David Luteijn, de stille kracht De doodsstrijd van de flipperkast PZC Nieuwe directeur Delta 25 zaterdag 8 februari 2003 Hij kiest de omgekeerde route. Een aantal maanden voor zijn zestigste wordt David Luteijn voor zitter van de directie van Delta NV. Het is niet onge bruikelijk dat managers in zijn leeftijdsklasse hun volle baan eraan geven en in deel tijd nog wat zaken oppak ken. Luteijn is in de afgelo pen decennia van hot naar haar gereden om inhoud te geven aan adviseurschap pen, tijdelijke bestuursfunc ties en commissariaten. Aan het eind van zijn loopbaan aanvaardt hij alsnog een fulltimebaan. Met behoud van enkele nevenfuncties, die hij simpel kan combine ren met het voorzitterschap van de Deltadirectie. Aan het dag en nacht door het land rijden komt een eind. „Ik zal het wel druk krijgen, maar mijn leven zal er geregel der gaan uitzien; met meer mo gelijkheden voor andere maat schappelijke activiteiten. En ja, ik blijf ook nog een beetje boer. Dat zit erin en het gaat er nooit uit. Ik zal me, zij het in spaarza me tijd, met het bedrijf in Zeeuws-Vlaanderen blijven be zighouden." De neiging om, als hij over een akker loopt, te bukken om een gewas te bekijken en aan te ra ken of een kluit aarde tussen de handen te wrijven, is nooit ver dwenen. En het heeft hem altijd goedgedaan om, als hij tijden lang als toezichthouder, be stuurder of adviseur in verga derruimtes had doorgebracht, af en toe op de tractor te klim men en de klei eens in strakke voren te leggen. Ter afwisseling, want David Luteijn kan zich een leven zonder bestuurlijke verantwoordelijkheden moei lijk voorstellen. Vandaar dat de man die zich af en toe als boer laat kennen, tot heden een visi tekaartje had met de ondoor grondelijk aandoende afkor ting: 'L.I.T.P. b.v.'. Hetgeen be tekent: Luteijn Interim Toezicht en Procesbegeleiding. Hetgeen wilde zeggen dat hij optrad als trouble shooter, commissaris, interim-bestuurder, adviseur, voorzitter van een werkgroep of college, een federatie of een ver eniging. Hetgeen in een recent verleden inhield dat hij waarne mend commissaris van de Ko ningin in Zuid-Holland was en tot de dag van zijn definitieve benoeming, interim- voorzitter van de directie van Delta N.V. in gas, water en elektriciteit. Joop de Back verliet Delta nadat hij volgens ingewijden veel aan de noodzakelijke herschikking binnen het bedrijf had gedaan. Zijn stijl joeg menig medewer ker de dampen in. David Luteijn (Zuidzande, 1943) trad aan als roerganger. Hij schuwt het ne men van beslissingen niet, kwam intussen onzacht in aan raking met de ondernemings raad van Delta, maar zorgt vooral ook voor rust in de tent. Sfinx Dat doet hij niet met het aplomb van de tamboer-majoor die zijn mace al te zwierig opwerpt. Lu teijn heeft namelijk een hoge staat van perfectie ontwikkeld in de kunst die ook wordt be heerst door de betere fotograaf. Hij is er wel, maar op momenten dat hem dat in het werk beter uitkomt, weet hij zich onzicht baar te maken. Ziet men in het huidig tijdsgewricht menig be stuurder en politicus tijdens zijn bezigheden vooral zoeken naar het licht van de schijnwer per, Luteijn is meer de stille kracht die aan feestverlichting weinig behoefte heeft. Men ziet hem zelden op recepties of bij soortgelijk maatschappelijk ongerief. Op bijeenkomsten van zijn partij, de VVD, duikt hij wel geregeld op, maar voor het ove rige opereert hij als een poppen speler, die weliswaar aan de touwtjes trekt, maar buiten het zicht van de toeschouwers blijft. Hij heeft iets van een sfinx. Hoe hij zijn circuit op bouwt en in stand houdt, dat zie je niet, wordt over hem gezegd. Je ziet zijn hoofd zelden op de beeldbuis en maar weinig in drukvorm verschijnen, maar er zullen weinig mensen op be langrijke posten in dit land zijn, voor wie David Luteijn een on bekende is. Doet zich een taai bestuurlijk probleem voor waar wijze dames en heren de hersens maar eens over moeten breken, dan stond hij nogal eens op het lijstje van potentiële voorzit ters. Brak ergens de pleuris uit, dan werd aan hem gedacht als bezweerder van het onheil. Zulks doet vermoeden dat Da vid Luteijn veel macht heeft binnen een netwerk waarin zijn soortgenoten elkaar bij tijd en wijle na een kort telefoontje van dienst zijn, aldus onderling hun