Resultaten handvat voor medici
Onbekend bodemleven
is van onschatbare waarde
4|
VT
PZC
Nederlandse experimenten de ruimte in met spaceshuttle Columbia
Drinktest op internet populair
Astronomen sporen hete planeet op
Eigeel als tegengif slangenbeet
Waarschuwing op
muziekinstrumenten
postzegels
ALANDf
maandag 20 januari 2003
door Ben Apeldoorn
AMSTERDAM - Nederlandse experi
menten en hardware zullen deze
maand met de spaceshuttle Columbia
mee de ruimte in worden gebracht. Van
de onderzoeksresultaten kunnen niet
alleen astronauten, maar vooral ook
bedlegerige patiënten en lijders aan
botontkalking (osteoporose) veel pro
fijt hebben.
Nederlandse experimenten die luiste
ren naar namen als Aorta, Bones en
Biokin, gaan mee de ruimte in. De laat
ste twee worden meegevoerd in een
speciaal ontworpen behuizing, waarin
alle handelingen automatisch worden
uitgevoerd, en dat de naam Biopack
draagt. Dat verraadt dat de experi
menten biologisch van aard zijn.
Aorta, genoemd naar onze belangrijk
ste lichaamsslagader, is een onder
zoeksproject, ontwikkeld door een
team lichaamsfysiologen en artsen van
de Universiteit van Amsterdam. Dit
heeft tot doel om de lichaamsfuncties,
ademhaling, hartslag en vooral de
bloeddruk van de zeven astronauten
van spaceshuttle Columbia voor, tij
dens en na een ruimtevlucht te onder
zoeken. Voor hun vertrek werden de ze
ven al uitvoerig medisch onderzocht
Computermodel
Op grond daarvan is een omvangrijk
computermodel tot stand gekomen,
waarmee men de effecten op het li
chaam bij terugkomst op aarde, waar
bij het lichaam zich dus weer moet aan
passen aan de aardse zwaartekracht,
voor elk individu meent te kunnen
voorspellen. Dat model moet zijn
waarde bewijzen als de astronauten, na
een zestien dagen durende toestand
van gewichtloosheid bij terugkeer
worden onderzocht. Zij moeten dan,
zodra de shuttle is geland en tot stil
stand gekomen, tien minuten doodstil
blijven staan, waarbij de genoemde li
chaamsfuncties (weer) worden geme
ten.
Bij een toestand van gewichtloosheid
hebben astronauten met bedlegerige
patiënten op aarde gemeen, dat de hoe
veelheid bloed in het lichaam afneemt.
Bij opstaan uit bed (patiënten) of bij te
rugkeer op aarde (astronauten), moet
het lichaam bloeddruk en hartslag
aanpassen. Dat kan leiden tot flauw
vallen. Niet iedereen heeft daar echter
evenveel last van. Het Amsterdamse
onderzoek is er op gericht om achter de
oorzaken van die verschillen te komen.
Een proefpersoon op de 'kieptafel' van het Amsterdamse onderzoeksteam dat het experiment Aorta ontwikkelde.
Een ander heikel probleem, zowel in de
ruimte als bij met name oudere mensen,
is botontkalking (osteoporose). Dat
verzwakt de sterkte van botten, door
verlies van onder anderen calcium. Bij
dat proces spelen calciummineralen
afbrekende cellen een belangrijke rol.
Onderzoekers van de Amsterdamse
Vrije Universiteit hebben daarvoor een
experiment ontwikkeld, dat ook tij
dens deze vlucht wordt uitgevoerd.
Muizenbotjes
Het luistert naar de toepassel ijke naam
Bones, waarbij gekeken wordt naar de
groei van muizenbotjes in de embryo's
van zwangere muizen. De botjes wor
den, als de embryo's zeventien dagen
oud zijn, weggenomen en in kleine zak
jes met een bepaald groei-medium ge
plaatst. Dan gaan ze de ruimte in, waar
ze onder invloed van gewichtloosheid
verder groeien. Na twee of vier dagen
eindigt het experiment, en worden de
monsters ingevroren voor onderzoek
op aarde. Men is met name benieuwd
naar het gehalte aan vrijgekomen cal
cium. Ook wordt gekeken naar grootte
en aantallen van de enzymen die bij het
ontkalkingsproces een rol hebben ge
speeld
Het derde Nederlandse experiment
heet Biokin, en is ontwikkeld door on
derzoekers van de Groningse firma
Bioclear. Dit heeft tot doel de mogelijk
heden na te gaan van biologische lucht-
filters in ruimtevaartuigen. Dit soort
filters maakt gebruik van bacterie
soorten die in staat zijn verontreinigin
gen in de lucht biologisch af te breken,
en de lucht aldus te zuiveren. Het gaat
erom te weten te komen hoe die bacte
riën zich onder gewichtloze omstan
digheden gedragen.
