Russisch
laat zich
prachtig
zingen
Musketiers moeten Broadway veroveren
27
Don KosakenChor
te gast in Zeeland
Moordende
woorden
Joop van den Ende
JJ
vrijdag 27 december 2002
Nederlandse dirigent Marcel Verhoeff zong het koor in het
et Don KosakenChor Russland is onlangs in het
hol van de leeuw aan een nieuwe tournee
begonnen. Onder de vurige leiding van de
gebouw van het Russische parlement in Moskou, het Witte
Huis. De zangers zijn nu in Nederland.
Het Vlaamse Antigone en ZT
Hollandia slaan de handen
ineen voor Moordende Woor
den, een tekst van de gevluchte,
ex-Joegoslavische schrijfster
Dubravka Ugresic. Betty
Schuurman en Sofie Decleir
staan tegenover elkaar in een
voorstelling over de invloed van
de media in het licht van de oor
log.
Het is een vaak gehoorde op
merking in oorlogstijd: de mo
derne oorlog is vooral een
media-oorlog geworden. Mani
pulatieve woorden en leugens in
de ether zijn in het heetst van de
strijd een even belangrijk wa
pen geworden als suizende ko
gels en raketten in de lucht. Jos
Verbist, artistiek leider van het
Vlaamse Theater Antigone, rea
liseerde zich dat dit voorjaar
nog eens toen hij het Flanders
Fieldmuseum in leper bezocht,
nabij zijn standplaats Kortrijk.
Media
Wandelend van toespraken van
Churchill uit de Tweede Wereld
oorlog naar CNN-beelden van
de Golfoorlog moet hij gegrepen
zijn door de groeiende macht
van de media. Want toen Anno
'02, een organisatie die parallel
aan Vlaanderen 2002 culturele
evenementen opzet, hem bena
derde om via een theatraal do
cument een bijdrage te leveren
over het recente verleden - de
Balkanoorlog - twijfelde hij
geen moment. Anno '02 had
daartoe een schrijfopdracht ge
geven aan de nog relatief onbe
kende schrijfster Dubravka
Ugresic. De ex-Joegoslavische
(1949) vluchtte in 1993 voor de
oorlog en schrijft sindsdien als
een soort Europese nomade over
haar vaderland.
Ugresic schreef de theatertekst
Moordende Woorden, die Antig
one nu samen met ZT Hollandia
op het toneel brengt. Vast Antig-
one-actrice Sofie Decleir speelt
een presentatrice die een ge
vluchte journaliste uit Sarajevo
te gast heeft (Theo d'Or-winna
res Betty Schuurman van ZT
Hollandia), die ze wil ondervra
gen over verkrachting in
oorlogstijd. Een schijnbaar on
schuldig vraaggesprek ontwik
kelt zich tot een heftige, emotio
nele woordenstrijd - en een
oorlog in miniatuur.
Aan de basis van het conflict
staat volgens de actrices een be
langenstrijd die zich in tal van
tv-programma's steeds meer
opdringt. „De presentator wil
een sappig, liefst zo persoonlijk
mogelijk verhaal van het slacht
offer, dat op zijn beurt niet an
ders wil dan oprecht gehoord
worden", aldus Schuurman.
„Televisiemakers lijken zich
nauwelijks te beseffen dat ze
emotie-tv maken over iemand
uit de vuurlinie, en niet iemand
die bijvoorbeeld van zijn vriend
af is. Dat kan leiden tot een
enorm vertrouwensconflict."
Decleir: „Het gaat met een hou
dingvan: 'en vertel nu maar eens
snel wat er allemaal met jou ge
beurd is'."
Mark van Bergen
Moordende Woorden door Theater
Antigone en ZT Hollandia. Tekst
Dubravka Ugresic; regie: Jolian Si
mons en Jos Verbistspel: Sofie De
cleir en Betty Schuurman. Neder
landse tournee 3-5 jan. Amsterdam
Stadsschouivburg; 10 jan. Maas
tricht Theater aan het Vrijthof;
11 jan. Eindhoven Plaza Futura;
15-18 jan. Amsterdam NesTheaters/
Brakke Grond; 21 jan. Den Haag
Theater aan het Spui; 25 jan. Den
Bosch Theater Bis; 2 feb. Utrecht
Theater Kikker; 6-7 feb. Rotterdam
Schouwburg.
