Bernhard pleegde karaktermoord
Hoezo raakt een stier razend van rood?
Flamel
29
Historische roman
rehabiliteert Juliana
in Hofmans-affaire
Encyclopedie
van Misvattingen
Parijs
zaterdag 30 november 2002
Auteur Hans Galesloot: ,,Ik geloof dat Juliana monddood is gemaakt."
foto Roland de Bruin/GPD
Over de Greet Hofmans-affaire
lijkt bijna alles al te zijn ge
schreven. Maar schrijver Hans Ga
lesloot vindt dat aan de vooruit
strevende Juliana, de toenmalige
koningin, te weinig recht is gedaan.
Zijn roman Mevrouw Majesteit
moet de rehabilitatie zijn van de
oud-vorstin én van haar harts
vriendin, de Amsterdamse gebeds
genezeres Hof mans, die in 1956 als
de Raspoetin van Soestdijk van het
hof verwijderd werd. Galesloot
durft zelfs de stelling aan dat Juli
ana in datzelfde jaar gedwongen
werd opgenomen in een psychiatri
sche kliniek. „Hoe anders is haar
ommezwaai ten gunste van Bern
hard te verklaren?"
Eerst maar eens de feiten op een rij.
Prins-gemaal Bernhard haalt op
voorspraak van zijn vriend, generaal
Koot, gebedsgenezeres Greet Hofmans
in de zomer van 1948 binnen in Paleis
Soestdijk in de hoop dat zij de oogziek
te van z'n jongste dochter Marijke suc
cesvol kan behandelen. Hofmans
wordt de zielsverwante van Juliana.
Beiden koesteren een op religieus paci
fisme geschoeid wereldbeeld. Een con
flict is geboren, want terwijl Juliana
zich stei-k kantte tegen de bewape
ningswedloop, onderhield Bernhard
juist warme contacten met de wapen
industrie, hetgeen onder meer leidde
tot het Lockheed-schandaal in 1976.
Hij onderhield ook meer dan warme
contacten met andere vrouwen. Het
conflict liep in 19 5 5 zelfs zo hoog op dat
Juliana een lakei een scheidingsbrief
liet brengen naar Bernhard, die inmid
dels zijn intrek had genomen in een an
dere vleugel van het paleis. Door de
scheiding zou Juliana de troon moeten
opgeven, maar zij wilde niets weten
van gedwongen aftreden. Ze kwam
vanwege haar vooruitstrevende poli
tieke denkbeelden ook in botsing met
het demissionaire kabinet, fervent
aanhanger van het Atlantisch bondge
nootschap. De vorstin heeft in deze
constitutionele crisis uiteindelijk bak
zeil moeten halen: Hofmans werd van
het hof verwijderd, alle contacten wer
den verbroken. Juliana mocht niet eens
de begrafenis van haar vriendin, die in
1968 aan kanker overleed, bijwonen.
Koningsdrama
Galesloots fascinatie voor deze kwestie
begon een tiental jaren geleden na het
lezen van enkele boeken over de affai
re. „Die ministeriële verantwoorde
lijkheid voor het doen en laten van de
monarch is eigenlijk een hele vreemde
constructie. Je plaatst in feite een ko
ningin onder curatele. Als zij op een ge
geven moment over een aantal belang
rijke zaken van mening verschilt met
het kabinet, hoe moet dat dan verder
gaan? Als er dan ook nog eens een ech
telijk geschil bij komt en je komt in een
instabiele politieke situatie terecht
omdat er verkiezingen in aantocht zijn,
hoe ga je dat dan oplossen? Naarmate
ik er meer over las, kwam ik tot de con
clusie dat dit een regelrechte Shake-
speariaanse tragedie was. Het was met
Koningin Juliana in 1955. fotoGPD Greet Hofmans.
recht een koningsdrama. Juliana's wil
is uiteindelijk gebroken door prins
Bernhard met hulp van het kabinet. Hij
pleegde karaktermoord op zij n vrouw.
Galesloot werd bekend als scenario
schrijver van Medisch Centrum West.
Daarna werkte hij als scenarist in
Duitsland, waar hij onder andere de se
ries Sinclair en Stadtklinik bedacht.
Voor het schrijven van zijn roman
raadpleegde hij tal van dossiers en ar
chiefstukken. Ook sprak hij met het
oud-kamerlid en historicus Lambert
Giebels en Rob de la Rive Box, de toen
malige stafmedewerker van de RVD,
over de zaak. „Daar is ontzettend veel
tijd in gaan zitten. De laatste anderhalf
jaar ben ik daar continu mee bezig ge
weest. Het schrijven nam zo'n zeven,
acht maanden in beslag."
De schrijver beschouwt zijn roman als
een rehabilitatie van de majesteit, die
erop stond met 'mevrouw' te worden
aangesproken. Prins Bernhard komt
er, op z'n zachtst gezegd, niet zo best uit
naar voren. Galesloot schetst het beeld
van een onbetrouwbare, aan veelwijve
rij verslingerde charlatan, die er geen
been in zag om zich op zijn zakenreizen
door Argentinië te laten vergezellen
door gevluchte oorlogsmisdadigers.
