Die tijt is cort,
die doot is snel
PZC
o
Ook buiten Borsele kun je zinnig bezig zijn
Tegeltjeswijsheden
dinsdag 31 december 20
A 1 in de 16e eeuw werden er opgeheven vingertjes meegebakken in
plavuizen. 'Alle dinc heeft siinen tiit'. Een wijsheid die recht
streeks uit het bijbelboek Prediker komt. De spreukentegel is van alle
tijden, al moet je voor de klassieker 'Van het concert des levens krijgt
niemand een program' inmiddels wel naar de rommelmarkt. Maar nu
normen en waarden weer in de mode zijn, krijgt de aloude tegeltjes wijs
heid misschien een nieuwe kans. „Waarom zou er geen inspirerende
tekst van de profeet Mohammed op kunnen?"
Stel, je wilt een aanstellerige vrien
din tot inkeer brengen. 'Eenvoud
is het kenmerk van het ware'. Een tob-
berig familielid leren relativeren. 'De
beste tijd om te piekeren is morgen'.
Een uithuizige partner bij de les hou
den. 'Zoals het klokje thuis tikt, tikt
het nergens'. Bij een gemiddelde
Blokker of Marskramer kunnen ze je
niet helpen. Maar ook in winkels waar
het assortiment langer houdbaar is
dan een folderaanbieding kijken ze
raar op als je vraagt naar spreukente
gels. Een heel enkele keer blijken er
toevallig nog een paar achtergeble
ven, vergeten en onder het stof. 'Wie
goed doet, goed ontmoet'. Nieuwe
voorraad? „Er is helemaal geen vraag
meer naar." Bovendien, vind maar
eens een leverancier. „Je had een be
drijf in Rotterdam, maar dat is allang
failliet. Misschien Ter Stege in Rijs-
sen?", suggereert de eigenaresse van
een zaak in luxe huishoudelijke arti
kelen.
Maar wat er bij de Rijssense firma ook
aan tegels wordt geproduceerd,
spreuken staan er niet op. „Al min
stens vijftien jaar niet meer", wordt
daar gemeld. Bij collega NKI in Gou
da is de productie langer doorgegaan,
maar dat bedrijf is intussen ter ziele.
Wie op zoek is naar nuttige wenken
voor een eenvoudig doch tevreden le
ven kan zijn geluk beter op de rom
melmarkt beproeven. Of, maar dat
kost wat meer, te rade gaan bij een van
de gespecialiseerde bedrijven die nog
steeds spreukentegels leveren. Zoals
de tegel- en aardewerkbakkerij van
Douwe Kunst in het Friese Workum,
die per week gemiddeld zo'n veertig
tegels en borden met wijsheden afle
vert - in het Fries en het Nederlands.
Het overgrote deel van de spreukjes,
zoals Kunst ze liefkozend noemt,
vindt zijn weg via de eigen winkel van
het bedrijf. Vaak komen ze in het bui
tenland terecht. „Toeristen nemen ze
mee als souvenir, maar ook bij geëmi
greerde Friezen zijn ze populair." Met
stip op nummer 1 boven Australische
en Canadese schoorsteenmantels:
Wer 't wy op de wrald ek binne, oer us
skynt deselde sinne'. Vrij vertaald:
'Overal op de wereld schijnt dezelfde
zon'. Een troostrijk motto, waarvoor
niet echt een Nederlands equivalent
bestaat. Het omgekeerde komt vaker
voor, al is 'Fan de libbenssymfony kri-
get nimmen in hst' wat Kunst betreft
even afgezaagd als 'Van het concert
des levens krijgt niemand een pro
gram'. Het Workumse bedrijfje biedt
keus uit tientallen spreuken.
