Domweg zo troostvol mogelijk 21 Dagboek Requiem 1953 rf o zc vrijdag 17 januari 2003 n opdracht van het Zeeland Nazomer Festival heeft de Middelburgse componist Douwe Eisenga een requiem geschreven voor de slachtoffers van de watersnoodramp. Het Zeeuws Orkest, het Zeeuws Philharmonisch Koor en zangeres Simone Veder voeren het symfonische werk vanaf 30 januari zeven keer uit in kerken en concertzalen in het gebied dat vijftig geleden door de ramp werd getroffen. Voor de PZC heeft Eisenga een verslag bijgehouden van de ontwikkelingen gedurende de vier jaar dat hij met zijn compositie in de weer is geweest. Componist Douwe Eisenga in Middelburg. foto Ruben Oreel 1999 Het plan voor het Requiem 1953 stamt uit begin 1999. In februari ga ik met de eerste muzikale ideeën op bezoek bij Jan Hut, di rigent van de Middelburgse Oratoriumvereniging. Ik heb een grove compositieschets ge maakt op de tekst van het Dies Irae, sinds jaar en dag vast on derdeel van de requiemmis. Jan is enthousiast over de eerste synthesizerversie van het stuk en we besluiten dat het de moei te waard is om het op te nemen In Groningen - Jan heeft net als ik zijn wortels in het noorden - heeft hij een koor dat hier aan mee kan werken. Pas in november - inmiddels is het pianostuk Rivus II op cd ver schenen en de muziek voor de familievoorstelling Oliver Twist geschreven - is het zover. In een kerk in Leek neemt Jakko van der Heijden van Omroep Zeeland, samen met Walter Cal- bo van studio LAC, de prachtige stemmen van de Noord Neder landse Cantorij op. Het is een bijzondere opname. Jan is, met een koptelefoon aan één oor bungelend, de enige die de bege leidende muziek hoort. Het koor hoort niets maar blijft spatzui- ver en ritmisch trefzeker. Onge lofelijk, binnen drie uur staat het stuk erop. Tijdens de kerstdagen volgt de première van Oliver Twist in de schouwburg van Middelburg. Zeven uitverkochte zalen en goede reacties. De laatste voor stellingen maak ik niet mee om dat Margriet en ik, samen met onze kinderen Thom en Miki, de millenniumwisselingin Berlijn 2000 Begin 2000 begin ik aan de ver dere uitwerking van het Dies Irae. De opgenomen koorpartij en worden in de computer gela den. Met behulp van een hele stapel elektronische apparaten vervaardig ik in de maanden daarop een volledig nieuwe ver sie van het stuk. Het is de bedoe ling dat deze versie een visite kaartje wordt. Als ik als relatief onbekende componist zo'n groot project als het Requiem 1953 van de grond wil krijgen, moeten alle betrokkenen een muzikaal beeld kunnen krijgen van wat het gaat worden. Al met al duurt het tot oktober tot de demo-cd klaar is. Het werk wordt onderbroken door andere opdrachten zoals The Efforts of Fossombrone - een ta pecompositie van een half uur - en Rivus I. herschreven in een nieuwe bezetting op verzoek van Nieuwe Muziek. Intussen probeer ik ook de tekst voor het hele requiem samen te stellen. Ik stuit op schitterende gedich ten over de ramp van Christop her Levenson, een Engelsman die in 1953 in Nederland ver bleef. Daarnaast probeer ik met poëzie van Lorca de toch wel wat zware teksten uit de Latijn se requiemmis, een meer mense lijk tegenwicht te geven. In dezelfde periode wordt het ook tijd voor zakelijke beslom meringen. De cd's gaan met be geleidende brieven de deur uit. Ruud van Meijel, directeur van het Zeeland Nazomer Festival, is bereid om de productie van het requiem in handen te ne men. Tot mijn verrassing komt hij ook nog met een andere klus op de proppen, een kameropera over Michiel de Ruyter. Enige tijd later krijg ik van het ZNF formeel de opdracht om een re quiem te schrijven in het kader van de herdenking van de wa tersnoodramp. Het Zeeuws Or kest en het Zeeuws Philharmo nisch Koor doen mee. 2001 Christopher Levenson blijkt nog te leven, eind jaren zestig geëmigreerd naar Canada. Be gin 2001 krijg ik m aan de tele foon. Hij geeft enthousiast toe stemming voor het gebruik van zijn teksten. De poëzie van Lor ca zorgt voor meer problemen. Deze Spaanse dichter is nog geen 75 jaar dood en dat bete kent dat de teksten niet vrij zijn van auteursrechten. Een advo caat uit Londen vertegenwoor digt de rechthebbenden. Hij geeft telefonisch toestemming maar stuurt vervolgens een con tract met zoveel valkuilen op, dat ik er niet over peins om mijn handtekening te zetten. De man geeft geen enkele onderhande lingsruimte. Het gevolg is dat ik moet zoeken naar een alterna tief voor Lorca De eerste helft van 2001 staat in het teken van het componeren van