Maar waar blijven de
Zeeuwse investeringen?
Alle grootmeesters hebben wel eens van Judit verloren
PZC
Tien jaar Vlissingen-Taganrog
27
Heerseres van
het schaakbord
zaterdag 14 december 2002
De officiële stedenband tussen
Vlissingen en Taganrog, ge
legen aan de Zee van Azov,
bestaat nu tien jaar. Hoe door
stond de Zuid-Russische haven
stad het roerige tijdperk na het
uiteenvallen van de Sovjetunie?
En wat leverde de stedenband Ta
ganrog op? „Vlissingen heeft ons
geleerd brood te bakken en vis te
vangen."
Vier dagen achtereen ligt Taganrog
in de mist. Het maakt de stad,
waar het verval hevig heeft toegesla
gen, er niet vrolijker op. Niettemin
schijnt door de verpaupering nog
steeds de grandeur van vroeger. Zoals
in de Tsjechov- en de Leninstraat,
waar de classicistische gebouwen de
stad een bijna koninklijke aanblik ge
ven. De sfeer op straat is gemoedelijk.
Er is, in tegenstelling tot het dolge
draaide Moskou, een rustige ambian
ce. Door het centrum rijden de oudste
trammetjes van Rusland.
Schrijver Anton Tsjechov werd in Ta
ganrog geboren en tsaar Aleksandr I
stierf er. Peter de Grote zou Taganrog
na de vestiging in 1698 tot hoofdstad
hebben willen kronen. Zo blijkt uit
brieven die Katerina de Grote schreef
aan Voltaire. Peter staat als stichter
van de stad in de vorm van een stand
beeld nog altijd over de haven uit te
kijken. Precies hetzelfde beeld is ook
geplaatst in de noordelijke stad Ar-
changelsk. Toen die naam bij het
sculptuur van Peter op het nieuwe
vijfhonderd-roebelbiljet verscheen,
waren de inwoners van Taganrog da
nig in hun wiek geschoten. „Wat nou
Archangelsk, dat is ons beeld", mop
perden ze.
Er is in Taganrog veel veranderd de
laatste tien jaar. Aan de Leninstraat is
het aanbod van winkels en horecage
legenheden flink uitgebreid. Ook op
de markt aan de Gogolevskistraat is
alles nu verkrijgbaar. De straatkiosk-
jes zijn als paddestoelen uit de grond
geschoten. Volgens berekeningen van
de gemeente ligt het aantal kleine on
dernemers hier tweemaal hoger dan
gemiddeld in Rusland. Niet verwon
derlijk, want Taganrog is altijd een
stad van kooplui geweest, waar naast
Russen Grieken, Italianen en Armeni
ërs handeldreven.
Hier en daar zijn de oude communisti
sche relikwieën bewaard gebleven.
Boven een paar straten hangt nog al
tijd de hamer en sikkel aan een over
dwars gespannen verlichtingskabel.
En voor het gemeentehuis (door de in
woners van Taganrog gekscherend
het Witte Huis genoemd, met welk re
geringsgebouw in Moskou het enige
gelijkenis vertoont) staat de buste van
Lenin nog altijd op zijn plaats.
Rode Stad
Misschien niet toevallig, want afge
zien van de historische en toeristische
waarde van het borstbeeld, wordt Ta
ganrog nog altijd beschouwd als een
'rode stad', waar de communisten veel
aanhangers hebben. „Ja, zij zijn hier
populair", weet ook hoofdredacteur
Anatoli Malinovski van de Tagan-
rogskaja Pravda. „Maar ze gaan niet
meer de barricades op voor het socia
lisme." De nieuwe tijd wordt achter
Malinovksi onbedoeld gesymboli
seerd door twee beeldjes, bovenop een
kast. Eén van een mannetje op een
biervat, dat zich liederlijk laat vollo
pen. Het andere van Lenin, stuurs
voor zich uitkijkend, verbolgen over
zoveel decadentie waartegen zijn leer
kennelijk niet meer is opgewassen.
