Bovenbuur
werkt hard
aan natuur
Het moolhuis brandde in de oorlog 'plotseling' af
Herinneringen
aan het landschap
van weleer
Nieuwe Raadkaart
Eskers, drumlins en grubben
woorden die geknipt zijn
voor een lastige puzzel Het zijn
zogeheten aardkundige land
schapselementen. Ze vertellen
iets over de natuurlijke ont
staanswijze van een bepaald
landschap. Samen met de na
tuurwaarden en de door mense
lijke activiteiten ontstane
cultuurhistorische waarden
vormen ze het landschap. Voor
natuur en cultuurhistorie be
staat flink wat aandacht, maar
aan aardkundige waarden
wordt vaak achteloos voorbij
gegaan. Daar wil Landschaps
beheer Nederland, het samen
werkingsverband van de twaalf
provinciale stichtingen land
schapsbeheer, verandering in
brengen.
Om dicht bij huis te blijven: de
kreekresten in Zeeland kunnen
tot aardkundige waarden wor
den gerekend. Ze herinneren
aan het getijdenlandschap dat
er ooit is geweest. Er zijn ook
minder zichtbare kreekresten
luchtfoto's van akkerland bij IJ-
zendijke tonen haarscherp de
inmiddels bedekte patronen
van getijgeulen. De duinen
langs de kust, de dekzandrug-
gen in Zeeuws-Vlaanderen en
de gemoerneerde gronden (af
gegraven veen) mogen eveneens
onder de noemer aardkundige
waarden worden geschaard.
Ze zijn, deftig gezegd, het resul
taat van factoren als klimaat,
geologische gesteldheid, reliëf,
vegetatie, bodem en water. Door
toedoen van de provincie zijn de
aardkundige waarden in Zee
land in kaart gebracht. In de in
ventarisatie staan zestien ge
bieden die in dat opzicht van
belang zijn en in aanmerking
komen voor bescherming. Voor
al in de vorige eeuw zijn veel van
de waarden verdwenen door
ruilverkavelingen, ontgrondin
gen, stedenbouw en aanleg van
wegen. En weg is weg: een afge
graven kreekrug kan nooit meer
gesteld worden.
Landschapsbeheer Nederland
pleit in het rapport Natuur met
(w)aarde voor een beter beheer
van de aardkundige waarden.
Omdat hun aanwezigheid
meestal zo vanzelfsprekend is,
krijgen ze juist daarom niet de
aandacht die ze verdienen. Als
er wat mee gebeurtdan is dat
veelal gericht op het versterken
of ontwikkelen van de 'levende
natuur' en komen de 'dode ele
menten' op de tweede plaats
In het rapport, met bijbehoren
de brochure, wordt aangegeven
op welke wijze de aardkundige
elementen het beste beheerd
kunnen worden. Dat gebeurt
mede aan de hand van 22 be-
heermodellen, gebaseerd op de
praktijk. Overigens blijft per
object een eigen recept nodig.
Ruwweg gaat het om behoud
(van niets doen tot planologi
sche bescherming); het zicht
baar maken van elementen; het
herstel van aardkundige pro
cessen; de reconstructie van
verdwenen of sterk aangetaste
elementen Een en ander kan
heel goed samengaan met cul
tuurhistorisch en ecologisch
landschapsbeheer
Een ook in Zeeland actueel
voorbeeld van hoe het niet moet
is de wijze waarop nieuwe natte
natuur wordt aangelegd. In dit
kader worden watergangen ge
graven op plaatsen waar zij
nooit gelegen hebben of komt er
onnatuurlijke pias-dras natuur.
Dergelijke ingrepen gaan vaak
ten koste van gave aardkundige
elementen. Natuurherstel is er
op gericht snel en goedkoop re
sultaten te boeken: rigoureuze
ingrepen met zware machines.
Een voor de aardkunde minder
schadelijke methode is duurder
en vergt meer tijd. Toch vindt
Landschapsbeheer dat hieraan
voorrang moet worden gegeven.
Saeftinge
De gebieden die in Zeeland van
wege de aardkundige waarden
extra aandacht verdienen zijn:
Zuid west-Walcheren (kustdui-
nen), Pluimpot (oude Schelde-
loop op Tholen), Westhoek
Schouwen (kustduinen en
vroongronden), Schenge (voor
malige getijgeul bij Wol-
phaartsdijk), de Poel (gemoer
neerde gronden bij Goes), Yerse-
ke en Kapelse Moer (gemoer
neerde gronden), het Verdron
ken Zwarte Land (polder bij
Nieuwvliet), 't Zwin (slufter),
Otheense kreek bij Terneuzen,
Passageule (kreek bij Aarden
burg), SintJansteen (dekzand-
ruggen met kreken) en het Ver
dronken Land van Saeftinge.
