Ruimterobot moet poten krijgen
Voeding van alledag
moeilijk te bestuderen
m
PZC
Bètastudies in ons
land op één locatie
Wielen vormen vaak een handicap bij interplanetair onderzoek
Foute eiwitten toch goed
Beenmergcel wordt hersencel
Verbinding tussen vulkanen
postzegels
4503
i 'V
•KALAALUT NUNAAT GR0NLANI>
dinsdag 4 februari 2003
'Mars-Rover', aan boord van de Pathfinder.
Spelen met robots zoals hier met wieltjes.
door Ben Apeldoorn
PASADENA - Amerikaanse ruimte
vaartspecialisten en planeetweten
schappers hebben hun voorkeur uitge
sproken voor interplanetair onderzoek
met behulp van spinachtige robots,
inplaats van robots met wielen. Het de
vies lijkt: lieven poten dan wielen. Po
ten hebben zo bun voordelen boven
wielen.
In de herfst van 1997 stal de onder-
zoekssonde Pathfinder met het bijna
snoezige autootje Sojourner, voor het
oog van honderden miljoenen over de
gehele wereld de show. Na een groot
aantal malen op het rode oppervlak van
de planeet Mars te hebben rondgestui-
tert (een veel goedkoper, bovendien
minder riskant alternatief voor een
zachte landing dan een remraket), liet
men de luchtkussens leeglopen. Een
speciaal armpje trok de omhulsels er
van af, en een compleet weer- en obser
vatiestation werd zichtbaar.
Bovenop het platformpje daarvan
stond de Sojourner, niet groter dan een
modale schoenendoos, die via een afrit-
je stapje voor stapje richting het Mars
oppervlak daalde. Daar kroop het en
kele weken tussen stenen en steentjes
rond, beelden en meetresultaten naai
de aarde seinend, alvorens definitief,
met een van zijn zes wieltjes omhoog
gekneld tegen een steen, tot stilstand te
komen.
„Tja, wielen", zegt dr. Neville
Marzwell, hoofd van de sectie Advan
ced Concepts and Technology Innova
tions (ACTI) van het Jet Propulsion La
boratory (JPL) in het Amerikaanse
Pasadena, niet zonder enig sarcasme.
„Met poten had de Sojourner mis
schien nog wel weken langer onder
zoek kunnen doen. Wielen voldoen
goed in bekende terreinen, maar on
derzoek met mobiele robots in totaal
onbekende gebieden kan het beste met
robots op poten worden gedaan. Als
een robot met wielen door een steen
omkiepert, kun je het vergeten; met be
stuurbare poten kan hij zichzelf weer
rechtop zetten, zoals een spin doet."
De onder leiding van Marzwell ge
maakte prototypes worden dan ook
spider-bots genoemd. De nieuwste ty
pes zijn zo groot als flinke krekels en
dat is zo klein, dat je je afvraagt wat ze
eigenlijk kunnen. „De microtechnolo
gie heeft vooral de laatste vijf jaar zo'n
geweldige vlucht genomen, dat je, om
een voorbeeld te noemen, nu een com
plete beeldchip op een vingernagel
kwijt kunt", legt Marzwell uit. „Dat
betekent een mini-camera met de be
nodigde hard- en software om de beel
den niet alleen op te slaan, maar ook te
verzenden. Straks kunnen we op het
zelfde oppervlak ook beeldbewer
kingstechnologie en dat voor patroon
herkenning integreren."
Sensoren
Ook zonder beeldherkenning kunnen
de spider-bots van JPL's ACTI-sectie
nu al betrekkelijk probleemloos ma
noeuvreren tussen allerlei obstakels
door. Daarvoor zijn ze uitgerust met
antennevormige sensoren.
Zodra een sensor een obstakel voelt,
verandert de spider-bot van koers. De
huidige prototypes zijn uitgerust met
zes poten die op een uitgekiende wijze
worden gebruikt bij het zich verplaat
sen: er zijn steeds drie poten aan de
grond, terwijl de andere drie door de
software naar een nieuwe positie wor
den geleid.
