Eindelijk rijp voor het museum
Muziekdagen bieden
een tweede kans
Nog steeds dat duiveltje, nog steeds die gedrevenheid
Fotografie van Hans Sibbelee
27
Lucas Vis
Phil Collins
vrijdag 6 december 2002
Niet vier, maar wel vijf etma
len duren dit jaar de Neder
landse Muziekdagen. Van
woensdag 11 tot en met zondag
15 december is het puur Neder
lands wat de klok slaat in Mu
ziekcentrum Vredenburg in
Utrecht, en op zaterdag ook let
terlijk van de Domtoren. Lucas
Vis, dirigent en artistiek direc
teur van het Conservatorium
van Amsterdam, programmeer
de editie 2002 en belooft vóór
elk concertblok iets over 'zijn'
muziek te zeggen.
Lucas Vis: „Mijn Muziekdagen
gaan over composities uit de vo
rige eeuw die maar één keer zijn
gespeeld in hun leven en die het
waard zijn een tweede keer te
worden gespeeld. Een tweede
uitvoering, is mijn ervaring als
dirigent, klinkt meestal onvoor
stelbaar veel beter dan de eer
ste. Dat komt omdat je bi] de
eerste uitvoering vaak al blij
bent als de noten doorkomen.
Maar ook omdat het begrip van
die muziek in ons collectieve
muzikaal geheugen met de tijd
groeit, of het nu dezelfde uit
voerders zijn of niet. Vandaar
mijn keuze voor composities die
hun tweede uitvoering beleven,
of hooguit hun derde."
- Waarom worden goeie compo
sities maar één keer gespeeld?
„Dat heeft twee redenen. Ten
eerste is er elk jaar een enorm
groot aanbod aan nieuwe com
posities in Nederland. Ten twee
de programmeert men graag
premières want die genereren
publiciteit en dat is weer goed
voor de zaalbezetting. Je kunt
de waarde van zo'n eerste uit
voering natuurlijk niet onder
schatten, maar een tweede
uitvoering is minstens zo be
langrijk, zo niet belangrijker."
- Welk programmaonderdeel
ligt je het meest na aan het hart?
„Moeilijk te zeggen. Mijn zoon
vroeg me laatst waar hij naar
toe moest gaan. Hij is eenen
twintig, student aan de TU in
Delft en zit niet in de muziek.
Hij wilde best eens een pro
gramma horen dat zijn vader
had geprogrammeerd. Toen ik
hem avond voor avond had be
schreven constateerden we dat
élk programma wel geschikt
voor hem was. Iedere keer was
er wel iets wat hem aansprak. Er
zit ook wel een lijn in. Alle stuk
ken die ik heb gekozen vertonen
een muzikale taal die een soort
welsprekendheid heeft, een hel
der idioom. Bovendien zit er een
enorme vaart in al die program
ma's. Misschien zou je kunnen
zeggen dat er een zeker optimis
me spreekt uit het geheel."
- Hoe klinkt optimisme in de
muziek?
„Het gaat om muziek met een
enorme drijfkracht, een gewel
dige energie. Het hoeft niet al
tijd vrolijk te zijn en niet altijd
luid, het kan ook zacht en mooi
zijn. Maar in al die stukken
klinkt een sterke wil door tot het
overbrengen van wat zich in die
muziek manifesteert."
- Je hebt Guus Janssen de op
dracht gegeven voor een viool
concert. Guus Jansen en dan
zo'n versleten muzikaal genre,
is dat een pesterigheidje?
„Hahaha, dat is in overleg met
hem gegaan. We hebben ook
over andere instrumenten ge
sproken, maar hij had enorm
veel zin in een vioolconcert. Dat
heeft hij natuurlijk wel naar
zijn hand gezetin het stuk geeft
hij de solist ruimte om te impro
viseren. Het is geschreven voor
Mark Feldman, die juist ook op
het gebied van improvisatie een
uniek figuur is. Het zal twee
keer gespeeld worden, om te er
varen wat dat is, een soloconcert
met die improvisatorische kan
ten erin."
- Nederlandse muziek heeft iets
typisch Nederlands, zegt com
ponist Chiel Meijering, terwijl
Guus Janssen het begrip Neder
landse muziek maar betrekke
lijk vindt. Wat vind jij?
„Nu schieten er heel verschil
lende dingen door mijn hoofd.
We hebben het tegenwoordig bij
alles over internationalisering,
over wereldwijde contacten,
maar interculturaliteit is zo oud
als de wereld in de muziek. Mu
ziek is een taal die begint waar
woorden tekort schieten. Dat
maakt muziek ook zo geschikt
om buiten haar territorium te
treden. Op lokaal niveau in de
wereld zie je karakteristieke
kenmerken in de muzikale taal.
