mijn
kind?
Opvang wordt
steeds duurder
en schaarser
zaterdag 7 december 2002
foto Harmen de Jong.
Kinderdagverblijf Pebbels.
Werkende ouders weten het bijna niet
meer: waar laat ik mijn kind? De
crèche wordt almaar duurder en zit tjok
vol. En oppasgezinnen zijn ook al bijna
niet te vinden.
Dromen van een nanny.
Met grote ogen kijkt Maarten hoe Lisette
bekers melk inschenkt. Hij prikt een
duim in de arm van Jeroen, die naast hem zit.
„Muuoozeehawww." Moet je zien, we krijgen
melk. Of zoiets. Maarten is zeven maanden,
Jos iets jonger. Ze spreken babytaai en zitten
met nog veertien andere kleine kinderen als
een heel groot gezin aan tafel. Een lage tafel,
met lage stoeltjes, plastic bordjes, stukjes
bruin brood er op, er naast en op de grond. Ge
zichten onder de pindakaas. Jeroen zakt on
deruit en kijkt in grote verwondering strak
naar het witte plafond. ,,Zo kun je niet eten Je
roen, ga eens netjes op je billen zitten", zegt
leidster Lisette. Jeroen gaat keurig recht zit
ten en heeft ineens weer alle aandacht voor het
laatste stukje brood.
Het is rustig in kindercrèche Pebbels als de
kinderen in twee groepen van zestien hun bo
terhammetje eten, een flauw zonnetje op het
plastic klauterkasteel schijnt en twee leidsters
de fles geven aan twee baby's. Buiten liggen
veel rubbertegels, binnen zitten radiatoren
bijna tegen het plafond, zijn alle scherpe voor
werpen als deurscharnieren afgedekt met dik
ke maar zachte stof, is al het speelgoed van
hout, rubber of plastic zonder scherpe kantjes,
kan nergens heet water omvallen en kunnen
kinderen niet zomaar de keuken of de badka
mer in lopen of kruipen.
Audrey Verheyen.(24) en haar vriendin Jo-
landa Prinssen (33) hadden tijdens hun studie
pedagogie stage gelopen op een kinderdagver
blijf en dachten: dat kan beter. Ze vonden een
mooi plekje aan de rand van Breda, dienden
een kostenplan in bij de gemeente en konden
aan de slag. Nu, twee jaar later, zit hun kinder
dagverblijf Pebbels propvol tot het eerste kind
vier jaar wordt, naar de basisschool gaat en er
eindelijk weer een plekje vrij komt. Nog be
langrijker: de leidsters hebben allemaal een
specifieke opleiding om met kinderen om te
gaan. Niettemin, erkent Verheyen, zijn ze wel
strenger dan de ouders doorgaans thuis zijn.
,,We proberen wel zoveel mogelijk de thuissi
tuatie na te bootsen, maar hier zitten 32 kinde
ren bij elkaar, dus er moet wel een duidelijke
structuur zijn. Ze moeten goed met elkaar om
gaan en respect voor elkaar hebben."
Gouvernante
Ruim 300.000 kinderen worden dagelijks in
Nederland opgevangen in dagverblijven. De
kosten daarvoor gaan volgend jaar omhoog. In
enkele gevallen met wel veertig procent, maar
gemiddeld zo'n twaalf procent. Het is niet de
eerste verhoging, maar wel de meest forse. Ou
ders die de kosten zo fors zien stijgen, de
wachtlijsten zien groeien en menig werkgever
zien besparen op uitgerekend de kinderop
vang. vragen zich meer dan ooit af: waar laat
ik mijn kinderen?
Voor de rijken, en in toenemende mate vooral
de nieuwe rijken, is de ouderwetse gouvernan
te tegenwoordig de oplossing. Onder de mo
derne naam nanny past zij op de kinderen in
hun eigen huis, brengt hen naar vriendjes en
vriendinnetjes, doet vaak ook wat huishoude
lijk werk en helpt soms bij het huiswerk. Zo ie
mand kost zeven a negen euro per uur. Voor na
schoolse opvang liggen de kosten nog iets
hoger. Er zijn ook nanny's die inwonen; die
hebben dan een appartement of gastenverblijf
en verdienen ruim drieduizend euro per
maand. Een nanny is ideaal voor ouders die
niet voor zes uur thuis kunnen zijn, de tijd
waarop alle gangbare opvang sluit.