„Driepootverplaatsing noemen we
dat", aldus Marzwell. „In de toekomst
willen we deze technologie ook gaan
toepassen op robots met veel meer po
ten, die dus zeer ruw terrein gaan ver
kennen. We denken zelfs aan spider-
bots met wel 50 poten, want kijk eens
hoe doelmatig een duizendpoot zich
kan verplaatsen in zeer ruw terrein."
Niet alleen de verplaatsingstechnolo
gie heeft de aandacht van de onderzoe
kers, ook de zelfredzaamheid van de
robots wil men verregaand automati
seren. Met andere woorden: gaat er wat
stuk, hoe kan een spiderbot dat zelf de
tecteren en herstellen? Sterker nog:
kan een andere, daarin gespecialiseer
de spiderbot dat niet herstellen? „We
hebben al succesvolle experimenten
gedaan met twee spider-bots, waarbij
van de een zogenaamd een radio-on
derdeel stuk ging. Het alarmsignaal
bereikte de tweede, noem hem de repa
rateur, die zich feilloos naar de onge
lukkige begaf, en keurig het radio-on
derdeel verving.
Marzwell en zijn team gaan er dan ook
foto's G PD
van uit dat de toekomstige spider-bots
niet in hun eentje er op uit zullen trek
ken, maar misschien wel met z'n tienen
of zelfs vijftigen tegelijk. Dat is met
hun grootte geen enkele probleem. „We
kunnen alle gegevens van ieder indivi
du aan elkaar doorgeven, en/of gere
geld naar een centraal punt." Zo'n 'be
manning' kan dan ook deels bestaan uit
gespecialiseerde 'reparatie-bots' die
mankementen bij hun mede-lotgeno
ten kunnen herstellen. Succes verze
kerd: gaat er wat stuk, zelfs onherstel
baar kapot, niets aan de hand. Het gro
te voordeel is verder dat een veel groter
oppervlak van een vreemde wereld kan
worden onderzocht.
De spider-bottechnologie kan ook op
aarde veel vruchten afwerpen, bijvoor
beeld bij het onderzoeken van gevaar
lijke voorwerpen, het zoeken naar
mensen onder puin na een natuurramp
of bij het periodiek nemen van grond
monsters in een groot gebied.
Marzwell: „Zolang ze geregeld in het
zonnetje worden gezet om hun stroom
voorziening op peil te houden, kunnen
ze desnoods jarenlang doen waarvoor
ze werden gemaakt."
UTRECHT - Foute verbindingen in een eiwitmolecuul ben
ten niet altijd op toeval. Ze kunnen het gevolg zijn vans
normale vouwingsproces. Wetenschappers van de facul;
scheikunde van de Universiteit Utrecht stellen dat in hetj
tenschappelijke tijdschrift Science.
De ontdekking van dr.ir. Annemieke Jansens enprof.dr.lnj
Braakman levert aanknopingspunten op in de behandel
van patiënten met een erfelijk verhoogd cholesterolgeha]
Elk eiwitmolecuul moet de juiste driedimensionale strucfo
krijgen om te functioneren. Dit wordt eiwitvouwing
noemd.
De Utrechtse onderzoekers brachten het vouwen in kaarts
het eiwit dat 'slecht cholesterol' (LDL) opneemt uit het bic]
Bij sommige mensen zitten er mutaties in het eiwit, waanl]
het niet goed functioneert en het LDL-gehalte te hoog \vo-
zoals bij mensen met een erfelijk verhoogd cholesterolgeb
te. Wereldwijd zijn zeshonderd verschillende mutaties',]
het foute eiwit waargenomen. Daardoor is het moeilijk doj
treffende medicijnen te ontwikkelen. ANP
LONDEN - Onrijpe cellen uit beenmerg zijn in staat dehc
nen te bereiken en zich daar te ontwikkelen tot functione.,,
de hersencellen. Onderzoekers van het Amerikaanse Nat]
nale Instituut voor Neurologische Ziekten en Beroerten hc
ben dat ontdekt. Zij geloven dat hun bevindingen uiteinde;
kunnen leiden tot nieuwe behandelingen voor hersenbesel
digingen en hersenziekten, aldus de BBC.
De wetenschappers onder leiding van dr. Eva Mezey one]
zochten de hersenen van overleden vrouwen die transplan
ties hadden gekregen van het beenmerg van mannen. In]
hersenen zochten zij naar cellen die het Y-chromosoombevv
ten, dat alleen in mannelijke cellen voorkomt. Als dergelij
cellen in de hersenen van de wouwen zouden voorkom:
moesten die wel van de mannelijke donor afkomstig zijn.]
redeneerden de onderzoekers.