Hotel Sretenskaja is een
vriendelijk, kleinschalig
hotel met comfortabele kamers,
aan de rand van de historische
binnenstad van Moskou. Het
hotel is de vaste residentie van
de Nederlandse dirigent Marcel
Verhoeff. Voor zijn werk als di
rigent van het Don Kosaken
Chor verblijft hij enkele malen
per jaar in Moskou. Hij was hier
om 'zijn' kozakken aan te voe
ren tij dens de start van een nieu
we Europese tournee.
Marcel Verhoeff - tevens diri
gent van het Bredaas Mannen
koor - is dag en nacht met die
première in Moskou bezig, wan
neer wij hem ontmoeten in zijn
hotel. Hij is zeer enthousiast
over zijn koor en vertelt er met
liefde over.
Aan een tafeltje in de overdekte
tuin van het hotel vertelt Marcel
Verhoeff in het kort hoe hij als
Nederlander bij zo'n oer-Rus-
sisch koor is terecht gekomen.
„Ik was rond 1990 in Moskou,
met een beurs om mij verder te
bekwamen in de Russische reli
gieuze muziek. In Nederland
was ik afgestudeerd aan het
conservatorium, in zang en di
rectie. Kennelijk viel ik hier op.
Ze wilden me hebben. Ze vroe
gen of ik hun dirigent wilde
worden."
Zondag, 9.00 uur. Dit is de dag
van de repetitie, van dé repetitie
mag je wel zeggen, want Marcel
Verhoeff leeft er helemaal naar
toe. Er is nog maar één repetitie
te gaan, en dan rno.et het goed
zijn. Inde lobby van het hotel is
inmiddels Vladimir Sjibajev ge
arriveerd, de directeur van het
Don KosakenChor, de grote
man achter het koor, dat uitein
delijk een bedrijf is dat zijn pro
duct verkoopt in het buiten
land.
Marcel en Vladimir gaan on
middellijk aan de slag om de de
finitieve volgorde van de num
mers vast te stellen voor het
concert. Ook de ins en outs van
de tournee worden nog eens
grondig doorgesproken. „Ik
moet van de week nog naar de
Nederlandse ambassade om een
aantal visa te regelen", zegt
Marcel. „Nederland heeft een
streng toelatingsbeleid, en dat
geldt ook voor Russische zan
gers."
11.00 uur. Directeur Vladimir
Sjibajev rijdt ons door de zon
dagse drukte van Moskou naai
de Tsjaikovski-zaal. Dit is het
concertgebouw van Moskou, de
zetel van het Moskous Philhar-
monisch Orkest, gelegen aan de
Tverskaja Avenue, een mondai
ne straat die je kunt vergelijken
met Fifth Avenue of de Boule
vard Saint-Michel.
Op de stoep voor de ingang van
de zaal staat een groepje man
nen te wachten. Ze zien eruit
zoals alle mensen hier: onopval
lend, geen kleur aan hun kle
ding te bekennen. Onopvallen
de mannen, maar het is wel het
Don KosakenChor dat hier ner
veus op straat staat te roken, in
afwachting van de repetitie.
12.00 uur. We lopen zes trappen
op, naar de repetitieruimte, een
uitgewoonde zaal. Er is weinig
bijzonders aan te zien, maar
Marcel Verhoeff houdt van deze
zaal. „Hier is geschiedenis ge
schreven. Weet je dat Rachma-
ninov zich hier op de vleugel in
speelde voor zijn concerten. En
Em.il Gilels en Svjatoslav Rich
ter? Ik moet zeggen: dat voel je."
Als de zangers geïnstalleerd
zijn, begint het echte werk. Ze
gaan zingen. En dan verandert
alles. Opeens zijn het kunste
naars. Als Russische mannen
gaan zingen dan worden het an
dere mensen. Ze worden groter,
de Russische ziel bloeit op. Er
klinken stemmen zoals ze alleen
hier vandaan kunnen komen. In
heel Europa stromen de zalen
vol om dit te horen.
Ook Marcel Verhoeff wordt een
ander mens. Hij groeit in zijn
rol, en de mannen volgen hem
blindelings. Hier wordt hij Mar
cel Nikolajewitsj, zijn officiële
naam in Rusland. „Dit is wer
ken", zegt hij in de pauze.
