Dankzij dokter Kees
opnieuw een vrouw
PZC 25
Nieuw
nummer
Nigeria kent geen
blijde verwachting
Paramaribo
zaterdag 4 januari 2003
Ze zijn op, krijg ik als ant
woord. Ik denk dat ik het
niet goed heb gehoord, leun wat
naar voren, zet mijn oor tegen de
ronde gaatjes in het glas en zeg:
,,Wat zegt u?"
„Ze zijn op."
„Op? Hoe bedoelt u 'op'?"
„Nou, gewoon zoals ik het zeg.
Ze zijn op. We hebben er geen
meer", zegt de Surinaamse zon
der schaamte.
„En een mobiel nummer dan?"
„Die zijn ook op."
Niet te geloven. Suriname, een
land met ruim 400.000 inwo
ners, waarvan de helft op plaat
sen woont waar nog geen tele
foonaansluiting is. Haal van dat
aantal de kinderen en bejaarden
af, denk aan de hoeveelheid
wanbetalers van wie het num
mer al maanden is afgesloten,
dan moeten er toch genoeg
nummers over zijn voor de men
sen die wel hun rekening beta
len?
„Hoe moet ik dan bereikbaar
zijn?", probeer ik nog.
„Als u zich inschrijft, kunnen
we u op de wachtlijst zetten."
Ik krijg een sprankje hoop
„Hoe lang is die lijst?"
„Gemiddeld duurt het een half
jaar voor u iets hoort."
Verslagen loop ik het kantoortje
van het Surinaamse telecom
municatiebedrijf Telesur in Pa
ramaribo weer uit. En nu? Hoe
moet ik nu als journalist bereik
baar zijn? Een week lang vertel
ik iedereen over het belachelijke
beleid van Telesur. Maar het
schijnt niemand te interesseren.
Totdat ik het 'mannetje' bij dag
blad De Ware Tijd tegenkom,
waar ik werkzaam ben
Het kleine, gepensioneerde, cre
oolse 'mannetje' heeft overal
een oplossing voor. Ik krijg zijn
mobiele telefoonnummer en
mag hem 'any time' bellen.
„Schat, ik regel het voor je",
zegt hij, terwijl hij net iets te
dicht bij me komt staan „Ik heb
een vriend en die zit in de direc
tie van het bedrijf. Jij hebt bin
nenkort je telefoonnummer."
Ik vind het geflirt van de bijna
veertig jaar oudere man hele
maal niet erg meer. Ik geef mijn
gegevens aan het 'mannetje'
door en wacht geduldig. Een
week, twee weken, vier weken.
Ik bel hem toch maar even op.
„Schat, nog even geduld. Je
krijgt het nu heel snel."
Ik geloof de flirtgrage opa iets
minder en begin naar andere
oplossingen te zoeken. „Probeer
iemand te vinden die zijn tele
foonnummer niet meer gebruikt
of wiens nummer al jaren is af
gesloten. Misschien kan je een
nummer overnemen", is het
nieuwe advies.
Ik zet mijn oproep in de mofo
koranti (letterlijk vertaald
mond-op-mond krant) Eerst in
kleine kring, maar na twee we
ken - van het 'mannetje' hoor ik
niets meer en ik word steeds on
geduldiger - breid ik de kring
uit.
Het lijkt te werken, want ik
krijg antwoord. Een vriend
heeft een telefoonnummer waar
hij al jaren niets mee doet. „Als
je wilt, kan jij het overnemen",
zegt hij. Maar het moet wel op
zijn naam blijven staan. Dus er
moet een adreswijziging wor
den doorgegeven en de kosten
van vijfenzestig dollar zijn voor
mij.
Ik probeer nog niet al te blij te
zijn, maar leer stiekem al het
zescijferige nummer uit mijn
hoofd, vraag een internetaan
sluiting aan bij de lokale provi
der en geef de eerste mensen
mijn nieuwe nummer door.
De vriend vult het formulier in
en leent mij zijn identiteitsbe
wijs uit om de zaak op het kan
toortje van Telesur te regelen.
