Je raakt gewend
aan het absurde
Zo'n weerverzekering is voor
mij een uitkomst
Het jaar van Mat Herben
T Tij kreeg 'stank voordank', maar werd toch lijsttrekker. Tien maan-
den lang bevond voormalig defensie-ambtenaar Mat Herben zich
in het oog van de politieke orkaan die over het Haagse landschap raas
de. Een orkaan die vooral in zijn eigen partij verwoestingen aanrichtte.
Herben blikt voor één keer terug op het meest bewogen jaar uit de par
lementaire geschiedenis. „Ik ben wat naïef geweest."
In de kluwen van gebeurtenissen kan
hij zich vooral één moment nog
loepzuiver herinneren. Het is maan
dag 22 juli, tien over één. Het kabinet
is net geïnstalleerd, de ministersploeg
staat op het punt de trappen van pa
leis Huis ten Bosch af te dalen. Mat
Herben vertelt: „Ik zit in mijn kamer,
en een medewerkster zegt: kom kij
ken, kom kijken! Het is op tv. Het ka
binet staat straks klaar voor de foto!
In het restaurant van Des Indes, het
hotel waar de LPF op 15 mei zijn ver
kiezingszege vierde, valt een korte
stilte. In gedachten verzonken prikt
Herben in zijn kabeljauw. Zegt dan:
,Het was een euforisch moment. Echt.
Ik kan de voldoening die ik toen voel
de nauwelijks beschrijven. Ik had het
toch maar voor elkaar gekregen: een
centrum-rechtse coalitie met de LPF.
Maar tegelijkertijd voelde ik alle
energie uit me wegvloeien..."
Kwelduivels
Euforie en uitputting, triomf en te
genslag. Het is een mix van gevoelens
die Herbens bliksemcarrière in poli
tiek Den Haag heeft gekenmerkt. Uit
het niets stond hij daar ineens,
midden in de schijnwerpers. De ge
moedelijke en wat grijze defensie
ambtenaar als opvolger van de meest
flamboyante politicus die ooit in de
Rijndelta op het toneel was versche
nen. En diezelfde Mathieu Herben
smeedde tot verbazing van velen sa
men met Donner, Balkenende en
Zalm in twee maanden een regeerak
koord en een kabinet. Hij kreeg de lei
ding over een fractie van 26 man.
Maar steeds waren er de kwelduivels
die afbraken wat net was opgebouwd.
Hij denkt met weemoed terug aan de
tijd dat hij als woordvoerder met For-
tuyn samen kon optrekken. „Er werd
enorm veel stemming tegen Fortuyn
gemaakt. In maart moest ik hem nog
moed in praten, hij zag het toen even
helemaal niet meer zittenJe moet we
ten: Pim zocht erkenning, hij ging er
erg onder gebukt dat hij als rechts-ex-
tremist werd afgeschilderd. Maar in
april, een maand later, was het beeld
totaal gekeerd. De Telegraaf staakte
zijn campagne tegen de LPF. De bord
jes waren verhangen. We wisten met
aan zekerheid grenzend vertrouwen:
we gaan dit winnen, we komen in de
regering. Voor het eerst hebben we er
toen over gepraat wat we concreet
zouden gaan doen als Pim premier zou
worden."
In de file - Fortuyn reed bij uitzonde
ring mee in de Fiat Brava van Herben -
filosofeerden ze over de nakende
macht. Als de LPF niet de grootste zou
worden, was het idee, zou Fortuyn
fractieleider worden. Herben kon
dan, wellicht, het staatssecretariaat
van Defensie verwerven. Mocht For
tuyn wél het Torentje veroveren, dan
zou Herben kunnen hopen op een
baan als fractiesecretaris. „Fractie
voorzitter was uitgesloten. Een ex-
woordvoerder van de premier maak je
geen fractieleider."
Op 6 mei werd aan deze bespiegelin
gen een bloedig eind gemaakt. Her
ben: „Als we toen niet opgeroepen
hadden tot kalmte, waren een paar
dagen van rellen gevolgd. Ik zeg niet
dat het land was ontploft. Uiteinde
lijk keert de normaliteit toch wel weer
terug. Wat mij toen motiveerde - en nu
nog steeds - was een gevoel van revan
che: terreur- mag niet beloond worden.
Ik werd tegen wil en dank partijleider.
Je baas is vermoord en daar sta je dan.
Ik vond dat ik een ereschuld aan Pim
had in te lossen."