Maar componisten luisteren
wereldwijd naar elkaar, en zo
stijgt muziek boven een bepaald
gebied uit. Guus en Chiel heb
ben dus alle twee gelijk. Je hebt
een typisch geluid van onze Ne
derlandse componisten in een
bepaalde periode. Louis An-
driessen met zijn leerlingen is
daar een duidelijk voorbeeld
van, Tristan Keuris en zijn leer
lingen ook. Maar de studenten
van die componisten zijn voor
de helft buitenlanders. Sommi
gen gaan terug naar hun land
van herkomst en nemen dan iets
mee wat ze daar ter plekke weer
uitzaaien. Zo komt er een onge
looflijke bloei van iets dat hier
begon en zich aan de andere
kant van de wereld verder ont
wikkelt."
- Is er dan nog wel een verschil
tussen de Nederlandse, de Duit
se en de Engelse Muziekdagen?
„Een verschil dat zich laat om
schrijven als de verschillen in
het straatbeeld van verschillen
de steden. We hebben nu een
maal in Amsterdam een andere
cultuur dan in Berlijn. Maar
waar ik met name aandacht
voor wil wagen en wat een enor
me drijfveer is achter de pro
gramma's van de Nederlandse
Muziekdagen, dat is de onvoor
stelbare kracht van muziek als
taal om zaken in uit te drukken
die je anders niet over het voet
licht krijgt. Muziek is een
kunstvorm die iedere keer weer
helemaal nieuw is. Zodra mu
ziek gespeeld wordt is ze er, als
ze niet gespeeld wordt is ze er
niet. En hoe oud de muziek ook
is: als ze klinkt is ze nieuw Het
zegt iets over ruimte en tijd. Je
moet daar zijn, met je gedachten
en al je zintuigen, in het hier en
nu. Ook daarom is een tweede
keer zo belangrijk."
Joke Dame
Nederlandse Muziekdagen, van
woensdag 11 tot en met zondag
15 december in Muziekcentrum Vre
denburg, Utrecht.
e foto's van Hans
Sibbelee zijn
eindelijk rijp
voor het museum. De
stalinist die katholiek werd
kon een lege kerk tot leven
wekken. Zijn 'verboden'
foto's zijn nu te zien in
museum Het Valkhof in
Nijmegen.
Op het toilet in de woning van
Hans Sibbelee (1915) in
Maartensdijk hangt een foto
van de kathedraal in Bourges.
Het was Sibbelees inzending
voor Foto 48, de eerste grote na
oorlogse foto-expositie in het
Stedelijk Museum in Amster
dam. Dat was een provocatie.
Sibbelee stuurde geen optimis
tisch tafereel van herrijzend
Nederland in, zoals de meeste
andere deelnemers aan die ex
positie. Op zijn foto staat een
weliswaar mooie, maar dooie
kerk. De stalinist lag al niet
goed bij zijn vakgenoten binnen
de fotografenbond GKf; na dit
incident werd de verhouding
met collega's er niet beter op.
De foto's van Hans Sibbelee
krijgen de laatste jaren einde
lijk de waardering die ze verdie
nen. Museum Het Valkhof toont
de foto's die Sibbelee in de twee
de helft van de jaren vijftig in
Moskou maakte. Het Nijmeegse
museum neemt bovendien vijf
tig foto's uit het oeuvre van Sib
belee in bruikleen van het
Kunsthistorisch Documentatie
Centrum.
Sibbelee hoort bij de generatie
van Cas Oorthuys (1909-1975),
bij de fotografen van de family
of man, waartoe ook Maria Au
stria wordt gerekend en die is
vernoemd naar een expositie in
het Museum of Modern Art in
New York in 1955. Ze fotogra
feerden mensen, boeren op
Walcheren en rijstpachters in
Indonesië. Iedereen wil wede,
zeggen die foto's. Sibbelee
maakte ook van die menselijke
foto's, maar hij werd nooit zo
bekend als die andere fotogra
fen die het optimisme in tijden
van de Koude Oorlog probeer
den vast te leggen.
Misschien kwam het omdat Sib
belee vrijwel uitsluitend in het
buitenland mensen fotografeer
de, in China en Rusland. Op de
.duizenden foto's die hij in eigen
land maakte zie je hoofdzake
lijk stille kerkinterieurs en hy
giënische wederopbouwarchi
tectuur.