„Taganrog heeft sociaal-economisch
gezien de afgelopen tien jaar redelijk
doorstaan", vertelt Malinovski. „Er
zijn weliswaar arbeidsplaatsen inge
leverd, maar we hebben praktisch
geen van onze grote fabrieken verlo
ren." De zaaidorsmachinefabriek
werd wel hard getroffen. Vroeger was
de fabriek leverancier voor alle sov
jetrepublieken, maar na het uiteen
vallen van de Sovjet-Unie kwam er
flink de klad in het aantal bestellin
Ni
Eén van de fraaie classisistische gebouwen die Taganrog rijk is.
gen. De terugval kon echter worden
opgevangen door een overschakeling
op de autoproductie van Russische
namaakmodellen van Citroën, Dae
woo, Hyundai en Renault. „Veel men
sen zijn ook voor zichzelf begonnen,
als pendelaar", weet de hoofdredac
teur. „Ze trekken naar Turkije, Polen
en Oekraïne om daar spullen in te
slaan en die hier te verkopen."
Rampspoed kwam eind oktober over
het rustige Taganrog toen burgemees
ter Sergej Sjilo werd doodgeschoten.
Zijn chauffeur raakte zwaar gewond
en stierf een week later zonder bij
kennis te zijn gekomen. En zonder een
woord te hebben kunnen vertellen
over de toedracht. Theorieën zijn er
genoeg. De (huur)moord zou te maken
hebben met de verkoop van de metal
lurgische industrie of van de haven
van Taganrog. Bij de opdracht tot de
moord zouden mogelijk grote banken
uit Moskou betrokken zijn.
De aanslag op de burgemeester lijkt
niet op zichzelf te staan. In het voor
jaar werd al een journaliste gedood,
die te veel haar neus in de zaken van
het Taganrogse bedrijfsleven had ge
stoken. Ook Vladimir en Natalja Kl-
joekalov zien verbanden. Hun zoon
Denis, een man van begin twintig,
werd op 19 februari dit jaar omge
bracht. 's Avonds haalden onbeken
den hem uit zijn appartement, sloegen
hem in elkaar en gooiden hem uit een
flatgebouw.
„Hij controleerde de documenten van
scheepsladingen in de haven van Ta
ganrog", vertelt zijn moeder. Haar
mooie gezicht staat droevig als ze de
foto's van haar vermoorde zoon toont.
„Mogelijk heeft hij iets gezien of ge
hoord wat niet voor hem bestemd was.
Vlak voor zijn dood was Denis erg ner
veus, hij vernachtte al iets." Opval
lend is volgens de Kljoekalovs, dat de
dood van hun zoon kwam op het mo
ment dat de haven in andere handen
overging. Net als bij de moord op Sjilo
het geval was. „We denken dat beide
zaken met elkaar te maken hebben.
Dat er iemand belang heeft bij het
achterwege blijven van een onderzoek
naar de moord op Denis", zegt Vladi
mir. In zijn ogen staat nog altijd onge
loof te lezen. Al drie keer is er een an
dere procureur op de zaak gezet, maar
er is niets veranderd. Kljoekalov: „We
kunnen het niet hard maken, maar
vermoeden dat de procureurs nauw
verbonden zijn met het havenbedrijf.
En met de misdadigers die dit hebben
gedaan."
Wethouder Michaïl Ionov heeft geen
informatie over het onderzoek naar de
moord op Sjilo. Wel prijst hij de bur
gemeester postuum om zijn inzet voor
de ontwikkeling van de stedenband
met Vlissingen. Ionov heeft die vanaf
het begin meegemaakt. „We begrepen
in het begin heel goed dat er geen
vloedgolf van buitenlandse investe
ringen en financiën onze kant zou
uitkomen. Maar dankzij Vlissingen
hebben we wel kennis gemaakt met
economische ontwikkelingsprogram
ma's van de Europese Unie. Vlissingen
heeft ons geen brood en vis gegeven,
maar ons geleerd brood te bakken en
vis te vangen."
