Thee om ie ziel te zuiveren Nieuw licht op Lady Day Concertgebouw live Toen de orkestmuziek nog geboren moest worden 23 Tan Dun in Amsterdam Trijntje Oosterhuis met Nieuw Sinfonietta Nieuw orkest, oude tonen vrijdag 3 januari 2003 en opera over thee. Maar ook een klassiek liefdesdrama. Voor deze combinatie tekent de in China geboren, in New York wonende componist an Dun. Hij dirigeert zelf de productie bij de Nederlandse pera In het orkest klinken natuurgeluiden. Of de dames en heren musici speciaal tijdens deze passa at meer rechtop kunnen zit- „Nu geeft het niet, maartij- ens de uitvoering wel Het gaat Ij deze muziek om een soort ri- lel." Negen van de tien diri- aiten zouden met een dergelij- eopmerking orkestmusici, waar ook ter wereld, tegen zich nhet harnas jagen. Maar zo niet Pan Dun tijdens een repetitie iet het Nederlands Kameror- est. Hij zegt het glimlachend, iet de ongecompliceerde char- Devan iemand die laat zien: ,,Ik ta hier wel vooru, maar ik ben lietzo'n autoritaire dirigent die ihet leven zuur wil maken." Jat klopt ook wel. Tan Dun 1957) is geen beroepsdirigent, laar een componist die met en- iousiasme zijn muziek uit- oert. Dat doet hij tot ieders •vredenheid, waar hij ook op- reedt. )e bekendste componist die China heeft voortgebracht is in Amsterdam om de Nederlandse iremière van zijn opera Tea .•oor te bereiden. Het werk, een liefdesdrama in combinatie met een legende over het drinken fan thee in Japan en China, is tot stand gekomen als copro- ductie van zalen in die twee lan den plus de Nederlandse Opera en het Amsterdamse Muziek theater. De door Pierre Audi geregis seerde voorstelling ging in okto ber in Tokio in première. Miyuki Shiraishi van het dagblad Asahi sprak van een tragisch liefdes verhaal, waarvan de muziek 'een verkwikking' en 'een lust voor het oor' is. En zijn collega van de Sankei-krant vond de es sentie van de opera in de zinnen: Thee laten groeien is moeilijk. Thee plukken is moeilijker. Maar thee drinken is het moei lijkst.' Tea zal na vijf voorstellingen in Amsterdam naar Sjanghai wor- den getransporteerd. Dit alles steeds in dezelfde enscenering, net dezelfde decors en solisten, naar telkens met een ander or- cest. Vandaar in deze weken de neuwsgierige, verwonderde, soms licht geamuseerde gezich ten bij het Nederlands Kamer orkest. Want bepaalde, aan de Chinese opera ontleende klank effecten, behoren niet tot het normale arsenaal van een Wes ters orkest. Tan Dun kan het goed vinden met de musici. Hij weet wat hij wil en kan dat duidelijk maken. Vaak zingt hij een melodie voor. Of hij loopt naar de solocellist om een pizzicato te demonstre ren. „We maken een klankland schap", roept hij tijdens een wirwar van door elkaar krioe lende blazerspartij en. Het slag werk heeft het nog drukker. Klankeffecten worden uitput tend gedemonstreerd en bespro ken. Tan Dun grijpt een kleine gong om de klank met de hand op een speciale manier te dem pen. 'Super', roept hij, wanneer de zeer toegewijde slagwerkers het er weer eens goed van heb ben afgebracht. Na afloop van de ochtendrepe titie in de Beurs van Berlage in Amsterdam nestelt hij zich in de dirigentenkamer. Moe is hij niet, maar dat komt nog wel, zegt hijEr staan vandaag nog twee andere repetities op het programma. Hij houdt er van bij de voorbereiding van zijn mu ziek betrokken te zijn. Indezelf de Beurs van Berlage dirigeerde hij in het kader van het Holland Festival 1996 zijn opera 'Marco Polo'. Nederland heeft een steentje bijgedragen aan zijn carrière, geeft hij toe. Ook enkele van zijn Chinese collega's kregen hier in een vroeg stadium voet aan de grond. Het in Amsterdam geves tigde Nieuw Ensemble introdu ceerde hier rond 1990 diverse interessante voorbeelden van muziek uit het China van na de Culturele