PZC
Kunstenkel in opmars
Mannenplas onder de loep
Het nut van
de tussendokter
Pad der wijsheid
voor oudere vrouw
10'
Nieuw implantaat houdt patiënt lang in beweging
Afkicken van valiumverslaving
Koffie niet bloeddrukverhogend L
Afkomst beïnvloedt gezondheid
Zwakke bril verergert bijziendheid
IVF met minder medicijnen
Verband appendix en darmkwaal
spreekuur
dinsdag 3 december 2002
door Annemiek Veelenturf
ROTTERDAM - In de maat
schappij van vandaag de dag
moet je jong zijn, blakend
van energie, mooi. Zelden
staan de schijnwerpers op de
ouder wordende vrouw. En
hoewel de meeste vrouwen
hun vijftigste verjaardag met
enthousiasme vieren, kan
een gevoel van onbehagen
bezit van hen nemen. Het is
alsof ze - met het verlaten
van de jeugd - onzichtbaar
worden, een non-identiteit.
Dr. Jean Shinoda Bolen,
hoogleraar psychiatrie aan
de universiteit van Califor-
nië, schreef Godinnen in de
ouder wordende mouw om
vrouwen te helpen benoemen
wat zich in hen roert.
In Godinnen in de ouder wor
dende vrouw presenteert
Jean Shinoda Bolen een serie
godinnenarchetypen die de
lezeres bewust kan maken
van het potentieel dat in haar
leeft. Eenmaal aangeboord,
kan dat uitgroeien tot een
bron van spiritualiteit, wijs
heid en mededogen, en een
inspiratie tot actie. Zo kan
'de derde levensfase', aldus
Bolen, een tijd worden van
persoonlijke heel wording en
integratie.
Op zoek naar geschikte go
dinnen struinde de professor
de wereldmythologieën af.
Zij leende Sophia uit het
joods-christelijke erfgoed,
Metis, Hera en Demeter van
de oude Grieken, Sekhmet
uit het antieke Egypte en
Uzume, de godin van vrolijk
heid en dans, uit Japan, Go
dinnen in overvloed, want
voor de vestiging van het pa
triarchaat speelden zij een
grote rol.
Beknot
In het. oude Europa bijvoor
beeld waren, te oordelen
naar nog bestaande kunst
voorwerpen en mythen, geen
mannelijke goden. Terwijl
vanaf het oude Kreta tot aan
het Ierland van de Kelten
overal godinnen zijn vereerd.
Na invallen van nomaden uit
het verre noorden en oosten
is hun macht beknot of over
genomen door mannelijke
goden.
Zoals Metis overkwam. Deze
Griekse godin van prakti
sche en intellectuele wijsheid
was de eerste echtgenote van
Zeus. Zij verschafte hem de
middelen waardoor hij de
oppergod op de Olympus kon
worden. Maar nadat een
aards orakel hem vertelde
dat Metis een zoon zou baren
die zijn plaats zou innemen,
nam Zeus zijn maatregelen.
Met lieve woordjes wist hij
Metis ertoe over te halen zich
heel klein te maken waarna
hij haar in de mond stopte en
doorslikte.
Metis staat voor het vermo
gen een situatie intellectueel
te overzien en wij s en vaardig
te handelen. Zij is met haar
ziel betrokken bij wat ze doet
met haar verstand en han
den.
De professor voert ook Sop
hia, Hecate en Hestia op als
godinnen van wijsheid. Sop
hia staat voor de spirituele
wijsheid, de Griekse Hecate
is de verpersoonlijking van
de intuïtie en Hestia gaat
voor in de meditatie. Bolen
introduceert hen met prach
tige verhalen uit de mytholo
gie. Vervolgens geeft ze weer
hoe zij een rol kunnen spelen
in persoonlijke groei. Dat
laatste blijft soms wat te veel
steken in een schets van een
ideaalbeeld, waar praktische
handvatten de lezeres beter
vooruit hadden geholpen.
