Uren, dagen, maanden, jaren veeeiiinzege
Bierkrekers kijken tevreden terug op het seizoen
in nieuwe jaèr
to
Of Kóze*
dinsdag 31 december 2002 j
Het meisje zat zich te ver
kneukelen. Buiten viel
de schemering, al was het
pas vier uur. Het was koud en
guur, maar dat paste bij het
eind van december. Van
avond bakte moeder smou-
tebollen (oliebollen), en
daarna gingen ze naar de
kerk voor de oude jaars
avonddienst. Dan hing er
een speciale sfeer in de kerk;
een beetje weemoedig - uren,
dagen, maanden, jaren, vlie
den als een schaduw heen -
en de lucht was er zwaar van
de oliebollengeur die alle
mensen in hun kleren had
den.
Als ze weer thuis waren, zou
den ze met z'n allen en een
heleboel familie om de uitge
schoven tafel zitten, en zoals al
tijd 'Pot en Bure'spelen. Moeder
had al een hele tijd centen ver
zameld in een leeg Buisman
blikje. Die dienden als inzet bij
het spel. Pot en Bure was bij hen
op het dorp in Oost-Zuid-Beve
land erg populair. Vorig jaar
kwam er een Zeeuws-Vlaamse
vrijer mee met een nichtje. Die
wist helemaal niks van Pot en
Bure, raar hoor!
Het was ook wel een beetje een
ingewikkeld spel. Je speelde
met twee dobbelstenen. Als je
een 1 gooide, moest je een cent
aan je linkerbuur geven. Gooide
je een 6, dan moest er een cent in
de pot. Ieder kreeg van te voren
vijf of tien cent. Als je je voor
raad centen kwijt was geraakt,
'hing je aan de koe z'n staart'.
Dan moest je maar hopen dat je
voorganger 'buur' gooide. Zo
niet, dan was je af. Wie als laat
ste van het gezelschap over
bleef, kreeg de hele pot. Maar
meestal duurde het heel lang
voor het zover was.
En dan morgen, met Nieuwjaar,
ging ze met een paar andere kin
deren bij kennissen en familie
'nieuwjaar wensen'. Dat was
extra leuk omdat je dan én lek
kers én geld in je hand gestopt
kreeg. Eerst moest je wel een ta
melijk lastig versje opzeggen,
iedere keer weer opnieuw:
Ik wens je in het nieuwe jaar
veel zegen en gezondheid,
alles watje nodig 'eit,
zegen en gezondheid.
Brutale vriendjes veranderden
soms de laatste regel in: 'mot je
mar köpe, a je cente 'eit'. Maar
ze waren wel zo verstandig om
dat heel zachtjes te doen. Ooms
en tantes wilden de officiële ver
sie horen, voor ze over de brug
kwamen met een gulden of meer.
Toch, zo alles met elkaar aan ve
le ooms, oud-ooms, opa's, opoe's
en kennissen van je ouders, kon
je aan het einde van de dag nog
een heel mooi bedrag bij elkaar
gewenst hebben met j e 'zegen en
gezondheid'.
Strenge man
Aan het eind van nieuwj aarsdag
begon het grote feest. Dan werd
de hele familie bij opa en opoe
uitgenodigd op de mooie, oude
boerderij. Dat gebeurde alleen
met nieuwjaar. De vader van het
meisje kon daar heel bitter over
zijn. Opa had een grote boerde
rij en was een strenge man met
rare, ouderwetse normen. Toen
vader trouwde met moeder, was
opa het daar niet mee eens. Moe
der kwam uit een arbeidersge-
Een Zeeuws hoefje. De grootte van een boerderij was vroeger bepalend op de huwelijksmarkt. 'Groot' trouwde niet met 'klein' en zeker niet
met knechts of arbeiders. Als dat toch gebeurde kwam daar vaak onenigheid van. foto collectie Hanny Louisse
zin en opa wilde dat vader
trouwde met een boerendochter.