„Heerlijk. Eike keer als ik in
Moskou ben denk ik: ik ben weer
thuis."
13.40 uur. Tot nu waren er alleen
de zangers, nu komt ook het be
geleidingsorkest binnen, het
Moskau Festival Ensemble. Het
voltallige vocale en instrumen
tale gezelschap speelt vervol
gens een langzame wals in
mineur en daar is opeens de Sla
vische melancholie van Dokter
Zjivago, van Anatevka, van
Marc Chagall. We zitten hier
tenslotte midden in Rusland.
Ook al hangt er aan de overkant
van de straat een reuzenaffiche
voor de musical Chicago.
Het is duidelijk dat tijdens deze
repetitie verder wordt gewerkt
aan een ijzersterk repertoire,
waarvoor je je eenvoudig ge
wonnen moet geven. Dit is mu
ziek, dit zijn profs die elkaar
aanvoelen, die elke generale
pauze, elke komma, elke tempo
Het Don KosakenChor Russland
Dirigent Marcel Verhoeff
foto Theo Bohmers/GPD
wisseling, elk piano subito zon
der instructie feilloos aanvoe
len. Daar komt nog eens bij dat
het Russisch een taal is die zich
prachtig laat zingen. Geen won
der dat er zo veel publiek in het
westen op afkomt.
Tijdens de repetitie ontstaat er
een probleem rond de accordeo
nist. De arme man is verstrooid,
is steeds te laat met het vinden
van zijn partijen. Niet alleen
Marcel Verhoeff als dirigent
houdt zich langdurig met de
man bezig - hij krijgt nog net
niet op zijn donder - ook de
koorleden bemoeien zich met de
speelwijze van deze man, die
een centrale rol in deze muziek
vervult. Uiteindelijk komt hij in
zijn spel en gaat het wat beter.
Het is duidelijk dat hij wel kan
spelen maar het niet doet. Hij is
er met zijn hoofd niet bijNa
derhand blijkt het muisje nog
een staartje te krijgen.
15.00 uur. Einde repetitie. De
ruimte stroomt vol met strijkers
die hun beurt afgewacht heb
ben. Marcel: „Weet je wie daar
binnenkomt? Dat is de violist
Vladimir Spivakov, een van de
beroemdste violisten ter wereld.
Hij heeft ons net gehoord en hij
zei dat hij er helemaal kapot van
was."
De koorzangers zijn inmiddels
weg, weer anonieme mannen in
de anonimiteit van de Moskouse
straten. Maar Marcel en direc
teur Sjibajev hebben nog wat
werk te doen in dit gebouw.
„Loop maar even mee, ik heb
een paar audities", zegt Marcel.
Een verdieping lager staan twee
zenuwachtige mannen klaar,
bebaarde zestigers. Ze willen
zich in het Don KosakenChor
inzingen. Het is een begeerde
baan, al is het maar vanwege de
jaarlijkse buitenlandse trip.
Marcel en Vladimir zetten zich
in de luisterhouding en de eerste
kandidaat begint te zingen. Na
een paar minuten wordt hij be
dankt. De tweede man schraapt
zijn keel en zingt een paar oefe
ningen. „Stop maar, genoeg",
roept Marcel. De eerste man
blijkt aangenomen te zijn, als
reserve. „Die andere was hele
maal niets, dat hoorde ik na
twee maten."
17.30 uur. In een Georgischres
taurant eten we sjaslik en drin
ken we Georgische rode wijn.
De accordeonist komt weer ter
sprake. En het ziet er slecht voor
hem uit. „We hebben vanmid
dag besloten hem te ontslaan",
zegt Marcel. „Hij is een dromer.
Morgenavond speelt hij nog mee
in het Witte Huis, en daarna
krijgt hij zijn ontslag. Een nieu
we accordeonist wordt op dit
moment al ingevlogen vanuit de
Kaukasus. Een geweldige muzi
kant."
Na het eten blijkt iets van de
veelzijdige werkzaamheden
van een musicus met een inter
nationale carrière. „Morgen
hebben we de première met het
koor, maar vanavond moet ik in
het hotel werken aan de parti
tuur van de Nacht op de kale
berg van Moessorgski. Daarmee
ga ik binnenkort aan de slag met
de Koninklijke Militaire Kapel.