In alle onderzochte hersenpreparaten troffen de onder?]
kers veel cellen met het Y-chromosoom aan. Die cellen zd
in een soort klonteringen bijeen. De onderzoekers concliq
ren daaruit dat de cellen zich zijn blijven delen nadat zij?]
in de hersenen tot hersencellen hebben ontwikkeld.
Onderzoeksleider Mezey zei tegen de BBC dat als er eena
nier wordt gevonden om beenmergcellen in het gebied]
brengen waar neurologische schade is aangericht, de mo;
lijkheid ontstaat om de schade door neurologische ziekte
beroertes en dergelijke te herstellen.De onderzoekster be:
drukte dat uitvoerig moet worden gekeken naar de risie
van schadeherstel met stamcellen. ANP
HONOLULU - Geologen denken dat een uitbarsting vam
vulkaan Kilauea in Hawaii, in meiis veroorzaakt doorac
viteit onder de Hawaiiaanse vulkaan Mauna Loa.
Het vermoeden dat de twee vulkanen diep onder het aarda!
pervlak met elkaar zijn verbonden bestaat al langer, maai;!
bevindingen van wetenschappers van het observatoriuma
de Amerikaanse Geologische dienst in Kilauea wijzen opgj
ander verband. Hun observatie ondersteunen het idee dat]
vulkanen op geringe diepte een magmareservoir delen.
Voordat zich in mei een lava-uitbarsting voordeed op de ui
telijke helling van de Kilauea, constateerden de onderzoek»!
dat de Mauna Loa, de grootste vulkaan van de wereld,i
zwol. Nader onderzoek wees uit dat de kans dat het om toer!
ging minder dan 10 procent bedroeg. Als er inderdaad a'
verband bestaat is dit het eerste geofysische bewijs daarvo:
aldus de schrijvers van het artikel in Nature. AP
door Margriet van Lent
NIJMEGEN - De bèta-stu
dies aan de Nederlandse uni
versiteiten gaan op de schop.
Het gaat hierbij vooral om
natuur-, wis- en scheikunde.
In de nabije toekomst kan elk
specialisme van deze oplei
dingen nog maar op één plek
in Nederland gevolgd wor
den. „Wellicht kunnen er
twee opleidingen bestaan
voor een specialisme dat erg
populair is bij studenten,
mits de vraag uit de maat
schappij om zulke afgestu
deerden groot is", zegt prof.
dr. Taede Sminia, rector
magnificus van de Vrije Uni
versiteit in Amsterdam en
voorzitter van de verande
ringscommissie.
Al een tiental jaren kampen
de b-studies met een terug
loop van het aantal studen
ten. De universiteiten hopen
door de veranderingen de op
leidingen weer aantrekkelijk
te maken. Deze veranderin
gen staan in het bachelor-
masterconvenant dat de
commissie Sminia heeft op
gesteld. Sminia zegt dat de
universiteiten taken verde
len om de kwaliteit van de b-
studies op peil te houden.
„Het niveau van de bèta-stu
dies staat onder druk, door
dat er steeds minder studen
ten zijn en de universiteiten
dus minder geld voor die op
leidingen krijgen." Die bete
re kwaliteit moet dan weer
meer studenten trekken.
Cluster
Eén van die veranderingen is
dat de basisopleidingen bre
der worden. Universiteiten
voegen het basisgedeelte van
aanverwante b-opleidingen
samen Er ontstaat bijvoor
beeld een cluster van natuur-
en scheikunde dat één basis
opleiding krijgt.
Na die basisopleiding volgen
studenten een masteroplei-
ding. Ze kiezen dan pas echt
voor natuur- of scheikunde.
Binnen die brede master kie
zen ze een differentiatie: op
een klein onderdeel van de
studie wordt dieper inge
gaan. Elke universiteit biedt
een brede master aan die
voor elke student met een af
geronde bachelor toeganke
lijk is.
Naast deze brede masters ko
men er ook specialistische
masters. Zo'n specialistische
opleiding gaat direct diep in
op een klein onderdeel van
bijvoorbeeld natuurkunde.