De in Leeuwarden geboren fo
tograaf werkte vanaf 1947 der
tig jaar voor professor Frits Van
der Meer, hoogleraar Kunstge
schiedenis der Middeleeuwen te
Nijmegen, Die samenwerking
veranderde het leven van de
man die als een overtuigd com
munist uit de Tweede Wereld
oorlog was gekomen en die in de
jaren dertig in Spanje tegen
Franco's fascisten had gevoch
ten.
Bekering
Sibbelee liet zich in 1973 dopen.
„Hij was Don Camillo en kame
raad Peppone in één persoon",
zegt Niels Coppes, medewerker
van het Kunstohistorisch Docu
mentatie Centrum in Nijmegen
dat achtduizend positieven van
Sibbelee beheert. Rond de beke
ring tot het katholicisme veran
derde de stijl van Sibbelee. Cop-
Artistiek directeur Lucas Vis
pes laat een foto uit die tijd zien:
op deze plaat geen lege kerk
banken, maar een meisje dat
van een priester de hostie krijgt.
Coppes, van wie in 2004 een
boek over Sibbelee verschijnt,
koos ook de vijftig foto's - vinta
ge prints, door de fotograaf zelf
gemaakte afdrukken - die Het
Valkhof in bruikleen krijgt. Het
is een dwarsdoorsnede uit het
werk van de fotograaf, land
schappen, kerkbeelden, Russi
sche schoolkinderen, maar er zit
bijvoorbeeld ook een foto van
het pas opgeleverde gemeente
huis in Arnhem bij.
Hans Sibbelee was in de eerste
plaats een technische fotograaf
met een voorkeur voor statische
onderwerpen. Iemand die uren
lang op het juiste natuurlijke
licht kon wachten en dan meest
al maar een of twee keer afdruk
te. Hij schakelde het toeval uit,
liet het moment van het licht af
hangen en niet van het moment,
zoals Oorthuys deed. Die was
veel meer een reportagefoto
graaf, in thematiek en senti
mentaliteit vergelijkbaar met
cineast Bert Haanstra.
Hans Sibbelee, die een elektro
technische opleiding volgde,
kreeg tijdens de Spaanse Bur
geroorlog voor het eerst een fo
totoestel in handen gedrukt.
Roeping en geroepene troffen
elkaar door het toeval. Enkele
jaren later, tijdens de bezetting,
reisde hij al door Nederland en
België om foto's te maken voor
de serie 'De schoonheid van ons
land' van uitgeverij Contact.
Dat werk hield Sibbelee uit de
Arbeitseinsatz en voorkwam
dat hij zou worden gerekruteerd
door een Duits persbureau.
Sibbelee leidde tijdens de Twee
de Wereldoorlog een dubbelle
ven. Als fotograaf in dienst van
Contact kon hij reizen wat hij
wilde, maar hij werkte tegelij
kertijd voor de communistische
verzetsorganisatie Linie Oost.
Hij behoorde tot de groep foto
grafen die later bekend zou
worden als de Ondergedoken
Camera, die de hongerwinter
fotografeerde. Maar de commu
nisten kregen na de bevrijding
niet de rol in het opkrabbelende
Nederland waar ze op grond van
hun verzetswerk wellicht op
hadden gehoopt.
Na de oorlog liep Sibbelee op
drachten mis om zijn politieke
voorkeur. En toch stond het
grootste deel van zijn arbeidza
me leven in dienst van een ka
tholiek instituut. Voor professor
Van der Meer fotografeerde hij
alle kathedralen in Frankrijk,
enkele honderden. Sibbelee zit
pas weer om werk verlegen als
zijn vriend Van der Meer halver
wege de jaren zeventig met
emeritaat gaat. Rond die tijd
verdwijnt ook een andere con
stante uit Sibbelees leven. Als
Contact wordt overgenomen
door Bert Bakker bedankt het
nieuwe management van de uit
geverij voor de diensten van de
fotograaf.
Koude oorlog
De fotograaf droeg door de ja
ren heen kant en klare boeken
aan, waarvan slechts een deel
daadwerkelijk werd uitgege
ven. Bij die uitgeverij had eind
jaren vijftig ook het boek 'Dit is
Moskou' moeten verschijnen.
De uitgeverij stuurde Sibbelee
in 1955 op reis, maar durfde het
uiteindelijk niet aan om op het
hoogtepunt van de Koude Oor
log een onschuldig boek over de
Sovjetunie op de markt te bren
gen. Een Franse en een Duitse
uitgeverij brachten het boek
met foto's van Sibbelee wel uit.
Met één pijnlijke vergissing.
