Eiland op het
droge wordt natter
Indringende foto's tonen berging Koersk
Ontstaan en ontruiming
W5
Vliegpieten
Vuurwerk
Ganzen
Schokland
Gidsen
Uitwaaien
Wandelen
zaterdag 30 november 2002
Ook het Aviodome bij Schip
hol doet aan Sinterklaas.
Tussen vandaag en woensdag
liggen pakjes tussen de vliegtui
gen. Woensdag komen vanaf 12
uur speciale vliegpieten. Voor
kinderen die weten te raden
hoeveel pakjes er in het Aviodo
me verstopt zijn, is er een ver
rassing. Het Aviodome is in het
weekeinde geopend van 12 tot
17 uur en door de week van 10
tot 17 uur. Het museum is nog tot
6 januari 2003 open en verhuist
daarna naar het Themapark
Aviodrome in Lelystad. Meer
informatie: 020-4068000.
De decembermaand begint
zondag spectaculair in
Scheveningen met een winter-
vuurwerk, dat vanaf twee loca
ties op het strand wordt afgesto
ken. Dat begint om vijf uur
's middags en duurt tien minu
ten tot een kwartier De show
wordt alle volgende zondagen
herhaald. Informatie via tel.
0900-3403505
Schokland? Daar kan ik
met de auto toch niet ko
men? Dat is toch een eiland?
'Zomaar' een telefonische
vraag van een verbaasde -
Amsterdamse - toeriste. Het
tekent de onbekendheid van
dit bijzondere Eiland op het
droge, gelegen binnen de uit
gestrektheid van de Noord
oostpolder. Onlangs begon
de restauratie van de eeu
wenoude kerkruïne op
Schokland. Maar dat is nog
lang niet alles.
Ooit liepen hier, zeker
100.000 jaar geleden, de
mammoet en de wolharige
neushoorn. Ooit woonden hier,
binnen de grenzeloze armoede
van hun kommervol bestaan -
van pakweg de Middeleeuwen
tot het midden van de 19e eeuw -
de eilandbewoners, de trotse,
nauw met hün (ei)land verbon
den Schokkers.
Nu is Schokland een eiland op
het droge, een prachtig, afwis
selend gebied waar je met ge
mak een dag kunt doorbrengen:
wandelend vanaf de Gesteente-
tuin, het Schokkerbos, naar de
noordpunt, langs de droogge
legde haven met zijn uitzonder
lijke, in het gras en niet in het
water, staande reuzenpalen,
naar het knusse museum op de
Middelbuurt, om te eindigen bij
de vuurplaat en de verstilde
kerkruïne op 't Zuidert.
Riet Rijs (48), projectleider
Schokland, en Monique Staal
(29), hoofd communicatie van
Het Flevolandschap, vertellen
graag en met kennis van zaken
over hun Schokland. „Schok
land wordt door veel mensen op
handen gedragen. Dit is een
uniek gebied waaruit blijkt dat
ook een jonge provincie als Fle
voland een eeuwenlange histo
rie heeft."
Er gebeurt veel op en rondom
Schokland, niet alleen de afge
lopenjaren, maar zeker en voor
al ook de komende maanden. In
1995 kreeg het voormalig eiland
in de Zuiderzee als eerste en tot
nu toe enige 'monument' in ons
land de status van Werelderf
goed. De Unesco drukte daar
mee de belangrijke cultuurhis
torische en archeologische
waarden uit die Schokland be
zat en bezit.
De status van Werelderfgoed
bleek in de afgelopen zeven jaar
het 'bindmiddel' om allerlei
noodzakelijke projecten op en
rondom Schokland op elkaar
aan te sluiten en definitief van
de grond te krijgen. Gemeente,
provincie en rijk, waterschap,
land- en tuinbouworganisaties,
stichtingen en verenigingen,
particulieren, professionals,
'hobbyisten' en zelfs de Natio
nale Postcode Loterij werken
samen om dit 'symbool van de
vaderlandse geschiedenis' te
Schokland ligt in de Noordoostpolder, tussen de dorpen Nagele
en Ens, Komend vanaf de N50 (Kampen-Emmeloord) volgt u ter
hoogte van Ens de borden richting Nagele (Schokkerringweg). Van
af de A6 neemt u de afslag Nagele; vanaf Nagele, richting Ens
(Schokkerringweg). Volg dan de borden Museum Schokland. Vanaf
dat museum is een rondwandeling of fietstocht mogelijk langs (alle)
andere bezienswaardigheden van het voormalig eiland.
Meer informatie: www.schokland.nl en www.flevolandschap.nl
behouden voor ons nageslacht.
Monique Staal en Riet Rijs van
het Flevo-landschap: „Het is
een heerlijke ervaring om te zien
dat er nu zo veel en zo snel van
alles gebeurt."