„Historici die het boek gelezen hebben,
delen mijn mening. Ik heb vanuit Juli
ana's optiek de geschiedenis beschre
ven. Wij kennen alleen de officiële
Bernhard-versie van het verhaa41, die
Hofmans als een toverkol afschilderde
die de koningin probeerde te winnen
voor haar vermeende communistische
sympathieën. De persbreidel en het
'spindoctoren' van de prins heeft ge
werkt. De hechte vriendschap tussen
Juliana en Hofmans was politiek van
geen enkele betekenis, maar Hofmans
is wel als 'sitting duck' gebruikt om uit
het paleis te schieten.
Wat hem frappeert, is dat na 1056 nie
mand uit het Juliana-kamp zijn of haar
mond heeft opengedaan. „Hofmans
nietde groep om haar heen niet. En ook
de koningin bleef elegant en geruisloos.
Ik geloof daadwerkelijk dat Juliana
monddood is gemaakt." Het verbaast
hem ook dat de pers zich hield aan de
oekaze van premier Willem Drees aan
de hoofdredacteuren van de kranten
om niets te publiceren over de Hof-
mans-kwestie. „Maar ja, de onder
zoeksjournalistiek in Nederland is pas
veel later op gang gekomen." Nadat er
in de buitenlandse pers verhalen ver
schenen over de politieke en huwelijks
crisis aan het hof werd in juni 1956 een
commissie ingesteld onder leiding van
demissionair minister Louis Beel die
officieel onderzoek moest doen naar de
bron van de artikelen. De werkwijze
van die commissie had veel weg van een
Oostblokproces, betoogt Galesloot.
„Het ging helemaal niet om het lek naar
Der Spiegel te vinden. Het was alleen
bedoeld om Juliana klem te zetten en
ervoor te zorgen dat zij zich zou confor-
meren aan de standpunten van Bern
hard en het kabinet." De auteur be
schrijft hoe zijns inziens de verhoren
van onder anderen Juliana en Hofmans
eraan toegingen. Zo bezochten de com
missieleden Hofmans in haar caravan
op een landgoed in Baarn en begonnen
haar ronduit te beschuldigen van het
bewerkstelligen van een schisma aan
het hof en manipuleren van onzekere
mensen. Hoe de verhoren daadwerke
lijk zijn verlopen, blijft gissen. Tot op
de dag van vandaag blijft het rapport
van de commissie-Beel achter slot en
grendel. Galesloot: „Historicus Lam
bert Giebels wil nu met deze roman in
de hand en met een beroep op de Wet
Openbaarheid Bestuur opnieuw pro
beren alsnog inzage te krijgen. Ik denk
dat er dan heel wat naar boven komt,
zoals een overzicht van Bernhards bui
tenechtelijke kinderen en praktijken."
Volgens Galesloot wilde Juliana tot het
bittere eind vechten tegen de gevestig
de krachten. Dat ze uiteindelijk toch
zwichtte wijt de schrijver aan een ge
dwongen tiendaagse opname in de Ur
sula kliniek in Wassenaar. In huive
ringwekkende scènes beschrijft hij hoe
de vorstin daar gesprekstherapie volg
de en kalmerende middelen kreeg toe
gediend waardoor haar weerstand en
remmingen wegvielen. Ook onderging
ze een elektroshockbehandeling. On
dertussen praatte geneesheer-direc
teur Eduard Hoelen, vriend van de
machtige K VP-fractievoorzitter Carl
Romme, op haar in, in een poging Juli
ana te overtuigen dat Hofmans haar te
ver had meegenomen op 'de dwaalwe
gen van de pacifistische mystiek' „Het
is een hypothese die ik niet met een kei
hard medisch dossier kan onderbou-
foto Benelux Press
wen, maar ik kan anders niet verklaren
waarom Juliana 180 graden is omge
draaid. Er is een gedragsverandering
bewerkstelligd, een karaktermoord ge
pleegd. Ik heb een briefwisseling gele
zen tussen Romme en Hoelen. Die zijn
tientallen jaren met elkaar bevriend
geweest, dus die móeten over de zaak
contact hebben gehad. Het gebeurde
overigens wel vaker. Hoelen verleende
per slot van rekening ook onderdak aan
oorlogsmisdadiger Pieter Men ten, een
cliënt van advocaat Kortenhorst, die
op zijn beurt weer een kantoorgenoot
van Romme was. Als eindelijk het rap
port van de commissie-Beel openbaar
wordt gemaakt, zal er vast en zeker ook
een advies in staan over de opname van
Juliana."