Want dat hoorde zo, vond hij
Toen vader toch met zijn arbei
dersliefje trouwde, had opa ge
zegd: „Ik kan je niet tegenhou
den, maar als je dat doet is de
boerderij niet voor jou."
En zo was het gegaan. Vader had
een baantje moeten zoeken en
financiële steun van opa was er
niet bij. Pas toen ze een poos ge
trouwd waren en een paar kin
deren hadden, mochten ze weer
op de boerderij komen. Alleen
maar omdat opa en opoe dol op
kleinkinderen waren. Met moe
der spraken ze nauwelijks. Dat
was en bleef 'een errebeiers-
meid'.
Maar gelukkig was met nieuw
jaar de hele familie bij elkaar;
zelfs oom Jacobus en tante Kee
mochten komen. Oom Jacobus
was niet alleen beneden z'n
stand getrouwd, maar ook nog
'es van de kerk geraakt. Die had
het dus helemaal verkorven.
Maar ze waren wel zo verstan
dig geweest hun twee kinderen
naar opa, respectievelijk opoe,
te vernoemen. Zo waren ze dus
ook weer in genade aangeno
men in de familieschoot - met
nieuwjaarsdag althans.
Na het borreltje vooraf voor de
mannen zouden ze allemaal om
zichtig aanschuiven aan de tafel
en de extra schragen met plan
ken die in het verlengde van de
tafel in de mooie kamer waren
gezet. Die tafels waren prachtig
gedekt met damast. Dat was
opoe's trots, normaliter veilig
opgeborgen in het kabinet. Al
leen op nieuwjaarsdag en op
verjaardagen met een kroontje
kwam dat tevoorschijn. Idem
dito voor het oude overgeërfde
porseleinen servies en het speci
aal gepoetste zilveren bestek.
Vorig jaar stonden de tafels ge
bogen onder de zware schalen.
Door opoe en de meiden zelf ge
bakken broden en krentenbro
den en zelfs stroperige Jikke-
mienen (bolussen) stonden
naast schalen met kadetjes en
roombroodjes van de dorpsbak
ker, Grote borden met zelfge-
kookte en zelfgerookte boeren-
hammen waren naast het ook al
zelfgemaakte runderrookvlees
neergezet. Ingemaakte mosse
len en garnalen in gelei stonden
naast de ingemaakte uitjes en
Een feestmaaltijd, zoals met nieuwjaar, een verjaardag (kroonjaar) of een bruiloft werd vaak in de gro
te kamer van het boerenhuis gehoudenfoto collectie Hans Lindenbergh
augurken. Oude kaas, jonge
kaas en 'kermienekaes', speci
aal voor de kinderen honing en
zelfgemaakte jam met de vruch
ten er nog zichtbaar in, en over
al stonden er mooi versierde bo
tervlootjes met eigengemaakte
gezouten boerenboter. Thee,
koffie en chocolademelk; het
was er allemaal.
Huilen
Na het (veel te lange) gebed van
opa - daar deed hij zelfs zijn
boerenhoed voor van zijn polk-
ahoofd - viel iedereen aan met
spoed en graagte. Lange tijd
werd er niet veel gepraat, maar
klonk er het drukke getik van de
messen op de borden. Maar
langzaamaan werden de eetge-
luiden toch minder en nam het
gepraat toe. De kinderen, vooral
die van de 'arm getrouwden',
bunkerden nog het langst. Het
meisje had haar buikje vol en
rond gegeten. Ze zat naast haar
lievelingsneefje, het magere
kleine zoontje van oom Jacobus.
Het jochie at dapper nog een ex
tra stuk ham, zat een poosje suf
voor zich uit te staren, barstte in
huilen uit, liet zich onder de ta
fel glijden, en snikte daar luid
z'n verdriet uit.
