Ruimterobot moet poten krijgen Voeding van alledag moeilijk te bestuderen m PZC Bètastudies in ons land op één locatie Wielen vormen vaak een handicap bij interplanetair onderzoek Foute eiwitten toch goed Beenmergcel wordt hersencel Verbinding tussen vulkanen postzegels 4503 i 'V •KALAALUT NUNAAT GR0NLANI> dinsdag 4 februari 2003 'Mars-Rover', aan boord van de Pathfinder. Spelen met robots zoals hier met wieltjes. door Ben Apeldoorn PASADENA - Amerikaanse ruimte vaartspecialisten en planeetweten schappers hebben hun voorkeur uitge sproken voor interplanetair onderzoek met behulp van spinachtige robots, inplaats van robots met wielen. Het de vies lijkt: lieven poten dan wielen. Po ten hebben zo bun voordelen boven wielen. In de herfst van 1997 stal de onder- zoekssonde Pathfinder met het bijna snoezige autootje Sojourner, voor het oog van honderden miljoenen over de gehele wereld de show. Na een groot aantal malen op het rode oppervlak van de planeet Mars te hebben rondgestui- tert (een veel goedkoper, bovendien minder riskant alternatief voor een zachte landing dan een remraket), liet men de luchtkussens leeglopen. Een speciaal armpje trok de omhulsels er van af, en een compleet weer- en obser vatiestation werd zichtbaar. Bovenop het platformpje daarvan stond de Sojourner, niet groter dan een modale schoenendoos, die via een afrit- je stapje voor stapje richting het Mars oppervlak daalde. Daar kroop het en kele weken tussen stenen en steentjes rond, beelden en meetresultaten naai de aarde seinend, alvorens definitief, met een van zijn zes wieltjes omhoog gekneld tegen een steen, tot stilstand te komen. „Tja, wielen", zegt dr. Neville Marzwell, hoofd van de sectie Advan ced Concepts and Technology Innova tions (ACTI) van het Jet Propulsion La boratory (JPL) in het Amerikaanse Pasadena, niet zonder enig sarcasme. „Met poten had de Sojourner mis schien nog wel weken langer onder zoek kunnen doen. Wielen voldoen goed in bekende terreinen, maar on derzoek met mobiele robots in totaal onbekende gebieden kan het beste met robots op poten worden gedaan. Als een robot met wielen door een steen omkiepert, kun je het vergeten; met be stuurbare poten kan hij zichzelf weer rechtop zetten, zoals een spin doet." De onder leiding van Marzwell ge maakte prototypes worden dan ook spider-bots genoemd. De nieuwste ty pes zijn zo groot als flinke krekels en dat is zo klein, dat je je afvraagt wat ze eigenlijk kunnen. „De microtechnolo gie heeft vooral de laatste vijf jaar zo'n geweldige vlucht genomen, dat je, om een voorbeeld te noemen, nu een com plete beeldchip op een vingernagel kwijt kunt", legt Marzwell uit. „Dat betekent een mini-camera met de be nodigde hard- en software om de beel den niet alleen op te slaan, maar ook te verzenden. Straks kunnen we op het zelfde oppervlak ook beeldbewer kingstechnologie en dat voor patroon herkenning integreren." Sensoren Ook zonder beeldherkenning kunnen de spider-bots van JPL's ACTI-sectie nu al betrekkelijk probleemloos ma noeuvreren tussen allerlei obstakels door. Daarvoor zijn ze uitgerust met antennevormige sensoren. Zodra een sensor een obstakel voelt, verandert de spider-bot van koers. De huidige prototypes zijn uitgerust met zes poten die op een uitgekiende wijze worden gebruikt bij het zich verplaat sen: er zijn steeds drie poten aan de grond, terwijl de andere drie door de software naar een nieuwe positie wor den geleid. „Driepootverplaatsing noemen we dat", aldus Marzwell. „In de toekomst willen we