iefde
jeeft vitale
tracht
Joden hebben grote en kleine neuzen, net als iedereen
1 %t
25
i\
h
Shine in Boijmans
Johannes
Vermeer
verovert
Spanje
Portretten
Oz Almog
vrijdag 21 februari 2003
f- -v chone schijn plachten we te zeggen. Alsof bij alles
I wat mooi is op z'n minst wantrouwen past. De
tentoonstelling Shine maakt korte metten met het
;«roordeel over schoonheid als loze manifestatie van
lerlijk vertoon. Leve het ware, het goede, het verhevene,
H de expositie te zeggen. Leve de kracht van de liefde die
jnsgeeft aan de nuchtere werkelijkheid.
itaartentvan de Rotterdammer Dré Wapenaar.
lsof een toverstaf alles heeft
.aangeraakt, fonkelt de tuin
sde Amerikaanse kunstena-
iLiza Lou de bezoeker tege-
:e;. Grassprietjes, bloemen,
jen,grasmaaier, barbecue,
jfshet wasje aan de lijn: ieder
iderdeel is opgebouwd uit
iskraaltjes en pailletten. Sa-
bejubelen ze het voorjaar,
vraditbaarheid van het be-
zeode aan het huiselijk geluk
akt onderdeel uit van Shine,
tentoonstelling over wens-
rnen en toekomstvisioenen
aeactuele kunst. Liza Lou is
nvande achttien kunstenaars
ibinnen- en buitenland die
nngeven aan deze expositie.
:en laten zij zien hoe kunst
'.ideaal verbeeldt dat tegen-
Hit biedt aan de harde reali-
wieis een initiatief van Wilma
ito, de conservator van de
adscollectie Rotterdam. Ze
«(teen selectie van nieuwe
winsten uit deze collectie,
esinds de oprichting vijftien
irgeleden bijna zevenhon-
idwerken omvat, een plek ge
ven m Shine. Daardoor zijn ze
!een internationale context te
a. „Ik wilde aan het begin
iadeze nieuwe eeuw, van dit
-We millennium, een opti-
itische tentoonstelling ma
s'', zegt Wilma Sütö. ,,De
at van een nieuw tijdperk is
nnooi moment om alle last
- er je te laten. Om met een
none lei te binnen."
(aanslagen in de VS op 11 sep-
1 iber2001 hebben dat idee be-
:deld, erkent ze. ,,Doordeval
adeMuurin 1989 en de ver
fijning van de communisti
's dictaturen had ik even het
adat de vrije westerse maat-
appij zich mondiaal leek uit
breiden. Door de opkomst van
religieus fundamentalisme
=an de verstandhoudingen
De tuin van de Amerikaanse kunstenares Liza Lou.
toch weer op scherp. Maar ik
vind: des te meer reden de goede
moed te bewaken. Niet doem
denken, maar positief zijn zon
der je kritisch vermogen te ver
liezen."
Van Maria Roosen zijn 127 bol
len van glas te zien, met door
sneden van 10 tot 45 centimeter.
Ze liggen als enorme dauw
druppels in de achtertuin van
Museum Boijmans Van Beunin-
gen. Of zijn het heksenbollen die
het kwaad moeten keren? Rince
de Jong portretteerde demente
bejaarden. We zien oudere men
sen die hun masker hebben la
ten vallen, waardoor ze zich
enorm kwetsbaar, naakt bijna,
tonen. De Jong maakt van hen
engelen op leeftijd.
Apart is de baartent van de Rot
terdamse kunstenaar Dré Wa
penaar. In deze grote bol. een in
tieme omhulling, kan een vrouw
haar kind in bad ter wereld
brengen. Het dakje kan open,
waardoor een bevalling onder
de sterrenhemel mogelijk
wordt. Water vangt de kracht
van de weeën op. ,,Dré Wape
naar benadrukt hiermee de bij
zonderheid van de geboorte. Hij
geeft die gebeurtenis een nieuw
ritueel."
De kunstwerken in Shine vor
men met elkaar een pleidooi
voor de herwaardering van de
liefdevolle kanten van het be
staan. Net zoals de Amerikaan
se psychologe Shelley Taylor
voorstaat. Deze specialist in on
derzoek naar stress en gezond
heid werpt zich op als pleitbe
zorger van de liefde als vitale
kracht in het leven. Met haar
onderzoek toont ze aan dat lief
de minstens zo belangrijk is als
agressie om te overleven.