De meeste werkende ouders kunnen alleen
maar dromen van een nanny en zijn afhanke
lijk van een kinderdagverblijf, waarde kinde
ren tot hun vierde jaar van ruwweg half negen
tot half zes worden opgevangen. In sommige
van deze crèches kunnen ook oudere kinderen
terecht als vorm van naschoolse opvang. De
afgelopen vier jaar is het aantal dagverblijven
verdubbeld tot tegen de vierduizend, maar dat
is bij lange na niet genoeg om aan de vraag van
ouders te voldoen. Vrijwel elke opvang heeft
een wachtlijst en het is geen uitzondering dat
vrouwen hun kind al inschrijven nog voordat
ze zwanger zijn. Wie er op tijd bij is, betaalt
tussen de tien- en zestienduizend euro per jaar
voor de opvang van één kind voor vijf dagen.
De meeste ouders kiezen voor twee of drie da
gen en werken daarnaast in deeltijd, zodat ze
de andere dagen thuis zijn. Soms springt een
opa of oma bijEr zijn plaatsen die de ouders
geheel zelf moeten betalen en waarvan een
deel aftrekbaar is van de belasting. Maar er is
ook opvang waarvan het Rijk, via de gemeen
te, een deel betaalt. Deze gesubsidieerde
plaatsen zijn per saldo goedkoper voor ouders.
Gunstig effect
Eén van de belangrijkste vragen die ouders
zich stellen als ze hun kind naar een crèche
brengen, is of het wel goed is voor de ontwik
keling van kinderen om geheel of gedeeltelijk
buiten het gezin op te groeien. Leidster Marjo
lein Lambregts van Pebbels is ervan overtuigd
dat een crèche een gunstig effect heeft. „Hier
leren ze omgaan met anderen, maar net zo
goed voor zichzelf op te komen. Daardoor
worden het veel socialere mensen." Voor
Audrev Verheyen is er wel een grens aan op
vang buitenshuis „Ik hoor wel eens van ou
ders die him kinderen vijf dagen in een opvang
'stoppen' en dan voor het weekeinde ook nog
iets regelen Ik vraag me echt af waarom die
mensen aan kinderen beginnen.
Vooral door dit soort ontwikkelingen is er een
groeiende stroming in de samenleving die
vindt dat we terug moeten naar oude tijden,
waarin kinderen 'gewoon' thuis werden opge
vangen en opgevoed. Het is een verlangen naar
de sfeer van de jaren vij ftig, waarin alles over
zichtelijk en veilig was. De tijd waar vooral
veel vrouwen van af willen, maar die met over
gave wordt uitgedragen door politieke partij
en als de LPF en Leefbaar Nederland. Begin
dit jaar kregen ze een steun in de rug van Mari
anne Riksen-Walraven, hoogleraar ontwi kke-
lingspsychologie aan de universiteit van Nij
megen. Op basis van hersenonderzoek in de
Verenigde Staten stelde zij dat langdurige op
vang van kinderen in kinderdagverblijven een
negatieve invloed heeft op hun gedrag. ..Een
baby heeft behoefte aan intensief contact met
oudere of opvoeders, moet ze zien en horenAls
dat onvoldoende gebeurt, is de kans groot dat
het kind later slecht met emoties om kan gaan
Het wordt dan agressief, overgeprikkeld,
overbeweeglijk of gehoorzaamt slecht."
Haar collega Willem Koops van de universiteit
van Utrecht, die gespecialiseerd is in agressie
bij jonge kinderen, vindt echter dat het onder
zoek wél deugt, maar de conclusies van Riksen
niet. „De vraag of opvang buiten het gezin
goed of slecht is voor kinderen is geen weten
schappelijke vraag, maar een morele. Riksen
zegt dat kinderen er wat ongehoorzamer en
agressiever door worden. Met hetzelfde recht
kun je zeggen dat ze assertiever zijn en wat be
ter voor zichzelf opkomen.