deze technologie ook gaan toepassen op robots met veel meer po ten, die dus zeer ruw terrein gaan ver kennen. We denken zelfs aan spider- bots met wel 50 poten, want kijk eens hoe doelmatig een duizendpoot zich kan verplaatsen in zeer ruw terrein." Niet alleen de verplaatsingstechnolo gie heeft de aandacht van de onderzoe kers, ook de zelfredzaamheid van de robots wil men verregaand automati seren. Met andere woorden: gaat er wat stuk, hoe kan een spiderbot dat zelf de tecteren en herstellen? Sterker nog: kan een andere, daarin gespecialiseer de spiderbot dat niet herstellen? „We hebben al succesvolle experimenten gedaan met twee spider-bots, waarbij van de een zogenaamd een radio-on derdeel stuk ging. Het alarmsignaal bereikte de tweede, noem hem de repa rateur, die zich feilloos naar de onge lukkige begaf, en keurig het radio-on derdeel verving. Marzwell en zijn team gaan er dan ook foto's G PD van uit dat de toekomstige spider-bots niet in hun eentje er op uit zullen trek ken, maar misschien wel met z'n tienen of zelfs vijftigen tegelijk. Dat is met hun grootte geen enkele probleem. „We kunnen alle gegevens van ieder indivi du aan elkaar doorgeven, en/of gere geld naar een centraal punt." Zo'n 'be manning' kan dan ook deels bestaan uit gespecialiseerde 'reparatie-bots' die mankementen bij hun mede-lotgeno ten kunnen herstellen. Succes verze kerd: gaat er wat stuk, zelfs onherstel baar kapot, niets aan de hand. Het gro te voordeel is verder dat een veel groter oppervlak van een vreemde wereld kan worden onderzocht. De spider-bottechnologie kan ook op aarde veel vruchten afwerpen, bijvoor beeld bij het onderzoeken van gevaar lijke voorwerpen, het zoeken naar mensen onder puin na een natuurramp of bij het periodiek nemen van grond monsters in een groot gebied. Marzwell: „Zolang ze geregeld in het zonnetje worden gezet om hun stroom voorziening op peil te houden, kunnen ze desnoods jarenlang doen waarvoor ze werden gemaakt." UTRECHT - Foute verbindingen in een eiwitmolecuul ben ten niet altijd op toeval. Ze kunnen het gevolg zijn vans normale vouwingsproces. Wetenschappers van de facul; scheikunde van de Universiteit Utrecht stellen dat in hetj tenschappelijke tijdschrift Science. De ontdekking van dr.ir. Annemieke Jansens enprof.dr.lnj Braakman levert aanknopingspunten op in de behandel van patiënten met een erfelijk verhoogd cholesterolgeha] Elk eiwitmolecuul moet de juiste driedimensionale strucfo krijgen om te functioneren. Dit wordt eiwitvouwing noemd. De Utrechtse onderzoekers brachten het vouwen in kaarts het eiwit dat 'slecht cholesterol' (LDL) opneemt uit het bic] Bij sommige mensen zitten er mutaties in het eiwit, waanl] het niet goed functioneert en het LDL-gehalte te hoog \vo- zoals bij mensen met een erfelijk verhoogd cholesterolgeb te. Wereldwijd zijn zeshonderd verschillende mutaties',] het foute eiwit waargenomen. Daardoor is het moeilijk doj treffende medicijnen te ontwikkelen. ANP LONDEN - Onrijpe cellen uit beenmerg zijn in staat dehc nen te bereiken en zich daar te ontwikkelen tot functione.,, de hersencellen. Onderzoekers van het Amerikaanse Nat] nale Instituut voor Neurologische Ziekten en Beroerten hc ben dat ontdekt. Zij geloven dat hun bevindingen uiteinde; kunnen leiden tot nieuwe behandelingen voor hersenbesel digingen en hersenziekten, aldus de BBC. De wetenschappers onder leiding van dr. Eva Mezey one] zochten de hersenen van overleden vrouwen die transplan ties hadden gekregen van het beenmerg van