De kogel kwam van links, riepen
LPF'ers in eerste instantie. Ook Her
ben. Toen bleek dat linkse politici te
maken kregen met zware bedreigin
gen en intimidaties, werd die uit
spraak genuanceerd. Herben zegt
daarover nu: „Links was een verkeer
de term. Je kon de sociaal-democratie
ook niet verwijten dat destijds het
huis van staatssecretaris Kosto werd
opgeblazen. Maar het maatschappe
lijk klimaat speelde wel een rol bij die
aanslag op Pim. Je kan niet volhouden
dat Volkert van der G. een geïsoleerde
gek was. Ik ben echt bang dat hij ap
plaus verwachtte voor zijn daad. Ove
rigens: zonder die opmerking waren
Melkert en Rosenmöller óók bedreigd
Mensen trekken nu eenmaal hun eigen
conclusies."
In de hectische weken die volgden, er
voer Herben de formatie als een ver
ademing. „We zaten daar met forma
teur Donner in de beslotenheid van de
Eerste Kamer, niet gehinderd door de
boze buitenwereld. Bij hem was het
veilig en rustig, konden we met goede
ambtelijke ondersteuning beleid ma
ken. Ik zag het als mijntaak om ver
trouwen te winnen, redelijkheid uit te
stralen. Dat is ook gelukt."
Maar er klonk al snel gemor. Herben
sloeg niet met zijn vuist op tafel zoals
Fortuyn zou hebben gedaan, was het
verwijt. Hij liet zich inpakken door
Zalm en Balkenende, werd vermoed.
De fractie stuurde hem een paar keer
terug naar de onderhandelingstafel.
Herben, verongelijkt: „De anderen
raadpleegden hun fracties minstens
zo vaak. Het is een vals beeld dat ik me
bij de hand heb laten nemen. Op mijn
manier heb ik negentig procent van
onze programmapunten weten bin
nen te halen. Maar om dit kabinet te
laten slagen was het óók nodig dat de
LPF een brugfunctie tussen CDA en
WD vervulde. Daar lag historisch ge
groeid wantrouwen, dat tot Paars-1
had geleid. Van een deel van de fractie
en de partij kreeg ik echter stank voor
dank."
Op vakantie in Duitsland besloot
Herben het bijltje erbij neer te gooien.
Zijn ereschuld aan Fortuyn was inge
lost, meende hijDe mediadruk, de be
dreigingen van zijn gezin en het con
stante geruzie in de partij braken hem
op. Zijn vrouw had gezegd: waar doe
je het voor? Herben: „Dat is mijn échte
fout geweest, ik had er nooit de brui
aan moeten geven. Maar ik was het zó
zat! Bij het debat over de regerings
verklaring was ik al hondsmoe ge
weest. En kwam meteen in aanvaring
met een groep uit de fractie onder lei
ding van Harry Wijnschenk. Ik ging
op vakantie en ook die werd nog ver
gald door allerlei telefoontjes. Ik
dacht: doe het dan maar zelf, als je het
zo goed weet."
dinsdag 31 december 2002
hadden. Er was altijd wel wat. Een
voorbeeld: op 10 december wilde ik
niet naar de Tweede Kamer, omdat
die dag mijn zus werd gecremeerd.
Maar diezelfde avond kon ik alweer
aantreden vanwege een stemming
over een motie van wantrouwen tegen
onze minister Na wijn. Ik bedoel maar.
Het merkwaardige is: je raakt ook aan
absurditeit gewend."
Dat Herben in deze kolkende chaos
nog op zijn benen staat, mag een klein
wonder heten. Heeft het afgelopen
jaar dan geen tol geëist? Absoluut,
zegt hij. „Fysiek was het slopend. Ik
ben nog niet helemaal op krachten.
Als je ziet wat er allemaal gebeurd is.
Hoe Pim zou hebben gereageerd op al
le conflicten in de LPF? Hij was boos
geworden en weggelopen. Hij was er
mee gestopt, dat weet ik vrij zeker.
Maar ik zie niet om, ik ben niet rancu
neus. Echt: ik geef Harry Wijnschenk,
Eduard Bomhoff en Herman Heins-
broek nog steeds met plezier een hand.
We hebben de partij te laat op orde ge
kregen en het kabinet moest erdoor
vallen, dat is wél zuur."
Middenvelders
Herben blijft een optimistisch mens.