De hedendaagse ontwikkelingspsychologie
gaat ervan uit dat de eerste twee tot vier le
vensjaren van een kind de basis leggen voor
het hele verdere leven. Dat hoeft evenwel niet
per definitie thuis te zijn. Velen - werkende
vrouwen voorop - stellen vandaag de dag dat
het een achterhaald idee is dat kinderen alleen
evenwichtig worden als moeder om vier uur
thuis met de thee wacht. Al was het maar om
dat moeder daar tegenwoordig erg depressief
van wordt en dat is voor kinderen een hele
slechte basis voor een gelukkig leven. Ook
Riksen-Walraven is daar genuanceerder over
dan op het eerste gezicht lijkt. Ze pleit welis
waar voor betere verlofregelingen bij zwan
gerschap, maar vindt niet dat kinderopvang
moet worden afgeschaft. Ze wil wel een verbe
tering van de kwaliteit. Er moet in elk geval
iemand werken met een pedagogische oplei
ding, de kinderen moeten goed worden ver
zorgd en het dagverblijf moet schoon en veilig
zijn
Audrev Verheyen van Pebbels in Breda is het
opgevallen dat ouders ook het meest zijn geïn
teresseerd in dat soort praktische zaken 'en
niet zozeer hoe wij met hun kind omgaan'.
Toch vindt zij het absoluut noodzakelijk dat
ouders een paar middagen komen kijken hoe
het er op een dagverblijf aan toe gaat, 'want
een kind is tenslotte geen pakketje dat je af
geeft'. Dan blijkt vaak dat ouders meer moeite
hebben met het achterlaten van hun kind dan
de kinderen zelf. „Als ze hun kind hier hebben
gebracht en gedag hebben gezegd, moeten ze
ook echt weggaan. Ook al staat hun kind dan
soms te huilen, met gespreide armen: 'mama
mama, ga niet weg'. Dat is vreselijk. Ouders
krijgen er soms een schuldgevoel van: ik laat
mijn kind in de steek. Maar dan moet je juist
niet drie, vier keer terugkomen; weg is weg. In
negen van de tien gevallen zit hun kind een
paar minuten al later vrolijk te spelen." Ou
ders mogen wel altijd bellen als ze ongerust
zijn. Desnoods de hele dag."
Ouders die een crèche te onpersoonlijk vinden
of er geen kunnen vinden, zoeken over het al
gemeen een gastgezin. Nanna van Lelyveld en
haar zakenpartner runnen een bureau voor
gastouders. Voor hun bemiddeling rekenen ze
1200 euro. In januari komt daar 95 euro bij.
Over het algemeen betaalt het bedrijf waar de
ouders werken deze kosten, als dat tenminste
via de cao is overeengekomen. Het salaris van
de gastouders betalen de 'vraagouders' recht
streeks. Het eerste kind kost meer dan het
tweede; volgend jaar wordt dat respectievelijk
3,60 euro en 3,20 euro per uur. Vergeleken met
het huidige tarief is dat een prijsstijging van
ruim vijftien procent.
Gastgezin
Gastgezinnen kunnen zich bij het bureau mel
den, waarna Van Lelyveld of haar collega een
kijkje gaat nemen bij het gastgezin. Als dat
een goede indruk maakt en voldoet aan crite
ria als hygiëne, gezondheid en veiligheid, gaan
de ouders kennis maken. „Dan kun je wel over
objectieve criteria praten, maar uiteindelijk
gaat het er om of het klikt. De relatie tussen
ouder en gastouder is essentieel. Je moet het
gevoel hebben dat het gezin waar jouw kind
straks naartoe gaat, een lekker gezin is. Als
ouders zeggen 'Laten we het maar proberen',
dan raad ik het hen liever af."
Van Lelyveld constateert dat de ouders die
haar bemiddeling inroepen een crèche iets te
massaal vinden. Zijn vinden het prettiger als
één iemand of één gezin voor him kind zorgt.
„Bovendien voelt een kind zich er eerder thuis,
en dat is voor ouders heel belangrijk. Op crè
ches wisselt dat, en er zijn kinderen die daar
niet aan kunnen wennenOuders die liever wel
voor een crèche kiezen, of een vergelijkbare
vorm van opvang, doen dat omdat die altijd
open zijn, je kunt je kind er altijd brengen."
In de sector van gastgezinnen bestaat een
groot zwart circuit. Moeders die op eikaars
kinderen passen als het zo uitkomt. Andere
moeders, die toch thuis zijn voor hun eigen
kinderen, willen die één of twee kinderen van
de buren er wel bijnemen, tegen een kleine of
gangbare vergoeding. „Ik begrijp dat het aan
trekkelijk is, omdat mensen elkaar kennen en
omdat het goedkoper is", zegt Van Lelyveld.