schulden in evenwicht hou dend. Een veronderstelling die een vriendelijke glimlach op zijn gezicht brengt en waarop hij reageert met: „Het zou ]e ver bazen hoe weinig dat voorkomt. Je kent heel veel mensen, maar er is geen sprake van een bewus te exploitatie vanzo'n netwerk. Nou j aals er maj eure zaken aan de orde zijn, gebruik je je con tacten natuurlijk, maar dat doe je spaarzaam. Och, je komt wel eens iemand tegen." Hij heeft er niet voor doorge leerd, voor het oplossen van problemen en het tijdelijk of vast bezetten van de zetel van de voorzitter of de directeur. Hoe wel, toen hij na de HBS in Oost burg ging studeren, koos hij al voor enige breedte. Aan de Landbouw Universiteit in Wa- geningen richtte hij zich niet op de techniek van de teelt der ge wassen, maar op agrarische economie en agrarisch recht. Hij was toen al niet van plan fullti me agrarisch ondernemer te worden. Luteijn heeft een hang naar meer dan alleen het akker bouwbedrijf. Hij is van nature ook bestuurder, manager en dat wordt hij dan ook op jeugdige leeftijd. In 1972 zoekt de Zeeuwse Landbouw Maat schappij een secretaris en David Luteijn krijgt die post. Drie jaar later wordt hij voorzitter van de ZLM. De boerenorganisaties vormen in die tijd nog een machtig bolwerk in dit land en Luteijn ziet hoe vanuit die posi tie wordt geopereerd. Door bij voorbeeld C.S. Knottnerus, de toenmalige voorzitter van het Koninklijk Nederlands Land bouw Comité (KNLC). Er wordt vaak hoog ingezet omwille van de belangen van agrarisch Ne derland en er wordt vaak winst geboekt. Zonder trompetge schal, want iemand als Knott nerus begreep zeer wel dat tegenover winnaars altijd ver liezers staan, die liever niet te kijk gezet worden en die altijd opnieuw aan de onderhande lingstafel verschijnen. Conflic ten werden, als het even kon, niet op straat uitgevochten. He ren onder elkaar speelden een partijtje schermen en bogen na afloop hoffelijk voor elkaar. Macht werd gezien als een mooi fenomeen, te breekbaar om ach teloos mee te jongleren. Binnen die sfeer liep David Lu teijn zijn carrière in. Hij leerde hoe diplomatie als regel meer David Luteijn foto Lex de Meester vermag dan wapengekletter. Een goed gesprek onder weinig ogen leverde betere resultaten op dan een publiek debat. En waar anderen de publiciteit no dig leken te hebben bij het be klimmen van de maatschappe lijke ladder, deed hij zijn stap pen in betrekkelijke stilte. Maar wel in snelle opeenvolging. Hij is koud een jaar voorzitter van de ZLM als hem wordt gevraagd het KNLC, de overkoepeling van tien gewestelijke land bouworganisaties te gaan lei den. Het brengt hem op interna tionaal, vooral Brussels, terrein Zijn loopbaan wordt daarna ge kenmerkt door een opeenvol ging van functies: voorzitter van de Raad van Toezicht van de Rabobank Nederland, voorzit ter van het bestuur van de Cebe- cogroep, lid van de Eerste Ka mer der Staten Generaal voor de WD en voorzitter van die Se naatsfractie, Tijdelijk commis saris van de Koningin in Zuid- Holland nadat mevrouw J.M. Leemhuis-Stout daar het veld heeft geruimd. De provincie heeft met haar medeweten wat slordig in aandelen gehandeld en ze ziet zich genoodzaakt af te treden. Tussendoor heeft hij zich onder meer beziggehouden met advisering over de rivieren: hij was voorzitter van de Stuur groep Hollandse Waterlinie. ,Het is een kwestie van gewoon je boerenverstand gebruiken", zegt hij in een gesprek dat half januari plaatsvindt, op een mo ment dat nog niets bekend is over zijn vaste aanstelling bij Delta. Het gaat over zijn stijl van leiding geven en het blussen van branden binnen organisa ties. Hij sluit zich aan bij de visie die Herman Wijffels, oud-top man van de Rabobank en thans voorzitter van de Sociaal Eco nomische Raad, uitdraagt. „Er moeten wel besluiten worden genomen maar daarvoor moet zoveel mogelijk draagvlak zijn binnen de onderneming of orga nisatie. Je bestuurt niet van bo venaf maar overlegt met de ba sis. De cultuur moet zijn dat managers bereid zijn te luiste ren naar de ervaringen van de werkvloer. Zo werk ik. Ik laat mensen binnen het manage ment niet op mijn kamer komen, maar ga naar hen toe. Dat geeft een betere sfeer. Ik verwacht van het kader en het middenka der dat ze zich verdiepen in wat erbij de