In rap tempo vergroot Het Fle
volandschap zijn 'bezittingen.'
Meer dan 400 hectare grond is
nu in beheer bij het landschap.
In de komende maanden staan
drie grote projecten op stapel
die, grofweg, in het voorjaar ge
reed zullen zijn zodat de nieuwe
toeristenstroom een nóg betere
indruk van Schokland kan krij
gen.
Grote delen van de omgeving
van het voormalig eiland wor
den 'vernat'. Het grondwater
peil wordt omhoog gebracht tot
zo'n tien centimeter onder het
maaiveld. Op die manier blijven
de - vele onbekende - (prehisto
rische resten in de bodem, beter
bewaard.
Het eiland zal de komende
maanden beter en fijnmaziger
worden ontsloten; er komen
meer en betere fiets- en wandel
paden. Nieuwe informatiepa
nelen bieden de voorbijganger
extra gegevens over verleden,
heden en toekomst van Schok
land.
Drie historische monumenten
worden gerestaureerd: een eeu
wenoude, vrijwel verdwenen,
waterput; de vuurplaat (het
fundament van de vroegere
vuurtoren) en tenslotte: de
kerkruïne.
Kerkruïne
Over die kerkruïne, de vroegere
Enser kerk is (veel) meer te ver
tellen. De ruïne ligt op het zui
delijk deel van Schokland. Ze is
het oudste, zichtbare, bewijs
van bewoning op Schokland. De
kerk werd, tussen 1400 en 1700,
gebouwd in drie perioden. In
1717 werd de kerk verlaten,
maar de grond in en om de kerk
bleef in gebruik als begraaf
plaats totdat Schokland in 1859
- op bevel van Koning Willem
111 - werd ontruimd.
Dekerkis in de afgelopen 150
jaar 'verworden' tot een ruïne,
maar zelfs die fundamenten
dreigennu uiteen te vallen. Gro
te betonplaten die tientallen ja
ren geleden - met de beste be
doelingen overigens - als een
soort 'afdekplaat' over de con
touren van de kerk zijn gelegd,
hebben het verval alleen maar
bespoedigd. De betonplaten
worden nu voorzichtig wegge
haald; de funderingen worden
in oude stijl gerestaureerd. Mo
nique en Riet: „Zo blijft ook dit
deel van Schokland behouden
voor de ondergang."
In en rondom de kerk lagen veel
stoffelijke resten van oud-
Schokkers begraven. Hun been
deren zijn in de j aren veertig op
gegraven en nadien weten
schappelijk onderzocht. De
beenderen - nu nog onderge
bracht bij het AMC in Amster
dam - worden straks 'waardig'
herbegraven in een niet-toe-
gankelijke tombe, binnen de
'muren' van de kerk. Het wordt
gezien als het respectvolle sluit
stuk van de restauratie.
Nico Hoffer
De voormalige eilanden Schokland en Urk
(ook Wieringen en Texel) ontstonden in de
voorlaatste IJstijd, zeker zo'n 100.000 jaar gele
den. Stenen, leem en' zand werden meegevoerd uit
Scandinavië. De eerste bewoners (Swifterband-
cultuur) vestigden zich rond 4500 jaar voor Chris
tus.
De mensen trokken destijds door een uitgestrekt
moerasachtig gebied. Pas rond 1100 na Christus
vestigden de bewoners zich min of meer op een
vaste plek: de woonterpen. Ze. begonnen het veen
te ontginnen. In de Middeleeuwen steeg de zee
spiegel; het veen werd weggeslagen en zogroei
de' de Zuiderzee. Keileembulten staken boven het
water uit: Urk en Schokland ontstonden, aanvan
kelijk aan elkaar, later los.
Schokland kende ooit een afmeting van zo'n zes
bij zes kilometer maar de zee eiste zijn tol en
knaagde steeds meer van het eiland af. De bewo
ners trokken zich terug op drie kunstmatig opge
worpen terpen: Emmeloord, Ens ent Zuidert.
Maximaal woonden er enkele honderden mensen
per terpMaar de Zuiderzee bleefaanvallenHet
werd steeds lastiger en op den duur onmogelijk de
zeewering rond het eiland in stand te houden.
Keer op keer overstroomden grote delen van
Schokland. Na herhaalde stormrampen gaf ko
ning Willem III in 1859 het bevel het eiland te ont
ruimen. De Schokker cultuur had zo'n 500 jaar
geduurd. Alleen de vuurtorenwachter bleef ach
ter.
In 1942 werd de Noordoostpolder drooggelegd.
Sindsdien is het vroeger eiland ingepolderd, een
wonderlijk gezicht voor ieder die een rondwande
ling langs de voormalige kusten maakt. Op
Schokland staan nu nog vier boerderijen; voor de
rest is het land onbewoond. Maar de geschiedenis
is rijk.