Hoe zwijgzaam en streng opa
zich ook tijdens de maaltijd had
gedragen, dat gehuil roerde
hem. Zijn kleinzoon werd ge
sommeerd vanonder de tafel te
komen, en staand naast opa
moest hij de reden voor z'n ver
driet tijdens de feestmaaltijd
vertellen. Nog nasnikkend ver
telde het magere kind de groot
vader: ,,Het is zo verschrikke
lijk lekker opa, ik wil nog zoveel
meer eten, maar ik kan niets
meer op.De oude man was ge
roerd door dit antwoord en gaf
na afloop zijn kleinzoon (en z'n
kleindochter, het meisje), een
zak met lekkers mee naar huis,
voor de volgende dag.
Gerard Smallegange
Dit is de laatste aflevering van
de tweede serie Erfgoed-artike
len.
Wa'km'n eige nog van dien
dag erinnere kan, was dat
d'r sneêuw lag, in nie zö'n klein
bitje ok. 'K ao m'n nieuwe laè-
zen an, die 'k van sinterklaos
ekregen ao.
D'n vorigen aèvend ao m'n tuus
aauwejaèrsaèvend evierd. D'r
was 'n dubbele oeveeleid olie
nootjes op taèfel ekomme in 'n
schaèle mee oliebollen stieng te
glimme in 't lampelicht.
M'n moeder ao sjukkelaode-
mèlk emaèkt in de groate ketel
van wit email. Die kwam ma eên
keer in 'n jaèr op taèfel. Op de
ziekaanten van de ketel zag je oe
de kerstman deü de lucht vloog
mee aol z'n rendieren. Zèllef zat
'n in z'n sleetje d'r achter an.
D'n aèvend was leutig ewist tot
mien moeder 'méns èrreger je
nie' vó d'n dag aèld ao. Noe kun
ne ze mien vandaèg den dag nog
stees de grèns over jaège mee da
ongure smoel van da mannetje
op 't deksel van die doaze. Wat
'k 'n ekel an die kop. Ma nog èr
reger is da spel mee die vier
pionnetjes in da vakje vó je neu-
ze. As je begint te spele mag je je
pionnetje op 't eêste vakje zette.
Ma om 'n nieuw schuvertje d'r
op te brienge mö je eêst 'n zèsse
goaie.
As ik dan eindelijk an 't spele
was, kwam eên van mien broers
langs om mien d'r weer of te
doöndere. Beste ménsen aollet-
weê, ma bie 'méns èrreger je nie'
waère ze mien groaste vieaan-
den.
Pas as ze aomaè d'r pionnetjes
roönd aode in ik nog stees zat te
perbere om 'n zèsse te goaien,
kon 'k 't nie langer mir uutaau-
we. Ik pakte bord in steêntjes op
in smeet ze achter mekaore over
de vloer. Daènaè was 't slappe
lach eblaèze. Wat ao ze 'n leut
mee z'n aollen. 't Ergste was dat
mien moeder mee zat giere van
plezier. In ik zwoer da 'k noait
van mien leven nog 'n spelletje
'méns èrreger je nie' of ies aan-
ders mee zou spele. In t'is beurd
ok. Vandaèg d'n dag weiger ik
nog stees om mee te doe an eên of
aander gezèlschapsspel in a
eêmaè an 'méns èrreger je nie'.
Die nieuwjaèrsdag kwam ik
mee mien nieuwe laèzen an op
durp 'n paèr schoolkam-
meraodjes tegen.
'Hoi Joop, gaè je mee nieuwjaèr
wènse?', riepe ze.
'Wat is dat?', vroeg ik nieuws
gierig.
Eên van die jonges zei: 'Eêst
roep je an de deure bie de mén
sen 'volluk'in as ze dan komme
mö je zégge: 'Ik wens je vee eil in
zege in 't nieuwe jaèr.In dan
kriejedaè geld vó.'
Waèrschienlijk 'k ze 'n bitje
stom an ekeke. Zöma geld krie-
ge, as je wa tegen die ménsen
kom zégge, da kon toch nie waèr
weze. Ma die jonges waère a weê
deü eloape. Ik op 'n olletje d'r
achter an.
