boeiend
Kerstmis: van Jingle Bell tot Jingle Heil
PZC
J
RUDEN RIEMENS
zaterdag 7 december 2002
We kijken allemaal uit naar Kerst
mis, zeggen we. Maar de zalige
vrolijkheid kan ook zwaar op de maag
liggen. Zijn ook bij ons fenomenen als
Christmas depression en Torschlusspa-
nik in opmars?
Met kerst kan er veel misgaan. Maar niet
bij ons. Want wij koesteren Kerstmis
als de tijd van 'gezellig samen zijn met men
sen die veel voor mij betekenen'. Dat is sta
tistisch onderbouwd. Een zeer ruime meer
derheid van de Nederlanders, 86 procent,
onderschrijft deze uitspraak. Tezamen met
onze dierbaren willen we van de maaltijd
genieten en rond de boom zitten, jubelend
van vreugde, zo stelde het NIPO bij de aan
vang van het nieuwe millennium nog vast.
Daar kun je mee aankomen als volk. Het is
een bevestiging van onze vermeende knusse
volksaard, al heeft die de laatste maanden
misschien wat minder harmonieuze trekjes
vertoond. Kerstmis doen wij met teerbe
minden. Dennengeur, spruitjesodeur, voor
allemaal. 'Kom schat, schenk nog eens wat
glühwein in voor tante Marie en ome Has
san.'
Maar laten we niet te vroeg jubelen. Want
deze idyllische polderkerst heeft wat onza
lige schaduwpartijen. Zo wenst de helft van
de Nederlanders (49 procent) met Kerstmis
minder verplichtingen te hebben. En een
zeer ruime meerderheid (84 procent) ergert
zich aan de commerciële uitbating van de
geboorte van Jezus Christus.
Dit staat ietwat haaks op die galmende een
stemmigheid waaraan wij ons met zestien
miljoen dierbaren zouden overgeven. Nader
onderzoek van het NIPO wees uit dat het ge
zellige samenzijn met welbeminden ons ei
genlijk wat zwaar op de maag gaat liggen,
zodra we er over gaan nadenken.
Loodzwaar zelfs, want een half mil joen Ne
derlanders ervaart de feestdagen als een
jaarlijks dieptepunt. Dat was de uitkomst
van een andere kerstenquête, weliswaar
uitgevoerd in opdracht van een fabrikant
van anti-stresspillen, maar toch. Eén op de
zes Nederlanders bekent Kerstmis eigenlijk
maar een vervelend feest te vinden. We pie
keren en tobben over de boodschappen die
we moeten doen; over die veel te dure Noor
se kerstboom die in de gouden beursjaren
soms met bal en al bij de vuilnisbak werd ge
zet; over onze familie en beste vrienden die
allemaal ontvangen moeten worden. Voor
de meest fragielen onder ons, een kwart
miljoen Nederlanders, vormen kerst en
nieuwjaar een ware beproeving. Zonder
kalmerende geneesmiddelen kunnen ze de
komende feestdagen kennelijk niet doorko
men.
Van de aanvankelijke kersteuforie is het
maar een paar enquêtevragen naar twijfel.
De glitter van het lichtfeest en de verplette
rende gezelligheid waaraan wij allen zou
den willen toegeven lijken heel betrekke
lijk. Alsof die dampende jus rond de in
kleurige groentegarnituur afgelegde kal
koen maar slecht camoufleert dat er toch ei
genlijk een dooie loopvogel uit Amerika op
tafel ligt.
Nee, dan onze buren in aangrenzende lan
den. Die komen er rond voor uit dat dit ge
woon een traumatische periode is. In Duits
land, Frankrijk en Engeland zitten hele
volksstammen met Weihnachtsstress, un
Noël stressant of een Christmas depression.
Dit zijn geen dagen van stil en heilig, maar
van opgejaagd en commercieel.
Teleurstelling
Een Duitse tegenhanger van het NIPO vond
uit dat driekwart van de Duitsers zich voor
neemt gedurende de feestdagen geen ruzie
te maken met de familie. Ruim 60 procent
zou graag wat minder lang voor de treurbuis
willen hangen, 38 procent is van plan er nu
eens geen vreetfestijn van maken omdat de
verzadigde vetzuren door het hoofd spoken.