Eerst hult de Russische over
heid de berging van de
Koersk in geheimzinnigheid.
Dan wordt de operatie onderge
sneeuwd door de aanslagen in
New York. In het Nationaal
Baggermuseumte Sliedrecht
krijgt de onmogelijke missie
alsnog de aandacht die zij ver
dient. „Ik loop niet mee naar
binnen, want dit is iets dat je al
léén moet zien", valt Kees Brou
wer, pr-medewerker van het
Baggermuseum, met de deur in
huis. Inderdaad valt er weinig
toe te voegen aan de indringen
de beelden van de catastrofe
rond de Koersk. Ze spreken voor
zichzelf.
De foto-expositie Het lichten
van de Koersk, een jaar na dato
is een initiatief van de Russische
overheid. Nadat zij de ramp lan
ge tijd omgaf met een waas van
geheimzinnigheid, die tergend
was voor de nabestaanden, be
sloot zij het over een andere
boeg te gooien. Openheid helpt
de Russische bevolking in het
rouwproces en zo gaf de rege
ring het Russische Rode Kruis
de opdracht een fototentoon
stelling te organiseren.
In Rusland waren de foto's te
zien in Moermansk en St. Pe
tersburg, daarqa trok de exposi
tie naar Noorwegen en nu heeft
het Nationaal Baggermuseum
de Nederlandse primeur. „Voor
zover ik begrepen heb, is het de
bedoeling de foto's over de hele
wereld te laten zien", aldus
Brouwer.
De foto's van Semen Maister-
man, staffotograaf van het Rus
sische persbureau Itar-Tass,
tonen vooral het menselijke as
pect. Reddingswerkers, die
overlopen van vermoeidheid, en
achtergebleven familie met de
wanhoop in de ogen. De ten
toonstelling werd geopend door
A. Borisov, vice-ambassadeur
van de Russische Federatie.
Brouwer: „Hij liep de tentoon
stellingsruimte binnen en stak
een kaars aan onder de portret
ten van de slachtoffers. Een
indrukwekkend moment." Al
eerder was in Maassluis een ten
toonstelling rond de Koersk te
zien, maar de beelden van Mai-
sterman waren toen nog niet be
schikbaar. „Maisterman is de
enige vakfotograaf die de werk
zaamheden van begin tot eind
heeft gevolgd. Hij had daar toe
stemming voor van de over
heid."
Maisterman en zijn vrouw heb
ben de ruimte in het Nationaal
Baggermuseum zelf ingericht,
Drie rijen dik hangen de 111
Drie rijen dik hangen de foto's van de berging boven elkaar.
platen boven elkaar. Misschien
niet helemaal esthetisch verant
woord, maar te veel beelden
weglaten wilde het echtpaar
ook niet.
De eerste foto is een trots portret
van de voltallige bemanning
van de Koersk, in vol ornaat, ge
maakt ter gelegenheid van Navy
Day, twee weken voor de trage
die. De foto vormt een schril
contrast met di^e er pal naast.
Rouwende familieleden over
dekt door sneeuwvlokken tij
dens de officiële afscheidscere-
monie.
Ongeloof
Terwijl de foto's vooral inzoo
men op de mens, maakt de film
(gemaakt in opdracht van Mam
moet) in het aanpalende zaaltje
in drie kwartier glashelder hoe
de Nederlandse bergingsbedrij
ven Mammoet en Smit Interna-
tionale erin zijn geslaagd het
circa 9000 ton wegende gevaar
te op te hijsen. In de filmruimte
klinken voortdurend kreten van
ongeloof.
De operatie is dan ook uniek in
de maritieme wereldIn een race
tegen de klok moeten tal van
nieuwe technieken worden ont
wikkeld om de klus geklaard te
krijgen. Op 18 mei werd het con
tract tussen Mammoet en de
Russen getekend, vijf maanden
later moet de Koersk uit de Ba-
rentszee zijn gelicht, voor het
daar begint te spoken.
Grote indruk maken de Russi
sche en Schotse duikers die op
108 meter diepte 24 uur per dag
gaten boren in de oersterke bui
tenwand, om de hijskabels aan
te bevestigen. Tussendoor wor
den ze onder druk gehouden, zo
dat ze niet opnieuw de procedu
res hoeven te doorlopen om naar
beneden te kunnen.
Baggeren hoeft niet. De Koersk
is nog niet weggezakt in de mod
der. Waarom dan toch deze ten
toonstelling in het Baggermuse
um? Brouwer: „Deze actie heeft
veel raakvlakken met de bag
gertechniek. Men werkt onder
extreme omstandigheden en ver
weg op zee. Bovendien is de slo
gan van het Baggermuseum 'het
onderste boven water halen'."