Zijn partij mag" in de peilingen dan
zijn weggezakt tot een handvol zetels,
hij rekent op een vrij glorieuze come
back. „Vijftien zetels moet haalbaar
zijn. En dan heeft een doorstart van
het centrumrechtse kabinet mijn
voorkeur, maar met vijftien zetels
kunnen we desnoods ook een vuist
maken in de oppositie."
De nieuwe fractie die na de verkiezin
gen aantreedt zal geen problemen
meer veroorzaken, bezweert hij. „Het
is een club van buffelende middenvel
ders geworden. De spitsen die vooral
voor zichzelf willen spelen zijn eruit.
Zij zijn vervangen door voetballers a
la Neeskens en Van Hanegem. Wat wij
de komende weken moeten uitstralen
is rust en eenheid. Ik sla wel niet met
mijn vuist op tafel, maar met geduld
en tact kom j e ook een heel eind, heb ik
gemerkt."
Geaarzeld heeft Herben wel, toen hem
gevraagd werd opnieuw de kar te
trekken. Zou hij het nog wel kunnen
opbrengen?Zou hij, na de deconfiture
van Na wijn, niet als tweede keuze
worden ervaren? Maar de man uit
Montfoort heeft zichzelf overtuigd.
,Ik ben geen tweede keus, want ik heb
al eerder 'nee' gezegd tegen het frac
tieleiderschap en het lijsttrekker
schap. Al kostte me dat wel moeite,
toen. Ik zeg namelijk niet makkelijk
nee. Ik oefen weieens voor de spiegel:
nee, nee, nee. Maar nu ben ik weer
gemotiveerd. Ik voel me ook verant
woordelijk voor al die fractiemede
werkers, kamerleden en bewindslie
den die hun vaak goede baan er voor
de LPF aan hebben gegeven."
Snor
Heeft Herben als lijsttrekker een spe
ciale troef? Hij aarzelt: „Ik heb een
handicap: ik voel me het prettigst ach
ter de schermen, ik geniet niet van de
schijnwerpers. Dat is best lastig in
campagnetijd. Ik vond het zo verve
lend dat ik een bekende Nederlander
was geworden, dat ik op vakantie in
Madeira mijn snor eraf heb gehaald.
Ik was die kop van mezelf gewoon zat.
Wilde even niet meer herkend wor
den, had vooral behoefte aan rust.
Maar een troef? Nou ja, ik ben denk ik
wel een gewone jongen gebleven. Veel
mensen kunnen zich in mij wel her
kennen. Ik ben nog altijd geen Haagse
heer.
Herbens vrouw heeft uiteindelijk het
beslissende argument geleverd. Na
het terugtreden van Nawijnals kandi
daat-lijsttrekker zei zij tegen haai
man: „Mat, je moet het maar doen, an
ders is alle ellende voor niets ge
weest." Herben dacht aan de absurde
maanden die achter hem lagen en be
sloot: inderdaad. Ze heeft gelijk.
Hij legt zijn sigaar in de asbak en zegt,
bijna verontschuldigend: „Dat gaf
voor mij de doorslag."
Paul Koopman
De weken die volgden zijn in dit be
stek amper goed te beschrijven. Er
was haast permanente crisis in de par
tij, in de fractie, geruzie in het kabi
net. Er ontbrandde een strijd om de
macht tussen de ministers Bomhoff en
Heinsbroek. Het partijbestuur meng
de zich in de ruzie. Het kabinet viel.
Fractieleider Wijnschenk werd afge
zet. En uit de kruitdampen herrees
Herben. De bemiddelaar. De bemin
nelijke. De man met wie niemand écht
ruzie kon maken.
Rokertje
De kabeljauw heeft zich laten sma
ken, aan een belendend tafeltje bie
den twee mannen van middelbare
leeftijd een imposante sigaar aan.
„Mijnheer Herben, wij hebben toeval
lig op uw partij gestemd. Voor een ro
kertje kunt u altijd bij ons terecht",
knipogen ze. Herben steekt er de
brand in, zegt op gedempte toon: „Wie
goed doet, goed ontmoet."
Vervolgt: „Ik ben te naïef geweest. Je
projecteert natuurlijk altijd jezelf op
je omgeving. Ik had niet gedacht dat
mensen zó slecht met elkaar overweg
zouden kunnen. Allebei waren Bom
hoff en Heinsbroek prima ministers.
Maar ze konden niet met elkaar door
één deur. En fractielid Wijnschenk
had de tij d moeten nemen, ik wilde het
een jaartje doen en dan plaatsmaken.