De meeste van deze gebieden
zijn al op de een of andere ma
nier beschermd, meestal wegens
cultuurhistorische waarden en
natuurbelangen. Het pleidooi
van Landschapsbeheer is be
doeld om daar ook de aardkun
dige waarden aan toe te voegen.
Het zou toch jammer zijn wan
neer Nederland het in de toe
komst zonder grubben (droge
beekdalen) of drumlins (kei-
leemhoogten) moet doen.
Rinus Antonisse
Natuur met (w)aarde. Naar een
verantwoord beheer van aard
kundige waarden - Uitgave
Landschapsbeheer Nederland
te Utrecht.
deelgebied gaat het om eenhe
den van tenminste 500 hectare,
dan kom je al gauw in de rich
ting van de beoogde 3000 hecta
re."
Voor Deltanatuur heeft het Rijk
ruim 150 miljoen euro beschik
baar gesteld. Uitgangspunt is
volgens Harmsen nog steeds het
project in 2010 af te ronden, ook
al heeft het demissionaire kabi
net-Balkenende de kraan voor
natuurontwikkeling voor een
deel dichtgedraaid. ,,Ik sluit
niet uit dat we het iets kalmer
aan moeten doen, maar Delta-
natuur wordt gefinancierd uit
het landelijk programma voor
veiligheid en natte natuur. Het
is aanvullend op de Ecologische
Hoofdstructuur De geldmidde
len daarvoor zijn in principe
nog steeds beschikbaar, al kan
het natuurlijk zijn dat er na de
verkiezingen wat gaat verande
ren."
Buitendijks zijn momenteel
zo'n elf plannen aan de orde,
voor een deel zitten die in de stu
diefase, maar aan uitvoering
van enkele plannen wordt al ge
werkt. En de herinrichting van
de Tiendgorzen - een gebiedje
tegenover het eiland Tiengeme-
ten aan de zuidrand van de
Hoekse Waard - is klaar. Op de
Westplaat-buitengronden aan
de noordkant van Goeree is de
aannemer bezig met ontgraven.
De vrijkomende grond wordt
gebruikt om bij de Ventjagers
platen (Hellegatsplein) vogelei
landen te maken. In de loop van
2003 moet het plan Klein Pro
fijt, naast de Rhoonse Grienden
aan de Oude Maas, beginnen;
het jaar daarop de herinrichting
van de Albert-, Pieters- en
Leendertspolders bij Strijen in
de Hoekse Waard.
Buitendijks beweegt Deltana
tuur zich in vijf gebieden: de
Biesbosch; de zuidoostrand van
de Hoekse Waard; de zuidelijke
Spuimonding tussen Voorne
Putten en de Hoekse Waard, de
noordrand van Goeree-
Overflakkee en de noordelijke
Spuimonding/IJsselmonde/
Oude Maas.
Kreken
Daarnaast worden binnendijks
vooral bestaande krekenstelsels
uitgebreid met nieuwe natuur.
Harmsen onderstreept dat bij de
opzet van plannen steeds het
koppelen van verschillende
doelen centraal staat. Dus niet
donderdag 16 januari 2003
Sinds vijf jaar wordt langs
de zuidkust van Schou-
wen-Duiveland en Tholen
gewerkt aan uitvoering van
het plan Tureluur: groot
scheepse natuurontwikke
ling binnendijks van de Oos-
terschelde. In totaal wordt
op Schouwen 650 hectare
land ingericht als brakwa
termoeras. Op Tholen is ont
wikkeling van 150 hectare
moeras in de Scherpenisse-
polder aan de orde. Plan Tu
reluur is in Zeeland tot nu
toe het grootste project op
het gebied van natuuront
wikkeling. Het lijkt heel wat,
maar in het zuiden van Zuid-
Holland worden de zaken
drastischer aangepakt. Daar
is bijna drie jaar geleden het
project Deltanatuur aange
kondigd, met als doel in de
periode tot 2010 zo'n 3000
hectare nieuwe natuur te
verwezenlijken.
