>zc Flaneren op de koperplaat Grafiek Nu laat de psyche van de mens zien (asboek fan Gogh Thuis met Kerstmis Etser Charles Donker 29 Anne Sofie von Otter Singer Museum vrijdag 13 december 2002 waren bij ons thuis twee i/taboes: de ziekte van Vin- ,nt en het geld dat Vincent de milie heeft gekost." Die be- jntenis deed Johan van Gogh 2e week in het Van Gogh Mu- lum in Amsterdam. Johan van ogh, de kleinzoon van Vin- ents'broer Theo, was aanwezig ij de presentatie van de uitgave an het kasboek van Theo. In at boek hield hij onder meer bij ijj ipeveel geld hij aan het levens- aderhoud van zijn broer Vin- ntbesteedde. i han: „Toen mijn vader, de ion van Theo, was overleden leek het kasboek in een kluis ipde bank te liggen. In die kluis jjg verder niets anders. Hij had iet ook weg kunnen gooien, naar kennelijk was dat kasboek [g belangrijk." Het kasboek ielandde uiteindelijk in de ar- hieven van het Van Gogh Mu- eumin Amsterdam. „Het is een a an de belangrijkste archief- itukken van het museum", al- lus directem- John Leighton. Eet is een rijke informatiebron iver de geschiedenis van onze bllectie. Theo van Gogh hield allesbij over het oeuvre van zijn jroer, en zijn weduwe Jo van Jogh-Bonger noteerde na The- i i'sdood alle uitgaven en inkom- G: sten rond het oeuvre van Vin- ent,tot haar dood in 1925." van Gogh was behalve geldschietervoorzijn broer Vin een geslaagd zakenman, lat blijkt wel uit dit kasboek. Een van de twee samenstellers van de uitgave is Han Verenbos. ie werd ooit door 'de ingenieur' I Vincent Willem, de zoon van I |Theo - in dienst genomen. Han Wenenbos: „Theo'skasboekkent rubrieken. Hij hield nauw- fcèzet zijn effecten en waarde papieren bij, pandbrieven, ei- ■endom van Franse grond, aandelen in het Pa- en de Russische Spoorwegen." ■Schrijnend' noemt Han Venen- ^bos de bedragen die Vincents ■ziekte gekost heeft. Vandaar dat :het niet zo gek is dat dit onder- fwerp later in de familie een ta- I boe werd. Leuker zijn de uitga- I ven die Theo noteerde voor zijn j' huishouden. Kosten voor gor- dijnen, een fornuis, pantoffels, een kolenbak, een wollen vest igvoor Wncent, en alle benodigd heden voor een pasgeboren ba- Het staat er allemaal in, en diet geeft een levendig beeld van let dagelijks leven rond 1890, lc) at trouwens niet zo gek veel ,rs erschilde van het onze. heo stierf in 1891, een halfjaar J Vincent. Daarna hield zijn wduwe Jo het kasboek bij (het- schrift met zwartgroen gemarmerd hard kaft). Tussen 1891 en 1925 verkocht Jo onge- I veer 250 werken van Vincent, schilderijen en tekeningen. Al die verkopen staan in het kas boek vermeld met datum, titel en bestemming. „Het identifice ren van die doeken was geen ge makkelijke onderneming", zegt Han Venenbos. „Want er staan geen afmetingen bij, geen titels, alleen Landschap. Desondanks is het ons gelukt al die verkochte werken te identificeren. In de periode dat Jo van Gogh- Bonger de erfenis beheerde, ste gen de prijzen van Van Gogh snel. „In 1923 verkocht zij de Zonnebloemen voor 15.000,-, destijds een astronomisch be- rdrag voor een schilderij Het kasboek is in het Engels uit gegeven, als Account book. Het ijkt in eerste instantie een dorre aangelegenheid. „Maar on danks z'n opsommingen en ge tallenreeksen is dit boek de stil le getuige van het begin van JVincents roem", besluit samen stelster Han Veenenbos. Hans Rooseboom The account boek of Theo van Gogh 1 and Jo van Gogh-Bonger - uitgege ven door Chris Stolwijk en Han Vee nenbos, 224 blz., Uitg. Primavera Pers, Prijs (geb.) €39,90. Tamme kastanje in de Ardeche, circa 1972. useum Het Rembrandthuis in Amsterdam organiseert sinds een paar jaar tentoonstellingen van hedendaagse etsers die voortbouwen op traditioneel figuratief vakmanschap