In Biokin speelt de bacterie-stam Xan-
thobacter autotropicus GJ10 de hoofd
rol. Net als bij de embryonale muizen
botjes, wordt ook hier een groeimedi-
um, ethanol, gebruikt, dat een minia
tuurnabootsing is van het bio-luchtfil-
ter. Zodra de shuttle in een baan om de
aarde is gebracht, wordt het gekoelde
groeimedium op 30 graden Celsius ge
bracht, waarbij de bacteriën gaan
groeien.
Dan wordt automatisch een stof, 1,2-
dichloro-ethaan, dat de rol van lucht
vervuiling vervult, toegevoegd. Dit is
een lekkernij voor Xanthobacter. On
der aardse omstandigheden (bij zwaar
tekracht dus) breekt de bacterie deze
stof al smikkelend af tot een chloride.
De vraag is of hij dat onder gewichtloze
omstandigheden ook zo goed kan.
Conditie
Dat blijkt pas, na terugkeer op aarde,
uit de hoeveelheid gevormde chloride
in het mediumOok wordt naar de con
ditie van de bacteriën zelf gekeken.
Zijn ze goed gegroeid, en hoe was hun
affectie tot 1,2-dichloro-ethaan daar
boven?
De experimenten Bones en Biokin vin
den geheel geautomatiseerd plaats in
foto John Karemaker
speciaal daarvoor, onder auspiciën van
de Europese ruimtevaartorganisatie
ESA gemaakte containers Biopack is
zo'n container, waarin Bones en Bio
kin, naast drie andere buitenlandse on-
derzoeksexperimenten, een plaats
hebben gekregen. Het Leidse bedrijf
Dutch Space ontwikkelde voor Bio
pack een speciale uitschuiflade waar
experimentele pakketten op kunnen
worden bevestigd.
In containers als Biopack kan vrijwel
alles mini-schaal. Alles gaat automa
tisch en wordt van seconde tot seconde
ook automatisch geregistreerd en vast
gelegd. Want ruimte en tijd zijn duur.
Het nut ervan? Zo'n experiment als bij
voorbeeld Bones kan hier op aarde, met
de toenemende vergrijzing, grote voor
delen voor heel veel mensen, en hon
derden miljoenen aan kostenbesparin
gen opleveren. Dat worden 'spin-offs'
van de ruimtevaart genoemd. En daar
zijn nog veel meer voorbeelden van te
geven.
WOERDEN - De drinktest op internet blijkt bijzonderste j
Sinds half december kunnen mensen op www.drintay
kijken of hun alcoholconsumptie de toets der kritiek b
doorstaan. In de eerste twee weken hebben al meer 4]
100.000 mensen de site bezocht.
De bezoekers kunnen anoniem een vragenlijst invullen.Oi^.
matige drinkers worden in de gelegenheid gesteld vervolg®
een tweede vragenlijst in te vullen voor een persoonlijkst
vies, waarin ook staat welke gevolgen hun gedrag voorin-
gezondheid kan hebben.
Het Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering J
Ziektepreventie (NIGZ) heeft de website ontwikkeld. Heiig]
stituutisheel blij methetgrote aantal bezoekers. Datzijnen!
net zoveel waarop voor heel 2003 was gerekend. In janus
liep de belangstelling enigszins terug, maar toch trokdewev
site in de eerste twee weken van het jaar 16.000 mensen.®
SEATTLE - Een nieuwe techniek die astronomen hebbenoad
wikkeld om naar planeten buiten ons zonnestelsel tezoeid
heeft een eerste vondst opgeleverd - een planeet die zo heetj
dat er wolken en regendruppels van staal kunnen zijn. Asfe'
nomen van de universiteit van Harvard ontdekten deplaned]
Om aan te geven hoe verfijnd de nieuwe techniek is werdS
prestatie vergeleken met het herkennen van de schaduw vv
een mug die 320 kilometer voor een zoeklicht vliegt.
