
wordt opnieuw premier. Is het niet als leider
van een centrum-links kabinet, dan toch
wel als regeringsleider van een nieuwe cen
trum-rechtse coalitie.
Hoe geschikt is Balkenende eigenlijk voor
deze belangrijkste functie in de vaderland
se politiek? De meningen zijn, hoe kan het
ook anders, verdeeld.
Neem Lodewijk de Waal, voorzitter van de
vakcentrale FNV, die Balkenende een paar
maal aan de onderhandelingstafel trof.
„Het ligt misschien aan mij", tekent hij aan.
„Ik was Kok gewend die al 27 jaar aan ver
schillende kanten van de onderhandelings
tafel ervaring had opgedaan. Die beheerste
het sociale dossier tot in de finesse. Dat gaf
hem een zeker overwicht. Dan de eerste
kennismaking met Balkenende.Ik moet
zeggen: het was een ongeregeld zootje.
Slecht voorbereid ook. Staatssecretaris
Phoa liep met uitgestoken hand af op onder
wijsminister Van der Hoeven; hij dacht dat
zij mijn woordvoerster was."
De Waal vervolgt: „Het eerste sociaal over
leg verliep ook al tamelijk chaotisch. CDA-
minister De Geus voerde het woord, Balke
nende stelde informatieve vragen. Intussen
verdwenen de ministers Heinsbroek en
Hoogervorst in een apart kamertje, waaruit
al snel schrille kreten klonken. Ik had niet
de indruk dat de heren beslagen ten ijs kwa
men. Laat ik het voorzichtig zeggen: de pre
mier leek niet de regie te heb ben. Ook bij het
najaarsoverleg ontbrak het hem aan leider
schap. Hij heeft zich toen door VVD-minis-
ter Hoogervorst van Financiën de kaas van
het brood laten eten."
Bomhoff
Hoe het precies in de Trêveszaal is toege
gaan tijdens het eerste kabinet- Balkenende
is lastig te achterhalen, omdat ministers
niet geacht worden daar een boekje over
open te doen. Liberale bewindslieden, hoe
wel straks vermoedelijk lid van Harer Ma-
jesteits Oppositie, bedanken één voor één
voor de eer. Alleen voormalig minister Bom-
..Balkenende geniet zichtbaar van de wereld waarin hij terecht is gekomen
foto Evert Jan Daniels/WFA
hoff van Volksgezondheid bood een blik
achter de schermen, hoewelzijn observaties
mogelijk gekleurd worden door enige ran
cune. Bomhoff werd immers gedwongen af
te treden, kort voordat het kabinet viel. In
zijn boek Blinde Ambitie komt hij tot de
volgende conclusie: „Balkenende is een
voorzichtige man, want voorzichtige men
sen overleven."
Arend Jansen, tot november vorig jaar lid
van het CD A-partijbestuur, meent dat zijn
partijgenoot te snel carrière heeft gemaakt.
„De politieke praktijk is toch iets andei-s
dan de wereld van de wetenschap en univer
siteit, waar hij uit voortkomt. Toen hij ver
bonden was aan het wetenschappelijk insti
tuut van de partij, moest hij regelmatig
vergaderingen voorzitten. Hij zei dan vaak:
'Wat bedoel je nu eigenlijk, wees eens con
creet?' Als je zijn geschriften van vroeger
leest, was hij ook veel standvastiger... Hij
had langer in de Tweede Kamer moeten zit
ten." Senator Wim de Boer, fractieleider
van GroenLinks in de Eerste Kamer, waar
schuwt al meteen dat hij niet tot de 'fanclub'
van Balkenende behoort. „Ik ben hem écht
blanco tegemoet getreden. We hebben toch
een paar dingen gemeenschappelijk, zoals
onze wetenschappelijke- en ARP-achter-
grond. Balkenende gold bovendien als een
nogal progressief denkend mens. Ik dacht
dus: dat wordt wel wat. Maar het is niet uit
gekomen."
De Boer telt op zijn vingers af: vier debatten
heeft hij met de CD A-premier inmiddels ge
voerd in de Eerste Kamer. „Wat mij daarbij
is opgevallen en ook behoorlijk irriteert, is
dat hij niet echt argumenteert. Als er wordt
doorgevraagd, als hij in de problemen dreigt
te komen, herhaalt hij gewoon wat hij daar
voor ook al zei. Hij gaat niet in op de argu
menten van zijn tegenstanders. Een heel
specifiek zinnetje van hem aan het eind van
dit soort debatten is: 'Ik ben blij dat we de
stellingen gewisseld hebben'. Maar hij wis
selt niets, hij herhaalt voortdurend zijn ei
gen mantra."
