PZC
Met de fluwelen toets
van Johannes Vermeer
Fiona Tan duwt tegen denkpatronen
Tom Hunter fotograaf
Videokunst
in Tilburg
eesblindheid vormde voor Tom Hunter op school
een grote handicap. Hij ging gedesillusioneerd van
school toen hij 15 was. Na lange omzwervingen
iverwon hij zijn minderwaardigheidscomplex en ging
jtografie studeren. Bijna tien jaar later is hij een van de
rom Hunter (1965) werd in
één klap een begrip in de
ondense kunstwereld door
njn foto 'Woman reading a Pos
session Order'. Een adembene-
iend mooie, maar schrijnende
van een jonge moeder die
dendin fraai ochtendlicht het
vel tot uitzetting uit haar
raakwoning leest Hierin zie je
irect dat de maker zich heeft
ebaseerd op een wereldbe-
lemd schilderij van Vermeer:
«zend meisje bij het venster'.
ndszijn 'Vermeer-foto' heeft
de ene na de andere expositie
toonaangevende Engelse en
uitenlandse musea. En in Lon-
31, dat dankzij het nieuwe mu-
um Tate Modern en de Young
ritish Artists (YBA) van recla-
Kmagnaat Charles Saatchi
reer 'hot' is, wordt hij vertegen-
roordigd door de gevierde gale-
ieThe White Cube van de
vloednjke kunstpaus Jay Jop-
n, Hier zijn ook bijna alle
bung British Artists' te vin-
ien. De excentrieke Joplin ver-
Egenwoordigt behalve Hunter
jeruchtmakende kunstenaars
ilsDamien Hirst, Sam Taylor
food, zijn studiegenoot Tracey
Smin en de gebroeders Jake
linos Chapman: exposities van
leeerste drie waren recentelijk
izien in het Amsterdamse Ste-
lelijk Museum en de laatste
in het Groninger Museum
och blijft Tom Hunter (1965)
en buitenbeentje in de actuele
hgelse fotografie. Hij is beslist
Een Young British Altist, al is
sj van dezelfde generatie. Hun-
Er houdt er een andere mentali-
Eit op na. „Ik ga niet voor de
ie en de shock. Mijn kunst
spolitiek gericht, gaat over de
Ealiteit en het veranderen er-
an." Maar respecteren doet hij
ijncollega's wel. „Ze hebben de
hgelse moderne kunst weer op
e kaart gezet
)e expositie in de Hallen van
et Frans Hals Museum vormt
et eerste overzicht van zijn
rerk in Nederland. Behalve de
lertig fotowerken van zijn hand
ijn ook nog eens gelijktijdig
resentaties te zien van het
rerk van de Amerikaanse foto-
[rafen Nan Goldin (1953) en de
in 1971 overleden Diane Ar-
us. Op de vraag wat het voor
em betekent om met deze we-
ildberoemde Amerikaanse
unstenaars te exposeren, lich-
ienzijnogenop: „Het zijn voor
Bij idolen. Diane Arbus is zelfs
lijngrote inspiratiebron. Ze
tond an de wieg van de omme-
£er in mijn leven, toen ik be-
bot te kiezen voor de fotogra-
ieen mijn oude leven afzwoor."
lutsiders
venals Arbus en Goldin foto-
afeert Tom Hunter outsiders
ede maatschappij. Arbus foto-
af eerde bijvoorbeeld freaks
BGoldin Newyorkse under-
jpund-types Hunter portret
en al jaren zijn vrienden. Lon-
ttse krakers. Na het behalen
m zijn diploma Master of Ails
IA) in 1997 en de John Kobal
botographic Portrait Prize
oor zijn foto 'Woman reading a
(ssession Order' wilde ïeder-
meest besproken Londense fotografen. Tegelijkertijd met
Diane Arbus en Nan Goldin is Tom Hunters
portretfotografie te zien in De Hallen van het Haarlemse
Frans Hals Museum. Gesprek met een buitenbeentje in de
Britse kunstwereld.
Johannes Vermeer: Lezend meisje bij het venster.
een hem ineens hebben. „Ik had
af en toe wel vijftien bood
schappen op mijn antwoordap
paraat, ik had geen manager,
dus ik fietste me een slag in de
rondte in die stad."
Na enige succesjaren kwam de
tegenslag uit onverwachte
hoekHunter raakte bij een aan
rijding zwaar gewond. Door het
ongeluk brak hij zijn rug en
werden verschillende zenuwba
nen doorsneden. Inmiddels is hij
bijna weer geheel hersteld.