Revolutie. Die van Tan Dun viel meteen op door de vitaliteit en de bijna kinderlijke vreugde waarmee hij zich op al lerlei stijlen stort en Oost en West door elkaar gooit, waarbij hij Westerse muziekinstrumen ten 'Chinees' laat klinken, maar tegelijk gebruik maakt van Eu ropese compositietechnieken. Alsof de muziekgeschiedenis een gloednieuwe kist met onge bruikte blokken is waarmee hij gaat spelen, om met de Ameri kaanse muziekcriticus Paul Griffiths te spreken. Zoals al zijn generatiegenoten tijdens de Culturele Revolutie stond hij op blote voeten in de rijstvelden. Toen de politieke dooi intrad kreeg hij een baantje als arrangeur en bespeler van de knieviool bij een operagroep in Peking. Westerse muziek werd toen nog met mondjesmaat ge tolereerd. Toen Tan Dun de Vijf de van Beethoven hoorde was hij er van ondersteboven. Begin jaren tachtig ging hij in Ameri ka studeren. Sindsdien is hij al leen naar China teruggegaan voor zijn jaarlijke vakantie bij Tan Dun: „Ik zou nergens anders dan in New York willen wonen. En dat hoor je in mijn muziek," zijn ouders, In het Westen be hoort hij nu tot de succesvolste componisten van zijn generatie, krijgt hij opdrachten van de be langrijkste orkesten en opera huizen. Mensen vragen hem vaak waarom hij voor de vocale partijen in zijn muziek de En gelse taal gebruikt, niet de Chi nese. Omdat het Engels nu zijn taal is. Punt uit. De schoonheid van de natuur, de helderheid van het water, de zuiverheid van berglucht, dat alles inspireert hem, zegt hij, terwijl hij weer een sigaret op steekt. Hij spreekt over het sja manisme. Daarmee is hij opge groeid. In alles schuilt een ziel, in water, in steen in de bladeren van een boom. Hij brengt een van de legenden in herinnering, die de ontdekking van de thee verklaren. Een van de Chinese keizers, lang voor onze jaartel ling, had een kom met heet wa ter in zijn hand waarin plotse ling een blaadje van een theestruik viel. De geur beviel hem en hij waagde het er op. Daarna wilde hij nog nauwe lijks iets anders drinken. Voor thee drinken nemen de mensen in het Verre Oosten de tijd, legt Tan Dun uit. Zowel in China als in Japan zijn er theeceremonieën, waarvoor men zich in een aparte ruimte, soms een paviljoen in de tuin, te rugtrekt. De opera toont dat er niettemin een groot verschil be staat tussen de manieren waar op dat in deze landen gebeurt. Japanners maken er bijna een religieus ritueel van, terwijl de Chinezen er meer aards, vrolij ker ook, mee omgaan „Natuur lijk wordt er ook in die landen normaal thee gedronken, zoals in het Westen", zegt Tan Dun „Maar als mensen de tijd heb ben, zeker als er gasten zijn, dan wordt er echt iets van gemaakt en wordt er speciaal aardewerk uit de kast gehaald." In de opera vechten twee man nen om het bezit van het legen darische Boek van dc Thee, dat alle geheimen bevat die te ma ken hebben met de bereiding van het heerlijke vocht. De strij ders zijn de broer van een Chi nese prinses en haar Japanse minnaar. De prinses tracht de vechtenden te scheiden en wordt per ongeluk doodgesto ken. Badend in het bloed houdt zij een theepot omhoog. Thee om de ziel te zuiveren Water, steen en wind zijn be langrijk in Tea. De rol van het water spreekt voor zich, die van het aardewerk ook en met wind wordt het vuur aangeblazen. Tan Dun geeft de natuurgelui den in zijn muziek weer, waar bij vooral het water prominent aanwezig is. Er komen dan ook kolven en teiltjes van diverse af metingen in het orkest te staan, net als in zijn vorig jaar door het Concertgebouworkest gespeel de 'Concerto for water percussi on and orchestra'. In dit alles zit een ziel, zegt Tan Dun nogmaals alsof hij zijn ge- fotoTaku Saiki/GPD sprekspartner in vertrouwen wil nemen. Tijdens zijn sjama- nistische overpeinzingen vindt hij een