Dat er al in de 16e eeuw spreuken en
gezegden op (vloer)tegels werden ge
zet, was geen wonder. Het dagelijks
taalgebruik in de Nederlanden was in
die tijd doorspekt met korte, kernach
tige gezegden. Het waren de oneliners
en soundbites van de late Middeleeu
wen, en als zodanig ook prominent
aanwezig in de beeldende kunst en de
literatuur. Plavuizen - wandtegels
kwamen pas later in zwang - met
spreuken als 'Alle dinc heeft siinen ti
it' (Alles op zijn tijd) pasten helemaal
in dat modebeeld. Want de tegelschil
ders waren eerder trendvolgers dan
C- - s mTXfaoiJXCVTri,
jL
-0V -ffC -OTTZ&Tl,
«zn -oc/i -i/ cazn
Populaire tegel in het begin van de 20e eeuw was een voorstelling met twee boeren die ieder aan een koe trekken, terwijl het beest intussen door een advocaat wordt uitgemolken. D
bijbehorende tekst: 'Die pleit om een koe, geeft er een toe'.
bewuste moraalridders of zedenpre
kers.
'Die tijt is cort, die doot is snel, wacht
u van sonde, so doedi wel' is een ander
voorbeeld van een ingebakken wijs
heid. 'De tijd gaat snel, gebruikt haar
wel', heet dat een paar eeuwen later.
Niet dat er altijd zo'n duidelijke ver
maning in zat. Het spreekwoord
preekt immers vooral berusting, zoals
Johan Huizinga ons voorhoudt in zijn
Herfsttij der Middeleeuwen. 'Met een
glimlach of een zucht laat het de baat-
zuchtigen triomfeeren, de huiche
laars vrijuit gaan'.
Moraliserend of relativerend, de te
gelspreuk bleef in de volkscultuur in
gebakken. Van de majolica schotels
uit de 17e eeuw (met religieuze tek
sten als 'Eedt Niet Sonder God te
Eeren'), tot de moralistisch getinte te
geltableaus die aan het begin van de
20e eeuw in zwang raakten. Populair
was een voorstelling met twee boeren
die ieder aan een koe trekken, terwijl
het beest intussen door een advocaat
wordt uitgemolken. De bijbehorende
tekst: 'Die pleit om een koe. geeft er
een toe'. Bekend voorbeeld is ook het
tegel mozaïek in de toren van de Beurs
van Berlage in Amsterdam: Beidt Uw
Tijd.
Maar het meest herkenbaar als voor
loper van de confectiegewij s geprodu
ceerde wandtegeltjes zijn de spreu
kentegels die tussen 1923 en 1946
werden gemaakt bij de pan- en vloer
tegelfabriek Westraven in Utrecht.
Het brein achter de serie was wijlen
Arie Kortenhoff. De Utrechtenaar,
die meer dan zestig jaar voor het be
drijf werkte, ontwierp en tekende de
afbeeldingen bij de spreuken. Ook die
waren soms trouwens door hemzelf
bedacht. De collectie omvatte zo'n
160 tegels, machinaal gevormd en met
de hand beschilderd. Oer-Hollandse:
'Laat Molens Draaien, Laat Stormen
Loeien, Laat Elk Zich Met Zichzelf
Bemoeien'. Belerende: 'Wat heeft Er
Menig Vrou, Door Onverstandig
Kooken, Eene Goede Beet Vermorst,
Ende Alle Lust Gebrooken'. Maar ook
puur commerciële. Voor het befaamde
Hotel De Mallejan op de Veluwe ont
wierp Kortenhoff bijvoorbeeld recla
metegels in de trant van: 'Voor Wild-
bouten, Naar Vierhouten'.
De fabriek bestaat nog steeds, maar er
worden tegenwoordig alleen nog oud-
Hollandse tegels gemaakt. De spreu
kentegels van Westraven zijn inmid
dels waardevolle objecten. Het Tegel
museum in Otterlo wijdde er in 1988
een expositie aan, en heeft ook enkele
exemplaren in de vaste collectie.
De doordenkertjes zoals ook Korten
hoff die wel op zijn tegels schilderde
('Nooit Hoort Men Wijzen Zichzelven
Prijzen') kregen vanaf de jaren '50 ge
zelschap van meer expliciete humor -
of wat daarvoor moet doorgaan.
'Heren zet de bril omhoog, de dames
zitten ook graag droog' en andere
(on)gein die niet voor niets vooral op
de wc tot bloei kwam. Ook daar heb
ben normen en waarden hun beteke
nis, maar met wijsheid hebben de tek
sten op deze bordjes doorgaans weinig
van doen.