De uitvoering van Deltana
tuur combineert de belan
gen van natuur, recreatie en
veiligheid. Het vormt een tegen
wicht voor de snelle verstedelij
king van West-Nederland. Er is
een tekort aan ruimte voor plan
ten en dieren. En aan natuur
voor ontspanning. Ook is er, met
name in najaar en winter, te
weinig ruimte voor overtollig ri
vierwater. Aan deze problemen
moet met Deltanatuur wat wor
den gedaan, in de vorm van gro
te, natte natuurgebieden in het
rivierengebied ten zuiden van
Rotterdam. Van de Biesbosch
via de rivieroevers naar de
kustranden van de Zuid-Hol
landse eilanden.
De flinke omvang van Deltana
tuur is geen kwestie van Zuid-
Hollandse zelfoverschatting of
van luchtfietserij, blijkt uit een
toelichting van projectleider
Carel Harmsen. „We zetten in op
stevige natuur van de Biesbosch
tot aan de Voordelta. We hebben
de ambitie om grote, robuuste
eenheden te maken. Gebieden
die tegen een stootje kunnen en
waar mensen ook recreatief ge
bruik van kunnen maken. Per
De Westplaat met op de achtergrond Hellevoetsluis en Dirksland
foto Dirk-Jan Gjeltema
alleen natuur, of alleen recrea
tie, veiligheid of watervoorzie
ning, maar zoveel mogelijk een
combinatie
Voorbeeld daarvan is het plan
voor de Zuiderklip in de Bies
bosch, Ooit was dit gebied gere
serveerd als spaarbekken voor
de drinkwatervoorziening
(naast de drie al bestaande bek
kens Petrusplaat, Gijster en
Honderd en Dertig waaruit ook
Zeeland drink- en industriewa
ter krijgt). Nu wordt het herin
gericht tot natuurgebied én als
doorstroomgebied voor rivier
water. Hoe hard die grotere
ruimte voor de rivieren nodig is,
blijkt dezer weken weer eens uit
de wateroverlast langs de Maas.
Ander voorbeeld is de noord
rand van Goeree. Daar moet de
inlaat van de zoetwatervoorzie
ning - nodig voor onder meer
Schouwen-Duiveland - worden
verlegd, wegens het op een kier
zetten van de Haringvlietslui-
zen in 2005 (of die datum wordt
gehaald is zeer de vraag, nu de
kosten van het kierplan hoger
uitvallen). Die operatie wordt
gecombineerd met natuuront
wikkeling. Het weer toelaten
van zout Noordzeewater op het
zoete Haringvliet noemt Harm
sen de slagroom op de taart
,Door de kier komt het karakter
van een estuarium weer deels
terug. Met een geleideli j ke over
gang tussen zout en zoet. die
voor de natuur erg belangrijk
is", stelt de projectleider. „Een
volgende fase na de kier is het
getemd getij op het Haringvliet.
Dan krijg je tot in de Biesbosch
een stuk getijdenwerking terug
en daarmee de dynamiek van eb
en vloed." Harmsen wijst erop
dat ook in de toekomstvisie voor
de Deltawateren aan terugkeer
van zout-zoet overgangen en
getij grote waarde wordt toege
kend. Wat dat betreft past het
project Deltanatuur naadloos in
de toekomstvisie die de Provin
ciale Staten van Zeeland, Zuid-
Holland en Noord-Brabant bin
nenkort vaststellen.
Rinus Antonisse
In de zomer van 1903 maakte
de bekende Zierikzeese foto
graaf R.W.J. Ochtman deze foto
op de straatweg tussen Haam
stede en Burgh Hij kijkt en fo
tografeert in de richting van
Burgh naar de Haamsteedse,
toen nog niet witgeschilderde,
korenmolen De Graanhalm van
Adriaan Blom, schrijft W. de
Vrieze uit Haamstede naar aan
leiding van de raadkaart van
vorige week in Buitengebied.
Burgh en Haamstede, tegen
woordig in één adem genoemd,
waren beide goed
Volgens De Vrieze woonde mo
lenaar Blom in het moolhuis
(anno 1658), midden/rechts op
de foto, dat recentelijk door
A P Luvendijk in stijl is terug
gebracht. Wat later werd dit ge
bouw Boerenleenbank, met
Adriaan Blom en daarna zijn
zoon Bert Blom als kassiers.
Links de in 1898 nieuwgebouw
de landbouwer-rentenierswo
ning van gemeente-ontvanger
Simon Vis. afkomstig van Mon
Plaisir, van de Meeldijkfamilie
Vis.
