de storm
Spionage kost bedrijfsleven jaarlijks vele miljoenen euro's
PZC
22
RUDEN RIEMENS
zaterdag 1 februari 2003
FOTOGRAFIE
foto Phil Nijhuis/GPD
Bedrijfsspionage in Nederland. De
burger hoort er zelden van. Maar
excessen zat: werknemers spelen onder
druk of voor geld documenten door aan
de concurrent, computerkrakers tap
pen vertrouwelijke gegevens af en on
grijpbare informatiemakelaars staan
aan de top van de piramide. „Er zijn
mensen die spioneren en het mes op de
keel krijgen."
Al wekenlang stond een auto voor een be
drijf geparkeerd. Een beveiliger die
argwaan kreeg, zag op de hoedenplank een
'ja-knik-hondje' zitten. In de bek van het
beestje bleek een minicameraatje te zijn ge
monteerd. Hiermee kon precies worden ge
registreerd welke informatie de directeur
van het bedrijf, op wiens werkkamer de ca
mera stond gericht, binnen op zijn compu
terscherm zag.
Het is zo maar een incident in een reeks
voorbeelden. Slinkse computerkrakers
sloegen vorig jaar hun slag bij een Brabant
se onderneming uit de eredivisie van het
Nederlandse bedrijfsleven. Nadat het com
plete systeem was gehacktkwamen klant
gegevens en bedrijfsstrategieën bloot te lig
gen: gegevens die voor de opdrachtgever -
een concurrent - tonnen en misschien wel
miljoenen euro's waard waren. Door 'digi
tale achterdeurtjes' in te bouwen konden de
inbrekers eenvoudig meegluren en gevoeli
ge gegevens kopiëren. Totdat het slachtoffer
argwaan kreeg. „De hackers hadden niet al
le sporen uitgewist. Het dossier ligt nu bij
het Openbaar Ministerie," zegt Ronald
Prins van Fox-IT, een digitaal onderzoeks
bureau uit Rijswijk.
Prins, voorheen werkzaam bij het Neder
lands Forensisch Instituut (NFI), kent meer
verhalen. Drie corrupte medewerkers van
eén gerenommeerd bedrijf speelden alle of
fertes voor een nieuw jaarcontract voor een
leasewagenpark door naar een andere auto
dealer. Met die gelekte informatie kon de
concurrent het winnende bod uitbrengen.
De beloning voor de gemanipuleerde mil
joenendeal werd in natura uitbetaald. Op
eens reden de drie spionnen in een splinter
nieuwe bolide. Verdacht, vond de directie,
die het trio uiteindelijk schorste en Fox-IT
inschakelde. Prins: „Uit onderzoek bleek
dat de drie van huis uit op de computer in
heiden om zo bewijzen en sporen te wissen.
Over beide voorvallen is nooit iets naar bui
ten gekomen. Een aangifte is uitzonderlijk.
Het landelijk Openbaar Ministerie (OM)
zegt amper signalen over bedrijfsspionage
te krijgen. Als de daders na intern onder
zoek of met hulp van recherchebureaus al
tegen de lamp lopen, volgt stilte. De daders
worden ontslagenindien mogelijk wordt de
schade op hen verhaald en voor de rest doen
alle betrokkenen er het zwijgen toe.
„Slachtoffers, daders en onderzoekers heb
ben er allemaal belang bij zo min mogelijk
ruchtbaarheid aan een zaak te geven", zegt
prof dr. Bob Hoogenboom, hoogleraar frau
debestrijding aan universiteit Nijenrode en
onderzoeker van het Instituut voor Veilig
heids- en Crisismanagment. Hij spreekt van
een 'doofpotcultuur', ondanks de schade die
volgens hem voor het Nederlands bedrijfs
leven jaarlijks in de vele miljoenen euro's
loopt. „Ik denk aan tientallen miljoenen,
misschien wel meer."
Imago
Getroffen bedrijven vrezen beschadiging
van hun imago bij klanten, leveranciers en
aandeelhouders. Wie wil nou zijn zwakke
plekken etaleren? Niet voor niets houden
ook particuliere recherchebureaus, die
slachtoffers discreet helpen bij de opspo
ring en afhandeling van bedrijfsspionage,
opdrachtgevers angstvallig uit de publici
teit.