uit vroeger eeuwen. Als een kunstenaar wordt uitgenodigd in Rembrandts voormalige woonhuis en atelier aan de Jodenbreestraat is kwaliteit verzekerd, naast zoveel superieure voorbeelden van Rembrandts eigen etskunst kan dat ook niet anders. Met Gérard de Palézieux en Aat Veldhoen zorgde het museum eerder voor opmerke lijke presentaties. Dankzij de vorig jaar opgerichte Hercules Segers Stichting is als grootste verrassing tot nu toe Charles Donker aan de beurt. Deze slechts in kleine kring bekende Utrechtse kunstenaar (1940) is een adembenemend knap etser met als hoogtepunt op deze ex positie zijn tot meditatie stem mende landschappen. De stichting staat onder voor zitterschap van oud-minister Hedy d'Ancona, als partner van Veldhoen ook in haar persoon lijk leven nauw bij het wel en wee van de grafische kunst be trokken. Met als naamgever de Gouden Eeuw-etser Segers, vooral bekend door zijn experi- menten met materialen en kleu ren, wil de stichting de belang stelling voor grafiek stimuleren door middel van tentoonstellin gen, onderzoek en publicaties. Bij de opening van de tentoon stelling toonde d'Ancona zich een bevlogen pleitbezorger van deze toegankelijke en ook voor de kleine beurs betaalbare kunstvorm. Ze kon ze er met recht en reden trots op wijzen dat de stichting bij haar eerste openbare 'optreden' meerdere vliegen in één klap heeft gesla gen: bij de expositie verscheen tegelijkertijd een monografie over Donker die werd geschre ven door Eddy de Jongh en Peter Schatborn, gerenommeerde kunsthistorici die ook deel uit maken van het bestuur. De kunstenaar bezocht van 1956 tot 1961 de Koninklijke Academie voor Kunst en Vorm geving in Den Bosch, waar hij eindexamen deed in de afdeling monumentale kunsten. De ta lentvolle leerling die zich had bekwaamd in wandschilderin gen, glas-in-loodramen en mo- zaïeken, volgde grafische tech nieken alleen als bijvak. Wie de prachtige resultaten van zijn monnikenarbeid op deze expo sitie ziet, kan zich voorstellen dat hij al snel na zijn academie tijd voor een andere richting dan de monumentale kunsten koos. Volgens De Jongh/Schat- born betekende zijn omme zwaai naar etsen bovendien geen echte breuk: 'Zijn oplei ding tot monumentaal kunste naar zou steeds op de achter grond blij ven meespelen en haar vruchten afwerpen bij exerci ties met de etsnaald.' 'Ritme, structuur en abstractie, daar gaat het bij Donker om. Buiten beschouwing gelaten dat ieder afbeeldsel, hoe na tuurgetrouw ook, een abstractie is, kan worden gezegd dat veel Jonge bosuil, circa 1975. van Donkers voorstellingen zich kenmerken door een har monieus samengaan van natu ralistische vormen met een niet aan de werkelijkheid ontleende configuratie', aldus de auteurs. Ze doelen daarmee op de ab stracte rangschikking van lij nen 'die nagenoeg permanent als een soort raster voor zijn na tuurwaarneming functioneert' en misschien wel de voornaam ste oorzaak is van de aangena me contemplatie die zijn etsen oproepen. Donker bevestigt de analyse over zijn Bossche erfe nis: 'Als ik in een bos zit te wer ken, of aan het wad in Gronin gen, maak ik eigenlijk abstracte tekeningen.' Dat de kunstenaar ook een zeer begaafd (pen)tekenaar en aqua rellist is, illustreren zijn alleen in de monografie afgedrukte werken met thema's als een lig gend naakt, paardebloemen, palen in het wad en een land schap inExtremadura. Maar als etser is hij volstrekt uniek, De Jongh en Schatborn gebruiken deze kwalificatie niet voor niets. Blad na blad imponeren Donkers uitgestrekte land schappen, bossen, planten, bloemen, vogels, vissen, insec ten, schelpen, maar ook zijn werken - met op het oog saaie thema's als houtstapels, bakste nen muren en tenen schuttingen - door hun sfeerrijke, uiterst