Zelf werkte Brouwer 40 jaar bij
het Sliedrechtse baggerbedrijf
IHC. In die tijd werd Sliedrecht
steeds minder baggerdorp. „Het
verhaal doet de ronde dat de
moeders er genoeg van hadden
dat hun mannen nooit thuis wa
ren. Daarom stimuleerden ze
hun zonen niet in de baggerij te
gaan werken."
Toch heeft Sliedrecht als baker
mat van de baggeraars nog
steeds een baggerfestival, bag-
gerbouw en natuurlijk een bag
germuseum. Naast wisselende
exposities zijn in het museum
schaalmodellen van bagger
schepen te zien uit de vaste col
lectie, aan de hand waarvan de
geschiedenis van deze belang
rijke Nederlandse industrie
wordt getoond. De Nederlan
ders weten van aanpakken waar
het water betreft en de operatie
Koersk is daarvan een ijzersterk
voorbeeld.
Maja Landeweer
Het lichten van de Koersk, een
jaar na dato. Tot 30 maart te zien
in het Nationaal Baggermuse
um, Sliedrecht. Openingstijden:
dindag t/m zaterdag 14-17 uur.
Inlichtingen: tel. 0184414166,
internet:
www.baggermuseum.nl.
De fietsexcursie Ganzen ko
men en gaan wordt de ko
mende maanden gehouden in
het Lauwersmeergebied in
Noord Oost Friesland. De ex
cursie van 2,5 uur begint bij het
ganzeninformatiecentrum in
Oostmahorn om 13.30 uur, en
wordt gehouden op de zaterda
gen 14 december, 18 januari
2002,1 en 15 februari. De kosten
bedragen €4,60, exclusief fiets-
huur. Aanmelden: 0519-345145
van 9 tot 12 uur, of via e-mail:
s .schuldink@sbbagronl
T T Tie wil weten hoe je via onze
VV WV's in eigen land op-
korte - vakantie kan, kan de pas
verschenen gidsen Hotelvakan
ties en/of Bungalowvakanties
2003 van VW Vakanties opha
len bij VW-kantoor of ANVR-
reisbureau. Dikke brochures
(die van de hotelvakanties telt al
bijna 200 pagina's) waarin ook
heel bijzondere arrangementen
opgenomen zijn. Eén voorbeeld:
in de hotelvakantiegids staat
hoe je de Elfstedentocht in
Friesland op de step kunt doen:
35 of 50 kilometer per dag. Het
kan trouwens ook op skates of
de fiets. Je slaapt voor een deel
van de tocht in NJHC-jeugdher-
bergen. Het arrangement duurt
vijf dagen, je krijgt een routebe
schrijving en om het net echt te
maken een stempelkaart en
NJHC-Elfstedenmedaille. Kos
ten 139 Euro per persoon, met
bagagevervoer.
Het mini-wandelgïdsje Even
uitwaaien in Amersfoort is
bedoeld om de vele buiten
staanders die in de Keistad da
gelijks hun brood verdienen, tij
dens hun lunchpauze kennis te
laten maken met de stad, maar
ook geschikt voor de toerist, die
in een notendop iets van de his
torische binnenstad wil zien.
Tien wandelroutes worden be
schreven, inclusief de monu
menten, musea, curiosa e.d. die
je onderweg tegenkomt. Het
zijn korte tochtjes die in een
lunchpauze makkelijk te doen
zijn. Heb je meer tijd dan kun
nen diverse routes aan elkaar
worden gesmeed. Het wandel
boekje kost 3,50 euro.
Informatie: VW Amersfoort,
tel. 0900-1122364, www.vwa-
mersfoort.nl.
Zondag wordt een Midwin
terhoornwandeling in
Ruurlo gehouden van drie tot
vijf uur door de bossen van
Ruurlo, met 'stops' bij kasteel
Ruurlo en Cactusoase Anny
Cactus. Kaarten zijn voor 5 Eu
ro te krijgen bij de WV Ruurlo,
tel. 0573-453926. Twee weken
later, op 14 en 15 december, is er
over 7,14 en 21 kilometer een
winterwandelloop door Natio
naal Park De Grote Peel bij
Nederweert. Kosten 3 Euro in
clusief routekaart. Meer infor
matie bij de VW Weert: tel.
0495-536800. Op 15 en 27 de
cember is er een snertwandeling
langs de mooiste plekjes van de
polders Beetskoog en Werel
derfgoed Beemster, die bij Eet
café Les Deux Ponts in Ouden
dijk (NH) begint. Kosten 7 Euro,
inclusief snert.
Informatie: tel. 0229-541275
(reserveren nodig).
foto's Dinand Buisman
De voormalige haven Emmeloord, met het huis De Misthoorn.
Vanaf het Museum Schokland is een rondwandeling of fietstocht mogelijk langs (alle) andere beziens
waardigheden van het voormalig eiland.