Hulp van politie en justitie is doorgaans
evenzeer taboe. „Wie aangifte doet, loopt
niet alleen de kans dat politie en justitie niks
doen. Je riskeert ook nog eens dat de zaak
meteen in de publiciteit komt," zegt Gerd
Hoffmann jr.directeur van het gelijknamig
bedrijfsrecherchebureau in Almere. Bij be
drijfsspionage ziet Hoffmann overeenkom
sten met incest. „Dat hou je liever binnen de
familie." Zonder namen te noemen, kan hij
echter een hele rits recente gevallen van be-
drij fsspionage opnoemen. Zoals dat van een
werknemer die de concurrent benaderde
met tapes vol gekopieerde computerbestan
den. Richtprijs: 20.000 a 40.000 euro. In
plaats van toe te happen schakelde de con
current echter de bedrij fsrechercheur in,
die een overdracht regelde. „Het ging om
een hoge functionaris met veel dienstjaren.
Er stond veel voor hem op het spel. Vandaar
dat hij eerst een paar keer nerveus langsreed
om de situatie te peilen. Maar uiteindelijk is
de deal gemaakt. De tapes gingen netjes re
tour en die meneer kon zijn boeltje pakken.
Geen aangifte."
Sommige bedrijfsspionnen kunnen volgens
Hoffmann jaren ongestoord hun gang gaan
en worden onvoorzichtig, zeifs brutaa 1We
hebben een man gepakt die er de grootste lol
in had om gestolen info in een enveloppe van
het bedrijf vanaf zijn werkplek naar de con
current te sturen: de baas betaalde de porto
Bij bedrijfsspionage ontbreekt elk over
zicht. Er zijn geen cijfers of jaarrapporten.
Grote Nederlandse multinationals als
Shell, Philips, Unilever en Akzo zitten wel
in een werkgroep met vertegenwoordigers
van het Korps Landelijke Politie Diensten
en de veiligheidsministeries van binnen
landse zaken en justitie. Het gaat dan vooral
om uitwisseling van ervaringen, werkme
thoden en technologie van bedrijfsspionnen
en verdachte namen en telefoonnummers.
Deskundigen vrezen dat het probleem al
leen nog maar groter zal worden. „Hoe ver
klaar je anders dat bedrijven bij vergade
ringen buitenshuis met enige regelmaat
ruimten laten checken op afluisterappara
tuur? Die business groeit, net als de verkoop
van allerlei apparatuur om mee af te luiste
ren en opnames te maken," zegt hoogleraar
Hoogenboom.
Elke onderneming die in haar branche ook
maar iets voorstelt, loopt risico.
Elke zichzelf respecterende onderneming
heeft daarom een afdeling competitive in
telligence of business intelligence, die
inlichtingen verzamelt over de markt, con
currenten, productiemethoden en uitvin
dingen.
Veel bedrijven vrezen vooral de techniek.
Een afluisterpen als relatiegeschenk is le
vensgevaarlijk. Net als een openstaande
microfoon in een gsm of laptop. De meeste
bedrijven die zich schuldig maken aan be
drijfsspionage waken ervoor zelf vuile han
den te maken. Dat hoeft ook niet. Recent
onderzoek van de particuliere recherche
branche in opdracht van het ministerie van
Justitie had als 'bijvangst' dat schimmige
detectivebureaus ook voor bedrijfsspiona
ge in te huren zijn.
Bedrijven bespioneren overigens niet alleen
elkaar, maar bijvoorbeeld ook actiegroe
pen. Onderzoeksjournaliste Eveline Lub
bers beschrijft in haar pas verschenen boek
Schone Schijn hoe Shell in de jaren negentig
milieugroeperingen liet bespioneren door
een Londens detectivebureau. Ook in Ne
derland is menig professional in de beveili
gingssector benaderd met oneerbare voor
stellen. „Een paar niet zo frisse figuren
hebben ons benaderd om een beginnend be
drijf op de postmarkt in beeld te brengen.