precieze lijnenspel. Die sfeer kenmerkt zich overigens niet door een bloemrijk vieren van de schoonheid van de natuur: Donkers werk stemt in de eerste plaats meditatief en als hij dode vogels en afgeknapte bomen als thema neemt ook tot melancho lie. Portretten zijn bij Donker in de minderheid, maar vooral de verbeeldingen van zijn vrouw Niovy Chiotakis zijn op deze ex positie blijken van zijn brede 'palet'. De negentiende-eeuwse dichter Carel Vosmaer omschreef etsen als 'flaneren op 't koper'. Dat Donkers etsen op het eerste ge zicht uit de losse pols tot stand kwamen, is echter schijn. Als 'een langdurige manoeuvre met de etsnaald maar niet voldoet' gaat Donker er 'natuurlijk na enig aarzelen toe over de plaat in een sterk zuurbad te leggen om haar als het ware te moleste ren en te beschadigen'. Na verloop van tijd tekenen zich vlekken en strepen af die zich aanbieden als een meer of min der stimulerend, nieuw uit gangspunt. En Donker daagt bij gelegenheid het toeval ook uit door vellen plastic, die tevoren in zuurbestendige afvaltvloei- stof zijn gedompeld, op een zinkplaat te drukken en ze er na enige seconden plotseling weer af te trekken. Hoe schitterend het resultaat van dat getob kan zijn, tonen drie afdrukken van een mistig bos met elk heel ver schillende patronen. Dankzij bijdragen van onder meer het W.J.O. de Vries-Fonds, de Stichting Sanssouci, de Jaf- fé-Pierson Stichting en de Fon- dation Custodia kost de mono grafie annex catalogus €29,50, een schijntje voor zo'n prachti ge uitgave. De winkel van Het Rembrandthuis heeft boven dien voor €215,- een luxe editie inclusief originele prent van dit juweeltje in voorraad. Daar voor €6,50 een afdrukje van de ets van zijn fijnmazige libel ko pen kan ook: prachtig, een beter pr- en marketinginstrument om in elk geval de populariteit van Donkers etskunst te verhogen, had Het Rembrandthuis niet kunnen bedenken. Frangoise Ledeboer Expositie: Charles Donker, etser - Museum Het Rembrandthuis (Jo- denbreestraat 4, Amsterdam), t/m 23 februari. Geopend ma. t/mza. 10- 17 uur, zon- en feestdagen 13-17 uur. Een mens zou er bijna nog aan toe willen geven om voor de kerstdagen naar Zweden af te reizen. Zo aangenaam, zo onge dwongen en ook zo warm is het feestje dat Anne Sof ie von Otter aanricht met haar concerttour nee Home for Christmas. Deze week was de Zweedse sopraan in het Amsterdamse Concertge bouw en op 21 december gaat ze met haar gezelschap vrolijke muzikale landgenoten naar Eindhoven. Het is bovendien een program ma waarmee ze eens te meer haar veelzijdigheid onder streept. Deze keer geen Offen bach, zoals ze die op haar jong ste cd zingt. En ook geen Mahler of Grieg waarvoor ze ook al Edi- sons kreeg. En ook zeker geen Handel, die haar eveneens zo'n Nederlandse onderscheiding opleverde. In Home for Christ mas, zoals ook de gelijknamige cd heet, brengt ze een interna tionaal kerstrepertoire in een sterk Scandinavische context, neergezet door een groep musi ci, doorkneed in de eigen folklo re. „Bij ons is dat reuze populair", zegt de zangeres. Het is zelfs zo gezellig dat het lijkt alsof het concert de voortzetting is van een feestje dat al ruim daarvoor is begonnen en nog lang daarna kan duren. Ze lacht de lach van de herkenning. „Inderdaad, het is vannacht ook weer laat ge worden. De jongens hebben er plezier in en brengen hun in strumenten overal mee naar toe We zitten in het hotel nog laat muziek te maken." Toch is het even wennen om de klassieke zangeres op het podi um te zien met een microfoon in haar handen. „Maar het is dan ook repertoire dat je niet met een operastem moet zingen. Het moet 'klein'. En dat is in zo'n grote zaal als die van het Con certgebouw met deze begelei ding niet gemakkelijk." Met