'Das ist Moskou. 74 Aufnahmen
von Cas Oorthuys', stond op de
titelpagina van het boek. Om
streeks dezelfde tijd leverde
Sibbelee ook foto's voor een
boek dat Theun de Vries schreef
ter gelegenheid van het veertig
jarig bestaan van de Sovjetunie.
Werner Bossmann
Expositie: Dit is Moskou - Het Rus
land van de jaren '50 gefotografeerd
door Hans Sibbelee Tot 9 februari
2003 in het prentenkabinet van mu
seum Het Valkhof, Nijmegen.
..Muziek is een kunstvorm die iedere keer weer helemaal nieuw is."
foto George Verberne/GPD
Het Rode Plein in Moskou.
Russisch-orthodoxe priester te Zagorsk.
Meisje in een crèche in Leningrad.
Kolchoz-markt in de Oekraïne.
Taren lang was Phil Collins één van de best
U verkopende artiesten ter wereld. Als zan
ger/drummer van Genesis of gewoon als au
teur van zijn eigen soloalbums, het maakte
niet uit. Alles waar deze olijk ogende En
gelsman zijn handtekening onder zette
werd een hit. De laatste jaren bleef het ech
ter betrekkelijk rustig rond ome Phil. Hij
was hertrouwd, kreeg onlangs een zoontje
en deed de soundtrack voor de Disney-film
Tarzan. De popartiest Phil Collins leek ech
ter verleden tijd.
Zijn laatste studioplaat 'Dance Into The
Light' dateerde namelijk al uit 1996 maar
Phil Collins is terug met het ingetogen al-
"bum Testify. Een plaat die bij momenten
doet terugdenken aan zijn legendarische
debuutplaat 'Face Value'. Wat bewoog de
multimiljonair die de laatste jaren met zijn
gezin in het Zwitserse Genève woont om
toch weer de studio in te kruipen? De nu bij
na helemaal kale maar fit ogende Phil Col
lins geeft ruiterlijk toe dat Testify helemaal
niet was gepland. Hij had liedjes op de
plank 1 ïggen en nam er rustig de tijd voor om
ze zonder enig doel op te nemen.
Collins:.Het rare is dat ik zelf helemaal niet
besefte dat ik al zes jaar geen nieuw studio
album had gemaakt. Voor mijn gevoel heb ik
al die tijd gewoon hard door gewerkt. Ik had
mijn eigen big band waarmee ik onder meer
op het North Sea Jazz-festival speelde en
deed de filmmuziek voor Tarzan. Testify
was gewoon de volgende stap, maar ik be-
Phil Collins
grijp heel goed dat veel mensen hebben ge
dacht dat ik ermee was gestopt."
Wat bij het beluisteren van Testify meteen
opvalt is dat Collins zoals op 'Face Value'
bijna alles zelf inspeelde. Daarnaast is de
behaagzucht die vooral zijn laatste drie so
loalbums domineerde grotendeels verdwe
nen. Collins: „Testify is duidelijk een Phil
Collins-album maar eigenlijk ook weer
niet. Op het moment dat je de cd aanzet hoor
je mij n stem maar krijg je toch het gevoel dat
het anders is. Althans, dat gevoel krijg ik er
bij. Testify is meer een 'klein' album. Ik ben
teruggegaan naar de werkwijze van 'Face
Value'. Het is een soort 'homemade-album'
geworden."
„De meeste songs zijn ontstaan in 1994 toen
ik op tournee was om de cd 'Both Sides' te
promoten. Ik had een klein keyboard bij me
waarop ik lekker kon pielen en componeren
Al die kleine stukjes heb ik op een disk be
waard. Dat was dus nog ver voordat ik Tar
zan deed. Pas later ben ik ermee aan de slag
gegaan. Puur experimenteel maar die werk
wijze levert vaak de beste songs op. Ik heb
bij mezelf de druk weggenomen."
En dat past prima bij de Phil Collins van nu.
Die ervaart zijn rol als superster dan ook
heel anders dan pakweg tien jaar terug.
Toen moest hij presteren en veel cd's verko
pen. Van zijn manager, van zijn platen
maatschappij en vooral van zichzelf. Die
tijd is voorbij. „Ik heb eigenlijk nooit goed
onder druk kunnen werken omdat ik niet ie
mand ben die gaat zitten en tegen zichzelf
zegt: 'zo, vandaag zal ik eens een mooi lief
desliedje schrijven'. Zo werkt dat niet bij
mij."
Collins geeft toe dat er de laatste jaren mo
menten zijn geweest dat hij er helemaal mee
wilde stoppen Het was een wilde gedachte
die werd gevoed door de onrust in zij n privé-
leven. Dat gevoel is volledig verdwenen.