willig oor bij regisseur Pierre Audi, die eveneens graag de oer-elementen bij zijn werk betrekt. Wie zich Audi's Monte- verdi-producties herinnert ziet nog de machtige steenklompen en de spectaculaire vuur-effec- ten voor zich. De componist-dirigent en de re gisseur begrijpen elkaar. Tan Dun benadrukt dat zijn opera aansluit bij het werk van Mon teverdi, waarin het ritualisti sche en het dramatische samen komen. Ook Pierre Audi schrij ft in het voorwoord van het pro grammaboek, dat Tea meer te maken heeft met de vroege 17e- eeuwse opera dan met het 'he dendaagse' muziektheater. Mooi dat deze opera in Amster dam wordt opgevoerd, de stad van de Oost-Indische Compag nie. Het waren onze onderne mende landgenoten, die als eer sten de thee naar het Westen brachten. Tan Dun kijkt slim. Ook dat detail is hem niet ont gaan. Aad van derVen De Nederlandse Opera met 'Tea'van Tan Dun. Muzikale leiding: Tan Dun. Regie: Pierre Audi. Decor en licht: Jean Kalman. Kostuums An- gelo Figus. Video: Frank Scheffer Solisten Haijing Fu, Nancy Allen Lundy, Christopher Gillett, Step hen Richardson en Ning Liang. Óp 7, 8, 9, 11 en 12 januari in Amster dam Muziektheater. De onvergetelijke zangkunst van 'Lady Day' Billie Holi day. Wat kun je daar nu nog aan toevoegen? Toch is het mogelijk, denken zangeres Trijntje Oos terhuis, De Houdini's en Nieuw Sinfonietta Zij brengen gedrie- en een uitzonderlijk, 'jazzy' nieuwjaarsprogramma. 'Billies Blues'. De Amerikaanse jazz-en blueszangeres Billie Holiday (1915-1959) had een kort, stormachtig leven vol kleine tri omfen en vooral veel ellende. Een intense levenssmart die is terug te horen in haar gepijnig de stemgeluid. Een stem die niet is te imiteren. Dat beseft ook saxofonist Rolf Delfos van jazzsextet De Houdini's. Samen met zangeres Trijntje Ooster huis en het strijkorkest Nieuw Sinfonietta Amsterdam hebben De Houdini's het plan opgevat om songs van Billie Holiday en George Gershwin nieuw leven in te blazen. In 1995 werkten De Houdini's al succesvol samen met het Nieuw Sinfonietta. Toen stond een be werking van 'Porgy and Bess' op het programma. „Maar nieuwe arrangementen voorBillieHoli- day songs? In het begin zag ik het plan helemaal niet zitten", geeft Rolf Delfos toe. „Tijdens een sessie luisterden we almaar naar haar liederen. Zo goed, zo intens, wat moet je daar nog aan toevoegen. Dat gebroken stem metje, dat kun je niet nabootsen De schoonheid van Holidays in terpretatie dwingt je om een he le andere kant op te gaan met haar songs." Voor zangeres Trijntje Ooster huis, bekend geworden met To tal Touch, is jazz altijd een ge heime liefde geweest. Eerder speelde ze samen met jazzpia nist Michiel Borstlap. „Popmu ziek blijf ik altijd maken, maar de artistieke ruimte die jazzmu ziek biedt zou ik niet willen mis sen. Mijn stem groeit erdoor. Bovendien is jazz minder la waaierig", glimlacht ze. „Er wordt daadwerkelijk vol aan dacht geluisterd naar je muziek. En dat is bij popconcerten wel anders." Toen Oosterhuis gevraagd werd om liederen van Billie Holiday uit te voeren, ging ze de uitda ging zonder meer aan. „Ik had van tevoren nog nooit liederen van haar gezongen. Maar ik pin Trijntje Oosterhuis: „De artistieke ruimte die jazzmuziek biedt zou ik niet willen missen." foto Rob Keeris/GPD me niet vast op de interpretatie van Holiday zelf. Het zijn prachtige liedjes op zichzelf, en die wil ik op mijn eigen wijze ten gehore brengen." Toetsenist Er- win Hoorweg en Rolf Delfos van De Houdini's verpakten de lie deren van Holiday en Gershwin in een moderner jasje. „Vroeger certserie een nieuwe ervaring. „Deze wereld van grooves en riffs is geen dagelijkse kost. Maar het orkest heeft de smaak te pakken Ik zelf heb sinds dit project al 35 cd's vanBillie Holi day verzameld", erkent Maar