Kabaalzoals de opera over Tromp en De Ruyter inmiddels gedoopt is. Tussendoor schrijf ik Growing Worm voor de pia nist Marcel Worms, dat in febru ari in het Stedelijk Museum zijn vuurdoop beleeft en een half jaar later op cd verschijnt. Wanneer eind augustus Kabaal in Vlissingen in première gaat, heb ik de eerste twee delen van het requiem af. Samen vormen ze in feite een nieuwe, nu orke strale versie van het Dies Irae. Bovendien heb ik een goede ver vanging gevonden voor de tek sten van Lorca. Het requiem gaat negen delen krijgen. Toch bekruipen mij, nu ik een jaar werken aan het stuk voor de boeg heb, de twijfels. Ik heb de ramp niet meegemaakt Wie ben ik dat ik dit stuk kan schrijven Een aantal dingen is wel steeds Dan gaat het in eerste instantie betrekkelijk vlot. In een gestaag tempo werk ik achtereenvol gens aan deel zes, drie en vier Voor elk deel heb ik steekwoor den, zoals 'stilte, woede en hoop' bedacht die ik gebruik om de lange compositie vorm te geven Wanneer Margriet eind novem ber met zwangerschapsverlof gaat, neemt ze de dagdelen dat ik voorde kinderen zorg over en kan ik wekelij ks nog meer tijd in het componeren steken Half december wordt ons derde kindje, Zep, geboren. Wat een wonder en wat een geluk, voor de derde keer een prachtige, ge zonde baby. 2002 Als ik na drie weken, die geheel in het teken staan van het kleine kereltje, de draad weer oppik, blijven de ideeën komen. Eind februari zijn ook deel vijf en de epiloog, deel negen gereed Dan volgt de dip Na maanden van grote productiviteit en een het Muziektheater, levert nog geen duidelijke winnares op. Na de tweede auditieronde kiezen Joan Berkhemer, de dirigent van het Zeeuws Orkest, en ik voor de zangeres Simone Veder. Deel zeven, getiteld Like a pro mise, is het laatste deel dat ge schreven wordt. Ik besluit de tekst zo eenvoudig mogelijk te zetten, het stuk heeft op deze plaats een rustmoment nodig. Op drie juni is het requiem af. Exact een maand later haal ik in de stromende regen de eerste exemplaren van de partituur bij de boekbinder op. De tussenlig gende weken waren hard nodig voor het afmaken van het pia no-uittreksel en het vervaardi gen van de koorversie. Ruim vier weken verblijven we op onze, inmiddels vaste, stek in Normandië. De kleine Zep kan net zitten en blijkt net zo van kamperen te genieten als de rest van het gezin. Terug van vakan tie bereid ik mijn lezingenserie over de opera The Lighthouse het locatieproject van het Nazo- duidelijk geweest. De muziek zou toegankelijk moeten wor den, bevattelijk voor elke Zeeuw. Ook zou tekst en muziek de nodige afstand moeten be waren. Een smartlap pint nu eenmaal de luisteraar vast met voorgekookte emoties. Muziek die gereserveerd blijft geeft de luisteraar juist de ruimte. Maar toch, de context van de op dracht doet mij twijfelen. Na een paar weken kom ik tot de conclusie dat de enige optie het schrijven van een domweg zo mooi mogelijk, zo troostvol mo gelijk requiem is. Bovendien moet de muziek zich niet alleen richten naar de mensen die de ramp hebben meegemaakt, het stuk moet vooral ook jongeren aanspreken. Dit requiem, zo be denk ik, moet niet alleen ernstig terugkijken maar ook een opti mistische blik op de toekomst bieden, waarin de veerkracht van mensen welke rampspoed dan ook te boven komt. druk huiselijk leven, gun ik mij zelf in de voorjaarsvakantie een paar dagen vrijEn daarna. wil het niet meer, de 'flow' is er uit Ik werk weliswaar dagelijks aan deel acht, het lange zeer rit mische deel dat de eigenlijke fi nale moet gaan vormen, veel goeds levert dat echter niet op. Eind maart zit er niets anders op dan de eerste acht volledig geor kestreerde minuten van dit deel bij het grof vuil te zetten. Pas er gens in april kom ik tot het in zicht dat dit deel, het Libera me, een soort muzikale uitvergro ting van het tweede deel moet worden. Dit idee zorgt voor de doorbraak, ook al duurt het tot eind mei tot het deel af is. Inmiddels zijn we al enige tijd aan het zoeken naar een altzan geres voor de solopartijPianist Rien Balkenende - die de audi ties begeleidt - en ik reizen twee keer naar Amsterdam om met een aantal zangeressen te wer ken. De eerste ronde, eind mei in mer Festival in de Westerschel- detunnel, voor. Dan resteert nog de laatste grote klus betreffende het requiem, het aanmaken van de individuele partijen voor alle orkestleden. Het is een karwei dat zo zorgvuldig mogelijk moet gebeuren Elke fout in een partij kost uiteindelijk repetitietijd en die is er - omdat