Toch geeft Ionov toe, dat het na tien
jaar nog steeds niet is gekomen tot
werkelijke investeringen uit Neder
land. Er is een flirt met Fokker ge
weest, vanwege de vliegtuigindustrie
in de stad, maar een deal ketste af.
Stagnatie
Het laatste project met Nederland be
helst een ondersteuningsprogramma
voor het midden- en kleinbedrijf in
Taganrog. Daarvoor is mede met Ne
derlands geld (totale kosten: 350.000
dollar) het Centrum voor Economi
sche Ontwikkeling van Taganrog
foto Joost Bosman
(CEOT) opgericht. Het CEOT moet
tevens binnen- en buitenlandse inves
teringen in de stad aantrekken. Direc
teur van het centrum is Vasili Serge-
jev. Hij draait er niet omheen: „Het
centrum is begin dit jaar geopend,
maar nu al treedt er stagnatie op. He
laas zijn we niet veel verder gekomen
dan uitwisselingen van muziekgroe
pen en charitatieve organisaties.
Waarom er nog geen economische be
langstelling is uit Nederland? Dat
wou ik nu net aan u vragen", zegt Ser-
gejev. „„Kunt u in uw krant niet wat
meer schrijven over ons centrum en
wat we hier doen? Misschien dat het
wat helpt." Sergejev laat doorsche
meren dat ook de samenwerking tus
sen zijn non-gouvermentele organisa
tie (ngo) en het gemeentebestuur van
Taganrog niet altijd optimaal is ge
weest. „Maar dat is vergeven en ver
geten We moeten nu naar de toekomst
kijken."
De wrevel over de gemeente is ook
voelbaar bij andere ngo's die samen
werken met de Stichting Medebur
gers Taganrog (SMT) in Vlissingen. Zo
liet de Sailing Acedemy, de Russische
evenknie van het Walcherse milieu
educatiecentrum Micmec, onlangs
een milieu-enquête uitvoeren in Ta
ganrog. Ook het gemeentebestuur
kreeg een exemplaar toegestuurd,
maar liet tot op heden niets van zich
horen.
Vladimir Nazarenko van de Sailing
Acedemy is niet verbaasd over die
weigerachtige houding. „In de enquê
te staan vragen over welke bestuur
ders waarvoor verantwoordelijk zijn,
en wat zij doen tegen de milieuveront
reiniging in en om Taganrog. En dat
willen ze natuurlijk niet zeggen",
grinnikt Nazarenko.
Volgens hem zijn de vervuilingproble
men in de Rostov-regio, waarvan Ta
ganrog deel uitmaakt, talrijk. „De
staat van de natuur is catastrofaal: er
zit veel gif in de grond, door vervuilde
rivieren hebben we te maken met
drinkwaterproblemen en bovendien
kampen we met een gebrekkige op
slag van huisafval."
De gemeente Vlissingen wil Taganrog
op de lange termijn wel helpen bij het
oplossen van de problemen, maar
eerst moet er een kwaliteitsnota over
de staat van de ecologie worden opge
steld. Daaraan dient het bestuur van
Taganrog mee te werken, maar dat ge
beurt niet. Volgens Nazarenko is de
reden simpel: „Onze gemeente heeft
gewoonweg geen enkel plan om de si
tuatie te verbeteren en geen verant
woordelijke mensen voor zulk werk.
Gehandicapten
Een moeizame relatie met de gemeen
te kent ook het huis voor jonge ver
standelijk gehandicapten, opgezet
door Ljoedmila Zagraj. De bouw van
het compleet nieuwe gedeelte kwam
tot stand met financiële hulp uit Zee
land. Zagraj gaf eind jaren tachtig
haar wetenschappelijke carrière er
aan om zich geheel te wijden aan de
zorg voor verstandelijk gehandicap
ten, onder wie haar jongste zoon.