ten Mostert, projectcoördinator en cellist bij het Nieuw Sinfo- hoorde je de strijkers alleen bij de intro en de outro als begelei ding bij het thema. Zo voorspel baar", zegt Oosterhuis. „In deze nieuwe arrangementen is veel meer ruimte voor alle musici. Zo zing ik de Holiday-klassieker 'Strange Fruit' uitsluitend be geleid door strijkers, en ligt er onder 'Good Morning Hearta che' een dreigende groove. Af wijken van de melodielijn doen we niet. Je blijft vanzelfspre kend het oorspronkelijke lied herkennen." Rolf Delfos knikt „Jazzconcer- ten bestaan uit veel korte songs. De kem van het lied moet dus meteen glashelder zijn. Pas na lang schaven komt zo'n pareltje dan te voorschijn." Voor de klassiek getrainde musici van Nieuw Sinfonietta is deze con- nietta. „Dirigent Wayne Mars hall voelt ons ook perfect aan Het is iemand die zowel in do jazz als de klassiek helemaal thuis is." Rolf Delfos knipoogt naar Mostert. „Eindelijk heb ben we een aantal strijkers zo ver gekregen dat ze ook gaan so leren, onder wie concertmeester Peter Brunt. Ze weten wat ze te wachten staat." Mark van de Voort NieuwjaarsconcertNieuw Sinfo nietta met Trijntje Oosterhuis (zang) De Houdini's, onder leiding van Wayne Marshall, liederen van Billie Holiday en George Gershwin, vandaag Frits Philips Eindhoven za. 4 jan. Concertgebouw Amster dam; zo. 5 jan. Vredenburg Utrecht Musis Sacrum Arnhem; di. 7 jan. Concertzaal Tilburg wo. 8 jan. Stadsgehoorzaal Leiden. De cd-industrie is dan wel in gestort, de handel in histo rische opnamen floreert. Het eerste doosje in de serie 'Antho logy of the Royal Concertge bouw Orchestra' biedt op der tien cd's met live-opnamen veel moois, maar bevat ook een bui tengewoon bittere pil. Willem Mengelberg had zich ziek gemeld. Zo kwam het dat Carl Schuricht op 5 oktober 1939 het Concertgebouworkest dirigeerde. De rokkostuums in de uitverkochte zaal oogden nog onbenspelijker en de toiletten zagen er nog feestelijker uit dan gewoonlijk. Want op die avond werd het Amsterdamse concert- seizoen geopend Schuricht leidde het orkest in 'Das Lied von der Erde' van Mahler, een werk waarop het Amsterdamse publiek zich altijd verheugde. De uitvoering verliep voorspoe dig tot ongeveer halverwege het schrijnende slotdeel, 'Der Ab- schied'. Tot verbijstering van orkest en publiek verhief een dame zich uit haar zetel op een van de eer ste rijen, liep tot vlak voor het podium en riep 'Deutschland über alles, Herr Schuricht' en wandelde kaarsrecht de zaal uit. Van haar is niets meer ver nomen Niemand weet wie zij was en waarom zij dat deed. We kunnen niet aannemen dat de vrouw dit in een vlaag van ver standsverbijstering tot haar si nistere actie kwam. Want het moment - de pianissimo-passa ge vlak voordat de alt de tekst 'Er stieg vom Pferd' inzette - was perfect gekozen, zodat ie dereen haar kon horen Het incident werd vastgelegd door de AVRO, die de concerten van het Concertgebouworkest placht op te nemen. Wie de vier de cd uit de pas verschenen serie van dertien, gewijd aan het Concertgebouworkest in de ja ren 1935-1950, beluistert is er getuige van. Track 6, 19.34 om precies te zijn, is de plaats waar op we kunnen horen hoe vastbe raden de dame haar sinistere frase door de zaal slingert Dit dus tijdens de uitvoering van het werk van een door de nazi's verfoeide joodse componist, een half jaar voordat de Duitsers Nederland binnenvielen. De jaren vijftig zullen in exten- so aan de orde komen in de vol gende uitgave in deze reeks. Zes doosjes moeten het in totaal worden, met opnamen tot het jaar 2000. Dit alles live vastge legd door de Hilversumse zui len en nu in omloop gebracht door Radio Nederland Wereldom roep. Aad van derVen Anthology of the Royal Concertge bouw Orchestra, vol. 1, 1935-1950 - Q Disc/Radio Nederland