Met alles in de hand en met mijn
hoofd in de wolken overhandig
ik alle papieren aan dezelfde
dame aan het loket, met het glas
met de gaatjes. Ze vraagt me om
het geld en voert alles in de com
puter in.
Het is geregeld Over enkele da
gen kan ik dan eindelijk bellen.
„Eh, mevrouw", roept de dame
achter het loket mij terug, „Ver
geet ik het u bijna te zeggen om
administratieve redenen krijgt
u van ons een nieuw nummer
Daphne Groenendijk
Chirurg Kees Waaldijk aan het werk in één van zijn zeven klinieken in Nigeria.
chamelijk gewoon niet gebouwd op een
natuurlijke bevalling. Door een te
nauw bekken bijvoorbeeld. Of ze heb
ben de pech dat het kind verkeerd ligt
In de westerse landen wordt dat tijdens
de zwangerschap al gezien en die vrou
wen moeten in het ziekenhuis bevallen
Daar krijgen ze een tangverlossing of
een keizersnede Maar in de binnenlan
den van Nigeria zijn bijna geen zieken
huizen. De vrouwen zijn tijdens hun
bevalling volledig op zichzelf aange
wezen."
De namen en gezichten van de meisjes
die hij heeft geopereerd is hij bijna alle
maal vergeten, maar hoe het fistel er
uitzag en hoe hij het heeft dichtge
maakt, houdt hij nauwkeurig bij in
vuistdikke dossiers. Die vormen een in
drukwekkend document van mis
schien wel het grootste verborgen me-
disch-sociale drama van Afrika. „In
het begin schreef ik 's avonds, bij kaars
licht, met de hand. Tegenwoordig voer
ik direct na de operatie de belangrijk
ste gegevens in op mijn laptop. Thuis in
Gennep werk ik die dan verder uit."
Hij hoopt dat de artsen die hij nu op
leidt, straks wat aan zijn verslagen
hebben. Als ze het zonder hem moeten
doen. Want ook al heeft hij nu nog de
energie van een jonge vent, hij weet dat
hij niet eeuwig zo door kan gaan. „Ik
denk dat ik deze manier van leven wel
tot mijn vijfenzestigste volhoud. Daar
na hoop ik als consultant mijn kennis
en kunde over heel Afrika te kunnen
verspreiden. Want uiteindelijk moeten
de Afrikanen het zélf oplossen door
hun gezondheidszorg te verbeteren.
Daar ben ik van overtuigd.
Chagrijnig
Wat hem het meest opvalt als hij weer
terug is in Nederland, zijn de chagrijni
ge gezichten. „De mensen hier hebben
er geen idee van hoe bevoorrecht ze
zijn. Wat een ontevredenheid. In Afrika
wordt ondanks alle ellende gewoon ge
lachen. Met die meiden in mijn klinie
ken kun je tenminste lekker keten. Ze
weten wat een leven waard is. Juist om
dat de dood altijd over hun schouder
meekijkt. Een baby krijgt pas na een
maand een naam. Eerst moet het bewij
zen dat het sterk genoeg is om te blijven
leven."
Hoewel hij altijd voor de feestdagen
naar huis komt, heeft Kees Waaldijk
weinig meer met Kerstmis. „Brigitte en
ik maken er een gezellige tijd van, maar
de kerstgedachte zegt me eigenlijk
steeds minder Vroeger wel. Ik ben
streng gereformeerd opgevoed en was
als jongetje al gefascineerd door het
huiveringwekkende verhaal over de
geboorte van Jezus. De moeizame tocht
op de ezel, de herberg waar geen plaats
meer was en de koude stal waar het
kind ter wereld kwam. Ik kon er geen
genoeg van krijgen."
Maar nu hij weet onder welke erbarme
lijke omstandigheden Afrikaanse
vrouwen bevallen, vindt hij de geboor
te van Jezus eigenlijk wel meevallen.
Hij denkt met Kerstmis altijd even aan
die jonge, Nigeriaanse vrouw die al
twee keer een dood kind had gebaard
en daarbij fistels had opgelopen. „Toen
werd ze voor de derde keer zwanger. Ze
hoopte vurig dat ze dit kindje wél
mocht houden. Maar de bevalling ging
verkeerd Na dagen met weeën was het
hoofdje geboren, maar ze kreeg het
kindje er niet op eigen kracht meer uit.