het album, 'For the stars', dat ze sa men maakte met Elvis Costello, deed ze daarvoor de nodige er varing op. Ook daar kreeg ze de ze week eenEdison voor. „Dus is dat al mijn vierde?" Maar ook zonder microfoon laat ze zich horen. En hoe. A capella zelfs, wandelend door de zaal. En daarnaast graaft ze ook nog even in het jazzy Amerikaanse kerstrepertoire. Op een manier die menig doorgewinterd colle ga in dat genre jaloers zou ma ken. Toch blijkt niet iedereen blij te zijn met een klassieke zangeres die een uitstapje naar andere genres maakt. Haar vaste pia nist Bengt Fosberg in licht en klassiek, verbaast zich erover dat de Italianen de hele avond hebben zitten luisteren en kij ken als koeien naar het onweer. „Een ramp was het, geen enkele reactie uit de zaal. En toch maak je mij niet wijs dat de Alpen als een soort culturele grens door Europa lopen. Met een gewoon recital is er niets aan de hand En dan zeggen ze dat die Italia nen zo spontaan zijn." Maar hoe houdt haar stem zich op een avond met zo veel stijlen en zangtechnieken? „Op zich vormt dit programma geen pro bleem. Maar je moet natuurlijk ook nog iets uit 'Der Rosenkava- lierte zingenToch is het zingen met microfoon wel veel moeilij ker dan je zou denken. Je moet zacht kunnen zingen en vooral ontspannen zijn. Bovendien is het erg moeilijk om de juiste ge luidsmix met de instrumenten te vinden, zodat het allemaal toch nog natuurlijk blijft klin ken. Eigenlijk heb ik altijd al zo willen zingen." Hoe dan ook, 'For the Stars', was een experiment waarvoor ze binnenkort een platina cd mag verwachten. De magische grens van 25.000 is in zicht. Dat vraagt om een vervolg. „Graag. Misschien is het wel eens een idee om een album met liedjes van ABBA te maken. Eén van die jongens, Benny Andersson, werkte ook mee aan het kerstal bum en 'For the stars'. Ik zie hem vaak. Hij komt in Zweden geregeld naar concerten en zit in het bestuur van de opera in Stockholm. Het contact is er. Maar ik zou ook graag eens een album maken met songs uit het American Songbook, werk van bij voorbeeld Cole Porter, Ri chard Rodgers, Irvin Berlin. Of een cd met werk Jobim." „Voor mij heeft Elvis Costello een wereld geopend. Hij leerde me dat er een massa popmuziek is die niet saai, schreeuwerig en hard hoeft te klinken. Ik hoop dan ook dat ik met dit album een klassiek publiek diezelfde ont dekking kan laten doen. Maar het omgekeerde zou ook mooi zijn. Ik zing zulke stukken nu ook als toegift op recitals. Na Schubert of Mahler zing ik dan Tom Waits en het publiek vraagt zich dan verbaasd af wat dat prachtige lied is. Als de muziek goed is moetje al die stijlen kun nen mengen." Hans Visser Annie Sofie von Otter met 'Home for Christmas': Eindhoven, 21 decem ber. Met Musica Antigua Köln in 'Lamenti': Rotterdam Doelen, 16 ja nuari. Cd: Anne Sofie von Otter sings Offenbach, DG 471 501-2. Anne Sofie von Otter foto Diederïk van der Laan/GPD Even was er sprake van dat de tiende ver sie van Grafiek Nu niet door zou gaan. Negen keer een expositie met dezelfde opzet was wel genoeg, vond het Singer Museum. Maar het Larense museum wilde uiteinde lijk de unieke formule toch niet laten vallen, mede door de hoge publieksaantallen en de inkomsten uit de grafiekverkoop. Ook deze keer Grafiekprijswinnaars en heel veel an dere grafiek, maar dit keer is voor 't eerst niet alles te koop. Veel kijkers doen tijdens hun bezoek aan Grafiek Nu hun eerste kunstaankoop, zo is gebleken. En mede daarom heeft het Singer Museum besloten deze keer bij Grafiek Nu meer aandacht aan educatie te besteden. Elk weekeinde zijn er daarom drukdemon- straties door grafici. En ook, om te laten zien waar liefde voor kunst toe kan leidenis er in de eerste twee zalen van Grafiek