Doorgaans worden zwakzinnige kin-
deren in Rusland weggestopt in een
tehuis voor 'invaliden'. Daar zijn de
omstandigheden vaak erbarmelijk:
alles vuil, weinig en eenzijdig voedsel
en nooit bezoek van ouders of andere
familie. „Mensen schamen zich hier
voor hun zwakzinnige kind", zegt Za
graj zichtbaar- aangedaan.
In haar huis, dat dertien bewoners telt
in de leeftijd van 17 tot 21 jaar, is alles
anders. Overal is het netjes en schoon
en in de slaapkamers staan goede, ste
vige bedden. Naast de gezellige tv-ka-
mer is de muziekzaal waar de bewo
ners kunnen dansen en knutselen. Als
Zagraj het buitenlandse bezoek aan
kondigt, stormen twee, drie bewoners
direct erop af om een hand te geven en
zich keurig voor te stellen, „Dit huis is
uniek in Rusland. Hiervandaan moet
dit concept worden verspreid", zegt
Zagraj strijdvaardig.
Ze is echter bang dat de gemeente het
huis in eigen handen wil krijgen, met
als gevolg dat ze zelf het beleid niet
meer kan bepalen. Draagt ze het niet
over, dan dreigt de gemeente bijdra
gen aan huur, elektriciteit en salaris
sen van de paar medewerkers stop te
zetten. Zagraj zit in een moeilijke po
sitie. „Het huis ligt op een mooie loca
tie. De gemeente zou het voor veel geld
kunnen verkopen aan een van de
'nieuwe rijken'. Dan moeten de bewo
ners mogelijk worden overgeplaatst
naar een regulier tehuis", vreest ze.
„Wat de gemeente de ene dag geeft,
neemt ze de andere dag weer terug."
Hartekreet
In de tv-kamer zit Lena achter een
grote tafel. De bewoonster van het
huis is gek op breien en haken. Zelfs
met tape uit een cassette weet ze de
mooiste dingen te maken. Ze glundert
van trots als ze met haar creaties op de
foto wordt gezet. Ljoedmila Zagraj
ziet het tafereel liefdevol aan. Ook in
Vlissingen heeft haar strijd voor een
beter bestaan van Russische verstan
delijk gehandicapten indruk ge
maakt. Op één van de muren heeft
burgemeester Anneke van Dok-van
Weele tijdens haar bezoek aan Tagan
rog in oktober een hartekreet achter
gelaten. I love the work you did for all
childrenstaat er met viltstift ge
schreven.
Joost Bosman
Ze is jong en ze is mooi, maar ze verkiest het
schaakbord boven de cat-walk. Judit Polgar (26)
is sedert haar kinderjaren de beste vrouwelijke scha
ker ter wereld. Ze kan zich meten met de grootste
meesters, Garry Kasparov incluis. Slechts twee vrou
wen kunnen in haar schaduw staan, haar eigen zus
jes. Zij hadden dan ook dezelfde trainer: hun vader.
Judit Polgar is een en al glimlach als de deur van haar
appartement open zwaait. „Heb je het gehoord?"
vraagt ze. „Ik heb afgelopen weekeinde het toernooi
in Spanje gewonnen."
Haar woonkamer puilt uit van de trofeeën, wegge
sleept uit alle windstreken. Een vitrine toont schaak
stukken van hout, glas, metaal, plastic. Haar mooiste
stukken, van blauw gekleurd glas, zijn uit Nederland.
Op de grond ligt een leeuw, de kop omhoog. Slechts
vlees en ingewanden ontbreken.
Acht maanden per jaar beult Judit de aardkloot af,
van de ene wedstri j d naar het andere toernooi. De rest
brengt ze door op de Gellert Heuvel in Boedapest,
haar stad. Achter haar raam ontrolt zich het uitzicht
dat honderdduizenden toeristen naar Boedapest
lokt: de burcht, de bruggen, de majestueuze rivier, de
basiliek.