'Ik gaè mee', zei ik.
In jao, op 't eêste adres kreeg ik
net as die andere jonges 'n vier-
duitstik, 'n ongekend kapitaol.
In toe m'n 'n stuitje doende waè
re, begon ok in mien broekzak 't
geld te rienkele. Iedere keer aèl-
de ik 't vó d'n dag om d'r naè te
tèlle. Deü mien oad schote de
optelsomme een in weer. Totdat
d'r an mien zegetocht 'n ènde
kwam. Oe 't mogelijk was da ze
mee deze sneêuw oönderwèg
was, weet ik nie, ma plotselieng
oorde ik 'n bekènde stèmme.
'Wa bin jie an 't doen Joop?'
'Nieuwj aèrwènse moe, mó je 's
kieke.Vol trots toande ik de ka-
pitaolen die ik dien dag ver
diend ao. Ik begreep nie waèrom
ze ineêns van kleure verschoot.
'Weet je wè wa jie an't doen
bint?', vroeg ze kwaèd. 'Jie bin
an't bedele, jie bin 'n bedelaèr.'
Toe begreep ik t'r eêmaè niks mi
van. Ze stopte aol mien geld in
d'r eige zak. Tegen mien zei ze:
'In noe naèr uus jie.'
As 'k wat uutevreten ao, wa nie
naè d'r zin was, mos 'k aoltied vó
d'r fiets uutloape naèr uus toe,
as 'n échte schandetocht deü 't
eêle durp. Da beurde meer dan
eêns, dus daè wiere ze nie koud
of waèrem van bie oóns op t'
durp. Ma deze keer begreep ik
d'r eêmaè niks mi van. 't Was
toch aomaè eerlijk verdiend
geld? Waèrom mos ik noe over de
wègte loape, van 't eêne onders
kantje naè t' aore mee mien
moeder d'r in slalom achteran?
D'n volgende dag was 't zoön-
dag. Toen ik naè de zoöndag-
schole wou gaè, kwam mien
moeder achter mien anZe gieng
ok mee naè binne. Mevrouw van
d'n domenie keek èrreg ver-
baèsd toen de wijkzuster achter
d'r zeune naè binne stapte. Ma
m'n moeder stuurde mien regel
rechte naè da mannetje van de
zending dat op taèfel stieng. Je
wete wè, die mee dat losse oad.
Zöda ze 't aomaè konde zie, mos
ik de geldstukjes achter mekao
re in 't gleufje stoppe. In da Ja
vaantje ma knikke mee z'n oad.
Toen aol mien geld verdwene
was, trok mien moeder d'r boaze
gezicht pas bie. Toen pas wier
mien schaande volledig. Zóda
iedereên 't zie kon, kreeg ik zó vó
de klasse nog 'n kus van d'r.
Joop van Zijp
Agenda
Toneelgroep De Scheldegalm
speelt zaterdag 4 januari in
het Oostburgse Ledeltheater
het toneelstuk Kopers en Dui-
vinnen. Het stuk is geschreven
door George Sponselee en Ed
Steijns en wordt uitgevoerd in
het dialect van het Land van
Hulst. De voorstelling begint
om 20.00 uur.
December is traditiegetrouw
de maand waarin wordt te
ruggeblikt op het voorbije jaar
of het seizoen. Ook de Bierkreek
ontkomt hier niet aan. In de
De Bierkreek tussen IJ-
zendijke en Schoondijke
is de eerste biologische ro-
zenkioekerij van Neder
land. Wat begon als een
hobby van vier vrienden,
is drie jaar later een pro
fessionele kwekerij, waar
idealisme en dadendrang
gelijk op gaan met zake
lijk inzicht en behoefte
aan perfectie. Wat blijft is
hetdeeltijd-ondernemer
schapWant Geertje van
der Krogt, Eric de Millia-
no, Marianne Lundahl en
Hans van Hage hebben er
allevier een baan bij.
keuken van de boerderij filoso
feren Geertje, Eric, Hans en Ma
rianne hardop over wat goed is
gegaan, over wat minder ging en
dus straks beter moet.