We moesten hun bezorgers volgen. In kaart
brengen wat en hoeveel ze vervoerden en
wie hun klanten waren. We hebben be
dankt", zegt directeur Jack Kantelberg van
beveiligingsbedrijf Best Alert in Best.
Inkijkoperaties
Techneuten die zich bezig houden met be
veiligen van computers en netwerken krij
gen eveneens aanzoeken. „Bij meetings met
hackers hangen altijd vreemde figuren rond
die op zoek zijn naar mensen die voor hen in
kunnen breken bij bedrijven. Soms worden
we via email benaderd door middelgrote of
kleinere bedrijven voor inkijkoperaties bij
de concurrent. We slaan het altijd resoluut
af", zegt Hans van de Looy van Madison
Gurkha in Eindhoven.
Ook de mens is een zwakke schakel. „Aardig
zijn, vriendjes maken, daar gaat het om,"
zegt Cees Schaap, hoogleraar fraude en al
gemeen directeur van recherchebureau
SBV Forensics in Capelle aan den IJssel.
Soms wordt maanden op iemand gewerkt,
zegt de oud-politieman. „Je gaat naar een
borrel van een bedrijf, toont belangstelling
voor iemands werk. Mensen zijn trots op
wat ze doen. Voor je het weet, heb je een blij
vende relatie en vertellen ze je allerlei ge
voelige informatie. Mensen zijn grenzeloos;
naïef."
Informatiemakelaars, zo heten de meesten
in manipulatie. Grote bedrij ven zijn alert op
social engineerin, zegt hoofd corporate se
curity Bart den Bleijker van DSM. De che
miereus kent tal van regels voor de omgang
met gevoelig bedrijfsmateriaal. Informatie
wordt digitaal versleuteld en is naarmate ze
gevoeliger wordt toegankelij k voor een j
steeds selecter gezelschap. Maar ook bij
DSM zijn er 'incidenten'. Het is al een aantal
keren voorgekomen dat plannen voor een
nieuwe fabriek, een overname en reorgani
saties zijn uitgelekt. Multinationals houdei
el kaar onderling op de hoogte van de handel
en wandel van informatiemakelaars.
De informatiemakelaar pakken, lukt niet,
weet Hans de Waal Malefijt, securitytop-
man bij oliemaatschappij Exxon in Hous
ton. In Amerika is bedrijfsspionage een hol
item na recente ramingen van schades dieir
de vele miljoenen, zo niet miljarden dollars
kunnen lopen. Hij spreekt van zeker 25 we
reldwijde makelaarsnetwerken, die vaak
gebruik maken van de diensten van voor
malige medewerkers van inlichtingendien
sten. Net als terreurgroeperingen zijn de
netwerken opgebouwd uit nagenoeg onaf
hankelijk van elkaar opererende kleine cel
len.
„Individuele leden kennen vaak maar één
contactpersoon. De rest van het netwerk ei
zeker de top van de piramide zijn onbekend
In het meest goedmoedige scenario heb jetf
maken met iemand die je paait door met je te
gaan vissen, karten of je trakteert op snelle
auto's en mooie vrouwen. Maar het kan ook
verkeerd gaan, zeker als je niet meer mee
wilt werken. Er zijn mensen die voor een
makelaar spioneren en opeens het mes op df
keel krijgen."
Zo'n verharding staat ook Nederland te
wachten, denkt De Waal Malefijt. Voorbeel
den zijn er al, weet Kantelberg van Best
Alert. „We hebben al mensen gehad die in
een fuik belandden. Dan krijg je een dame ir
een hotel aangeboden en wordt dat samen
zijn gefilmd. Dat noemen ze een 'geintje' al'
ze je de videoband laten zien. Maar ze vra
gen wel een tegenprestatie voor hun 'inves
teringen'. Als je ze informatie geeft krijg je
geld, vele duizenden guldens soms, maar z'.
willen meer. En eigenlijk willen ze alleen di<
ene grote tip waarmee jij alles op het spel i
zet."
Ferdi Schrootei