basis gaande is en welke ideeën men daar heeft over het werk. Het is noodzakelijk de mensen die het moeten doen te laten meedenken. Je moet niet als enig uitgangspunt hanteren dat aandeelhouders nu eenmaal rendement willen zien en dat het management beslist dat din gen daarom zo en zo moeten en zullen gebeuren. En: een juiste timing is de helft van de oplos sing voor veel problemen. Je moet weten in welke fase van een proces je intervenieert. Een enkele keer is het verstandig meteen de leiding te nemen, maar vaak worden moeilijkhe den opgelost door mensen om je heen de tijd en gelegenheid te geven hun posities in te nemen. Laat mensen zelf ervaring op doen, laat ze de kans krijgen van hun eigen fouten te leren, grijp niet te gauw in. De losse teugel, dat geeft minder conflicten. Dat zijn dingen die je niet uit een boek kunt leren." „In Zuid-Holland kwam ik bin nen in een bestuurlijke organi satie waar een paar mensen fou ten hadden gemaakt, met als gevolg dat haast niemand meer echt trots kon zijn op het feit dat hij of zij daar werkte. Er heerste een diepe vertrouwenscrisis. Ik heb daar de eerste tijd vooral geluisterd om er achter te ko men waar de pijn zat. Je moet geen bedreiging vormen. Wel beschikbaar zijn en onafhanke lijk blijven. Je niet een konink rijkje of een hokje laten binnen trekken. Ik denk dat ik in de loop van de tijd wel geleerd heb genoeg feeling te krijgen voor verhoudingen. Wat ook van be lang is: eerlijk zijn en niet zelf de mooie beoordeling willen geven en het slechte nieuws door een andere laten overbrengen." Meer dan zakelijk Goed persoonlijke verhoudin gen, daar hecht David Luteijn aan. „Je moet niet alleen verga deren, maar ruimte houden voor een sociaal gesprek. Je hoeft niet alles van elkaar te weten maar je contacten moeten wel meer dan alleen zakelijk zijn. Het is mij in de politiek opgeval len dat mensen daar bijna asoci aal met elkaar omgaan. De aan dacht voor de persoon is er vrij wel nihilIn mijn partijde WD kwamen we eenmaal per jaar als Senaatsfractie met de partners een dag bij elkaar. En er is jaar lijks een bijeenkomst met oud- kamerleden en de zittenden. Het is heel goed elkaar 's morgens aan het ontbijt tegen te komen nadat je 's avonds sa men bent doorgezakt. Dat werkt goed." Luteijn treedt bij Delta in vaste dienst aan het begin van een pe riode die grote turbulentie te zien zal geven in de energiewe reld. De markt wordt compleet vrij en de posities op het schaak bord zullen in hoog tempo ver anderen. Hij overziet het veld met kalme blik. Het is niet te verwachten dat hij podia zal be klimmen om zijn zienswijzen wereldkundig te maken. „Je ziet in de politiek en in het bedrijfs leven nogal eens mensen bezig die vooral vertellen hoe de we reld in elkaar moet zitten, maar die niet luisteren naar wat de sa menleving daarvan vindt. Ze kijken niet naar de boodschap maar komen de boodschap brengen. Ik ben niet zo iemand die op show uit is en en plein pu- blique de mooie vruchten wil plukken. Als een manager zijn werk goed wil doen, moet hij zijn medewerkers in hun waar de laten. Hij moet ze niet afval len maar om te beginnen altijd het voordeel van de twijfel ge ven. Dat is vertrouwen. En hij moet kunnen luisteren; niet te snel een mening geven. Een luis teraar treedt niet teveel op de voorgrond, dat is waar." A.J. Snel Niet eens zo lang geleden stond in elke zichzelf respecterende kroeg een flip perkast. Nu geldt zo'n machine als curiosi teit. Een gokautomaat levert veel meer op. Toch wordt er nog geflipperd. Tijdens de verkiezingscampagne kreeg het gilde van aeflipperkastliefhebbers zelfs versterking van liberale zijde. Gerrit Zalm openbaarde 2']n passie voor het spel. De flipperkast is eigenlijk al sinds de jaren dertig verwikkeld in een overlevingsstrijd. Maar tot voor kort wist de pinball-machine, wet haar verleidelijke geluids- en lichtef fecten, de spelers telkens opnieuw kwartjes int de zak te kloppen. De doodsstrijd is nu serieuzer dan ooit. Niet de speler moet nu verleid worden, maar de horeca- en speel- nalondernemer. Zij kunnen de verlokkin- gen van de aloude flipperkast gemakkelijk I weerstaan. Voor hen geldt slechts de op- I 0rengst per vierkante meter. In die strijd I zijn de lichtjes en geluidjes van de flipper- I a"tomaat