Haar vader wist dat zijn dochter naar
mijn kliniek in Katsina moest worden
gebracht, kilometers verwijderd van
hun dorp. Hangend over een ezel werd
de vrouw naar de doorgaande weg ge
bracht, zitten kon niet vanwege het
hoofdje tussen haar benen. Liggend
langs de weg moest ze uren wachten op
de taxi die haar uiteindelijk naar de
kliniek bracht Daar bracht ze haar
kind ter wereld. Een jongetje, blauw en
slap van de dood. Haar enige geluk was
dat ze even later al bij mij op de opera
tietafel lag. En ik haar met succes kon
behandelen
Floor de Booys
Contrast
Nigeria vloeiend Hausa, de belangrijk
ste taal van het islamitische noorden.
Met zijn uit Kleef afkomstige vrouw
spreekt hij Duits. Maar als hij eenmaal
goed op gang is, komt er een onvervalst
Amsterdams accent boven.
Als kleine jongen wist Kees Waaldijk al
dat hij tropenarts wilde worden. Dertig
jaar geleden werd hij voor het eerst
naar Afrika uitgezonden om te strijden
tegen tuberculose en lepra. „Ik wissel
de mijn werk in de tropen soms wel af
met een jaartje werken in een Neder
lands ziekenhuis om geld te verdienen.
Maar Afrika is in mijn bloed gekropen
en daar kom je nooit meer vanaf. De ex
treme omstandigheden die je daar aan
treft, hebben een ongelooflijke aan
trekkingskracht op mij."
De huidige situatie in de Nederlandse
gezondheidszorg doet hij met één
woord af: „Schandalig In Afrika kan
ik de hele dag achter elkaar opereren.
En hier is dat niet mogelijk? Ik begrijp
daar niets van. Het hele systeem moet
op de schop. Privatiseren die handel."
Nigeriaanse vrouwen wachten op behandeling van hun fistel, die ze hebben opgelopen door een problematische bevalling.
Via een slangetje loopt de urine in een teiltje. foto's Heieen van Beekhuizen/GPD
Kuim één miljoen meisjes in Ni
geria hebben een obstetrische
fistel. Achter deze medische term
gaat veel leed schuil: verminkt en
uitgestoten worden ze paria's voor
de rest van hun leven. Maar wie ge
luk heeft, komt bij dokter Kees te
recht.
T 7eertien jaar is het meisje dat op zijn
V operatietafel ligt. Ze is door haar
moeder en oma naar zijn kliniek in
Katsina gedragen. Lopen kan ze niet
meer. De stank die om haar heen hangt,
is ondraaglijk. Als ze schichtig haar
jurk optilt, wordt het gapende gat tus
sen haar benen zichtbaar
Het is inmiddels twintig jaar geleden
dat chirurg Kees Waaldijk zijn eerste
fistel-operatie deed, maar hij weet het
nog precies. „De tranen sprongen in
mijn ogen Niet omdat het er zo ver
schrikkelijk uitzag. Ik heb een half jaar
als chirurg gewerkt in de killing fields
van Cambodja, dus ik ben wel wat ge
wend. Nee, ik was diep geraakt door
het lot dat deze meisjes treft. Ik had wel
eens van fistels gehoord, maar me nooit
goed gerealiseerd wat het voor zo'n
meisje betekende. Het is een verschrik
kelijk drama. Ze verliezen niet alleen
hun kindje, maar ook hun sociale sta
tus. Omdat ze van onderen niet meer
functioneren, worden ze door hun man
verstoten. Soms liggen ze jaren alleen
in een hut buiten het dorp. Op hun
stank komen 's nachts de hyena's af."
De fistels zijn een rechtstreeks gevolg
van ontoereikende medische voorzie
ningen in Nigeria. Ze ontstaan als tij
dens de dagenlange bevalling het
hoofdje van de baby zó lang op de bek
kenbodem van zijn moeder heeft ge
duwd, dat er gaten zijn gevallen in de
blaas- en darmwand Als het kind er
eindelijk uitkomt, scheurt de vagina
vaak helemaal tot aan de anus open.