Nee, we hebben niet gehoord van het toernooi in Be-
nidorm. Maar we verbazen ons over haar geestdrift.
Wint Judit Polgar niet vaker? „Ja, maar dit toernooi
had een heel sterke bezetting"zegt ze.Anatoly Kar-
pov was er en Sergey Karjakin. Ken je Karjakin?"
We kennen hem niet. „Karjakin is het laatste wereld
wonder. Hij komt uit de Oekraïne en is pas twaalf jaar.
Hij is waanzinnig goed. Hij is de j ongste grootmeester
ter wereld."
Om de jongste grootmeester ter wereld te zijn, moetje
goed zijn. Judit Polgar verwierf zelf de titel van jong
ste grootmeester in 1991, toen ze 15 jaar en vijfmaan
den jong was. De schaakwereld was verbijsterd.
Sinds 1958 stond het record op naam van de legenda
rische Bobby Fischer, die een maand ouder was toen
hij grootmeester werd. Fischer stond bekend omzijn
dédain voor vrouwelijke schakers. Dat uitgerekend
hij zijn titel aan een meisje moest kwijtraken, was iro
nisch.
Dat dédain droop in die dagen van de schaakborden
af. Vrouwen waren te emotioneel om te schaken. En
als ze wel konden schaken, waren ze geen vrouwen.
Garry Kasparov, die tijdens wedstrijden met zijn be
nen kwispelt van emotie, noemde Judit Polgar „een
afgerichte hond". Als Judit Polgar ergens opdook,
veranderde alles. Het toernooi ging niet meer tussen
Kasparov en Korchnoi. Het was - in de ogen van de
schaakpers - een 'Veldslag der Geslachten'.
Het was voor schakers nooit leuk om te verliezen,
maar van een vrouw? Eenmaal flikte Kasparov haar
zelfs een kunstje om een nederlaag te voorkomen. Hij
pakte zijn paard om vervolgens te constateren dat hij
zich had vergist. Snel zette hij het stuk weer terug, en
deed een andere zet. De scheidsrechter was net even
weg. Polgar, te verbluft om te protesteren, verloor de
wedstrijd.
„Dat was in 1994 in Spanje", glimlacht Judit. „Sinds
dien is er een hoop veranderd. In het begin werd ik ge
zien als een curieus fenomeen. Een meisje? Wauw!
Maar nu zijn de heren aan me gewend. Ze accepteren
mijn aanwezigheid. Zelfs Kasparov groet me tegen
woordig, hoewel hij al een keer van mij verloren
heeft."
Ze hebben allemaal wel eens van haar verloren: Kas
parov, Karpov, Korchnoi, Short. Grootmeester Joel
Lautier, topper in Frankrijk gedurende een decenni
um, werd vorig jaar in twaalf zetten afgedroogd.
Maar zelfs na zeventien jaar aan de top blijft Judit
Polgar de aandacht trekken in de mannenwereld van
Judit Polgar
foto GPD
het schaken. In Boston schoof een verslagen oppo
nent zijn scorepapier naar haar toe, wat gelijk staat
aan het hijsen van de witte vlag. Maar op het papier
had hij boven de zetten nog een regeltje gekrabbeld:
'Wat zijn je plannen voor vanavond?' Judit nam het
hem niet kwalijk. Niet elke dag werd een topschaker
geconfronteerd met een dominerende, geminirokte,
hooggehakte dame in stockings. Haar curriculum vi-
tae is onberispelijk. Ze leerde schaken toen ze vijf
was. Op haar eerste internationale toernooi ver
scheen ze met een teddybeer. Landskampioen werd ze
als 14-jarige. De grootmeesterstitel kwam luttele
maanden daarna. In '98 was ze de eerste vrouw, toen
22 jaar, die de US Open won. In hetzelfde jaar ver
sloeg ze Karpov in een duel van acht wedstrijden. En
thans staat ze nummer achttien op de wereldranglijst
van de schaakfederatie, als enige vrouw bij de eerste
honderd.