De druk op de kerstketel is enorm. In de
aanloop naar Heïligenabend lijdt een flink
deel van de Duitsers ook nog eens onder Tor-
schliisspanik, de paniek als gevolg van de
gesloten winkeldeur. Psycholoog Arnold
Retzer, verbonden aan de universiteit van
Heidelberg, stelde vast dat voor bijna alle
Duitsers Kerstmis onlosmakelijk is verbon
den met gevoelens van teleurstelling. Het is
een ritueel geworden dat erbij hoort, zegt
Retzer. „Zoals pal na de feestdagen de hoop
begint dat het volgend kerstfeest beter zal
worden."
In Engeland, en ook in Amerika, bestaat
naast Bing Crosby's White Christmas ook
een blauwe variant. Blue Christmas, een
Eén op de zes Nederlanders vindt Kerstmis een vervelend feest.
foto Mechteld Jansen
zelden bezongen gemoedstoestand waarin
neerslachtigheid en depressiviteit de bo
ventoon voeren. Net als in Duitsland en
Frankrijk zijn er kilo's krantenartikelen
aan dat fenomeen gewijd. Namelijk dat wat
leuk moet zijn eigenlij k niet leuk is. De gees
telijke bijstand en adviezen die aan onge
lukkige feestvierders worden verstrekt
zouden een immigrant van Mars het idee
kunnen geven dat het rond de kerstboom
een graadje heter is dan de hel. Jingle Heil.
Een Brits adviesbureau inventariseerde het
ho-ho-ho-inferno. De spanning wordt ver
oorzaakt door: een te grote toegeeflijkheid
aan mensen en dingen die men helemaal
niet leuk vindt; frustraties over het zoeken
naar geschikte cadeaus; onverantwoorde
uitgavenfinanciële stress en plots piekende
huwelijks- en familieproblemen.
Indigestie, waar eenderde van de Duitsers
voor zegt te wakenwerd hier niet genoemd
Evenmin de schaamte na weer zo'n uit de
hand gelopen bezopen kerstviering op kan
toor.
Dat alles geeft te denken als we straks de
vrome BBC-kerstdroom zien met een rood
uitgedost jongenskoor in de ijle sneeuw van
Yorkshire, of als op het ZDF een of andere
Schlagerprinzessin op de kerstmarkt
van Wuppertal zo sereen zingt over het
kindeke.
Natuurlijk zijn we hier geen haar beter. Op
merkelijk is wel dat velen hier de voorteke
nen van ernstige kerststress vermoeden,
maar dat er nog relatief weinig over is gepu
bliceerd. Ondanks de goede bedoelingen die
onze representatieve vaderlanders tegen
over het NIPO ventileerden is het een illusie
te denken dat de feestdagen ons zoveel beter
vergaan dan de gestreste buren, denkt ook
dr. Harold van Megen, medisch hoofd van
het onderzoekscentrum naar angst- en
dwangstoornissen van het Universitair Me
disch Centrum (UMC) in Utrecht. Naarmate
wij meer zullen gaan lijken op Duitsland en
Amerika, zal de kerststress ook hier een gro
ter probleem worden, daarvan is hij over
tuigd.
Vanuit zijn discipline wil Van Megen pleiten
voor handhaving van de splitsing tussen
sinterklaas en Kerstmis. Om alle verplich
tingen en emoties te spreiden en de druk niet
zo te laten oplopen. De thuisdruk neemt toe
als je het concept van Duitsland of Amerika
nog meer overneemt. Want het feest van de
Turks-Spaanse kindervriend neemt bij
voorbaat een deel van de latente kerststress
weg. Begin december voltooien we een be
langrijke - eerste - etappe van een loodzwa
re maand. Van Megen: „Stel je eens voor dat
sinterklaas er niet was en concentreer alles
eens in die kerstdagen. Dan heb je hetzelfde
probleem waar ze in Duitsland en Amerika
mee zitten: er moet zo ontzettend veel bin
nen een tijdsbestek van een paar dagen. En
er staat ook een morele druk op, want de
grootte van de cadeaus wordt dan belang
rijker. Met sinterklaas kun je daar nog van
afkomen met een leuke surprise of een aar
dig rijm. Maar dan niet meer.