mannen. In] hersenen zochten zij naar cellen die het Y-chromosoombevv ten, dat alleen in mannelijke cellen voorkomt. Als dergelij cellen in de hersenen van de wouwen zouden voorkom: moesten die wel van de mannelijke donor afkomstig zijn.] redeneerden de onderzoekers. In alle onderzochte hersenpreparaten troffen de onder?] kers veel cellen met het Y-chromosoom aan. Die cellen zd in een soort klonteringen bijeen. De onderzoekers concliq ren daaruit dat de cellen zich zijn blijven delen nadat zij?] in de hersenen tot hersencellen hebben ontwikkeld. Onderzoeksleider Mezey zei tegen de BBC dat als er eena nier wordt gevonden om beenmergcellen in het gebied] brengen waar neurologische schade is aangericht, de mo; lijkheid ontstaat om de schade door neurologische ziekte beroertes en dergelijke te herstellen.De onderzoekster be: drukte dat uitvoerig moet worden gekeken naar de risie van schadeherstel met stamcellen. ANP HONOLULU - Geologen denken dat een uitbarsting vam vulkaan Kilauea in Hawaii, in meiis veroorzaakt doorac viteit onder de Hawaiiaanse vulkaan Mauna Loa. Het vermoeden dat de twee vulkanen diep onder het aarda! pervlak met elkaar zijn verbonden bestaat al langer, maai;! bevindingen van wetenschappers van het observatoriuma de Amerikaanse Geologische dienst in Kilauea wijzen opgj ander verband. Hun observatie ondersteunen het idee dat] vulkanen op geringe diepte een magmareservoir delen. Voordat zich in mei een lava-uitbarsting voordeed op de ui telijke helling van de Kilauea, constateerden de onderzoek»! dat de Mauna Loa, de grootste vulkaan van de wereld,i zwol. Nader onderzoek wees uit dat de kans dat het om toer! ging minder dan 10 procent bedroeg. Als er inderdaad a' verband bestaat is dit het eerste geofysische bewijs daarvo: aldus de schrijvers van het artikel in Nature. AP door Margriet van Lent NIJMEGEN - De bèta-stu dies aan de Nederlandse uni versiteiten gaan op de schop. Het gaat hierbij vooral om natuur-, wis- en scheikunde. In de nabije toekomst kan elk specialisme van deze oplei dingen nog maar op één plek in Nederland gevolgd wor den. „Wellicht kunnen er twee opleidingen bestaan voor een specialisme dat erg populair is bij studenten, mits de vraag uit de maat schappij om zulke afgestu deerden groot is", zegt prof. dr. Taede Sminia, rector magnificus van de Vrije Uni versiteit in Amsterdam en voorzitter van de verande ringscommissie. Al een tiental jaren kampen de b-studies met een terug loop van het aantal studen ten. De universiteiten hopen door de veranderingen de op leidingen weer aantrekkelijk te maken. Deze veranderin gen staan in het bachelor- masterconvenant dat de commissie Sminia heeft op gesteld. Sminia zegt dat de universiteiten taken verde len om de kwaliteit van de b- studies op peil te houden. „Het niveau van de bèta-stu dies staat onder druk, door dat er steeds minder studen ten zijn en de universiteiten dus minder geld voor die op leidingen krijgen." Die bete re kwaliteit moet dan weer meer studenten trekken. Cluster Eén van die veranderingen is dat de basisopleidingen bre der worden. Universiteiten voegen het basisgedeelte van aanverwante b-opleidingen samen Er ontstaat bijvoor beeld een cluster van natuur- en scheikunde dat één basis opleiding krijgt. Na die basisopleiding volgen studenten een masteroplei- ding. Ze kiezen dan pas echt voor natuur- of scheikunde. Binnen die brede master kie zen ze een differentiatie: op een klein onderdeel van de studie wordt dieper inge gaan. Elke universiteit biedt