In deel twee van Godinnen in
de ouder wordende vrouw
behandelt Bolen de archety
pen die i n de derde levensfase
tot volledige expressie ko
men. Zij dienen met de wijs
heid van Metis, Sophia, He
cate en Hestia in evenwicht
gehouden te worden. Zo
staat Demeter, het moe
derarchetype, ook symbool
voor de depressie die kan
ontstaan als de kinderen het
huis uit zijn, zijn overleden of
nooit zijn geboren.
Hier schiet Hecate te hulp.
Hecate helpt Demeter ver
standige besluiten te nemen
die voornamelijk te maken
hebben met loslaten in plaats
van met vasthouden. Hecate
is de godin van de wegkrui-
sing Doordat ze drie kanten
op kan kijken, is ze in staat
een verband te leggen tussen
verledenheden en toekomst.
Zij heeft in tijden van verlies
en overgang een belangrijke
ondersteunende rol als
vriendin. GPD
Jean Shinoda Bolen: Godinnen
in de ouder wordende vrouw.
Uitgeverij Lemniscaat Rotter
dam. Prijs: €.19,95.
De enkelprothese is het nieuwste implantaat om mensen aan de
wandel te houden. illustratie GPD
door John van Oppen
NIJMEGEN - Iedereen kent wel
iemand met een kunstheup. Een
kunstknie is ook al heel gewoon.
De enkelprothese is het nieuw
ste implantaat om mensen aan
de wandel te houden.
„Heeft u er enig idee van hoe
veel de gemiddelde mens loopt
in zijn leven? Ik zal het u vertel
len: 120.000 kilometer. Dat is
een afstand van drie keer de we
reld rond! Op één paar voeten,
oh zo belangrijk voor je welbe
vinden. Dat besef je pas als je er
problemen mee krijgt. Als een
voet of enkel niet honderd pro
cent in orde is, word je daar bij
iedere stap hinderlijk mee ge
confronteerd."
In Nederland is dr. Jan Willem
Louwerens de enige orthope
disch chirurg die zich voltijds
bezighoudt met voet- en enkel-
chirurgie, maar dat zal snel ver
anderen. Liefst één op de vijf
mensen ouder dan 65 jaar heeft
ernstige last van de voeten. Al
ledaagse bezigheden zoals
staan of lopen kosten dan de
grootste moeite. Bij een groei
end aantal zijn de klachten niet
meer te verhelpen met steunzo
len, orthopedische maatschoe
nen of een wandelstok, zo blijkt
uit medisch onderzoek.
Ook jongere generaties ken
nen de kwelling aan voeten
en enkels. In die leeftijds
groepen gaat het meestal
om de blijvende gevolgen
van (sport)letsel of om
aangeboren afwijkingen,
zoals klompvoeten. Maar
er zijn ook patiënten die
door voortsluipende reuma,
spier- zenuw- of suikerziekte
bijna niet meer kunnen lopen.
Louwerens is verbonden aan de
Sint Maartenskliniek in Nijme
gen, een 'categoraal' ziekenhuis
dat landelijk gespecialiseerd is
in aandoeningen aan het steun
en bewegingsstelsel. Hij heeft er
de leiding over de unit 'voet- en
enkelchirurgie'.
Dagelijks ontvangen Louwe
rens en zijn collega Swierstra
brieven van collega-orthopeden
uit het hele land die behoefte
hebben aan een second opinion
voor de behandeling van bij
voorbeeld holvoeten, platvoe
ten, hamertenen, knokken of
reumatische misvormingen die
afwijken van het 'reguliere' pa
troon. „Dat is precies onze func
tie. We concentreren ons op de
behandeling van problemen
waar men elders nog niet vol
doende ervaring mee heeft. Het
is zeker niet de bedoeling dat ie
dereen met een voetprobleem
zich bij ons meldt. Patiënten
worden in eerste instantie pri
ma opgevangen bij de afdeling
orthopedie van het ziekenhuis
in hun eigen regio."