Wereldom roep (13 cd's). Het wordt tijd om een stap verder te zet ten in de oude muziek, meent Simon Murphy. Deze in Australië geboren dirigent en altviolist brengt de 'Mannheimer Schule' in kaart Met een door hem opgericht orkest «aagt hij aandacht voor een onderschatte periode in de muziekgeschiedenis. larokorkesten houden gewoonlijk op bij lach. Symfonieorkesten beginnen bij Haydn Daartussen, halverwege de 18e eeuw, bevindt zich een van de zwartste ga ten van de Europese muziek, meent Simon Murphy. We spreken over het ontstaan van de symfonie. Die zou de muziekgeschiede- is drastisch veranderen. De 29-jarige in ustralië geboren, in Den Haag wonende trigent en altviolist is oprichter en leider an de New Dutch Academy. Met dit orkest raagt hij aandacht voor de talrijke symfo- ieèn die bijna vergeten componisten als ranz Xaver Richter, Ignaz Jacob Holzbau- ei'en Christian Cannabich hebben geschre ven. )e New Dutch Academy heeft een 'Mann- leim-project' gelanceerd, genoemd naar de stad die in de 18e eeuw 's werelds beste or kest bezat en die, dankzij de steun van een tavig in muziek geïnteresseerde keurvorst, de woonplaats werd van talrijke belangrij ke componisten. Wolfgang Amadeus Mo zart verbleef enige tijd in dit 'Paradies der Tonkünstler' en was in de wolken. De be- nde muziekchroniqueur Charles Burney fcisde er heen en noemde het orkest 'een le ger van generaals'. (Simon Murphy spoorde in Duitsland een '"root aantal manuscripten op. Vooral de Dirigent en altviolist Simon Murphy foto Emily Hudig/GPD universiteitsbibliotheek van Darmstadt bleek veel partituren uit het Mannheimer hofrepertoire te bezitten. Kopieën werden in Den Haag geselecteerd en door middel van de computer in een ordentelijke mu zieknotatie omgezet Daarmee kon de New Dutch Academy aan de slag gaan. Talrijke composities komen voor het eerst na twee- enhalve eeuw weer tot klinken. Daarbij gaat het niet alleen om orkestwerken, maar ook om kamermuziek, want een aantal or kestmusici treedt op in kleine ensembles. Murphy: „Dit zijn hoofdzakelijk jonge mu sici, zeg maar de generatie na het Orkest van de Achttiende Eeuw. Er bestaat in Neder land een prachtige traditie op het terrein van de oude muziek. En er is veel talent. Al wil ik niet ontkennen, dat ik nog wel een paar goede violisten kan gebruiken." Am per een jaar bestaat het ensemble. Simon Murphy spreekt van 'een bijna te groot suc ces'. Hij kan de diverse activiteiten nauwe lijks bijbenen. In maart 2002 gaf het orkest zijn eerste concerten (Felix Meritis, Am sterdam), waarna het werd uitgenodigd voor het Festival Oude Muziek Utrecht, een half jaar later. Ook speelde het al in het Am sterdamse Concertgebouw. In de komende maand geeft de New Dutch Academy zes concerten in Den Haag (Oud-Katholieke Kerk), waarvan live-opnamen worden ge maakt voor het label Pentatonc. Voor 2003 staan weer talrijke Nederlandse kerken en concertzalen op de agenda. Ook werkt het orkest mee aan een televisiepro ductie, gewijd aan 300 jaar Sint-Peters- burg. Daarbij gaat het om muziek van Italiaanse componisten, die drie eeuwen geleden een belangrijke rol speelde in deze nieuwe, sterk op het Westen gerichte Russische metro pool. Maar voorlopig draait het bij Murphy en zijn musici om de 'Mannheimer Schule', de bakermat van de orkestmuziek zoals die zich in de 19e eeuw zou ontwikkelen. De keurvorst van de eens zo machtige stad tus sen Rijn en Neckar contracteerde de be langrijkste musici die hij kon krijgen. Zij kregen een aanstelling bij zijn gerenom meerde orkest. Een groot aantal van deze muzikanten was tevens - zoals in die tijd ge bruikelijk - componist. Zo viel de ontwik keling van een muzikale vorm als de symfo nie - de populairste vorm daar in Mannheim - samen met die van een virtuoze orkeststijl