een brede master aan die voor elke student met een af geronde bachelor toeganke lijk is. Naast deze brede masters ko men er ook specialistische masters. Zo'n specialistische opleiding gaat direct diep in op een klein onderdeel van bijvoorbeeld natuurkunde. De specialistische masters worden verdeeld over de uni versiteiten. Elke universiteit biedt alleen nog de specialis tische master aan waar ze goed in is. Dit betekent dus dat studenten die een specia listische master willen vol gen waarschijnlijk na hun bachelor naar een andere univei'siteit moeten, omdat elk specialisme nog maar door één universiteit gege ven wordt. Dit laatste is zo goed als zeker. „Maar ik houd nog wel een slag om de arm", zegt Sminia. Dat heeft als consequenties dat universi teiten bij teveel aanmeldin gen de beste studenten selec teren. Strijd Volgens Sminia ontstaat er geen strijd tussen universi teiten over specialisaties. „De specialisatie komt voort uit het onderzoeksgebied van elke b-faculteit. En elke universiteit heeft zijn eigen onderzoeksgebied. Sminia is niet bang dat de bè ta-studies door de verande ringen nog minder aantrek kelijk worden. „Er blijft op elke universiteit een brede master bestaan. Ik denk bo vendien dat er maar zo'n 20 procent voor een gespeciali seerde master kiest. De mees ten kunnen dus hun hele stu die aan dezelfde universiteit volgen." Een voordeel van de veran deringen vindt de rector magnificus dat er een helder overzicht komt welke speci alisaties waar in Nederland te volgen zijn. Reizen Hij ziet ook mogelijkheden voor universiteiten om een specialisatie samen te doen. Dat houdt in dat docenten en misschien studenten moeten pendelen tussen universitei ten. „Maar we moeten zoveel mogelijk tegemoet komen aan studenten. Als reizen no dig is, dan geldt dat vooral voor docenten." De verande ringen voor de bachelor zijn al ingegaan. De veranderin gen in de masters moeten in september 2003 ingaan. door Peter de VVAGENINGEN - Het lijkt zo gemakkelijk: de studie van onze voeding. Toch vindt de zojuist aangetreden hoogleraar Pieter van 't Veer dat er nogal wat ha ken en ogen aanzitten. Je kunt een mens nu eenmaal niet be handelen als een reageerbuis. „Voeding is van alledag en juist daardoor zo moeilijk om te be studeren. Bij voedingsonder zoek kun je niet makkelijk fac toren uitschakelen, zoals in het laboratorium. De mens is geen reageerbuis. Daarom moet je voorzichtig zijn met harde con clusies", zegt Pieter van 't Veer, pas benoemd hoogleraar voe ding en epidemiologie aan de Universiteit Wageningen. De epidemioloog volgt mensen in de tijd en probeert verbanden te leggen tussen voeding, ge zondheid en ziekte. De consu ment werd in het verleden in de pers nogal eens geconfronteerd met tegenstrijdige uitspraken. Maar de onderzoekers komen tegenwoordig met betrouw baarder resultaten naar buiten dan pakweg tien jaar terug, al dus de professor. „De onderzoeksmethodes zijn steeds meer waterdicht", zegt van 't Veer. „Zo worden nieuwe resultaten zorgvuldig veigele- ken met reeds bestaande kennis. Hierdoor komen afwijkende be vindingen in de juiste context te staan en dat voorkomt veel ver warring." Epidemiologie kan het verband tussen voeding en gezondheid in maat en getal uit drukken, maar is meer dan sta tistiek. Het heeft ook een medi sche en biologische basis. Zo waren eind jaren tachtig de anti-oxidanten het toverwoord. Anti-oxidanten kunnen ge vaarlijkeverbindingen, die vrij komen bij normale processen in het lichaam en bijdragen