,Het nadeel is dat er geen overeenkomst is en
je bij problemen niets hebt om op terug te val
len. Het gebeurt vaak genoeg dat ouders er ei
genlijk liever van af willen omdat het toch niet
goed bevalt, maar dat niet doen om maar geen
ruzie te krijgen. Dat is uiteindelijk niet goed
voor het kind."
Van Lelyveld constateert dat gastouders niet
voor het oprapen liggen en goede gastouders
al helemaal niet. Al met al vindt ze dat Neder
land de kinderopvang nog altijd niet goed
heeft geregeld. „Op de een of andere manier
krijgen we dat in dit land maar niet goed voor
elkaar, we werken toch wel een beetje in de
marge. Werkende ouders, moeders vooral,
moeten zich in allerlei bochten wringen als ze
een paar dagen willen werken. Het is een
kwestie van geld en van goede wil en die ont
breekt. Er is nog geen kabinet geweest dat een
rigoureuze keuze heeft gemaakt waardoor
geen enkele ouder meer hoeft te leuren met z'n
kinderen. Neem nou dat gezeur op sommige
basisscholen waar je tussen de middag tóch
naar huis moet om een boterham te eten Op de
een of andere manier zijn we toch een beetje in
de jaren vijftig blijven hangen."
Voormalig minister Heinsbroek suggereerde
ooit dat er crèches in bejaardenhuizen moes
ten komen. Dan konden opa's en oma's op de
kinderen passen en bleef de sfeer van gezin en
familie in stand. Van dat voornemen is nooit
meer iets vernomen, maar het idee verwijst,
alweer, naar vroeger toen het - vanwege de
woningnood - gebruikelijk was dat ouders
met kinderen lange tijd bij de grootouders in
woonden. In sommige mediterrane landen is
die situatie nog intact en passen opa en oma op
de kinderen als de ouders werken.
Veel grootouders zijn weliswaar gek op hun
kleinkinderen, maar vinden het niettemin te
vermoeiend om langdurig op ze te passen of
hebben geen zin in ruzies met hün kinderen
over de opvoeding. Of de ouders willen niet
dat opa en oma zich zo intensief met de opvoe
ding van hun kinderen bemoeien. De meest
gangbare situatie in Nederland is dat de groot
ouders bijspringen als dagopvang, gastgezin
of buurvrouw een keertje uitvalt.
Zo niet Gijs en Wil Zimmerman, 63 en 61 jaar,
die het maar niks vonden als hun dochter haar
kinderen naar de crèche zou brengen. „De be
richten die ik over de kinderopvang hoor zijn
niet best. Veel te onpersoonlijk. En duur, want
mijn dochter zou dan alleen maar werken om
de crèche te kunnen betalen", zegt Gijs. De
grootouders stelden voor om hun kleinkinde
ren op te vangen, omdat ze dan veel meer per
soonlijke aandacht zouden krijgen. „Onze
dochter is onderwijzeres en dat wilde ze ook na
de geboorte van de kinderen blijven doen.
Daar waren en zijn wij het helemaal mee eens.
Het zou zonde zijn van haar opleiding en we
vinden dat ook vrouwen zichzelf moeten kun
nen ontplooien."
Al bijna zeven en vijf jaar worden Cilia en Eli-
ne drie dagen per week door hun vader, op weg
naar zijn werk, om acht uur 's ochtend bij opa
en opa gebracht. Opa vindt het „gewoon leuk"
om met de kleintjes om te gaan. „Maar het is
niet alleen voor de lolwe proberen ze ook op te
voeden." De afspraak is duidelijk: als de kin
deren bij opa en oma zijn, gelden hün regels en
bemoeien de ouders zich er niet mee. Zijn ze bij
vader en moeder, dan bemoeien opa en oma
zich nergens mee.
De grootouders krijgen een kleine vergoeding
van de ouders voor de aanschaf van bedjes,
kleertjes, eten en dat soort zaken. Ze hebben
een grote kast met speelgoed en de logeerka
mer is helemaal omgebouwd tot kinderkamer.
Opa Henk; „Ik heb een oud-collega die drie
dagen per week om half zeven 's ochtends in de
auto zit om veertig kilometer verderop op zijn
kleinkinderen te gaan passen. Hij vindt het
heerlijk. Maar er zijn ook oud-collega's die
zeggen: 'Hoe haal je het in je harses? Heb je
eindelijk eens tijd om samen iets leuks te gaan
doen, zit je wéér in de kinderen'."
Dick Hofland