Nu een museale tentoonstelling, waarin de ge passioneerde kunstverzamelaar Jan Maar ten Boll (voorzitter van de Vereniging Rem- Ernst Ludwig Kirchner: Artieste, wachtend op ap plaus, 1909, kleurenlitho. brandt en het Nationaal Fonds Kunstbezit) een keuze uit zijn collectie laat zien, ge plaatst naast grafiek uit het Stedelijk Muse um in Amsterdam In deze museale tentoon stelling zij n grafische werken en tekeningen te zien van hedendaagse kunstenaars en van kunstenaars uit het begin van de vorige eeuw. Rode draad is confrontatie en conti nuïteit. Zo plaatste Boll werk van Mariene Dumas - hij is een groot bewonderaar - naast werk van de vroeg 20e-eeuwse kun stenaars Kirchner, Heckel en Schmitt Rott- luffHoewel er op het eerste gezicht weinig overeenkomsten zijn tussen Dumas' inktte- keningen van kwetsbare figuren en de wer ken van de Duitse expressionisten, kun je bij nadere beschouwing wel vaststellen dat ze beide gebaseerd zijn op de psyche van de mens. Blikvangers zijn de etsen in fotogravures van Tacita Dean. De Engelse kunstenares koos oude prentbriefkaarten van scheeps rampen, ontploffingen en andere drama's en bewerkte ze met de computer. Hierna paste ze de serie aan tot etsen in fotogravures. De werken contrasteren sterk met de bijna emotieloze zeefdrukken van de eveneens Engelse kunstenaar Damien Hirst. Interes sant onderdeel van Grafiek Nu zijn de win naars van de Nederlandse Grafiekprijs. Dit keer hadden slechts zestig jonge grafici werk ingezonden. De jury vond de kwaliteit van het ingezonden werk hoog en betreurt het dat veel kunstacademies hun afdeling grafische kunsten sluiten. Prijswinnares Lenneke Saraber (1967) toont zes op groot formaat afgedrukte lino- leumsnedes van landschappenDe jury ver geleek haar werk met de neo-impressionis- ten, al vindt Saraber zelf dat ze zich meer richt op colourfieldpainting (abstracte schilderijen opgebouwd uit kleurvlakken) - zij ontleedt haar beeld in kleurvlakken. Haar linoleumsnedes bestaan soms wel uit meer dan twintig kleurgangen. Saraber is opgegroeid met de natuur en vindt inspiratie tijdens haar wandelin gen. Ze maakt nog maar twee jaar linosne- des, eerst op klein formaat, geleidelijk aan steeds groter. „Een kwestie van dur ven", zegt Saraber. De jury roemt haar kleurgebruik en de vaart van het hand schrift: 'lucht, licht, wind en water buitelen over elkaar heen in rijk gelaagde voorstel lingen', De twee andere prijswinnaars van dit jaar zijn Saskia Jetten en Angelique van Wese- mael. De laatste laat humoristische en krachtige houtsnedes zien. Een eervolle vermelding kreeg het werk van Judith Ma- crander (1971). Van haar hangen brutale naakten, zowel in zwart wit als kleur. Uit gangspunt voor haar werk zijn foto's die ze in haar atelier neemt, vaak van zichzelf. Vervolgens maakt ze een tekening in droge naald op plastic, afhankelijk van de emotie past ze kleuren toe. Vaak gebruikt ze een te kening meerdere malen en drukt ze in con travorm af. Het overgrote deel van de expositie bestaat uit grafiek van ongeveer 150 kunstenaars Bekende namen als Jan Cremer, Jan Sier huis, Armando, Co Westerik en Klaas Gub- bels passeren de revue. Je raakt soms over voerd - voor deze tentoonstelling moet je de nodige tijd uittrekken. Verrassingen vond ik Dirk Krechting met zijn schilderachtige litho's, Toni de Klerk met roodgekleurde et sen van vogels en Reinoud Kuipers met zijn door Hopper geïinspireerde houtsnedes van gebouwen. Margriet van Seumeren Expositie: Grafiek Nu 10 - t/m 19 januari in het Singer Museum, Oude Drift 1, Laren. Dï t/m zo van 11-17 uur. Extra open op 23 en 30 december. Geslolen 25 december en 1 januari. www.singerlaren.nl.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2002 | | pagina 29