Niettemin zijn de humortegeltjes nog
wel volop verkrijgbaar. En ze zouden
binnenkort best eens naast de am
bachtelijke Westraven-juweeltjes
kunnen opduiken in het Tegelmuseum
in Otterlo. Want de tijd is rijp voor een
nieuwe expositie over spreukente
gels, denkt voorzitter Ger de Ree van
de Vereniging Vrienden van het Tegel
museum. De degelijke spreukentegel
mag dan in de handel tot winkeldoch
ter zijn verworden, volgens De Ree
hangt er een revival van de tegelwijs
heid in de lucht. „Het is een populair
onderwerp. Neem dat radioprogram
ma van Frits Spits, waar de luiste
raars elke dag een ludieke tekst moe
ten afmaken. Geen tegelspreuk in de
enge zin des woords, maar toch: de
winnaar krijgt 'm op een tegel thuis.
De teksten van Loesje, dat zijn toch
ook moderne varianten op de oude te
gelspreuk. En wat dacht je van die be
schilderde dakpannen die mensen
naast de voordeur hebben hangen?"
Internet
Als De Ree het bij het rechte eind heeft
zou die opleving van de tegeltjes wijs
heid zich ook op internet moeten afte
kenen. En inderdaadhet woord levert
een behoorlijk aantal hits op. Sites
met eindeloze rijen spreuken in de ca
tegorie kantoor- en wc-humor, maar
ook opvallend veel verwijzingen naar
het kabinet van Jan-Peter Balkenen
de. Met dank aan WD-fractieleider
Gerrit Zalm, die de regeringsverkla
ring destijds honend een verzameling
tegeltjeswijsheden noemde. Maar er
zijn ook politici voor wie de tegel
spreuk allesbehalve een denigrerend
etiket is. Kamerlid Arie van der Brand
van GroenLinks bijvoorbeeld durft in
de Volkskrant rustig te melden dat het
tegeltje op zijn werkkamer verwijst
naar een gevleugelde uitdrukking uit
zijn ouderlijk huis: 'Het hoofd koel
houden en de voeten warm'.
Het kan bijna niet anders of de lijf
spreuk van de familie Van der Brand
bevindt zich ook in de catalogus van
Floris Schartman. Een dikke multo
map vol spreuken, spreekwoorden,
gezegden, uitdrukkingen en andere
teksten die de Hengeloër in de loop der
jaren op houten sierbordjes brandde.
Al sinds 1983 verkoopt hij ze, vooral
's zomers op braderieën. Achterhaald?
Schartman doet goede zaken met zijn
hobby. Vooral in de categorie humor,
erkent hijmaar op de kraam liggen
ook bordjes met traditionele spreu
ken. 'Angst voor morgen komt een dag
te vroeg'. 'Er zijn vele woorden die het
beter maken, maar weinig handen die
het doen'. 'Oud brood is niet hard.
Geen brood, dat is hard'. En trouwens,
een grappige tekst kan wel degelijk
een serieuze boodschap bevatten.
'Wie zij n hond op de stoep laat poepen
zet zichzelf te kakken'.
Schartman voelt intussen aardig aan
welke spreuken wel, en welke het niet
(meer) goed doen, zegt hij. 'Oost, West,
Thuis Best', 'Dien de Heer in blijd
schap' of het 'concert' - die maakt hij
hooguit nog op bestelling. „Ouderen
vragen er nog wel eens om. Jongeren
willen toch vooral humoristische tek
sten." Soms neigen die naar het pi
kante ('Met m'n hondje mag je spelen,
van m'n poesje moet je afblijven'),
maar - over normen en waarden ge
sproken - op dat vlak heeft Schartman
wel z'n grenzen. „Als mensen een op
gevouwen briefje aanreiken zeg ik
meteen nee. Dan kim je er donder op
zeggen dat er schuttingwoorden aan
te pas komen."