Sinds die eerste ingreep is de 61-jarige
chirurg volledig geïntrigeerd en geob
sedeerd door deze meisjes. Ze zijn zijn
levensdoel geworden. Na die eerste,
succesvolle operatie verspreidde het
nieuws over de wonderdokter uit Ne
derland zich als een lopend vuurtje
door Nigeria. Meer dan zeventiendui
zend meisjes heeft Kees Waaldijk in
middels geopereerd in een van de zeven
klinieken die hij in Nigeria heeft opge
richt. Met de operatie geeft hij ze niet
alleen hun vagina terug, maar ook hun
sociale status. Ze kunnen weer als een
echte vrouw terug naar hun dorp, trou
wen en kinderen krijgen.
Maar soms mislukt de operatie. „Een
klein percentage van de fistels krijg ik
gewoon niet dicht. Dan heb ik vreselijk
de pest in dat ik zo'n meisje moet te
leurstellen. Ik weet welk leven haar
dan wacht. Het zijn de paria's van de
Afrikaanse samenleving."
Afgedankt en uitgestoten voorzien de
fistel-slachtoffers in hun levensonder
houd door zich te prostitueren. Kees
Waaldijk veroordeelt het niet. „Waar
om zou ik? Het is de enige manier om te
overleven. Aan christelijke, westerse
normen en waarden heb je in Nigeria
sowieso weinig. Dus die heb ik allang
overboord gekieperd. Wat wil je, ik
werk al dertig jaar in een pure moslim
gemeenschap. Niets mis mee, overi
gens. Het enige wat ik weieens mis, is
's avonds het café in."
Vastberaden
Dokter Kees - zoals hij liefkozend door
zijn patiëntes wordt genoemd - doet
zijn verhaal aan tafel in de gerieflijke
woonkeuken van zijn huis in het Lim
burgse GennepHij is net terug van drie
maanden Nigeria, twaalf weken vrij
wel onafgebroken werken, zeven da
gen per week. Gemiddeld behandelt hij
zeven meisjes per dag. En toch ziet hij
de rijen voor zijn klinieken niet slin
ken. Hij wordt er niet moedeloos van,
maar gaat vastberaden door aan de
klus waaraan hij twintig jaar geleden
begon. „Ik zeg altijd: 'Eén man, twee
handen en zóveel vrouwen' en dan
moeten ze weer lachen en wachten ge
duldig op hun beurt."
Toen de fistel-chirurg in 1992 in dienst
van de Nigeriaanse regering trad, liet
hij in zijn contract zetten dat hij drie
keer per jaar een maand naar Neder
land teruggaat. En zo komt het dat hij
in december, april en augustus weer
even Nederlander wordt. Want de rest
van het jaar voelt hij zich eigenlijk
meer Nigeriaan. „Ja, in mijn denken en
doen ben ik dat zeker voor tachtig pro
cent. Maar schizofreen wordt hij er niet
van om in twee totaal verschillende
werelden te leven. „Nee, zodra ik in het
vliegtuig naar Nederland stap, gaat er
een knop om. En als ik hier in Gennep
de sleutel in het slot steek, ben ik weer
thuis en pik ik de draad moeiteloos
weer op. Het is net alsof ik alleen maar
een pakje sigaretten ben wezen halen."
Ook zijn vrouw Brigitte is inmiddels
helemaal aan zijn werkcyclus gewend.
„De eerste week na zijn vertrek blijft
moeilijk. Dan mis ik hem zó vreselijk,
dat het fysiek pijn doet. Maar dat ge
voel ebt weg en dan pak ik mijn eigen
leven weer op. Een week voordat hij te
rugkomt, word ik ongeduldig en ga ik
naar hem verlangen. Het voordeel van
deze manier van leven is dat ons huwe
lijk in elk geval geen sleur is gewor
den."
Bang is ze zelden. Ook niet toen de Miss
World-verkiezingen kortgeleden hele
maal uit de hand liepen. „Nee, ik weet
dat hij bij zijn klinieken altijd veilig is.