,,'t Kostte me zes maanden re
validatie. Kon mijn camera niet
meer tillen. Kijk, ik kan einde
lijk mijn armen weer een beetje
opheffen." Hij fietst ook weer.
maar nu wel met helm. „Ik werd
door een BMW aangereden en
dat terwijl ik ironisch genoeg
net een opdracht had gekregen
van datzelfde BMW-concern
voor een groot fotoproject. Een
project, waar ik achteraf hele
maal niet gelukkig mee was,
omdat sommige fotografen hun
artistieke integriteit inleverden
aan BMW. Ik ben daar overigens
niet ingestonken." „Ik lijk op
Kuifje", had hij bij de kennis
making via e-mail geschreven.
Daarmee was niets teveel ge
zegd. Kort geschoren blond
koppie met hetzelfde karakte
ristieke opwippende haarlokje
als de Belgische stripheld; even
klein maar flink wat forser.
Hunter maakte al in 1994 furore
met een installatie van foto's
over zijn vrienden en buren in
Ellingfort Road vlakbij het
London Fields Park in het
stadsdeel Hackney. De kunste
naar en zijn vrienden vormden
een van de vele collectieven van
'squatters', krakers. Begin jaren
negentig kraakten zij grote de
len van deze buurt. Hunters
groep had bezit genomen van
twee straten.
Toen de plaatselijke krant, de
Hackney Gazette, weer eens ne
gatief uitpakte met een artikel
over de krakers met sensatie
koppen als 'Crimeridden, dere-
licted ghetto' (door misdaad be
heerste, verwaarloosde getto),
was voor hem de maat vol Met
suggestieve zwart witfoto's en
schreeuwerige tekst werd een
beeld geschetst van een buurt
gevuld met junkies, kunste
naars, alcoholisten en ander
asociaal werkschuw tuig dat al
leen maar luidruchtige zuipfes-
tijnen en orgieën organiseerde.
Maquette
Hunter besloot tot een tegenof
fensief: hij ontwierp een enorme
maquette. Een schaalmodel van
twee straten met dertig huizen,
waarvoor hij huis voor huis in
kleur fotografeerde met een le
vendig beeld van de bewoners
erin. Met dit project, waar hij
een jaar aan werkte, behaalde
hij cum laude zijn 'bachelor of
arts' aan het London College of
Printing. Hij gaf het de titel
'Ghetto' mee. Het werk werd di
rect aangekocht door het Lon-
don Museum of Art en kreeg een
plaats in de vaste collectie.
Hunter had nu zijn onderwerp
te pakken. In een volgende serie
die hij maakte tijdens zijn ver
volgopleiding aan The Royal
College of Art, ging hij door met
het fotograferen van zijn vrien
den in series als 'Persons
Unknown', 'Travellers' en 'Life
and Death in Hackney'. „Net
zoals Sally Man haar eigen fa
milie jarenlang volgde en Nan
Goldin haarvrienden in New
York fotografeert, homostellen,
travestieten, transseksuelen die
zij als haar familie ziet, fotogra
feer ik ook mijn familie- mijn
krakersvrienden uit de straat.
De titel van mijn serie 'Persons
Unknown' slaat op het feit dat
uitzettingsbevelen om juridi
sche redenen aan 'onbekende
personen' zijn gericht."
Waarom ging hij fotografie stu
deren? „Ik ben dyslectisch. Om
dat ik moeite had met lezen en
schrijven, raakte ik achter op
school. Ze behandelden me als
of ik achterlijk was. Ik besloot
van school te gaan en als bos
wachter te gaan werken. Zwaar
lichamelijk werk, maar ik was
lekker buiten. Na een tijdje ging
dat hele gezapige leventje in
mijn geboortestreek Dorset (een
prachtig heuvelachtige en bos
rijke streek in Zuidwest-Enge-
land) me de keel uithangen. Ik
ging op mijn twintigste naar
Londen, waar ik boomchirurg
werd in de Royal Parks. Drie
jaar later besloot ik al mijn
schepen achter me te verbran
den. familie en vrienden te laten
voor wat ze waren en naar Ame
rika te gaan."
Hunter trok van staat naar
staat, waarbij hij om de kost te
verdienen, de gekste baantjes
aanpakte. „Het deed me goed.
Als Engelsman word je daar met
respect behandeld. Je afkomst is
niet belangrijk, zoals hier.