„Onze bedrijfsfilosofie werkt,
en dat vind ik geweldig. De eco
logische inrichting, het biolo
gisch kweken, het uitschakelen
van de tussenhandel; alles ver
loopt zoals we dat in 1999 voor
ogen hadden. We weten waar we
die jaren keihard voor hebben
gewerkt", verklaart Geertje met
een tevreden glimlach op haar
gezicht.
Hans en Marianne zijn vooral
opgetogen over de vasthou
dendheid van het Bierkreek-
team. Hoewel ze in de voorbije
jaren af en toe hun twijfels had
den, zijn ze blij dat iedereen is
blijven geloven in het bedrijfs-
concept. „Wij zijn in feite de
enigen in Nederland die er
brood in zagen om op biologi
sche wijze rozen te gaan kwe
ken. Dat de sceptici nu ongelijk
hebben gekregen, is in mijn
ogen het allerleukste", zegt Ma
rianne. „En dan zeker gezien de
hoge kwaliteit van wat we kun
nen leveren. Verder blijkt dat
het concept ook aanslaat bij an
deren, want hoe vaak krijgen we
Het Bierkreekteam met, van links naar rechts, Stijn (zoon van Geertje en Eric), Geertje, Hans met zoon
Luuk, Marianne, Bart (broer van Stijn) en Eric. foto Peter Nicolai
geen mensen op het erf die zo
wat de hele dag rondstruinen en
letterlijk hun ogen uitkijken?
Dat is toch prachtig!", vult
Hans haar enthousiast aan.
Ook op financieel vlak was 2002
een prima jaar. De verkopen ste
gen met meer dan honderd pro
cent, terwijl verder de verwach
tingen ten aanzien van hoge
investeringen als in het potten-
veld en het waterbassin zijn uit
gekomen. „We zijn binnen de
begroting gebleven en de in
komsten zijn volgens verwach
ting gegroeid. Op zich is dat
knap, want dit alles tezamen
leek op een grote sprong in het
diepe", aldus Geertje.
De reusachtige sprong die in
2002 is gemaakt, geeft volgens
Eric rust voor de toekomst, om
dat (grote) uitgaven straks al
leen nog gericht zullen zijn op
geleidelijke groei en op vervan
gingsinvesteringen. „Ook is het
de bedoeling efficiënter met on
ze eigen tijd en met het perso
neel om te gaan. Dat ging vooral
door de hectiek in dit jaar nog al
eens mis. Op zich niet erg, want
er kwam zo veel op ons af dat we
wel eens moeite hadden met het
stellen van prioriteiten", zegt
hij. „En dat is eigenlijk nog
steeds zo. In ons enthousiasme
zijn we bijvoorbeeld ook nog
steeds te weinig commercieel.
Ondanks het doordenken van
talloze stappen hebben we van
bepaalde soorten toch heel veel
moet weggooien, terwijl we er
van andere weer veel te weinig
hadden", legt Hans uit.
Vooral verdergaande mechani
satie, zoals met behulp van de
mechanische rooier en de plant-
machine die volgend jaar in ge
bruik wordt genomen, moeten
zorgen voor de beoogde effici
encywinst. Geertje hoop stille
tjes ook op een minder hectisch
jaar. „Want op den duur kun je
nauwelijks meer afstand ne
men, terwijl het toch ooit als een
hobby is begonnen. Zit je bij
voorbeeld net aan tafel voor het
eten, staat er weer een klant
voor de deur. Ondanks dat we
dan gesloten zijn, stuur je die
dus niet weg." „Het wordt dus
eigenlijk tijd voor een slagboom
aan de ingang?", zegt Hans hier
op schertsend. „Ja, en dan liefst
een van autochoon kastanje
hout dat we zelf verkopen",
haakt Eric hier op in. Geertje
lacht maar eens, maar je ziet
haar denken...
René van Stee