De specialistische masters
worden verdeeld over de uni
versiteiten. Elke universiteit
biedt alleen nog de specialis
tische master aan waar ze
goed in is. Dit betekent dus
dat studenten die een specia
listische master willen vol
gen waarschijnlijk na hun
bachelor naar een andere
univei'siteit moeten, omdat
elk specialisme nog maar
door één universiteit gege
ven wordt. Dit laatste is zo
goed als zeker. „Maar ik houd
nog wel een slag om de arm",
zegt Sminia. Dat heeft als
consequenties dat universi
teiten bij teveel aanmeldin
gen de beste studenten selec
teren.
Strijd
Volgens Sminia ontstaat er
geen strijd tussen universi
teiten over specialisaties.
„De specialisatie komt voort
uit het onderzoeksgebied
van elke b-faculteit. En elke
universiteit heeft zijn eigen
onderzoeksgebied.
Sminia is niet bang dat de bè
ta-studies door de verande
ringen nog minder aantrek
kelijk worden. „Er blijft op
elke universiteit een brede
master bestaan. Ik denk bo
vendien dat er maar zo'n 20
procent voor een gespeciali
seerde master kiest. De mees
ten kunnen dus hun hele stu
die aan dezelfde universiteit
volgen."
Een voordeel van de veran
deringen vindt de rector
magnificus dat er een helder
overzicht komt welke speci
alisaties waar in Nederland
te volgen zijn.
Reizen
Hij ziet ook mogelijkheden
voor universiteiten om een
specialisatie samen te doen.
Dat houdt in dat docenten en
misschien studenten moeten
pendelen tussen universitei
ten. „Maar we moeten zoveel
mogelijk tegemoet komen
aan studenten. Als reizen no
dig is, dan geldt dat vooral
voor docenten." De verande
ringen voor de bachelor zijn
al ingegaan. De veranderin
gen in de masters moeten in
september 2003 ingaan.
door Peter de
VVAGENINGEN - Het lijkt zo
gemakkelijk: de studie van onze
voeding. Toch vindt de zojuist
aangetreden hoogleraar Pieter
van 't Veer dat er nogal wat ha
ken en ogen aanzitten. Je kunt
een mens nu eenmaal niet be
handelen als een reageerbuis.
„Voeding is van alledag en juist
daardoor zo moeilijk om te be
studeren. Bij voedingsonder
zoek kun je niet makkelijk fac
toren uitschakelen, zoals in het
laboratorium. De mens is geen
reageerbuis. Daarom moet je
voorzichtig zijn met harde con
clusies", zegt Pieter van 't Veer,
pas benoemd hoogleraar voe
ding en epidemiologie aan de
Universiteit Wageningen.
De epidemioloog volgt mensen
in de tijd en probeert verbanden
te leggen tussen voeding, ge
zondheid en ziekte. De consu
ment werd in het verleden in de
pers nogal eens geconfronteerd
met tegenstrijdige uitspraken.
Maar de onderzoekers komen
tegenwoordig met betrouw
baarder resultaten naar buiten
dan pakweg tien jaar terug, al
dus de professor.
„De onderzoeksmethodes zijn
steeds meer waterdicht", zegt
van 't Veer. „Zo worden nieuwe
resultaten zorgvuldig veigele-
ken met reeds bestaande kennis.
Hierdoor komen afwijkende be
vindingen in de juiste context te
staan en dat voorkomt veel ver
warring." Epidemiologie kan
het verband tussen voeding en
gezondheid in maat en getal uit
drukken, maar is meer dan sta
tistiek. Het heeft ook een medi
sche en biologische basis.
Zo waren eind jaren tachtig de
anti-oxidanten het toverwoord.
Anti-oxidanten kunnen ge
vaarlijkeverbindingen, die vrij
komen bij normale processen in
het lichaam en bijdragen aan
veroudering, wegvangen in het
lichaam.