Volgens bestaand onderzoek
kan stress twee reacties oproe
pen: vechten of vluchten. Tay
lors vermoeden dat vooral
mannelijke proefpersonen dit
patroon bepaalden, bleek te
Elk onderdeel van Liza Lou's tuin is opgebouwd uit glaskraaltjes en pailletten.
recht. Ze onderzocht hoe vrou
wen met stress omgaan en vond
heel andere uitkomsten. Zij
knuffelen hun kinderen extra
vaak en zoeken steun bij elkaar.
'Tend and befriend' noemt Tay
lor deze tegenhanger van de
'fight or flight'-tactiek.
„Shelley Taylor waarschuwt
voor eenzijdige aandacht voor
egoïsme en agressie in onze
aard, want die voedt de arg
waan", zegt Wilma Sütö. „En
dat wantrouwen kan weer ont
aarden in een zichzelf bevesti
gende voorspelling. Ze toont
met haar onderzoek aan dat
mensen ook aardig zijn in tijden
van stress. Dat ze elkaar helpen.
Het is die positieve kant in de
mens die wij met Shine belich
ten." De expositie toont een film
van Jeroen Eisinga, ook een
Rotterdammer. Hij heeft een
madonna gefilmd, op een stoel
voor een boerderij, met een blo
te baby aan de borst. Idyllisch
vogelgefluit overstemt het la
waai van een verre snelweg.
Dan stijgt ze langzaam op, met
stoel en al, hemelwaarts.
„Eisinga refereert hiermee di
rect aan het icoon van de maagd
Maria met kind, een beeld dat
helemaal weg is uit de heden
daagse kunst", zegt Sütö. „Je
voelt die wonderlijke intieme
verstandhouding tussen moe
der en baby; zich aan elkaar
ovei'geven. Eisinga heeft een ei
gentijds visioen gemaakt. Heel
ontroerend, spiritueel en sensu
eel."
De wil om het conflictueuze be
staan te ontstijgen komt mis
schien nog wel het best tot
uiting in het kunstwerk van
Walter De Maria, dat het sleu
telwerk van Shine vormt. 'Een
computer die alle problemen de
wereld uit zal helpen', heet dit
object dat de grootste museum
zaal in Museum Boijmans Van
Beuningen in beslag neemt. Het
kunstwerk, dat veertig bij veer
tig meter meet, bestaat uit 75
metalen staven met vele facet
ten, net als bij een diamant. Hel
le lampen pal boven de staven
zetten de machine aan. De
sculptuur lijkt zo te zweven in
het licht.
'Een computer die alle proble
men de wereld uit zal helpen' is
een kunstwerk uit de vaste
collectie van Boijmans. Oud-di
recteur Wim Beeren heeft de
sculptuur, die Walter De Maria
speciaal voor Boijmans maakte,
in 1984 aangeschaft. Wilma Sü
tö vindt de naam van het werk
'heel hoopvol'. „Zeker niet na-
iefwant de titel is in de toekom
stige tijd gesteld. Het is dus niet
zo dat deze computer alle pro
blemen al heeft opgelost. Wel is
hij daar continu mee bezig."
„De sculptuur is het toonbeeld
van harmonie, van ordening. De
chaos is bedwongen. Het werk
vormt een tegenwicht op een
wereld die niet zo harmonieus
is. Het spiegelt ons een wereld
voor die het waard is te worden
nagestreefd, ongeacht ons fa
len."
„De staven zijn als toverstra-
len", zegt ze. „Het kunstwerk
heeft daardoor een enorme pré-
sence. Het verandert de ruimte
in de machinekamer van de ten
toonstelling. Daar ligt het ge
ruisloos te zoemen."
Annemiek Veelenturf
Expositie: Shine in Museum Boij
mans Van Beuningen in Rotterdam:
vandaag t/m 21 april, di. t/m za. 10-
17 uur, zo. 11-17 uur.
Kunstminnend Spanje is in
opperste extase over de ex
positie van negen schilderijen
van de zeventiende-eeuwse Ne
derlandse schilder Johannes
Vermeer in het Museo de Prado
in Madrid. De doeken van de
Delftse schilder hangen tussen
32 werken van tijdgenoten, zo
als Pieter de Hooch, Gerard
Dou, Gabriel Metsu, Gerard ter
Borch, Jan Steen en anderen.
Apetrots leidde museumdirec
teur Miguel Zugaza begin deze
week koning Juan Carlos en zijn
vrouw Sofia als eerste bezoe
kers langs de unieke verzame
ling die onder de titel 'Vermeer
en het Hollandse interieur' tot
18 mei is te bezichtigen. De ten
toonstelling is in veel opzichten
uniek, zegt Zugaza. „Debelang-
rijkste prestatie van het Prado
in de laatste jaren."