Langzaam won ik mijn zelfver
trouwen terug. Via Amerika
kwam ik in Puerto Rico terecht,
waar ik aan een regenwoudpro
ject meewerkte. Daar kwam het
keerpunt. Ineens stond het me
helder voor ogen- ik wilde gaan
fotograferen. Ik was - noodge
dwongen - altijd al meer met
beelden bezig geweest dan met
tekst
Terug in Engeland kwam hij in
Londen terecht. „Ik had geen
geld, maar ik ontmoette een
vriend op een krakersfeest en
kon in Hackney tijdelijk bij
vrienden logeren. Toen een van
de bewoners vertrok, kreeg ik
hier een kamer. Ik ben er nooit
meer weggegaan."
Slechte leerling
Hij volgde een cursus amateur
fotografie en werd aangenomen
op de academie. „Ik was een
slechte leerling; deed alles ver
keerd. Gebruikte volgens mijn
docenten te dure en in hun ogen
verkeerde film en een te dure.
verkeerde camera. Met dat ap
paraat had ik maar één negatief
en moest ik met lange sluitertij
den werken, wat voor mijn mo
dellen eindeloos stilzitten bete
kende. Maar daarmee creëerde
ik wel mijn eigen schilderachti
ge stijl. Ik fotografeer niet. ik
schilder met licht. En tja, wie is
de beste schilder ooit? Zonder
meer jullie Vermeer met zijn flu
welen toets, die mensen als jij en
Ia i. Valse start. De vraag meteen aan het
glbegin naar de relatie tussen haar af-
Snist en haar werk, doel het gezicht van
fona Tan verstrakken „Elk verhaal over
Blees ik het weer. Mijn afkomst is maar
bvan mijn thema's en bovendien ook een
*ma dat al voorbij is. Dat verhaal verengt
E blik van de kijker Mijn werk gaat ook
andere dingen Maar de ergernis is
weer voorbij. Ze weet ook wel dat ze de
^ag kan venvachten.
'De Pont in Tilburg is momenteel de eerste
aseale solo-expositie van Fiona Tan in
Werland te zien. Eén van de werken op de
positie Akte 1 is de documentaire May
fe Live In Interesting Times uit 1997.
pirin gaat Fiona Tan op zoek naar haar
i°ts. Haar vader is van Chinese afkomst en
wde een Schots-Australische vrouw. In
*>6 werd Fiona geboren in Pckan Baru, In-
Wesië Ze groeide op in Melbourne en
*am via Hamburg in 1988 op de Gerrit
toveld Academie in Amsterdam terecht,
*stad waar ze nu nog woont en werkt. In de
®cumentaire stelt ze zich letterlijk de
"aag 'Wie ben ik?' Ze reist de hele wereld
to en komt in China waar ze te horen
krijgt dat ze in ieder geval geen Chinese is:
haar neus is te groot.
Maar ze heeft ook wel gelijk. Haar culturele
afkomst, haar nomadische trektocht over
de wereld is niet haar belangrijkste thema.
Haar werk gaat over kijken. Over dingen die
niet zijn zoals ze lijken. Neem haar werk
Smoke Screen (niet in De Pont te zien). Een
video die ze in 1997 maakte en twee kinde
ren toont in het koloniale Indonesië van de
jaren dertig. Het ene kind heeft een baby op
schoot. De twee kinderen roken een sigaret
en kijken en lachen uitdagend in de camera.
Het is een uitermate intrigerend filmpje dat
maar zes seconden duurt, maar waar je naar
kunt blijven kijken. Het intrigeert en irri
teert omdat niet precies duidelijk is wat ge
beurt. Waarom is het filmpje eigenlijk ge
maakt? Zijn de kinderen door de camera
man uitgedaagd te roken? En wat wil Tan
ermee?
Tan heeft er een 'loop' van gemaakt en bo
vendien vier teksten in het filmpje gemon
teerd. Ook duikt ze zelf kort op. met een
speelgoedcamera. Ze vond het filmpje in de
archieven van het TropenmuseumCentraal
staat de vraag of we nog hetzelfde zien als
mensen pakweg zeventig jaar geleden. „De
gemonteerde teksten zijn een soort elle
boogstootjes", zegt Fiona Tan. „Ze zijn be
doeld om het denkpatroon een richting op te
Tom Hunter: Woman reading a Possession Order.
duwen." Door zichzelf erin te monteren,
vraagt ze zich af waar ze zei f staat. „Hoe kij
ken mensen over vijftig jaar naar mijn
werk?"