Het enthousiasme over deze
heilzame stoffen, zoals vitamine
E en flavonoiden, kwam voort
uit de resulataten van dierexpe
rimenten en bij celsystemen. In
middels zijn vele anti-oxidan
ten tegen het licht gehouden en
ook bij mensen onderzocht op
hun werkzaamheid. „Dat viel
erg tegen. De werking is lang
niet zo veelbelovend als het
Hoogleraar Pieter van 't Veer: kanker bestrijden door verstandig eten
leek. Erger nog, sommige des
kundigen waarschuwen zelfs
voor een te hoge inname van bij
voorbeeld de anti-oxidant bèta-
caroteen."
Eetpatronen
Preventie van ziekte gaat niet
zozeer om individuele voe
dingsstoffen, maar veel meer om
eetpatronen. Dat zie je ook aan
vervanging van de Schijf van
vijf door de Maaltijdschijf. „De
voorlichting van vroeger was
vooral gericht op het voorko
men van tekorten aan vitami
nen en mineralen. Zulke speci
fieke tekorten komen nu bijna
alleen nog voor bij risicogroe
pen zoals ouderen en zieken.
Voor de meeste mensen gaat het
echter om het bevorderen van
gezonde voedingspatronen, niet
om het opheffen van specifieke
tekorten."
Maar de slogan 'eet gevarieerd
en matig' blijft voor de meeste
mensen wat vaag. Daarom zal
de voorlichting toch wat con
creter moeten worden, vindt
Van 't Veer. „Niet dat er voedsel
zal worden aangeprezen, maar
we kunnen er wel op wijzen dat
in een bepaald voedingsmiddel
veel vet zit zonder te zeggen dat
men het niet moet eten. Dit
draagt bij aan de bewustwor
ding, de keuze blijft aan de con
sument." Een van de dingen die
recht overeind blijft is dat con
sumptie van groente en fruit be
schermend werkt. „Als ieder
zich houdt aan de aanbevolen
hoeveelheid van twee ons
groente en twee stuks fruit per
dag, dan scheelt dat per jaar vijf
tot tien procent minder kanker
gevallen in ons land."
Klassiek epidemiologisch on
derzoek gaat uit van ziektege
vallen. De patiënten worden
gevraagd naar hun voedingsge
drag van de afgelopen jaren.
„Maar de herinnering gaat niet
verder terug dan een of twee
jaar. Bovendien gaat men na de
diagnose wellicht anders eten
en ontstaat een vertekend beeld.
Daarom is het aantrekkelijker
om uit te gaan van gezonde
mensen en die lange tijd te vol
gen. Dan kun je beter zien wat
het effect is van een bepaald
voedingspatroon op de gezond
heid."
Maar niet ieder reageert het
zelfde op bepaalde voedingspa
tronen. Dat is voor een deel ge
netisch bepaald. Van 't Veer
noemt het voorbeeld van afla-
toxine in pinda's die leverkan
ker kan veroorzaken. „Deze be-
waarschimmels zijn vooral in
Afrika een probleem, omdat de
pinda's niet goed kunnen wor
den opgeslagen. Opvallend is
dat sommige mensen niet in
staat zijn om die kankerverwek
kende stoffen af te breken en
ziek worden. Bij daarvoor ge
voelige mensen bepaalt de erfe
lijke aanleg dus of men ziek
wordt of niet."
Om de vinger te leggen op de
genetische factor in de relatie
voeding en kanker is het erg in
teressant om verschillende ge
neraties binnen een familie te
volgen. Hierdoor kan de geneti
sche invloed worden onder
scheiden van de voedingsfactor
Het menu van opa zal niet recht
streeks effect hebben op de ge
zondheid van zijn kleinkinde
ren, denkt Van 't Veer.
Maar wat ouderen wel doorge
ven aan hun kinderen is een be
paald voedings- en gezond
heidsgedrag.
Cultuur
De cultuur waarin je opgroeit is
bepalend. Zo zijn vrouwen uit
lagere klassen vaak dikker, ro
ken meer en leven korter dan
vrouwen uit een hogere sociale
klasse. „Dat zou ik niet willen
ophangen aan doorgeven van
erfelijke aanleg. Het gaat altijd
om een combinatie van erfelijke
aanleg en leefwijze, waarvan
voeding één belangrijk facet is,
dat je overigens zelf in de hand
kunt houden."