Varianten
De voetchirurg: „Tijdens mijn
opleiding leerde je nog een be
perkt aantal operatietechnie
ken. Neem de hamerteen of
klauwteen, die steeds krommer
gaat staan. Er ontstaat dan een
pijnlijke drukplek waardoor je
uiteindelijk geen gewone schoe
nen meer kan dragen. Elke ha
merteen werd tien jaar geleden
nog op één en dezelfde manier
geopereerd of gecorrigeerd. Af
hankelijk van de aard en de
ernst gebruik ik nu zo'n vijf ver
schillende varianten. Bij ande
re aandoeningen zie je dezelf
de ontwikkeling. Dat is alle
maal te danken aan medisch
onderzoek en wereldwijde uit
wisseling van vergaarde inzich
ten."
De meest in het oog springende
ontwikkeling binnen zijn vak
gebied is de enkelprothese. Op
dit moment komen alleen reu
mapatiënten ervoor in aanmer
king. En dan alléén als de enkel
zo ernstig is aangetast dat de
patiënt geen stap meer kan zet
ten. „Vroeg of laat veroorzaakt
reuma bijna altijd ernstige af
wijkingen aan de voeten. We
proberen de pijnklachten door
gaans te verhelpen met orthope
dische maatschoenen. Als dat
niet lukt, kun je ervoor kiezen
om de pijn te laten verdwijnen
door het chirurgisch 'vastzet
ten' van de enkel. Dat maakt de
patiënt toch weer wat mobieler
dan hij de laatste tijd gewend
was, want bij het staan en lopen
kan hij het been weer belasten
zonder pijn. Bij Marco van Bas
Een kunstenkel kan uitkomst bieden bij klompvoeten, foto GPD
ten is dat ook gebeurd. Aan hem
kun j e zien hoe actief j e nog kunt
zijn na zo'n ingreep", aldus
Louwerens.
„Het probleem van dit vastzet
ten bij een reumapatiënt, is dat
bij deze mensen vaak ook al zo
veel andere gewrichten slecht
functioneren. Je zou dus graag
hebben dat ze de enkel kunnen
blijven bewegen. Daarom kie
zen we bij deze groep patiënten
nu dikwijls voor een enkelpro
these."
Alternatief
Uit recentelijk wetenschappe
lijke publicaties blijkt dat dit
kunstgewricht ook bij patiënten
zonder reuma op de langere ter
mijn - een periode van circa tien
jaar - goed kan blijven functio
neren. Louwerens: „Rond tach
tig procent van de prothesen zit
er dan nog altijd in. Natuurlijk
functioneren die patiënten niet
allemaal even goed, natuurlijk
kun je ook niet voetballen met
zo'n prothese - dat is domweg te
veel gevraagd. Maar het be
weeglijk blijven van de enkel is
wel gunstig voor de natuurlijke
loopbeweging zelf, terwijl de
andere gewrichten dan ook
minder druk hoeven op te van
gen." Om die reden voorziet
Louwerens dat de prothese in de
toekomst steeds vaker beschik
baar komt, ook voor patiënten
die na een ongeval mank lopen
en permanent pijn ervaren.
„Nog liever zou ik zien dat er
technieken komen om kraak-
beenschade te herstellen. Daar
wordt trouwens hard naar ge
zocht. Maar zolang die tech
nieken niet voldoen, vormt de
kim stenkei een interessant al
ternatief. Toch moesten de
heupprothese en de knieprothe
se ook een lange ontwikkeling
doormaken, voordat ze vervol
maakt waren en onze goodwill
verdienden. Mensen kunnen nu
wel heel enthousiast zij n over de
enkelprothese, ik blijf toch lie
ver voorzichtig over de toe
komst. We weten nog altijd niet
heel precies hoe lang die kunst
gewrichten blijven functione
ren. Er is nog veel onderzoek no
dig, bijvoorbeeld naar het risico
op loslating. Pas als we be
trouwbaar kunnen voorspellen
of de kunstenkel niet al te snel
slijt in andere situaties dan bij
reumapatiënten, kunnen we de
prothese beschikbaar stellen
aan een bredere groep mensen."
GPD
Inleiding: waarom?
Waarom plaskJacttfen-ondefZoek
vwlwortemende Kacfit fcj 'oudere man"
wel medicyv»n. maar werig betond ever "natuurlijk
ceioop"
Huisarts-in-opleiding Marco Blanker.