Het gehele bekende oeuvre van
Vermeer bestaat slechts uit 35
doeken die over de hele wereld
zijn verspreid. Maar liefst zeven
verschillende musea moesten
hun medewerking verlenen om
de negen interieurschilderijen
naar het Prado te krijgen. Het
Rijksmuseum stuurde de 'Lief
desbrief' naar Madrid.
Bovendien, gaat Zugaza verder,
„is het een eer om Vermeer te
mogen ontvangen omdat het de
eerste keer dat er een Vermeer in
Spanje is te zien." De Spanjaar
den dromen ervan ooit nog eens
een eigen doek van de Hollandse
meester in het 'tehuis' van tijd
genoot Velazquez te kunnen op
hangen. Maar aangezien dat
voorlopig wel een droom zal
blijven zijn ze al zielsgelukkig
dat ze de twee grote meesters
drie maanden lang onder het
zelfde dak mogen hebben.
Lezingen
Naar aanleiding van de komst
van Vermeer heeft het Prado een
groot aantal lezingen georgani
seerd waarbij ook de Leidse
kunstkenner C. Willemijn Fock
optreedt. De media hebben het
enthousiasme van de museum
directie overgenomen en beste
den dezer dagen enorm veel
aandacht aan de Nederlandse
schilderkunst in de Gouden
Eeuw. Het Prado verwacht
170.000 bezoekers en heeft
bij hoge uitzondering ook
op maandag de deuren ge
opend.
Door critici wordt de huidige
expositie vergeleken met 'Ver
meer en de Delftse school', een
tentoonstelling die twee j aar ge
leden was te zien in New York en
Londen. Ook toen bleek de
enorme populariteit van Ver
meer. De keuze van de doeken
die deel uitmaken van de Madri-
leense expositie is gemaakt door
Alejandro Vergara, conservator
van het Prado en expert in de
Hollandse en Vlaamse schilder
kunst uit de 17e eeuw Behalve
Vermeer koos hij 32 schilderijen
van tijdgenoten van Vermeer
om het verschil te laten zien.
Behalve de 'Liefdesbrief' han
gen tot 18 mei in het Prado
'Brieflezende Vrouw bij het
Open Venster' (Dresden), 'Dame
en twee Heren' (Brunswijk),
'Jonge Vrouw met Waterkan'
(New York), 'Paarlenweegster'
(Washington), 'Meisje met Rode
Hoed' (Washington), 'Meisje
met Paarlen Oorhangers' (Ber
lijn), 'Allegorie op de Schilder
kunst' (Wenen) en 'Jonge Vx-ouw
aan het Virginaal' (Londen).
Henk van den Boom
wds? Islamiet? Hindoe? Rooms-katho-
iiek? Christelijk-gereformeerd? Atheïst?
«tien?Elke sterveling die na een verblijf in
"aardse tranendal ten hemel stijgt, wordt
^Petrus toch met trompetgeschal wel-
:-geheten? Gods Tien Geboden, verstrekt
G de jood Mozes en fundament onder het
^de jood Jezus gevestigde christendom,
i immers vóór alles de liefde? De Is-
-Oostenrijkse kunstenaar Oz Al-
"poudt de bezoekers van de tentoonstel-
■3 Die ook...? in het Joods Historisch
ureum (JHM) in Amsterdam een spiegel
die laat zien dat het antwoord 'nou en?'
ismpelis om ieders al niet onbewuste nei-
l°t stereotyperingen de wereld uit te
apen.
f
Meryl Streep
Davids, Sjaak Swart en Xaviera Hollander.
Almog benadrukt dat zijn keus louter op
persoonlijke voorkeuren is gestoeld en dat
hij als voorwaarde alleen een 'opmerkelijk
leven' stelt. Begin, Golda Meir, Chaim Her
zog, Rabin: ja! Sharon? Nee! Het maakt hem
overigens niet uit of iemand - volgens de
joodse wetten met een joodse moeder - er
ook officieel bij hoort; onder zijn geportret-
teerden zijn er ook die alleen een joodse va
der hadden of hebben.
Dat de wegen der geschiedenis zijn gepla
veid met vooroordelen over joden mag be
kend worden verondersteld. Joachim Riedl
vermoedt in de catalogus dat Ptolemeus in
de Oudheid als eerste een racistische kari
katuur van het joodse type formuleerde.