bijna middeleeuwse wapens. j' ls ie eefr heel populaire flipperkast hebt, evert die een paar tientjes per dag op", legt I 0^jr*anaat Hans Balk uit Arnhem uit. P de ruimte die een flipperkast inneemt passen een paar gokkasten, die soms enkele duizenden euro's per dag opleveren. Boven dien zijn ze veel minder gevoelig voor sto ringen." Het flipperen in Nederland is inmiddels een hobby geworden voor een handjevol fana ten. Die hebben thuis één, maar vaak veel meer kasten staan, die zij zelf opknappen, repareren en onderhouden. WD-leider Gerrit Zalm laat zich tijdens de verkie zingscampagne bijvoorbeeld regelmatig fo tograferen en filmen achter zijn privé-kast. Hij is, net als de meeste andere thuisspelers, lid van de Nederlandse Flippervereniging. Op haar site (www.nfvpinball.nl) houdt de vereniging nauwgezet bij, waar in Neder land nog kasten in openbare gelegenheden staan opgesteld: '320 locaties, 461 flipper kasten' is de laatste, verontrustende tussen stand. Crises in flipperland zijn niets nieuws. Zor geloos waren eigenlijk alleen de eerste de cennia. De allereerste pinballkasten stam men uit het negentiende-eeuwse Amerika maar hadden een hoog 'Oud-Hollandsch' gehalte. De eerste exemplaren waren in fei te schuin staande biljarttafels waar de bal met een keu omhoog werd gestoten. Later werden dat houten tafels waarop de bal tus sen spijkertjes door omlaag rolde, na om hoog te zijn gestoten door een afschietme- chanisme De naam 'pinball' verwijst naar die spijkers. De eerste problemen dienden zich aan in de jaren dertig. Toen kwamen de eerste kasten die een beloning gaven, in de vorm van een vrij spel, een extra bal en zelfs geld. In de VS waren de gokregels erg streng, zodat de wet gevers de pinballmachine als een kansspel automaat zagen. Pinball dreigde verboden te worden. Die eerste aanval op het voortbe staan werd gepareerd met de uitvinding van de flippers in 1947. De speler had immers controle over de bal en er was dus geen spra ke van een kansspel. Die 'flipperkasten' werden ook, net als zoveel Amerikaanse producten, na de Tweede Wereldoorlog in West-Europa geïntroduceerd. Chip De mechanische flipperkasten, met hun be kende ratel- en belgeluiden, veroverden langzamerhand de Nederlandse kroegen. Met de ontdekking van de chip verschenen in de jaren zeventig de eerste elektronische kasten op de markt. Een nieuwe, mooie toe komst leek zich aan te dienen. In werkelijk heid moest de flipperkast echter een pittig gevecht aangaan met andere elektronische spellen. Begin jaren tachtig was het flippe ren zelfs op sterven na dood toen de Ameri kaanse fabrikanten enkele belangrijke vernieuwingen doorvoerden. Zo werden meerdere verdiepingen in een kast ge bouwd, om het spel weer boeiender te ma ken. Er verschenen fraai uitgevoerde themakas- ten, vaak geïnspireerd op populaire films zoals The Addams Family, Star Trek en Dir ty Harry. De modernisering wierp slechts tijdelijk zijn vruchten af. De nieuwste tech niek op flippergebied werd in 2000 geïntro duceerd door de laatst overgebleven fabri kant Bally/Williams. Met Pinball 2000 hadden de kasten een computermonitor, die videobeelden op de ruit boven het speelveld projecteerde. Hierdoor flipperde de speler in een virtuele wereld. Het dure concept werd de ondergang van het Amerikaanse Bally/Williams. Nadat er een klein jaar geen flipperkasten meer wer den gemaakt, startte 'durfondernemer' Ga ry Stern een nieuwe fabriek op in Melrose Park, Illinois, gebaseerd op het minder dure systeem uit de jaren negentig. Flipperfan Balk: „Sterns Rollercoaster Ty coon is de eerste kast sinds tijden die weer geld oplevert voor de exploitant. Dat is gun Tijdens de verkiezingen kregen de flipperkastliefhebbers versterking van liberale zijde; WD-voorman Zalm mag graag een potje flipperen. foto Phil Nijhuis/GPD stig voor het flipperen. Speelexploitanten doen immers niet aan liefdadigheid." Balk en zijn vrienden van de flippervereni ging hebben daarom lichte hoop dat de pin ball weer iets vaker zal opduiken in Neder landse kroegen. „Het spel met de stalen bal, de fysieke interactie voor de kast, de specia le effecten: dat is toch door geen enkel com puterspel te evenaren." Geert Willems

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2003 | | pagina 25