-U-U
foto Roel Dijkstra
door Angela de Jong
KRIMPEN AAN DE IJSSEL - Nog niet zo
lang geleden was een groep Europese urolo
gen in Nederland voor een congres. Toen ze
van Rotterdam naar Bergambacht reden,
werd hen duidelijk wat dat Krimpen uit de
Krimpen Studie nu precies inhoudt. „Oh,
dus dat is Krimpen aan den IJssel!"
De Krimpen Studie is inmiddels een begrip
in de urologie. Zegt huisarts in opleiding
Marco Blanker (30) die er onlangs op is ge
promoveerd aan de Erasmus Universiteit
Rotterdam (EUR). „Het is een bijzondere
studie. Voor geen andere studie zijn zoveel
mannen zo grondig onderzocht."
In 1995 gaven 1688 van de 3300 opgeroepen
Krimpense mannen tussen de 50 en 75 jaar
gehoor aan de oproep om mee te werken aan
een onderzoek over plasklachten en het ver
loop ervan. Een uitzonderlijk hoge op
komst, volgens Blanker. „Normaal komt 35
tot 40 procent opdagen." Het onderzoek
loopt nog steeds. Het is inmiddels aan de
vierde ronde bezig. De animo om mee te
doen, wordt wel minder, maar de verwach
ting is dat nog zo'n 700 mannen meedoen.
Dat betekent weer een uitgebreide lijst in
vullen met vragen die uiteenlopen van sek
sueel functioneren tot medicijngebruik en
drie dagen een piasdagboek bijhouden.
Daarna moeten de deelnemers voor onder
zoek naar de polikliniek urologie van het
Dijkzigt waar onder meer een echo van de
prostaat wordt gemaakt en de snelheid van
de urinestraal wordt gemeten.
Blanker, de eerste die op de EUR zijn huis
artsopleiding met een promotieonderzoek
combineert, heeft de gegevens van de eerste
ronde bestudeerd en is tot de conclusie ge
komen dat huisartsen bij piasklachten ten
onrechte direct aan een vergrote prostaat
denken. „Ik heb tijdens de opleiding ook ge
leerd om zo te denken. Het onderzoek heeft
echter uitgewezen dat slechts de helft van
die mannen een vergrote prostaat heeft, de
andere helft niet. En andersom is het zo dat
zeventig procent van de mannen met ver
grote prostaat geen plasklachten heeft."
Blaas
Belangrijker in dit kader is de functie van de
blaas, legt hij uit. „Hoe groot is de blaas?
Hoe is de blaasf unctie? Bij ouderdom veran
dert die. Simpel gezegd: de rek is eruit. Een
piasdagboek kan in zo'n geval meer duide
lijkheid geven." Maar Blanker weet ook dat
het, ondanks de vele publicaties en lezin
gen, lang zal duren voordat zijn conclusies
gemeengoed worden onder huisartsen.
„Voordat je op dit punt de mening veran
dert, ben je een eind verder. De relatie tussen
plasklachten en een vergrote prostaat zit zo
ontzettend ingebakken. Het wordt al hon
derd jaar zo gedoceerd. Ik ben nog een roe
pende in de woestijn."
Ook heeft het onderzoek geleerd dat vijftig
procent van de mannen boven de 5 0 's nachts
twee keer zijn bed uit moet om te plassen.
Boven de 70 wordt dat zelfs zeventig pro
cent. „Vaak wijten huisartsen dat aan hart
falen. Maar ons onderzoek heeft aange
toond dat het zó vaak voorkomt, dat niet al
die mannen hartfalen kunnen hebben. Het
zou normaal kunnen zijn voor de leeftijd.
Maar daar staat weer tegenover dat wan
neer je hartfalen behandelt, mannen minder
hun bed uit hoeven."
Grote vraag is natuurlijk waarom de Eras
mus Universiteit het onderzoek op de
mannen in Krimpen aan den IJssel heeft
toegespitst. „Uit eerder onderzoek was al
gebleken dat de bevolking daar graag be
reid is om mee te werken. Daarnaast is het
een voordeel dat alle huisartsen in Krimpen
bij elkaar in één gezondheidscentrum zit
ten. Dat heeft veel voordelen. Ze lopen snel
bij elkaar binnen en wisselen gemakkelijk
informatie uit. Bovendien zijn er nauwe
contacten tussen de Krimpense huisartsen
en onze faculteit," somt Blanker op.