Tot nu toe zijn al meer dan honderd planeten die om ander;',
sterren dan onze zon draaien indirect ontdekt door het me»
van de invloed - een geringe beweging - die de zwaartekras
van een planeet uitoefent op de ster waar hij omheen érec-
De nieuwe planeet draait om een ster in een verre spiraalaJ
van de Melkweg, centraler in het stelsel gelegen dandezee!
De planeet is iets kleiner dan Jupiter. Hij bevindt zich dieet»
de ster, ongeveer eenvijfde van de afstand tussen deaarcec
de zon. De geringe afstand tot de ster betekent dat de tem»,
natuur van de atmosfeer rond de planeet ongeveer 1.700 5--
den Celsius moet bedragen
De onderzoekers menen nog twee nieuwe planeten op ia
spoor te zijn, maar die vondsten moeten door nader onder-!
zoek worden bevestigd. Het Amerikaanse ruimtevaartbuK®
NASA wil de passage-techniek ook gebruiken voorzi;
Keppler-project, waarbij een observatorium in de ruimtei
worden gestationeerd. AP
NEW DELHI - Uit de dooier van een kippenei kan tegengii
worden gemaakt voor een slangenbeet. Dat hebben India»
wetenschappers bekendgemaakt.
„De antistoffen in eigeel worden gebruikt voor de productie
van een tegengif", zei directeur Subba Rao van de stichiiq
voorwetenschappelijk onderzoek Vittal Mallya in Bangalore!
De wetenschappers van de stichting hebben na zeven jaaron-
derzoek een tegengif ontwikkeld dat geen enkele bijwerking
heeft.
„Als de laatste tests zijn afgerond, zullen wij de antistoffen
van de kip als eersten in mensen injecteren", aldus Rao. Eer-'
der werden antistoffen tegen slangenbeten uit paarden ge-'
wonnen, maar dat voor de dieren pijnlijke procédé stuitte op
hevige protesten van dierenbeschermers.
Een van de grote voordelen van de productie uit eigeel, isdai
het middel goedkoop is, Een kip legt 250 eieren per jaarenin
elk ei zitten genoeg antistoffen voor een dosis tegengif.
Volgens de onderzoekers worden in India jaarlijks ten minste
300.000 mensen door slangen gebeten. Tien procent van ce
slachtoffers overlijdt daaraan omdat er niet op t
wordt toegediend. AFP
door Roelf Reinders
LEIDEN - Op muziekinstru
menten moeten, net als op si
garettenpakjes, ernstige
waarschuwingen komen te
staan. Niet dat je ook van vi
ool- of pianospelen ziek of
impotent kunt worden, maar
wel doof. Dus moet er op
trompetten, piano's en violen
staan: Absoluut niet langer
dan één uur per dag op spe
len.
Dat vindt Hans Troost uit
Soest, ooit beroepsmusicus
maar nu noodgedwongen vi
oolrestaurateur en piano
stemmer. Zijn jarenlange le
ven in de orkestbak heeft zijn
gehoor zo verpest dat hij niet
meer als musicus functio
neerde. Niet dat klassieke
muziek spelen compleet doof
maakt, maar spelen in een
orkest leidt vaker wel dan
niet tot ei-nstige gehoorscha-
de.
KNO-arts Jan de Laat van
het Audiologisch Centrum
van het Leids Universitair
Medisch Centrum (LUMC)
wijst op de resultaten van een
(nog niet gepubliceerd)
Scandinavisch onderzoek.
Daaruit blijkt dat driekwart
van de leden van een klassiek
orkest gehoorproblemen
heeft. Schrikbarend, aldus
De Laat.
„Veel muzikanten hebben
meerdere vormen van ge
hoorproblemen zoals ge-
hoorverlies, oorsuizen en
vervorming. Ik zie er min
stens een of twee per week
met problemen die er niet om
liegen", aldus De Laat.
..Soms kunnen ze niet verder
met de muziek en raken ze
overspannen."