Die hebben mij als gastdirigent
gevraagd." Marcel Verhoeff is
een drukbezette vrijgevestigde
muziek-ondernemer.
Maandag, 9.00 uur. De dag van
het concert. Aan het ontbijt in
Hotel Sretenskaja legt Verhoeff
uit waarom de gebeurtenis in
foto GPD
een gebouw als het Witte Huis
plaatsvindt. „Hetishet jaarlijk
se social event van het parle
ment, en ze hebben ons daar
voor gevraagd. Dat is best een
politieke keus. De muziek van
de kozakken was onder het
communisme verboden, vanwe
ge hun vrijheidsdrang. Kozak
ken zijn vrije volkeren die langs
de grote rivieren wonen, de Don,
de Wolga, de Dnjepr."
17.00 uur. In het Witte Huis, een
tien jaar geleden aan de oever
Van de Moskwa verrezen paleis
van de nieuwe democratie,
blijkt zich een heuse concert
zaal te bevinden. Het gezellige
avondje van de vijfhonderd ka
merleden en hun gasten begint
met een prachtig geklede zange
res die twee liederen van
Alexander Borodin zingt. Dat is
heel mooi, maar ze wordt ge
volgd door twee kerels die, on
dersteund door een geluids
band, populaire liedjes zingen,
een mengeling van Engelbert
Humperdinck, Freddy Quinn en
Lee Towers, maar dan in een
slechte versie. De program
masamenstelling van dit con
cert is merkwaardig, het pu
bliek verveelt zich, maar als de
kozakken eindelijk opkomen, in
vol folkloristisch ornaat, veran
dert de stemming. Na een kwar
tier is het publiek 'om'Ze klap
pen uitbundig mee op de maat
van Kalinka, dat volgens Mar
cel Verhoeff speciaal voor
Duitsland en Nederland is ge
programmeerd, als toegift.
De Nederlandse dirigent mag
een ovationeel applaus in ont
vangst nemen. Hij geniet zicht
baar. Alles is goed gegaan, de
tournee kan van start gaan.
Hans Rooseboom
Don KosakenChor Russland, onder
leiding van Marcel Verhoeff: 5 jan.
Middelburg; 6 jan. Antwerpen;
13 jan. Goes; 17 jan. Hulst.
Joop van den Ende (midden) met de hoofdrolspelers van de 3 Musketiers. foto Roy Beusker/GPD
De nieuwe Nederlandse musical 3 Mus
ketiers moet binnen twee jaar op
Broadway staan. Producent Joop van den
Ende zegt nu op zoek te zijn naar een ge
schikt theater, Hij hoopt met 3 Musketiers
eindelijk naast zijn zakelijke successen in
Amerika nu ook artistiek erkenning te krij
gen en daar een hit te scoren.
Van den Ende gelooft derhalve in de nieuwe
show, naar de gelijknamige roman van
Alexandre Dumas uit 1844. Op 30 maart is
de wereldpremière in het Rotterdamse
Nieuwe Luxor en na zes maanden verhuist
de show naar de RAI in Amsterdam. „We
gaan in Amerika niet eerst voor een serie in-
speelvoorstellingen de provincie in, maar
openen meteen op Broadway. Want we
brengen de show in januari 2004 ook in
Duitsland. Dus als we naar Amerika gaan
zijn de fouten er in Europa uitgehaald. Of
het daar een succes wordt weet je natuurlijk
nooit, maar ik ben er zeker van dat het me
ooit zal lukken,"
Een internationaal succes zou ook beteke
nen dat Van den Ende de rechten van de
show kan gaan verkopen aan andere produ
centen. Nu nog betaalt hij voor het uitbren
gen van succesvolle musicals enorme
bedragen aan rechten aan andere produ
centen. Eerder deed Van den Ende een po
ging met 'Cyrano' van Koen van Dijk en Ad
van Dijk. Financieel was dat een groot ver
lies, maar hij kreeg daarmee wel voet aan de
grond als producent. Maar een honderd pro
cent Nederlandse show heeft hij sindsdien
daar nog niet kunnen neerzetten.