Het enige dat nog opmerkelijker is dan haar succes, is
de weg naar dat succes. Die weg werd gebaand door
haar vader. Laszlo Polgar is een kleine, strenge man
met een vastbesloten blik in de ogen. „Toen hij mijn
moeder trouwde, vertelde hij haar gelijk al wat hij
met zijn kinderen van plan was", zegt Judit.
Laszlo was van plan om van zijn kinderen genieën te
maken. Hij kreeg drie fraaie dochters, en allen wer
den genieën. Vandaag leiden Zsofia en Zsuzsa, de
twee oudere zussen, een meer prozaïsch bestaan. Zso
fia liet zich schaken door een Georgische grootmees
ter, en woont nu in Israël. Zsuzsa, die Hongarije voor
New York verruilde, zit ook in de luiers. Maar als Ju
dit een keer een sparringpartner van het eigen ge
slacht wil, komt ze al gauwbij haar zussen uit. Beiden
zijn schaakgrootmeesteressen.
„Mijn vader denkt dat je van ieder gezond kind een
genie kan maken", zegt Judit. „Intelligentie is niet
aangeboren, maar aangeleerd."
En dus ondergingen de drie zussen een uniek experi
ment: ze bleven thuis van school. Laszlo Polgar, doc
tor in de pedagogiek, onderwees zijn kroost zelf. En
op het rooster stonden maar drie hoofdvakken: scha
ken, schaken en schaken. Twee tot acht uur per dag.
Egelstelling
Judit, die een hele tros buitenlandse talen spreekt, ge
looft niet dat ze er slechter van geworden is. Als we
suggereren dat een kind thuis hnort. oo schoolgaat ze
in de egelstelling - Siciliaanse verdediging, Scheve-
ningse variant. „Van schaken leer je een hoop. Het
dwingt je tot creativiteit, maar ook tot het vinden van
praktische oplossingen. Je moet slimmer zijn dan je
tegenstander, maar ook kunnen verliezen. En een
straf is het niet om zo veel te schaken. Als kind raak je
eraan verslaafd."
Met opzet had Laszlo zijn dochters grootgebracht
met het schaakbord, en niet met een gitaar. Een
schaakbord was goedkoper, en in huize-Polgar was
geld een schaars kleinood. Maar bovenal: met scha
ken was de vooruitgang beter te meten. Zoals Laszlo
zegt, die is aangewipt om zijn dochter mee te tronen
naar het theater: „Je kunt winnen, gelijk spelen, of
verliezen."
Zijn dochters wonnen meestal, en in de jaren '80 en
beginjaren '90 begon Laszlo met hen de internationa
le toernooien af te lopen. Binnen het schaakwezen
verwierven de Zusjes-Polgar evenveel faam als de
Jackson-Broers eerder in de muziekwereld. In 1988,
tijdens de Wereld Schaak Olympiade in Griekenland,
maakten ze furore door de onverslaanbaar geachte
Sovjetunie te overklassen. Een krant kopte: 'Polgar-
Zussen winnen; Sovjetunie in brand'.
Maar uiteindelijk bleek Judit, de benjamin, de beste.
„Mijn oudste zus lag in de frontlinie", zegt ze. „Ze
leed onder de problemen met de Hongaarse schaakfe
deratie en met de regering. Eenmaal kwam er gewa
pende politie bij ons aan huis, die mijn vader som
meerde haar naar school te sturen, En wat betreft
Zsofia - zij was erg goed. Maar ze had de pech dat ik
beter was."
En toen was er dus nog één Polgar. Hoelang nog? Ju
dit, twee jaar geleden getrouwd, krult haar lippen tot
de glimlach die haar handelsmerk is. „Als ik een kind
krijg, stop ik met spelen op topniveau. Ik wil dan tijd
besteden aan mijn kind. Of ik het thuis houd van
school, weet ik nog niet. Maar één ding is zeker: scha
ken zal het leren."
Cees van Zweeden