Ook Arend Jansen en Lodewijk de Waal ko
men met die klacht: Balkenende houdt zich
nogal op de vlakte. De Waal: „Kok praatte
meningsverschillen echt met je door. Hij zei
wel eens: 'Ik begrijp heel goed waarom je
dat vindt, en misschien heb je ook wel gelijk.
Maar ik heb een andere verantwoordelijk
heid'. Balkenende luistert goed naar je,
maar je krijgt heel weinig terug"
Arend Jansen beaamt: „Bij de vorige forma
tie zei ik tegen hem dat ik bang was dat hij
het meest rechtse kabinet van na de oorlog
zou gaan smeden. Jan Peter reageerde met:
wacht maar af. Hij ging die discussie ge
woon niet me mij aan. Dus ik vreesde met
nóg grotere vreze.
Gezag komt te voet en vertrekt te paard. De
voormalige premiers Kok, Lubbers en Van
Agt hadden na hun aantreden ook niet on
middellijk de uitstraling en invloed van een
vader des vaderlands.
Balkenende is zich van zijn beperkingen
zeer bewust, benadrukt de eerder anoniem
geciteerde hoge ambtenaar van Algemene
Zaken. „Het premierschap leidt niet meer
automatisch tot electoraal voordeel en ge
zag. Je moet het allemaal zelf verdienen en
dat kost tijd.
Europa
Het beeld wordt veel positiever als Europa
ter sprake komt. Balkenende, zo menen
vriend en vijand, heeft het ondanks zijn ge
ringe ervaring heel behoorlijk gedaan in de
arena van de Unie. Tijdens Europese toppen
in Brussel en Kopenhagen moesten moeilij
ke knopen worden doorgehakt over de uit
breiding van de Unie en de financiering van
landbouwuitgaven en structuurfondsen.
De benjamin in de club van vijftien liet zich
behoorlijk gelden.
„Ik merkte niet aan het gedrag van anderen
dat ze hem minder serieus namen", zei Ro
bert Swartbol, een van de adviseurs van de
premier, in een interview met de NRC. Bal
kenende liet de vergadering met de Europe
se collega-regeringsleiders en staatshoof
den drie maal schorsen. Zijn heftige verzet
tegen een ongebreidelde groei van de land
bouwuitgaven oogstte lof aan de andere
kant van de tafel. „Schröder stak beide dui
men in de lucht", vertelt een waarnemer.
Jaap de Hoop Scheffer, als minister van bui
tenlandse zaken aanwezig bij de Europese
raden stelde: „Balkenende heeft uiteinde
lijk een redelijk prominente rol gespeeld".
Lodewijk de Waal meent: „Balkenende ge
niet zichtbaar van de wereld waarin hij te
recht is gekomen. Opgetogen dat hij nu met
mannen als Schröder, Blair en Chirac kan
bellen."
Grote jas
Is Balkenende een belofte voor de toekomst?
De Waal is niet somber.De premier heeft
heel snel een wel héle grote jas aangekregen.
Maar hij groeit er in. Na het chaotische
voorjaarsoverleg bleek hij een vergadering
over de EU-top van Lissabon wél goed in
zijn vingers te hebben. CDA'er Arend
Janssen ziet zelfs al enige gewenning aan de
macht. „Hij is tegenwoordig nogal over
tuigd van zijn eigen gelijk. Hij was een open
man maar als premier hoor ik vooral veel
verbaal geweld."
Wim de Boer relativeert: „Lubbers vond ik
de eerste jaren ook niks. Maar hij had als
oud-minister en voormalig ondernemer wel
ruggengraat en persoonlijkheid. Bij Balke
nende staat er minder op de mat. Een aardi
ge man, modern en fris ogend. Ondanks het
JP-hosanna en alle bewieroking in zijn ei
gen kring, heeft hij nog weinig last van arro
gantie. Maar hij moet ook mijn premier zijn
en ik vind het dus wat dun." Verzucht: „Mis
schien ben ik ook wel aan het overvragen.
Want er hebben op 22 januari toch ruim
twee miljoen kiezers op deze kandidaat
premier gestemd. Al die mensen worden
blijkbaar in 't geheel niet gehinderd door de
beperkingen die ik zie."
Paul Koopman en Lianne Sleutjes