De onderzoeker heeft zich tijdens het bestu
deren van de uitkomsten van de eerste ronde
niet gerealiseerd wat voor impact het on
derzoek heeft gehad op de Krimpense be
volking. Dat werd hem pas duidelijk toen
hij onlangs een lezing gaf in het IJsseldorp.
„Het gonst er werkelijk," stelt hij vast. „Of
de mensen hebben zelf meegedaan of ze
kennen wel iemand uit hun omgeving die
dat heeft gedaan. Zelfs de burgemeester
doet mee."
Ondanks het puur Krimpense karakter gel
den de uitkomsten van het onderzoek vol
gens Blanker voor de blanke, westerse man.
„Hoewel ik me niet voor kan stellen dat uit
onderzoek onder bijvoorbeeld Hindoesta
nen een heel ander beeld zou ontstaan. Maar
goed, zij hebben niet meegedaan aan het on
derzoek." GPD
LEIDEN - Het is goed mogelijk om van een valiumverslaving
af te kicken. Dat blijkt uit onderzoek van psycholoog Jaap T
Couvé van het Leidsch Universitair Medisch Centrum onder L
verslaafde depressieve patiënten.
Nadat eerst de depressie is behandeld, lukt het tweederde van
de patiënten om met een afbouwprogramma van hun versla- I
ving aan slaappillen en kalmerende middelen af te komen I
Hoewel veel mensen weer een kalmerend middel gaan gebrui- I
ken, slikken de meesten aanzienlijk minder dan ervoor. GPD
ZÜRICH - Of je nu koffie met of zonder cafeïne drinkt, voor je VI
bloeddruk maakt het niet uit. Bij mensen die het regelmatig tij
drinken, heeft koffie geen invloed op de bloeddruk. Bij men- to
sen die het zelden drinkenneemt de bloeddruk toe na het nut- bi
tigen van koffie. Dat schrijft R. Corti (universiteit Zurich) in N
het vakblad Circulation op basis van proeven. GPD Sj
ce
V£
DUNEDIN - Wie voor een dubbeltje geboren wordt, wordt B;
nooit een kwartje, althans niet op het gebied van gezondheid ai
Geboren worden in de lagere sociale klassen heeft een nega-l
tief effect op de gezondheid op volwassen leeftijd. Ook wie in, D
de loop der jaren opklimt op de sociale ladder blijft wat be- la
treft gezondheid achter, concludeert R. Poulton (University B
of Otago, Dunedin) in het vakblad The Lancet op basis van n<
een onderzoek waarbij 1000 kinderen vanaf hun geboorte tot k
hun 26e levensjaar regelmatig werden onderzocht. Verbete-
ring van de volksgezondheid moet zich daarom richten op de
omstandigheden in de vroegste jeugd, stelt Poulton. GPD
CAMBRIDGE - De al decennia oude gewoonte om bijziend- k
heid met iets te zwakke (negatieve) brillenglazen te corrige
ren, maakt (vooral bij kinderen) de kwaal alleen maar erger. -
Dat stelt D. O'Leary (universiteit Cambridge) in het weten
schappelijk tijdschrift New Scientist op grond van een proef
bij 94 kinderen. Alleen volledige correctie van bijziendheid
voorkomt dat de oogbol (verder) vervormt. GPD 0
v
g
AMSTERDAM - Vrouwen met enig geduld kunnen een IVF- 11
behandeling ondergaan waarbij minder medicijnen worden v
gebruikt. Hierbij worden rijpe eicellen geoogst tijdens de f
spontane cyclus. De kans om zwanger te worden na terug-;
plaatsing van de bevruchte eicel is hierbij 20 procent, tegen-
over ruim 90 procent bij de 'medicijnen-methode'. Dat con-
stateert R. Janssens (VU Medisch Centrum, Amsterdam) in
het onderzoek waarop zij promoveerde. GPD
c
DEN HAAG - Mensen bij wie de appendix - het wormvormig
aanhangsel van de blinde darm - is verwijderd, hebben min- N
der kans op het krijgen van chronische darmontstekingen zo-
als de ziekte van Crohn en colitis ulcerosaPatiënten met deze
ziekten hebben minder klachten als bij hen de appendix is
weggenomen. Dat constateren Franse en Australische onder- 1
zoekers in het vakblad Gut. Mogelijk spelen afweercellen in
de appendix een rol bij het ontstaan van chronische darmont-
stekingen. GPD
door Paul van Dijk
In de huisartsenpraktijk
zijn patiënten al langer ge
wend aan de veranderde rol
van de doktersassistente. Zij
zit niet alleen achter de balie
om ziekenfondsnummers te
registreren en de telefoon
aan te nemen. De assistente
neemt een deel van de con
sulten van de huisarts over.