„Door het simpele feit dat ik niets anders
kan. Ik heb nooit een astronaut of een for
mule 1-coureur willen zijn. Vanaf mijn vijf
de wilde ik maar één ding: drummer wor
den. Mijn oom maakte mijn eerste drumkit
en ik bleek er prima mee overweg te kunnen
Dat was het begin. Mijn positie als de drum
mer van Genesis heeft ervoor gezorgd dat ik
andere dingen kon doen zoals zingen, song-
schrijven en zelfs in films spelen."
De tijd dat de 52-jarige Engelsman zijn le
ven liet leiden door de muziekindustrie is
echter voorgoed verleden tijd. Collins doet
de dingen voortaan in zijn eigen tempo. Zijn
gezin is voor hem het allerbelangrijkst „Ik
heb een geweldig gezin met vier kinderen.
Twee tieners, één twintiger en een klein
zoontje, Nicolas. Ja, ik ben erg gelukkig,
zelfs gelukkiger dan ik ooit ben geweest.
Dat hoor je ook in de teksten van mijn nieu
we songs die nog altijd autobiografisch zijn.
Soms pakt dat goed uit, soms ook niet. In
1993 sloeg het donkere album 'Both Sides'
waarop de lyrics vooral over mijn scheiding
gingen in als een bom. Iedereen zag mij tot
aan dat moment als een aardige, brave huis
vader die er opeens met een andere vrouw
vandoor was gegaan. Ik werd geslacht. In
die jaren heb ik mezelf voor de roddelpers
letterlijk in hotels moeten verstoppen en dat
was een verschrikkelijke tijd. Er is zelfs een
moment geweest dat ik geen muzikant meer
wilde zijn."
Toch is het niet zo dat de Phil Collins van nu
op een roze wolk door het leven zweeft. Hij
geeft toe nog steeds een piekeraar te zijn die
zich soms behoorlijk irritant kan gedragen.
„Op Testify staat de song 'Driving Me Crazy'
en het gaat over het duiveltje dat in mij zit.
Maar het probleem is dat ik mijn hele leven
al weiger om de consequenties van dat dui
veltjesgedrag te accepteren. Daar kan een
rustige levensstijl in Zwitserland niets aan
veranderen. Ik kan mij nog steeds erg druk
maken over ogenschijnlijk onbenullige din
gen. Zo hoor je tegenwoordig net zo goed
mooie als lelijke songs op de radio. Vroeger
was dat niet zo en dat maakt mij gek. Het
publiek wordt als het ware belazerd. Tegen
woordig word je in alle landen als artiest
ontvangen door mannen in pakken met
stropdassen. Zoiets was vroeger ondenk
baar. Het is ook niet mijn wereld. Ik schrijf
daarom precies wat ik wil schrijven. Dat
kunnen soms totaal onpraktische dingen
voor een radiostation zijn maar dat interes
seert mij niet. Ik heb ook nog steeds dezelfde
gedrevenheid die overigens niet wordt ge
voed door ambitie maar door de wil om te
onderzoeken en nieuwe dingen uit te probe
ren."
Daar zal hij de komende jaren tijd genoeg
voor hebben. Collins maakte onlangs be
kend niet meer op tournee te gaan. De su
perster wenst op die beslissing ook niet
meer terug te komen. „Waarom ik niet meer
op tour ga? Aan de ene kant wil ik het ge
woon met meer, aan de andere kant is het
ook fysiek niet meer mogelijk. Tijdens de
opnames van Testify heb ik in één oor een
gedeelte van mijn gehoor verloren; 32 pro
cent ben ik nu kwijt. Een virusinfectie was
de oorzaak en mijn gehoor is tot nu toe niet
meer teruggekomenDe specialist adviseer
de mij om niet meer te toeren. Hij zei tegen
mij. 'Je hebt het toch niet nodig.' Ik kan nu
redelijk met dit gemis omgaan Alleen in ge
horige omgevingen krijg ik het moeilijk.
Dat ik nu niet meer kan toeren is voor mij
geen probleem. Een wereldtour kost je toch
al snel twee jaar en nu dat wegvalt heb ik
tijd genoeg om andere dingen te doen. Ik wil
me de komende jaren concentreren op het
schrijven van soundtracks. Dat is iets waar
ik mij verder in wil verdiepen. Overeen paar
jaar maak ik misschien weer een nieuwe so-
lo-cd of een plaat met mijn eigen big band.
Alles staat open. Ik zal in ieder geval nooit
dingen doen die ik niet wil doen
Jean-Paul Heek
De nieuwe cd van Phil Collins is getiteld Testify.