*V y V'
i PRltfARiTSI Gl&DEUO II)
AI enkele jaren klagen veel fi
latelisten erover dat Neder
land veel te veel zegels uitgeeft
en dat men als gevolg daarvan,
om compleet te blijven, te veel
geld kwijt is. Mogelijk is daar
om de nieuwe aanpak van Fa-
roer, zoals in de vorige rubriek
besproken, ook voor Nederland
een optie om het beleid over een
geheel andere boeg te gooien.
Faroer wil meer zegels uitgeven
voor hetzelfde geld. Nederland
zou het bijvoorbeeld bij hetzelf
de aantal zegels kunnen laten,
maar dan voor eenderde van de
prijs.
Neem nou het velletje dat TPG
Post op 1 februari uitgeeft om de
Watersnoodramp van 1 februari
1953 te herdenken. Dat wordt
een velletje met tien verschil
lende zegels van €0,39. Als dat
nu eens een velletje met 10 x
€0,13-zegels zou zijn. De her
denkingvan de ramp en het the
ma 'Nederland en het water
door de jaren heen' zou niet aan
kracht hebben ingeboet. De
beelden hadden ook dezelfde
kunnen blijven. Maar de verza
melaar zou €1,30 in plaats van
€3,90 kwijt zijn geweest.
Als we zo het hele programma
y
van het eerste halfjaar (wat erin
het tweede half jaar wordt uit
gegeven is nog niet eens bekend)
doorspitten krijgen we het vol
gende beeld: 2 januari, Van
Gogh, 10 x €0,13 in plaats van
10 x €0,39; 1 februari, Neder
land en het water, 10 x €0,13
i.p.v. 10 x €0,39; 4 maart, Joh.
Enschedé, 10 x €0,13 i.p.v. 10 x
€0,39; 8 april, de Zomerzegels
laten we even buiten beschou
wing; 6 mei, Het Nederlandse
Wad, 4 x €0,13 i.p.v. 4 x €0,39
(de vier priorityzegels van elk
€0,59 die ook aan het Wad zul
len worden gewijd laten we ver
vallen, omdat er in voorkomen
de gevallen wel van een perma
nente zegel van €0,59 gebruikt
kan worden gemaakt); 3 juni,
DouweEgberts, 10 x€0,13 i.p.v.
10 x€0,39; 24 juni, Land-lucht-
-water, 10 x €0,13 i.p.v. 10r!
0,39.
De verzamelaar is met
nieuwe aanpak in de eerste!
van 2003 €7,02 kwijt in pk
van €23,42 en dan laten we:
de fdc's, de mapjes, de t£
mamapjes, enz. buiten bescl
wing, want die worden dan*
een stuk goedkoper. Hetzel:
aantal zegels dus voor eender
van de prijs.
TPG Post zal deze redener
wel irreëel en voor haar
economische redenen onaz-
vaardbaar vinden. Maarvoorle
(ook jeugdige) filatelist wed
het verzamelen (vooral in b J
huidige neergaande eco>
misch getij) weer een stukji-
zieriger. En zouden er dan «a -
kelijk minder zegels woró'
geplakt? Waarschijnlijk ra!
Bovendien is het leuk om,z«<
TPG Post zelf altijd zegt U
worden ten slotte niet voorga
decemberzegels uitgegevö-
fleurig gefrankeerde briever s
ontvangen en daarbij sluit:i
nog eens aan bij de slog;
'Schrijven zegt meer'.
Skandinavië (kort): Groente,
uitbreiding permanente srt
koningin Margrethe II, 0,50;;
Int. Raad Zeeonderzoek (ISS.
gem. uitgifte met Denemarri
en Faroer, 7,00 kr. (haai)rr
19,00 kr. (schip en vissen);keft
4,50 en 4,75 kr, ook in boekja
(zelfklevend). Noorwegen, k®|
(versiering), 2 x 5,50 kr.-zep-
in boekjes, driezijdig gesneM
(4 x 2); 200ste geboortedag«|
de schrijver, volkenkundige
kerkliederendichter Maf
Bostrup Landstad (1802—l8'5,j
5,00 kr., wapen en paard, Jj
kr., portret en vitrinekast,
land, vogels (deel XI), 50/"
tureluur (Tringa Totanus),
kr., rosse franjepoot (Phó..-
pus fulicarius); kerst, 45,0öi.(
kerstboom en pakket en 6®
kr., pakketjes.
Heroft
-GROM AND