Ander uiterste is een hartvormig bord
met braafheid: 'Mama, ik ben zo blij
dat u het uithoudt met mij'. „Je staat
er versteld van hoeveel ik er daarvan
verkoop", meldt Schartman. ,,'s Zo
mers op braderieën, aan jongeren die
op zomerkamp zijn bijvoorbeeld. Als
er een begint willen ze er allemaal
een."
Ingrid Bosman
CN
O
O
CN
LU
LU
N
Een politieke aardverschuiving noemden ze het in Bor
sele, niet zonder gevoel voor dramatiek. Het CDA won
de verkiezingen en wipte de PvdA, die wat aan GroenLinks
verloor, uit het college. Een aardverschuiving is het niet
gebleken. Het nieuwe college borduurt kalmpjes door op
het oude beleid, maar voor Pieter Vollaard, die als PvdA-
wethouder twintig jaar zijn ziel en zaligheid in het bestuur
van Borsele heeft gelegd, was de schok groot. Niet alleen
leerde hij wat loyaliteiten in de politiek waard zijn, hij was
ook zijn baan kwijt.
Teder na deel hep se voordeel', kunnen we wel stellen. Drie
kwart jaar later is de wereld van Pieter Vollaard aanzien
lijk groter geworden. „Ik heb natuurlijk heel lang in die ge
meente gewerkt, alles naar Borselse maten gemeten, in
Borselse termen vertaald. Buiten de gemeente kwam ik
wel, maar altijd met Borsele vooraan in mijn bewustzijn.
Het is heel inspirerend om letterlijk buiten je grenzen te
gaan, dat had ik niet gedacht. Een beetje bevrijdend, zelfs.
Want ook buiten je directe omgeving kun je zinvolle dingen
doen."
Hij is, bijvoorbeeld, net terug uit Roemenië, waar hij het
platteland en de ontwikkelingen op milieugebied heeft on
derzocht. Hij deed dat als adviseur van Milieu Kon takt,
een samenwerkingsverband van milieuorganisaties die de
aansluiting van Oost-Europese landen bij de Europese
Unie grondig wil voorbereiden. „Dat platteland in Trans-
sylvanië heeft een gunstiger uitgangspositie dan je zou
denken. Vanuit de situatie daar kun je veel makkelijker
duurzame agrarische activiteiten ontwikkelen, dan dat je
hier de boel hervormt. Een bedreiging is de druk van de re
gering op het platteland om te produceren. Economische
groei is immers voorwaarde voor toetreding,
Vollaard heeft bewust gekozen voor tijdelijk werk. „Ik wil
eerst eens rondkijken, zien wat er allemaal is. Zo heb ik
heel veel plezier in een project, 3D-Z, dat uitgaat van de
Hogeschool Zeeland. Die drie D's staan voor dynamiek,
duurzaamheid en delta. We proberen erachter te komen
wat jonge mensen in de toekomst met de groene ruimte wil
len. Zij moeten daar het langst in verder, terwijl allerlei
grijze ouderen de dienst uitmaken. Mij is inmiddels wel ge
bleken dat jongeren anders en meer creatief tegen hun om
geving aankijken." De bezigheden van Vollaard zijn niet
helemaal veranderd. Hij is nog steeds voorzitter van 'tGors
en heeft nu wat meer tijd om in die instelling te steken. Ook
het Platform Duurzame Ontwikkeling blijft in zijn agenda
genoteerd, evenals hand-en spandiensten waar het gaat
om bestuursvernieuwing.
„En ik ben natuurlijk gewoon raadslid. Echt makkelijk,
moet ik toegeven, is dat niet. Ik moet mijn rol daarin nog
vinden, want in feite ben ik voorzitter van een fractie die al
die jaren onafhankelijk heeft geopereerd. En dat alles in
een nieuwe raad, dieook zijn draai nog niet heeft gevonden
in het duale bestel. Ervalt in die raadzaal nog veel te leren.
Voor het college, voorde raad en zeker ook voor mijzelf."
Mieke van der Jagt
Pieter Vollaard: „Het is heel inspirerend om letterlijk buiten je grenzen te gaan
foto Dirk-Jan Gjeltero