het Zeeuws Or kest vlak voor de uitvoering van het requiem nog eennieuw- jaarsserie heeft gepland - niet zoveel. Het Zeeuws Philharmonisch Koor heeft zichzelf wat meer tijd gegeven. Vanaf begin sep tember repeteren ze elke zater dag onder leiding van Jan Hut. Als ik een maand later voor de eerste keer kom luisteren blij ken ze al een aardig eindje op weg te zijn. De reacties van de koorleden zijn zeer positief. Op de laatste donderdagavond van oktober komt het orkest voor het eerst bij elkaar om het stuk door te nemen. Veel meer dan een kennismaking tussen orkest en compositie is het die avond nog niet. Spannender vind ik de tweede orkestrepeti tie, een weeklater. Pas vanaf dat moment kan ik echt beoordelen of er geen grove fouten in de or kestratie zitten en, even belang rijk, of het orkest in staat is ge zamenlijk muziek van de noten te maken De avond maakt dui delijk dat het op beide punten wel snor zit, vooral op de mo menten dat Joan op detail gaat repeteren. Hetis wel jammer dat tijdnood al op deze tweede avond een belemmerende factor wordt. Er zijn in totaal maar twee repetities voordat het koor erbij komt en wat mij betreft zijn dat er twee te weinig De laatste twee repetitieavon den in november, met koor en orkest, verlopen niet altijd even vlekkeloos. Toch is er nog geen enkele reden om me zorgen te gaan maken, al baal ik er ver schrikkelijk van dat er vanwege het nieuwjaarsconcert vanaf eind november tot half januari niet gerepeteerd wordt aan mijn stuk Mijn wrevel daarover wordt groter als blijkt dat er landelijk belangstelling voor het requiem begint te ontstaan. De NOS-televisie mailt dat ze onder de indruk zijn van het stuk en dat ze hoogstwaar schijnlijk enkele delen gaan uit zenden Dit bericht versterkt mijn gevoel dat het requiem ook buiten Zeeland levensvatbaar kan zijn en ik besluit om platen maatschappijen te benaderen EMI en Warner hebben geen in teresse maar het derde label dat ik benader, BMG, nodigt mij uit voor een gesprek. Op 22 novem ber zit ik voor het eerst van mijn leven in Hilversum aan het bu reau van een platenbons. In de weken daarop onderzoekt BMG of een cd van het requiem haal baar is. Ze schakelen Maarten Hartveldt, eigenaar van een prachtige studio in een kerkje in Tilburg, in als mogelijke produ cer van de cd. Ook hij is razend enthousiast over de muziek en ziet een cd-productie helemaal zitten. BMG vraagt om meer demo materiaal Op een vrijdagmid dag nemen we met een kleine groep koorleden de koorpartij en van twee ingekorte delen op. Dezelfde avond hoor ik dat Jan net Bovenlander, de vrouw van Ane van Haaren - een van de zangers van die middag - onge neeslijk ziek is. Een paar weken later belt Ane. Jannet, die ook in het koor zong, is overleden Hij vraagt of hij de twee stukjes van het requiem tijdens de crematie mag gebruiken. Hij heeft haar ook beloofd dat hij zal blijven meedoen aan de uitvoeringen van het requiem. Ik ben er da genlang stil van, diep onder de indruk van de dapperheid van deze mensen. 2003 Na de kerstvakantie blijkt al snel dat zo'n cd een verschrik kelijk dure kwestie is en dat de platenmaatschappij niet één, twee, drie op een rijtje heeft hoe de risico's af te dekken. Er vol gen verschillende gesprekken De knoop is begin januari echter nog steeds niet doorgehakt. Het ZNF start haar publiciteits offensief. Tërwijl de PZC wacht op dit 'dagboek', NRC en Trouw bellen voor een interview en de NOS en VPRO nadenken over een televisie-uitzending, houdt het orkest zich nog steeds bezig met polka's van Strauss. Het is iets waar ik kriegelig van word Het is nu woensdag. Morgen, de zestiende, beginnen koor en or kest weer met repeteren Ik sterk mij in het besef dat 'het al tijd goed komt' bij projecten als deze en dat het in dit leven uit eindelijk gaat om andere din gen. Om mensen als Ane en Jan net, bijvoorbeeld. Om mensen die worstelen met de ervaringen van een verschrikkelijke ramp. En om de liefde, ook voor hen die hier niet meer zijn. Douwe Eisenga Requiem 1953 van Douwe Eisenga, door Het Zeeuws Orkest, het Zeeuws Philharmonisch Koor en Si mone Veder (alt), do. 30 jan. Con cert- en Gehoorzaal Middelburg, vr. 31 jan. Nieuwe Kerk Zierikzee. za. 1 febr. St.-Bartolomeuskerk Zeven bergen, zo. 2 febr. Scheldetheater Terneuzen (15 uur), do. 6 febr. Lau- renskerk Rotterdam, vri. 7 febr. St.- Jacobskerk Vlissingen en za. 3 febr. Grote Kerk Goes. Aanvang 20.15 uur, behalve waar anders vermeld.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2003 | | pagina 21