„De titel van de show is daar dankzij alle
speelfilms die naar het boek van Dumas zijn
gemaakt, voldoende bekend. De manier
waarop we het gegeven gaan interpreteren
maakt de show interessant. Het wordt een
verhaal over een jonge held uit het Frank
rijk van de zeventiende eeuw die in alle on
schuld aan het leven begint en daarna liefde
en teleurstellingen leert kennen maar uit
eindelijk zijn ideaal realiseert en volwassen
wordt."
Bastiaan Ragas speelt straks de rol van de
jonge d'Artagnan die musketier, elitesol
daat, in dienst van de Franse koning wil
worden. Tooske Breugem speelt zijn grote
liefde Constance en Stanley Burleson is zijn
grote opponent, kardinaal/politicus Riche
lieu. Van den Ende leerde het boek van Du
mas kennen in de periode van 'Les Miséra-
bles', ruim tien jaar geleden, „Ik was op de
borrel bij een vriend die een enorme verza
meling eerste drukken van vertaalde kin
derboeken en avonturenromans heeft. Hij
liet me toen 'De drie musketiers' zien. Een in
leer gebonden vertaling. Toen ik dat ging le
zen kwam ik er niet doorheen, veel te saai.
Maar een latere vertaling was wel goed te le
zen."
„Later zag ik nóg drie verfilmingen waarbij
het me steeds opviel hoe enorm ze hebben
zitten knoeien met de actiescènes. Ik be
greep toen dat er meer moest zijn dat het
verhaal tot zo'n succes maakt. En inder
daad, als je 't leest merk je hoe Dumas in die
tijd ingaat op de actualiteit. Met een roman
die hij aanvankelijk schreef als feuilleton in
een krant bekritiseerde hij de koning, de re
gering, de kerk. Het volk begreep dat het een
vorm van satire was. Net als met de stukken
van Molière die ik als amateur veel heb ge
speeld."
„Ik herken mezelf ook wel een beetje in de
schrijver en in de hoofdpersoon, d'Artag
nan. Ik ben ook een avonturier. Als je nagaat
dat ze me vroeger voor mijn beroepskeuze
hebben getest en dat ik eigenlijk bij de ge
meente had moeten werken. Mijn vader
vond dat voor mij ook wel een veilige baan.
Maar net als d'Artagnan, die tegen de wil
van zijn vader musketier wilde worden,
ging ook ik iets heel anders doen."
„Het verhaal toont een held die ons laat zien
hoe je keuzes kunt maken. Vooral de manier
waarop hij er in slaagt uiteindelijk toch
musketier te worden, is interessant. Als je
ziet hoe de wereld om hem heen reageert zie
je dat we sindsdien nog niets hebben ge
leerd. Het gaat natuurlijk ook over liefde en
vriendschap, maar je ziet ook dat er nog
steeds grote groepen mensen zijn die graag
achter gekken aanlopen. En het idee van
vechten voor land en koning spreekt in
Amerika enorm aan. Kijk maar naar Bush."
De kosten voor het maken van deze produc
tie schat Van den Ende op negen tot tien mil
joen euro. „Daarna kan het doek open en
krijg je de dagelijkse kosten om de show lo
pende te houden. Ik vind dit inderdaad heel
eng en die verantwoordelijkheid legt dan
ook een grote druk op me. Maar ik zoek het
zelf op."
Omdat succes zich niet laat voorspellen
heeft Van den Ende zo veel mogelijk zeker
heden ingebouwd. Zo besloot hij tweeën
half jaar geleden in zee te gaan met de ge
broeders Rob Bolland en Ferdi Bolland,
vooral schrijvers vanpophits. „Ik wilde mu
ziek die de radiozenders willen draaien.
Daarom komt er binnenkort een cd uit met
een paar nummers uit de show. De ervaring
leert dat het publiek het prettig vindt om in
het theater muziek te horen die het al kent.
Het script wordt geschreven door André
Breedland en de regie is in handen van Paul
Eenens, die deze maand met de spelers aan
de slag ging. Hij neemt die taak over van Ed
dy Habbema, die deze taak moest neerleg
gen na ernstige medische klachten „Hij is
onder behandeling, maar nu gaat het weer
goed met hem. Ik heb voor de toekomst al
weer een project voor hem in gedachten."
Hans Visser