Opvallend is dat gehoorpro
blemen onder popmuzikan
ten minder vaak voorkomen
dan onder uitvoerders van
klassieke muziek. In de con
certzaal is het normaal dat de
geluidssterkte op 110 decibel
ligt, zegt oud-musicus
Troost. „Dat is even hard als
een ronkende cirkelzaag.
Tachtig decibel is al schade
lijk voor het gehoor. Muziek
in concertzalen is zo oorver
dovend geworden dat musici
en zelfs luisteraars erover
klagen. En toch stellen de ge
luidstechnici hetgeluidzoaf.
Luidheid is de trend."
Volgens Mark Stotijn van de
Nederlandse Toonkunste-
naarsbond is de cd-uitvoe-
ring de maatstaf van watje in
de concertzaal kunt ver
wachten. Het zijn vooral de
strijkers, die in het orkest
vlak achter de koperblazers
zitten, die lijden onder de 'te-
ringherrie' in de orkestbak,
aldus Stotijn. Het gevolg:
musici haken af en belanden
in de WAO
Dirigenten zijn hier mede
schuldig aan. vindt de vak
bondsman. „De dirigent
heeft de absolute macht die
potente uitvoeringen wil als
de macho die een sportwagen
huurt om even lekker snel te
scheuren. Vervolgens ver
trekt hij naar het volgende
orkest, de orkestleden
amechtig achterlatend."
Schel
Vroeger ging het er in de mu
ziek een stuk rustiger aan
toe. In de zeventiende eeuw
klaagden musici al steen en
been over het schelle geluid
van nieuwkomer viool die de
gamba verdrong. Troost. „De
viool was twintig decibel lui
der. Het brute vioolgeluid
deed pijn aan de oren." Ook
de piano's werden steeds lui
der. Oorzaak: de commercie.
De concertzalen moesten
groter voor meer publiek,
dus de muziek moest harder.
Niet alleen de klassieke mu
ziek wordt harder, de hele sa
menleving wordt lawaaiiger,
klaagt Troost. Hoe lang
duurt het nog voordat onze
kinderen doof zijn, vraagt de
pianostemmer zich vertwij
feld af. Met name in het uit
gaanscircuit moeten op korte
termijn de hoge tonen wor
den aangepakt. En op lange
termijn is preventie van ge
hoorproblemen van grootbe
lang. Belangrijk is bewust
wording van het gevaar van
lawaai.
„Daar moet je al vroeg op de
basisschool mee beginnen.
Wacht niet tot kinderen tien
jaar zijn, want dan is het al te
laat." Dat preventie en be
wustwording een zaak van
lange adem is_, illustreert
Troost met een voorbeeld uit
Zweden. „In de kantine van
een school stond een stop
licht dat de kinderen duide
lijk maakte of het geluid dat
ze maakten schadelijk was
voor hun oren. Rood was te
lawaaiig, groen was goed.
Het licht stond altijd op
rood."
door Peter de Jaeger
HETEREN - Het meeste leven
bevindt zich ondergronds.
Liefst 95 procent van alle biodi
versiteit op aarde zit verborgen
in bodembacteriën die nog gro
tendeels onbekend zijn. Deze
waardevolle genenbron is de
basis voor talloze produkten als
enzymen en antibiotica. Nieu
we DNA-technieken maken het
mogelijk dit zogenoemde met-
agenoom te ontrafelen.
Het Nederlands Instituut voor
Ecologie (NIOO) wil weten wat
er zich allemaal in onze onder
grond bevindt. Daarom opende
het vorige maand een hypermo
dern laboratorium in het Gel
derse Heteren. Het is een onder
zoeksinstituut geworden waai
de helft van de bouwkosten is
uitgegeven aan veiligheids
maatregelen.
Om te zorgen dat er niets kan
ontsnappen heerst in de ruimte
continue onderdruk. Bij het be
treden passeert de bezoeker
eerst een sluis. Eenmaal binnen
valt op dat de vloerranden
schuin omhoog lopen tegen de
muur. Dit voorkomt weglekken
van gemorste stoffen achter de
plinten. De tafels zijn van extra
hard materiaal zodat ze geen
vocht kunnen opnemen. Alle af
val, vloeistof en water wordt op
gevangen en behandeld voor het
wordt geloosd. De luchtverver
sing gebeurt via hyperfilters.