Maar hij was ongeduldig. Ik heb daar
geen oog voor gehad. Aan de andere
kant: die naïviteit van mij zou ik ook
niet graag willen kwijtraken."
Een jeugdherinnering komt op tafel,
met een bitter randje: „Ik ben opge
voed als katholiek jongetje. Boven on
ze kerststal hing een bordje met daar
op: 'vrede op aarde, aan alle mensen
van goede wil'. Ik ga er maar steeds
vanuit dat mensen van goede wil zijn.
Nou, nee dus! Soms denk ik: bij de
LPF kun je beter gereformeerd zijn.
Die hebben de overtuiging dat de
mens in zonde is geboren en geneigd is
tot alle kwaad."
Het afgelopen halfjaar was één aan
eenschakeling van absurditeiten, me
moreert Herben. „Het begon al op de
eerste dag dat het kabinet aantrad,
met de crisis rond onze staatssecreta
ris Bijlhout, die meteen moest aftre
den, Toen werd ons partijbestuur dooi
de rechter ongeldig verklaard. Intus
sen werd je gek van het internet, waar
allerlei ontevreden partijleden elkaar
zaten op te jutten en allemaal vonden
dat zij de wijsheid van Pim in pacht
Mat Herben: „Ik ben denk ik wel een gewone jongen gebleven." foto Cees Zorn/GPD
Met bakken kwam het naar beneden, eind augustus.
Bram van Hoeve uit Philippine werd er een beetje
Gallisch van. Regen, regen, regen. De stortvloed deed zijn
bintjes en frieslanders geen goed. Het waterpeil op de ak
kers steeg sneller dan dat in de sloten. Wat viel bleef tussen
het loof staan en Bram wist het toen al; dit gaat geld kosten.
Van Hoeve was niet de enige akkerbouwer in de Braak
manpolders die het lot van een misoogst door de overvloe
dige regenval ten deel viel. Tal van collega's overkwam het
zelfde. Net als het jaar daarvoor en in 1998. „Ik heb de
schade laten taxeren. Een rekensom was snel gemaakt.
Ongeveer 200 ton aardappelen heb ik gewoonweg niet
kunnen oogsten. Dat levert al vlug een schadepost op van
tussen de 14.000 en 15.000 euro. Ik vond dat ik er goed aan
deed om een taxatierapport op te maken. Bij een eventuele
tegemoetkoming van het Rijk in de schade moet je wel over
bewijsmateriaal beschikken. Ik weet van collega's dat ze
geen schaderapport hebben laten opmaken. Verstandig is
dat achteraf bekeken niet, maar het is wel te begrijpen
want waarom zou je 200 euro uitgeven voor zo'n rapport
als er geen zekerheid bestaat over een vergoeding. Zo heb
ben veel collega's geredeneerd."
De Philippiense teler is groot voorstander van een zoge
naamde weerverzekering. Ook dit jaar gingen er na de he
vige regenbuien eind augustus in en buiten boerenkring
stemmen op om zo'n verzekering van de grond te tillen. De
landbouworganisatie ZLTO probeerde in Den Haag ge
hoor te vinden voor zo'n verzekering. Bleef de lobbycam
pagne in vroeger jaren hangen, dit najaar bleek de boeren
stand in de Tweede Kamer wel een luisterend oor te vinden
voor zijn belangen. Moties van WD en PvdA voor een
slechtweerverzekering voor boeren met staatssteun kre
gen een ruime meerderheid in het parlement. Van Hoeve:
„Of de verzekering er daadwerkelijk komt moeten we nog
maar afwachten. Er wordt gesproken over een premie van
zo'n twee promille voor een verzekering met een looptijd
van vijf jaar. Dat gaat dus voor de individuele boer nogal
wat kosten. Kijk ik naar de schade die ik de voorbije jaren
heb opgelopen, dan is voor mij zo'n verzekering een uit
komst. Waarom het zo lang heeft moeten duren voor er zo'n
waarborgfonds van de grond kon worden getild, verbaast
me. Wateroverlast is bedrijfsrisico. Maar ja, dat is hagel-
schade ook en daar kunnen we ons al zowat een eeuw tegen
verzekeren. Het is maar hoe je het wil uitleggen."
Conny van Gremberghe
Bram van Hoeve: „Ongeveer 200 ton aardappelen heb ik gewoonweg niet kunnen
oogsten." foto Dirk-Jan Gjeltenia