Maar omdat de stereotiep over vooral 'de
joodse neus' zo'n hardnekkig leven leidt, is
het niet voor niets dat hij eraan herinnert
hoe deze en andere misvattingen tenslotte
de weg plaveiden voor de gruwelen van de
holocaust. De invloedrijke patholoog Ru-
dolf Virchow, verbonden aan de Universi
teit van Berlijn, stelde bijvoorbeeld vooraf
gaand aan de invoering van het verplichte
arische keurmerk door de nazi's in de jaren
dertig, 'dat de joodse neus zo kenmerkend is
dat de meeste joden beter hun neus dan een
geboorte-certificaat kunnen laten zien'.
Hoeveel mensen denken tegenwoordig op
zijn minst nog dat daar een kern van waar
heid in zit? Gauw naar het JHM: de forma
ten neuzen op Almogs portretten lopen heus
uiteen van klein tot groot. De neuzen van de
j oden uit de vele eeuwen geschiedenis waar
uit hij putte, ogen net zo doorsnee als die van
de gemiddelde autochtone én allochtone
Nederlander in een willekeurige heden
daagse winkelstraat. 'Maar joden zijn toch
niet blond en hebben toch geen blauwe
ogen?', vroeg een bezoeker. Jawel hoor, ook
waar het de ontkrachting van dat stereotiep
betreft, scoort Almog met zijn galerij moei
teloos voor open doel.
De kunstenaar (1956, in Israël geboren als
zoon van Russische Palestina-pioniers en
Roemeens-Russische immigranten) deed
dienst in het Israëlische leger en studeerde
in 1986 af aan de Weense kunstacademie.
Terugblikkend op het ontstaan van zijn 'ob
sessie' vertelt hij in de catalogus: 'Als Israëli
zou het een vreemd idee voor me zijn ge
weest portretten van joden te schilderen. Ik
was een Israëli toen ik het leger verliet. Ik
werd een jood in OostenrijkIk had nooit be
seft dat ik een jood was. Ik was een militaire
pummel, één bulldozer tussen vele andere.
En in Wenen werd ik een joodse bulldozer,
in de knel tussen Sachertorte en vooroor
deel.'
Als bulldozer-kunstenaar walst Almog de
bezoekers vooral ook effectief plat door zijn
eigenzinnige, brede selectie, in alle gevallen
voorzien van een schat aan bondig gepre
senteerde, leerzame informatie. Uit heden
en verleden selecteerde hij wetenschappers
(Einstein, Julius Axelrod, Rita Levi-Mon-
talcini, Max Nordau), schakers Botwinnik,
Fischer), boksers (Daniel Mendoza, Benny
Leonard), kunstenaars (Chagall, Pissarro,
Barnett Newman), violisten (Menuhin,
Perlman), popmuzikanten (Marx Brothers,
Simon en Garfunkel, de Beastie Boys, 'Ma
ma' Cass Elliot en Kiss-voorman Gene Sim
mons) en acteurs/actrices (Simone Signo-
ret, YvesMontand, Meryl Streep), schrijvers
(Anne Frank, Jakob Wassermann, Marcel
Proust, Joseph Brodsky), maar ook de in
1998 tot katholieke heilige uitgeroepen
Duitse filosofe Edith Stein en de Ameri
kaanse zwemmer Mark Spitz.
Almog heeft er nadrukkelijk geen parade
van beroemde joden van willen maken en
presenteert bijvoorbeeld ook de 'vergeten'
Slowaakse zioniste en soldate Haviva Reik
1914-1944), de Israëlische geheim agent Eli
Cohen (1924-1965, opgehangen in Damas
cus), de Duitse filosoof Hermann Cohen
(1842-1918) en de Russische fysicus Lev Da-
vidovitch Landau (1909-1968).
Almog koos plagerig ook een aantal Hele
Slechte Joden uit: onderhen de Amerikaan
se gangster Meyer Lansky (1902-1983), de
Amerikaanse maffiabaas Louis 'Lepke'
Buchalter (1887-1944) en de seriemoorde
naar 'Son of Sam', hun landgenoot David
Berkowitz (1953, zit 365 jaar gevangenis
straf voor zes moorden en een aantal zwaar
gewonden). Die ook? Ja, nou en?
Fran?oise Ledeboer
Expositie: Die ook...?! van Oz Almog - Joods His
torisch Museum Amsterdam, t/m 9 juni. Geopend
dagelijks 11-17 uur. Catalogus €14,50.