Grondmonsters
„Wij hebben te maken met ge
nen en organismen die welis
waar altijd al in de bodem zit
ten, maar omdat we bij ons
onderzoek onbekend DNA uit
de normale context halen is ex
tra veiligheid geboden. We ne
men het zekere voor het onzeke
re", zegt dr. George Kowalchuk.
hoofd van dit metagonomica-
project. Zijn team. vijf man,
haalt her en der grondmonsters
weg. Deze worden in zijn totali
teit gescreend op erfelijk mate
riaal „Normaal worden onbe
kende micro-organismen gen
voor gen ontleed. Maar dat is
niet interes sant als je weet dat
er tienduizend soorten bacteri
ën zitten in een gram grond.
Daarom bekijken we het totaal
plaatje. Dat is efficiënter".
Hiertoe wordt in het lab als het
ware een bibliotheek gemaakt
van alle genoomstukken uit een
bodemmonster. Die verzame-
m *«rf£
George Kowalchuk van het NIOO is bezig met het beoordelen van bacteriën. foto Roland de Bruin
ling wordt vervolgens gericht
bekeken op aanwezigheid van
organismen en functies die nut
tig zijn. De bruikbare chromo-
soomdelen worden eruit ge
haald. „De mogelijkheid om
grote stukken DNA uit de bo
dem te isoleren is een belangrij
ke stap voorwaarts. Tot heden
kon dat alleen met kleine frag
menten. Nu praat je over vijf tot
tien procent van het volledige
genoom". Hele stukken DNA
worden in een keer tegelijk ge
kloneerd en in een nieuwe gast
heer gezet, zoals de
E-colibacterie. Vervolgens
wordt gekeken of het enzym ook
hierin zijn werk goed doet, zoals
productie van het gewenste ei
wit.
Interactie
„Ons primair doel is niet om
productiesystemen te ontwik
kelen van organismen die tot nu
toe niet gekweekt konden wor
den, maar om de interactie te le
ren kennen tussen planten en
micro-organismen", aldus Ko
walchuk. Planten zijn namelijk
in staat specifieke bacteriële
populaties uit de bodem te se
lecteren in hun wortelomge-
ving. De interacties tussen deze
bacteriën en de plant hebben
een belangrijke invloed op de
gezondheid van de plant. Som
mige bacteriën zorgen voor be
scherming tegen plagen en
ziekten, andere maken voe
dingsstoffen beschikbaar. „De
bacteriën zijn wel op te sporen,
maar hun functies zijn voor het
merendeel een zwart gat. En
daar proberen we hier een vin
ger achter te krijgen" Geneti
sche ontrafeling van onbekende
bacteriën en hun functies is
vooral nuttig voor industriële
processen. Steeds meer chemi
sche omzettingen worden ge
daan door enzymen
Kowalchuk. „Enzymen hebben
al miljarden jaren de tijd gehad
zich te evolueren om specifieke
reacties perfect uit te voeren.
Daarom zijn die veel sneller,
goedkoper en efficiënter dan
chemische systemen. Maar je
moet ze wel eerst weten te vin
den". Hij denkt aan toepassin
gen in de chemische industrie,
zoals leerlooierij, maar ook in
voedingsverwerkende en far
maceutische bedrijven. „Er is
vooral gebrek aan nieuwe anti
biotica, omdat de bestaande
steeds minder goed hun werk
kunnen doen door het ontstaan
van resistenties Er is nog maar
een fractie bekend van de be
schikbare micro-organismen.
Kun je nagaan welke mogelijk
heden hier liggen". Samen met
het Rhizolab in Wageningen
wordt studie gedaan naar bio-
controle.
Sommige bacteriën kunnen
schimmels en insekten onder
drukken, omdat ze het enzym
chitinase produceren die de cel-
wand van de belagers afbreekt.
„Opvallend is dat in de natuur
minder ziektes voorkomen dan
in landbouwsystemen. Dat
komt door natuurlijke onder
drukking. Die kennis over na
tuurlijke systemen kun je
gebruiken 111 de landbouw"
Normaliter worden eerst bacte
riën geïsoleerd uit de bodem.