Kijken, bekeken worden. Soms lijkt haar
werk ook te twijfelen tussen wetenschap en
kunst. In Berlijn, waar ze tussen 2001 en
2002 een jaar werkte, nam ze Coutenance
(2002) op, een anderhalf uur durende film
waarin ze portretten filmde van diverse in
woners van Berlijn. Het lijkt een sociolo
gisch veldonderzoek, ontleend aan de stati
ge fotoportretten van August Sander aan
het begin van de vorige eeuw. „Ik was
nieuwsgierig in hoeverre de wereld is veran
derd", zegt ze. Net als Sander deed ze van te
voren onderzoek naar de Berlijners, stelde
met zorg de groep van 200 mensen samen
En wist ze ook donders goed dat haar quasi-
wetenschappelijke project niet tot hapklare
antwoorden zou kunnen leiden „Dat is het
paradoxale eraan. Maar ik houd wel van pa
radoxen", zegt ze.
Countenance werd eerder getoond tijdens
de vorig jaar gehouden Documenta in Kas
sei. Dat geeft aan dat Tan definitief is door
gedrongen tot de top van de beeldende
kunst. Eerder, in 2001was haar werk ook al
te zien tijdens de Biënnale van Venetië en de
Triënnale in Yokohama in Japan. De expo
sitie in Tilburg was - in iets andere samen
stelling - eerder tezien in Villa Arson in Nice
en gaat komende zomer nog naar de D AAD-
galerie in Berlijn.
Met Akte 1 wordt voor het eerst ook de re
cent opgeleverde uitbreiding van De Pont in
gebrui k genomenIn de nieuwe ruimte staat
Saint Sebastian (2001) opgesteld, een op
twee schermen geprojecteerd verslag van
een inwijdingsrite van boogschietende Ja
panse vrouwen. Een werk dat volgens Tan
niet zozeer over het inwijdingsritueel gaat,
maar meer over het overbruggen van de af-
ik schilderde in zorgvuldig ge
creëerde settingen." Omdat hij
zijn vrienden 'waarachtig mooi'
vindt en wil laten zien dat ze net
als iedereen gewone mensen
zijn, maakt hij in hun eigen om
geving opstellingen die verwij
zen naar werken van Vermeer
als 'De schilderkunst' en 'Dame
en twee heren'. Iedereen die
Hunter vroeg, deed mee. „Maar
het waren wel heel veel bezoek
jes waar sloten thee aan te pas
kwamen."
Het eindresultaat, 'Persons
Unknown', had grote impact.
„Iedereen op de academie ver
wachtte dat ik met agressief
spul zou aankomen. Dit voor mij
politieke, maar esthetische
werk sloeg in als een bom. Ik
wilde mijn eigen 'Delft' creëren.
Net als Vermeer wilde ik geen
verheven allegorieën, maar de
gewone man in zijn eigen omge
ving schilderen. Wat een heel
nieuw onderdeel binnen de 17e-
eeuwse schilderkunst werd: hel
genreschilderij Het moet ge
woon lijken, maar wel op een
door mij te regisseren manier."
Aart van der Kuijl
Expositie: Tom Hunter - Fotoseries
'Persons unknown', 'Travellers'.
'Lifeand Death in Hackney'- t/m 23
maart in de Vleeshal Haarlem.
Open:di. t/mza. van 11-17 uur
stand. Saint Sebastian noemt ze een logi
sche stap. „Ik gebruik niet langer archief
materiaal, maar ga zelf iets vastleggen. De
vraag wordt dan of later niet hetzelfde ge
beurt als met filmpjes die ik heb gebruikt en
die nu volledig anders begrepen kunnen
worden."
Serieus denkt ze na over de vraag hoe ze
haar onderwerpen kiest. „Als ik dal precies
kon vertellen Het is belangrijk dat kunst
gaat over dingen waar je niet meteen een
vinger op kunt leggen.
Ze vertelt over het fotodagboek dat ze te
rugvond bij het uitruimen van haar atelier.
Een dagboek met een foto en een stukje
tekst uit de tijd dat ze nog als tiener in Mel
bourne woonde. „Het was in zekere zin te
leurstellend om vast testellen dat ik in al die
tijd niet veel verder ben gekomen Maar aan
de andere kant is wat ik nu doe, iets wat ik al
heel lang doe. Het ligt dus heel dicht bij me.
Zo zit ik kennelijk in elkaar."
Gerrit van den Hoven
Fiona TanAkte l.film-en video-werken - De Pont
Tilburg, t/m 11 mei.
vrijdag 31 januari 2003