aan veroudering, wegvangen in het lichaam. Het enthousiasme over deze heilzame stoffen, zoals vitamine E en flavonoiden, kwam voort uit de resulataten van dierexpe rimenten en bij celsystemen. In middels zijn vele anti-oxidan ten tegen het licht gehouden en ook bij mensen onderzocht op hun werkzaamheid. „Dat viel erg tegen. De werking is lang niet zo veelbelovend als het Hoogleraar Pieter van 't Veer: kanker bestrijden door verstandig eten leek. Erger nog, sommige des kundigen waarschuwen zelfs voor een te hoge inname van bij voorbeeld de anti-oxidant bèta- caroteen." Eetpatronen Preventie van ziekte gaat niet zozeer om individuele voe dingsstoffen, maar veel meer om eetpatronen. Dat zie je ook aan vervanging van de Schijf van vijf door de Maaltijdschijf. „De voorlichting van vroeger was vooral gericht op het voorko men van tekorten aan vitami nen en mineralen. Zulke speci fieke tekorten komen nu bijna alleen nog voor bij risicogroe pen zoals ouderen en zieken. Voor de meeste mensen gaat het echter om het bevorderen van gezonde voedingspatronen, niet om het opheffen van specifieke tekorten." Maar de slogan 'eet gevarieerd en matig' blijft voor de meeste mensen wat vaag. Daarom zal de voorlichting toch wat con creter moeten worden, vindt Van 't Veer. „Niet dat er voedsel zal worden aangeprezen, maar we kunnen er wel op wijzen dat in een bepaald voedingsmiddel veel vet zit zonder te zeggen dat men het niet moet eten. Dit draagt bij aan de bewustwor ding, de keuze blijft aan de con sument." Een van de dingen die recht overeind blijft is dat con sumptie van groente en fruit be schermend werkt. „Als ieder zich houdt aan de aanbevolen hoeveelheid van twee ons groente en twee stuks fruit per dag, dan scheelt dat per jaar vijf tot tien procent minder kanker gevallen in ons land." Klassiek epidemiologisch on derzoek gaat uit van ziektege vallen. De patiënten worden gevraagd naar hun voedingsge drag van de afgelopen jaren. „Maar de herinnering gaat niet verder terug dan een of twee jaar. Bovendien gaat men na de diagnose wellicht anders eten en ontstaat een vertekend beeld. Daarom is het aantrekkelijker om uit te gaan van gezonde mensen en die lange tijd te vol gen. Dan kun je beter zien wat het effect is van een bepaald voedingspatroon op de gezond heid." Maar niet ieder reageert het zelfde op bepaalde voedingspa tronen. Dat is voor een deel ge netisch bepaald. Van 't Veer noemt het voorbeeld van afla- toxine in pinda's die leverkan ker kan veroorzaken. „Deze be- waarschimmels zijn vooral in Afrika een probleem, omdat de pinda's niet goed kunnen wor den opgeslagen. Opvallend is dat sommige mensen niet in staat zijn om die kankerverwek kende stoffen af te breken en ziek worden. Bij daarvoor ge voelige mensen bepaalt de erfe lijke aanleg dus of men ziek wordt of niet." Om de vinger te leggen op de genetische factor in de relatie voeding en kanker is het erg in teressant om verschillende ge neraties binnen een familie te volgen. Hierdoor kan de geneti sche invloed worden onder scheiden van de voedingsfactor Het menu van opa zal niet recht streeks effect hebben op de ge zondheid van zijn kleinkinde ren, denkt Van 't Veer. Maar wat ouderen wel doorge ven aan hun kinderen is een be paald voedings- en gezond heidsgedrag. Cultuur De cultuur waarin je opgroeit is bepalend. Zo zijn vrouwen uit lagere klassen vaak dikker, ro ken meer en leven korter dan vrouwen uit een hogere sociale klasse. „Dat zou ik niet willen ophangen aan doorgeven van erfelijke