Een surprise maken en een gedicht schrij
ven lijken zo bezien bijna therapeutische
activiteiten vergeleken met de moderne, to
tale, viering van kerstmis. Alles draait daar
om het cadeau, dat duurder en duurder
wordt. Het excuus van de sinterklaassur
prise scheelt kilo's antidepressiva.
Maar voor hoe lang nog? Op den duur zullen
we ook met kerst volledig op de Amerikaan
se toer gaan, zoals met alles, vreest Van Me
gen.
Konijn
Maar was dat ouderwetse kerstfeest nu echt
zoveel ingetogener en oprechter? Was dat
verplichte kerkbezoek nu zo'n populaire
must? Kinderen hoeven tenminste niet meer
te worden getraumatiseerd omd&t er per se
geofferd moest worden in het konijnenhok.
Flappie, het huiskonijn dat een door Youp
van 't Hek beweende kerstmaaltijd werd,
sneuvelt zelden nog thuis onder het mes. In
Groot-Brittannië is konijn trouwens de
laatste jaren al helemaal fout. Niet exotisch
genoeg. Krokodil, struisvogel of zelfs Skip-
py de kangoeroe moeten op het menu staan.
Ook in ons eigen land dreigt dat trouwens al
gemeengoed te worden.
Met glitter en glamour en met te dure ca
deaus proberen we iets te creëren wat er me
meer is. We jagen collectief de illusie na va
hoe onze gelukkige feestdagen vroeger mis
schien waren, vermoedt psychiater Van Me
gen. Die uitvergrote gezelligheid, die knus
se kneuterigheid of wat het ook geweest is
willen we zo graag herbeleven. Aan de ene
kant ziet hij mensen die proberen een
kerstervaring te herscheppen met glamour
maar dat blijkt vaak tegen te vallen, want
het is toch een ander gevoel. Aan de anden
kant zijn er mensen die voelen dat ze iets
missen wat ze nooit hebben gehadIn die ca
tegorie kunnen ook de psychiatrische pati
ënten vallen. Ze voelen dat ze het nooit mee
zullen bereiken en dat is moeilijk als ieder
een geluk voorwendt.
Dr. Van Megen: „De kern van het probleen
is de illusie van gezelligheid. Vrede op aar
de, leuk met elkaar omgaan. Voor veel met
sen is dat een farce. Als jij graag een gezin
met kinderen had willen hebben en je ziet
om je heen in die kerstfilms allemaal blije
stelletjes, dan is het niet zo gek dat je je da2
buitengewoon beroerd bij voelt. Weet jij
veel dat die gezellige televisiegezinnetjes
voor een groot deel helemaal niet zo gezell
zijn? Maar het is wel wat je ziet. Veel lichtje
leuk en gezellig, glühwijn, het white-chris
masgevoel.... Maar als je weinig te vertere:
hebt en er is geen warm kerstgevoel, dan
wordt dat toch anders beleefd. De weken
naar kerstmis zijn voor veel mensen een
moeilijke tijd. Ik zie de patiënten in mijn
spreekkamer. Dat geeft je een andere kijkc
de feestdagen dan iemand in een kleding
zaak, die alleen maar blije mensen ziet die
het geld kunnen uitgeven. Ik zie de andere
kant."
Hoe nog licht te brengen in die deprimerer
de dagen? „Je móet natuurlijk niets", zegt
Van Megen. „Je móet geen nieuwe schoene
hebben, je móet geen nieuwe make-up hel
ben, je móet niet die cadeaus hebben, je
móet geen spetterend oudejaarsfeest heb
ben. Maar het is moeilijk om niet mee te
doen. Je kunt er alleen maar uitstappen a.
je het allemaal al hebt. Kijk naar een psy
chiatrische patiënt, die heeft het niet en
blijft hopen 'had ik het maar'. Het is bijna
een boeddhistisch principe: je kunt ergens
pas afstand van doen als je het hebt."