De kleine Wolfgang Amadeus Mozart be zocht de Duitse stad en trof een orkest aan, bestaande uit circa tachtig musici. Een ex treem aantal destijds. Hij hoorde voor het eerst de klarinet als orkestinstrument. „Moeten we in Salzburg ook hebben", schreef hij aan vader Leopold. Voor dat orkest van Mannheim, dat twee maal zo groot was als het ensemble dat Jo seph Haydn bij graaf Esterhazy leidde, wer den werkelijk honderden symfonieën ge componeerd. Daarvan is vrijwel niets tot de concertzaal doorgedrongen. Volkomen ten onrechte, meent de Australische musicus. Hij kwam zeven jaar geleden als altviool student naar Nederland en bleef er, als zo- velen, hangen omdat hier vooraf voor de ou de muziek het klimaat gunstiger is dan op de meeste andere plaatsen in de wereld. En om oude muziek ging het bij Simon Murphy al vroeg. Thuis werd vaak geluisterd naar de opna men van Frans Brüggen en Gustav Leon- hardt. „Zij waren en zijn nog steeds mijn helden." Hij maakte toen al kennis met Mannheimse symfonieën van Stamitz en Richter. Vooral Richter vond hij geweldig En nog steeds staat deze componist, die ongeveer zeventig symfonieën schreef, bo venaan zijn lijstje als het gaat om de toon dichters die ooit zo actief waren in het gigantische paleis van keurvorst Carl Theo- dor Aan het conservatorium in Utrecht ging Simon Murphy barok-altviool studeren Het duurde niet voordat hij meespeelde in Brüggens Orkest van de Achttiende Eeuw. dat hij al zo lang van de plaat kende. „Een geweldige ervaring, een droom die werke lijkheid werd." In de afgelopen decennia is de muziek van de Barok uitvoering geëxploreerd. Tiental len componisten van wie we nooit gehoord hadden werden op lp en cd vastgelegd. Het wordt tijd, vindt Simon Murphy, om meer aandacht te schenken aan de overgang van Barok naar de Klassieke Periode en de di recte voorlopers en tijdgenoten van Haydn en Mozart serieus te gaan nemen. „Dit is een van de grootste gaten in het repertoire. Er moet een soort top-honderd onder de com ponisten ontstaan. Daar zitten Stamitz en Richter niet bij. Ik ga niet zo ver te beweren dat zij het niveau van Mozart en Haydn heb ben, maar ze hebben prachtige muziek ge schreven die niemand kent. Veel feestelijke muziek ook. Het gaat hier om hofcomponis- ten die in opdracht en voor bepaalde gele genheden schreven. Dat moeten we natuur lijk niet vergeten. Er werd daar aan dat hof van Mannheim natuurlijk niet naar die mu ziek geluisterd, zoals wij dat nu in het Con certgebouw doen. Je zou de sfeer misschien beter kunnen vergelijken met die van een hedendaagse jazzclub." Hoewel Simon Murphy er geen bezwaar te gen heeft dat de mensen stil zijn wanneer zijn ensemble speelt, zoekt hij toch naar een oplossing om een meer informele sfeer te creëren.Misschien dat we over twee jaar in Den Haag een kamermuziekfestival kun nen organiseren, waarbij we bijvoorbeeld in winkels kunnen spelen." De New Dutch Academy wil zich in de ko mende jaren op Den Haag concentreren. In Amsterdam en Utrecht is al zoveel oude mu ziek. vindt Simon Murphy. Hoe het financi eel allemaal moet, weet hij nog niet. De eer ste concerten in Amsterdam, eerder dit jaar. hebben de musici gegeven zonder honorari um. Nu is er financiële steun van de AVRO, die radio-opnamen maakt, en van de Duitse ambassade En dc cd-industrie lokt, ook al is die voorlo pig niet in staat een vuist te maken. Aad van der Ven New Dutch Academy o.l.v. Simon Murphy speelt vroege Mannheimse symfonieën in Den Haag (Oud-Katholieke Kerk). Symfonieën in D en A van Johann Stamitz en Symfonieën in Bes en c van Franz Xaver Richter (8, 10 en 11 januari), Symfonieën in C, Es en G van Richter en Symfonie in Fvar^Stamitz (9,14 en 15 januari).

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2003 | | pagina 23