Pas dan wordt gekeken of de ge-
isoleerde stam, veelal Pseudom-
onas bacterie, effect heeft tegen
een bepaalde ziekte. „Maar
hierdoor mis je de grote meer-
derh eid, want de allerbeste
stammen zijn niet in het lab te
kweken en groeien uitsluitend
in de wortel zone. Daarom moet
je in de grond zelf kijken. Studie
van een compleet bodemecosys
teem is nu mogelijk, dankzij ons
laboratorium".
Faroer (met enkele voorlo
pers erbij 213 zegels in 27
jaar) gaat zijn uitgiftepolitiek
drastisch, maar wel op een fila
telistisch aantrekkelijkemanier
wijzigen. Er zullen jaarlijks
meer zegels worden uitgegeven,
maar de verzamelaar zal er niet
meer voor behoeven neer te tel
len. Om een brief tot 20 gram te
frankeren kunnen dus in plaats
van één zegel enkele verschil
lende zegels worden gebruikt.
Men wil dat bereiken door velle
tjes uit te geven met verschillen
de thema's. Elk velletje zal zes,
acht, of tien zegels tellen, alle in
dezelfde waarde Enkele the
ma's die ophanden zijn: illustra
ties van Faroese kinderliedjes
en uit boeken, planten en dieren
die op de eilanden leven, schil
derijen van jonge kunstenaars,
artistieke impressies van het ei
land Suouroy en Noordse my
thologie, sagen en legenden.
Wat Faroer betreft, de eerste
emissiedatum van 2003 valt op
24 februari. Er zal een minivel-
letje verschijnen met tien ver
schillende zegels van 6,50 Dkr.
gewijd aan het Noordse gedicht
Völuspa. Tevens zullen twee
verschillende 5,00 Dkr.-zegels
uitkomen die werkzaamheden
aan de tunnel onder Vesterman-
nasund laten zien. Deze laatste
zegels zitten ook in boekjes van
tien stuks (2x5).
De laatste tijd kwam Faroer nog
met de volgende zegels: 30,00
Dkr., een zwerfvalk (Falco co-
lumbanus subaesalon); twee ze
gels met beelden van de kerk
van Göta, 5,00 Dkr, het witte
kerkje in het landschap, 6,50
Dkr, interieur. Beide kerkzegels
zitten ook in een boekje(5 x 2).
Om verder in Noordse landen te
blijven: Aland heeft het jaar 2
januari geopend met drie zegels
waarop paddestoelen. Enkele
cantharellen (Cantharellus ci-
barius) staan op een €0.10 -ze-
gel, eekhoorntjesbrood (Boletus
edulis) op een zegel van €0,50 en
op een waarde van €2,50 een
grote parasolzwam (Macrole-
piota procera). Elke zegel in een
oplage van 500.000 stuks Van
deze emissie zijn ook drie fraaie
maximumkaarten uitgebracht.
Aland had het jaar al afgerond
toen op 1 november nog een na-
brander (om gemakkelijk te
missen) werd gepresenteerd.
Janne Hólmen, die de gouden
medaille won op de marathon
bij de EK-atletiek werd geëerd
met een lklass-zegel (oplage
400.000 stuks).
Denemarken presenteerde 15
januari drie sportzegels, die
achtereenvolgens zijn gewijd
aan voetbal (4,25 kr), zwemmen
(5,50 kr.), turnen (8,50 kr.) en
handbal (11,50 kr De zeg»
van 4,25 kr. en 5,50 kr zitten0»
in boekjes 10 x 4.25 en 10 x5.50
en de 4,25 kr.-zegel tevens in
velletjes met acht zegels (eo
item waarmee Denemarken on
langs is begonnen).
Denemarken opende het nieu««
jaar (2 januari) met de uitgm*
van enkele permanente zegü»
De inmiddels 'eeuwenoude
reeksen 'golflijnen' en kl»1
rijks wapen' werden respectie
velijk uitgebreid met een gr#
400 öre- en een donkergnp
11,50 kr.-zegel; de reeks met#
beeldenaar van koningin Mar-
grethe II met zegels van 4,25
(roodoranje), 6,25 kr. (Uc
groen) en 8,50 kr. (lichtblauw»
De zegels van 4,25 kr. en 6,5
zijn ook uitgegeven in velietj
van acht stuks.