aanleg. Het gaat altijd om een combinatie van erfelijke aanleg en leefwijze, waarvan voeding één belangrijk facet is, dat je overigens zelf in de hand kunt houden." *V y V' i PRltfARiTSI Gl&DEUO II) AI enkele jaren klagen veel fi latelisten erover dat Neder land veel te veel zegels uitgeeft en dat men als gevolg daarvan, om compleet te blijven, te veel geld kwijt is. Mogelijk is daar om de nieuwe aanpak van Fa- roer, zoals in de vorige rubriek besproken, ook voor Nederland een optie om het beleid over een geheel andere boeg te gooien. Faroer wil meer zegels uitgeven voor hetzelfde geld. Nederland zou het bijvoorbeeld bij hetzelf de aantal zegels kunnen laten, maar dan voor eenderde van de prijs. Neem nou het velletje dat TPG Post op 1 februari uitgeeft om de Watersnoodramp van 1 februari 1953 te herdenken. Dat wordt een velletje met tien verschil lende zegels van €0,39. Als dat nu eens een velletje met 10 x €0,13-zegels zou zijn. De her denkingvan de ramp en het the ma 'Nederland en het water door de jaren heen' zou niet aan kracht hebben ingeboet. De beelden hadden ook dezelfde kunnen blijven. Maar de verza melaar zou €1,30 in plaats van €3,90 kwijt zijn geweest. Als we zo het hele programma y van het eerste halfjaar (wat erin het tweede half jaar wordt uit gegeven is nog niet eens bekend) doorspitten krijgen we het vol gende beeld: 2 januari, Van Gogh, 10 x €0,13 in plaats van 10 x €0,39; 1 februari, Neder land en het water, 10 x €0,13 i.p.v. 10 x €0,39; 4 maart, Joh. Enschedé, 10 x €0,13 i.p.v. 10 x €0,39; 8 april, de Zomerzegels laten we even buiten beschou wing; 6 mei, Het Nederlandse Wad, 4 x €0,13 i.p.v. 4 x €0,39 (de vier priorityzegels van elk €0,59 die ook aan het Wad zul len worden gewijd laten we ver vallen, omdat er in voorkomen de gevallen wel van een perma nente zegel van €0,59 gebruikt kan worden gemaakt); 3 juni, DouweEgberts, 10 x€0,13 i.p.v. 10 x€0,39; 24 juni, Land-lucht- -water, 10 x €0,13 i.p.v. 10r! 0,39. De verzamelaar is met nieuwe aanpak in de eerste! van 2003 €7,02 kwijt in pk van €23,42 en dan laten we: de fdc's, de mapjes, de t£ mamapjes, enz. buiten bescl wing, want die worden dan* een stuk goedkoper. Hetzel: aantal zegels dus voor eender van de prijs. TPG Post zal deze redener wel irreëel en voor haar economische redenen onaz- vaardbaar vinden. Maarvoorle (ook jeugdige) filatelist wed het verzamelen (vooral in b J huidige neergaande eco> misch getij) weer een stukji- zieriger. En zouden er dan «a - kelijk minder zegels woró' geplakt? Waarschijnlijk ra! Bovendien is het leuk om,z«< TPG Post zelf altijd zegt U worden ten slotte niet voorga decemberzegels uitgegevö- fleurig gefrankeerde briever s ontvangen en daarbij sluit:i nog eens aan bij de slog; 'Schrijven zegt meer'. Skandinavië (kort): Groente, uitbreiding permanente srt koningin Margrethe II, 0,50;; Int. Raad Zeeonderzoek (ISS. gem. uitgifte met Denemarri en Faroer, 7,00 kr. (haai)rr 19,00 kr. (schip en vissen);keft 4,50 en 4,75 kr, ook in boekja (zelfklevend). Noorwegen, k®| (versiering), 2 x 5,50 kr.-zep- in boekjes, driezijdig gesneM (4 x 2); 200ste geboortedag«| de schrijver, volkenkundige kerkliederendichter Maf Bostrup Landstad (1802—l8'5,j 5,00 kr., wapen en paard, Jj kr., portret en vitrinekast, land, vogels (deel XI), 50/" tureluur (Tringa Totanus), kr., rosse franjepoot (Phó..- pus fulicarius); kerst, 45,0öi.( kerstboom en pakket en 6® kr., pakketjes. Heroft -GROM AND

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2003 | | pagina 8