Met dit huis gebeurde in de
Tweede Wereldoorlog wat
merkwaardigs. De Vrieze: „Het
brandde in een nacht 'plotse
ling' af. Schoolmeester De
Bruin was hieruit moeten ver
trekken om plaats te maken
voor een aannemer die veel bun
kers bouwde in de Westhoek!
Maarzo ver kwam het dus niet."
Ook F.M.P. Boot uit Burgh-
Haamstede gaat in op deze af
faire. Hij meldt dat het huis om
streeks 1941 door het verzet in
brand is gestoken. „Daar staat
nu de voormalige kleermakerij
van de familie Priester, met
daarnaast het ook voormalige
wijkgebouw en er tegenover de
huisartsenpraktijk van Burgh-
Haamstede."
omgeving op de foto niet veel
meer over", aldus Dellebeke.
„De Graanhalm is nu een toeris
ten-trekpleisteren herbergt een
pannenkoekenrestaurant Het
geheel wordt mooi geëxploi
teerd en de molen is in zeer goe
de conditie.P. G. de Munnink
uit Burgh-Haamstede vult aan
dat de huidige eigenaar
P.J. Landegent is.
De waardebonnen gaan naar:
L.J. J. Verton, Burgh, J. Ornée-
Kosten, Zierikzee en B. van der
Linde. Haamstede.
Rinus Antonisse
De komende weken uit de collectie van Hans Lindenbergh an
sichtkaarten die gemaakt zijn naar aanleiding van stormvloe
den die Zeeland in de vorige eeuw teisterden. De vraag is: welke on
der water gelopen plaats staat op de kaart? Nadere bijzonderheden
zijn als altijd welkom bij de redactie van Buitengebied.
Oplossingen moeten uiterlijk maandagmorgen 20 januari binnen
zijn bij de redactie PZC Buitengebied, postbus 18.4380 AA Vlissin-
gen, fax 0118-470102 of e-mail redactie@pzc.nl.
Voor de goede inzendingen stelt de PZC drie waardebonnen be
schikbaar.
Inzender De Vrieze zegt dat het
kind op de foto Leuntje (Huys-
man-)Griep is, geboren op 15
december 1899 in Burgh. Haar
vader Marinus was daar hoofd
onderwijzer. „Zij loopt tussen
links haar moeder Grietje
Griep-Geelhoed en rechts haar
tante Lena Boot-Geelhoed. De
ze Leuntje Neeltje Huysman-
Griep kreeg enige bekendheid
als schrijfster van schetsen en
gedichten in Zeeuwse Vertel
sels. Ook was ze voorzitter van
de afdeling Zeeland van de
Bond van Plattelandsvrouwen
en twaalf jaar redactrice van de
vrouwenpagina in het Zeeuws
Landbouwblad."
De dames Griep-Geelhoed en
Boot-Geelhoed waren dochters
van Piet Geelhoed, die om
streeks 1860 in Burgh een bak
kerij begon, weet inzender Boot.
„Van de vrouw van Piet Geel
hoed is bekend dat zij op Burgh
geboren werd en het toenmalige
eiland nooit heeft verlaten.
Haar verste reis was een rit met
een koets naar het andere eind
van het eiland op een Tweede
Pinksterdag, toen ze 18 jaar
was. Spelerieën noemden ze
dat." Ook deze 84-jarige inzen
der is trouwens honkvast: hij
woont vanaf zijn negende jaar
in Burgh.
C. Verton uit Burgh-Haamstede
merkt op dat de foto vóór 1914
gemaakt moet zijn. „Want de in
gang naar de Christelijk Natio
nale School, geheel rechts, ont
breekt en deze school is in 1914
geopend Ook ontbreken de
tramrails. Per 1 april 1915 werd
de tramlijn Burgh-Zijpe ge
opend. De rails lagen pal voor
de stoep van de Boerenleen
bank."
De 15-jarige molenaar Michel
Dellebeke uit Vlissingen vertelt
over de geschiedenis van molen
De Graanhalm, in 1847 gesticht
door K. of A. Gast; de eerste
steen werd gelegd door L S.
Gast en een gedenkplaat boven
de westelijke deur herinnert
daaraan.
Bij een openbare verkoop in
1882 kwam H A. Geluk in bezit
van de molen en in 1901 kocht
Adriaan Gast De Graanhalm.
„Momenteel is de molen com
pleet ingebouwd en is er van de