Zij stipt wratjes aan, behan
delt kleine wondjes, spuit
oren uit en maakt uitstrijk-
jes. Ze is een soort tussen
dokter geworden. Door deze
veranderde rol van de assis
tente kreeg de huisarts meer
tijd om aan andere proble
men te besteden.
Enkele jaren geleden is een
nieuw beroep geïntrodu
ceerd. Het is de praktijkver-
pleegkundige. Hij of zij is in
dienst van een aantal huis
artsen. In opdracht van de
huisarts verricht hij/zij ta
ken zoals: diabetescontroles,
controles bij longpatiënten,
het bezoeken van langdurig
zieken of demente bejaarden.
Het zijn vooral zorgtaken
voor patiënten met chroni
sche aandoeningen.
De praktijkverpleegkundige
kan systematischer en meer
tijd besteden aan deze pro
blemen dan de huisarts. Ook
de praktijkverpleegkundige
kan gezien worden als een
soort tussendokter.
Ziekenhuis
In het ziekenhuis is er de
laatste jaren eenzelfde ont
wikkeling zichtbaar. Er zijn
gespecialiseerde verpleeg
kundigen die zorgtaken van
de specialist overnemen. Zo
zijn er in het ziekenhuis waar
ik mee samenwerk: hartfa-
lenverpleegkundigen, onco-
logieverpleegkundigen, dia
betesverpleegkundigen
mammacareverpleegkundi-
gen.
Patiënten komen deels op
controle bij de specialist en
deels bij de verpleegkundige.
Voor vragen tussendoor zijn
de verpleegkundigen gemak
kelijk te bereiken, ze haasten
niet, hebben beter geleerd
hoe je iets duidelijk uit moet
leggen en soms bellen ze zelf
de patiënt op om te informe
ren of alles goed verloopt.
Ook tussendokters dus.
Sinds dit jaar is er in Utrecht
aan de Academie voor Ge
zondheidszorg een opleiding
voor een nieuwe beroeps
groep De physician assistant
wordt opgeleid om een aan
tal routinematige handelin
gen van de specialist over te
nemen. Deze nieuwe functio
naris heeft als basis een hbo-
opleiding verpleegkunde,
waarna hij zich toelegt op
een bepaalde specialisatie.
Het verschil met de hiervoor
genoemde verpleegkundigen
in het ziekenhuis is, dat de
physician assistant werkt
vanuit het medisch domein.
Dat wil zeggen dat de asis-
tent onder supervisie van de
specialist niet alleen infor
merende ep controlerende
taken uitvoert, maar ook
routinematige medische be
handelingen. Een nieuwe
tussendokter is derhalve op
komst.
Er is veel belangstelling voor
dit nieuwe beroep en men
verwacht dat het bij kan dra
gen aan het terugdringen van
de wachtlijsten in de zorg. Er
zouden wat dit betreft goede
ervaringen zijn in de Ver
enigde Staten.
Aandacht
Patiënten vinden het belang-
rij k dat er tijd is voor hun me
disch probleem. Ze willen
antwoorden op hun vragen
en serieuze aandacht voor
hun wensen. Patiënten wil
len dat er behalve belang
stelling voor het lichamelijke
probleem ook aandacht is
voor het psychisch en sociaal
welzijn. De tussendokter kan
in meerdere opzichten een
oplossing bieden voor deze
wensen. GPD
Paul van Dijk is huisarts