Hij kan natuurlijk de pech hebben dat
hij in onlusten tussen moslims en chris
tenen terecht komt. Maar hij kan hier
thuis ook van de trap vallen. Ook al zou
ik het willen, hij is toch niet tegen te
houden."
Kent in Nigeria iedereen hem, in Gen
nep leidt Kees Waaldijk een onopval
lend, teruggetrokken bestaan. Hij ge
niet van het comfort van zijn mooie
huis met een groot stuk grond erom
heen. Geen fax, geen internet. Hier is
'dokter Kees' helemaal op zichzelf. Ver
weg van zijn klinieken in Nigeria. Even
zonder de verpleegkundigen die hem
overal als een schaduw volgen De
feestdagen brengt hij traditiegetrouw
door met zijn vrouw Brigitte en het
handvol echte vrienden die hij na jaren
werken in de tropen heeft overgehou
den. „De meeste vriendschappen over
leven zo'n afstand gewoon niet. Men
sen begrijpen niet wat ik in Nigeria aan
het doen ben. Ze denken dat i k er de ko
lonist uithang. Of dat ik hier in Neder
land niet aan de bak kom omdat ik mis
lukt ben. Er zijn zoveel vooroordelen.
Ik vertel meestal niet dat ik in Afrika
werk. Ach, aan elk leven hangt een
prijskaartje Maar ik voel me een zeer
bevoorrecht mens."
Kees Waaldijk zoekt af en toe naar
woorden. Het is wennen om weer in het
.Nederlands te praten. Hij spreekt in
De design-koffiekopjes en zelfgebak
ken kerstkransjes op de keukentafel
vormen een grillig contrast met de fo
to's van de opengereten vagina's van
talloze vrouwen, waarmee Kees Waal
dijk duidelijk maakt welk leed er ach
ter de medische term 'obstetrische fis
tel' schuilgaat. De gruwelijke beelden
zijn nauwelijks te verdragen en bezor
gen elke vrouw die zelf een kind heeft
gebaard, een pijnlijke steek van onde
ren In heel Afrika zijn er ongeveer twee
miljoen meisjes die tijdens de bevalling
zo'n f istel hebben opgelopen. Er komen
er jaarlijks honderdduizenden bij.
Voor zover Kees Waaldijk weet, zijn er
in Afrika maar vijf gespecialiseerde
fistelchirurgen. En toch staat het hart
verscheurende probleem van deze
meisjes pas sinds een jaar op de agenda
van het bevolkingsfonds van de Ver
enigde Naties (UNfpa). Kees Waaldijk
is er gelaten onder. „Tien jaar geleden
heb ik me vreselijk druk gemaakt om
dat niemand iets deed. Ik heb alle mo
gelijke instanties brieven geschreven.
Ook de Nederlandse pers benaderd.
Vrouwenbladen als Opzij en Libelle.
Maar niemand wilde er iets van weten.
Het probleem is té aangrijpend, te vies.
Ze schrijven wel over vrouwenbesnij
denis, want dat is vrouwenonderdruk
king. Daarmee kun je de islam in de
hoek zetten zegt hij niet zonder cynis
me.
De chirurg ontsteekt in woede als de
suggestie wordt gewekt dat het leed
van deze meisjes ook samenhangt met
hun geloof. Het is in het islamitische
noorden van Nigeria gebruik dat meis
jes vóór hun eerste menstruatie het ou
derlijk huis verlaten, anders wordt de
familie te schande gemaakt En dus
trouwen de meesten rond hun twaalf
de, op het moment dat hun borsten be
ginnen te groeien. Zodra ze voor het
eerst ongesteld zijn, worden ze door
hun vaak veel oudere man meteen be
zwangerd.
„Dat ze zo moeilijk bevallen heeft niets
met hun geloof of leeftijd te maken",
stelt dokter Kees resoluut „Maar alles
met de slechte, of geheel ontbrekende
verloskundige zorg in Nigeria, de rest
van Afrika en veel andere ontwikke
lingslanden. Het eerste fistelzieken
huis ter wereld stond honderd jaar ge
leden overigens in New York. Ook in
Nederland kwamen fistels voor. Een
klein percentage van de vrouwen is li-