Indiscreet
Galesloot zegt in zijn nawoord zich er
van bewust te zijn van de soms indis
crete wijze waarop hij publieke perso
nen als het voormalig koningspaar ten
tonele brengt. Maar hij vindt dat hij
daartoe het recht heeft. „Die mensen
kiezen uit eigen vrije wil voor een ver
ouderd instituut. Ze hebben geen recht
van spreken, dat is zo in de grondwet
vastgelegd. Hun speelruimte is be
perkt. Maar hun onderdanen, zoals ik,
hebben wél de vrijheid om hun mening
over hun doen en laten te uiten, be
spreekbaar te maken en vast te leggen.
Je kunt niet van vrije burgers verwach
ten dat ze ook hun kop houden."
Peter Kuijt
Hans Galesloot - Mevrouw Majesteit.
Uitgeverij Arena, 304 pag., 19,50 euro.
Steevast op vrijdag pelde ooit Jan
Soldaat gretig liefst twee hardge
kookte eieren. Want met wat 'neukpa-
tronen' achter de 'laadklep' beleefde
elke ouwe stomp het weekend als één
lang wipfestij n. Die mok met thee liet je
zo veel mogelijk staan .Daar zat kamfer
in, absoluut een sekskiller. En als je je
liefje meetroonde naar afgelegen wei
landen met tweekontjes hoog gras, dan
kon alleen een rood truitje of navenant
gekleurd hemd de intimiteit verstoren.
Allemaal waar, of niet soms?
Allemaal kletskoek, zo blijkt uit de En
cyclopedie van Misvattingen, even le
nig als overtuigend samengesteld door
Hans van Maanen, wetenschapsredac
teur bij Het Parool. Om met het fabeltje
over op rood razend rakende stieren te
beginnen; een stier is nagenoeg kleu
renblind. Het enige waar een stier rood
van aanloopt, is het irritant gewapper
en de venijnige prikken van de torero.
Want zo heet een stierenvechter in
Spanje. En niet toreador. Die aandui
ding heeft George Bizet in zijn opera
Carmen (1874) zelf verzonnen.
Over eieren en andere zogenoemde po
tentieverhogende peppers zoals oes
ters, Spaanse vlieg en fijngemalen
neushoornhoorn, meldt auteur Van
Maanen dat van geen enkele stof - uit
gezonderd de opiaten - is aangetoond
dat men er nog meer wellust en/of een
groter uithoudingsvermogen van
krijgt.
Wie zijn/haar neus ophaalt voor deze
correcties op snaakse volks wijsheden
en liever vasthoudt aan waarheden,
opgeslagen in boeken van standing en
formaat, kan aardig dizzy raken van
Van Maanens encyclopedie. Neem de
bewering over Cleopatrade eeuwig tot
de verbeelding sprekende Egyptische
koninklijke schoonheid. Of leun op sta
pels standaardwerken om de fatale te
rugtocht van Napoleon te wijten aan de
onverwacht extreem strenge Russische
winter.
Zonder meer twee slijtvaste opvattin
gen, waar de Parool-journalist toch
met leesbaar genoegen diepe krassen in
trekt. Cleopatra was allesbehalve
Egyptisch. Ze stamde uit een Macedo-
nisch, Grieks geslacht. Ook de meteo
rologische, mythische waarheid rond
Napoleons nederlaag smelt weg bij het
nagetrokken gegeven dat de thermo
meter in Kiev anno november 1812 ze
ker twee graden boven nul aangaf. De
Franse keizer liegt dan ook als hij in een
van zijn brieven noteert dat het in de
nacht van 14 op 15 november zestien
tot achttien graden vriest.
Het massaal doodvallen van paarden
en manschappen kwam omdat de te
rugtocht geschiedde in grote wanorde,
met weinig voer voor de paarden en een
volkomen gebrek aan discipline. Die
overbekende schoolplaat van een
dichtgevroren Berezina waar de Gran
de Armée weinig 'grande' overheen
trok, is dan ook een vertekening van de
waarheid.
Ook de gestaalde opvatting dat Colum
bus en zijn matrozen tuberculose naar
Amerika hebben verscheept, waaraan
Cherokees, Pawnees en tal van andere
Witte Veders zijn bezweken, blijkt een
indianenverhaal. Bij een opgraving an
no 1994 in Peru is in een al duizend jaar
geleden overleden, maar gemummifi
ceerde lichaam van een vrouw erfelijk
materiaal van tbc aangetroffen. Deze
vondst pleit Columbus en latere ont
dekkingsreizigers voorgoed vrij van
het als eerste overbrengen van vreselij
ke ziektes.
Natuurlijk gaan er ook klassieke waar
heden aan diggelen in de Encyclopedie
van Misvattingen. Beethoven heeft
nooit een Elise gekend. Vandaar dat hij
ook nooit dit befaamde klavierwerk uit
1808 'für Elise' heeft gecomponeerd.
Wel 'für Therese', wat ook boven aan
het manuscript heeft gestaan. Want
Beethoven was verliefd op Therese
Malfatti, nichtje van een beroemde arts
in Wenen. Omdat zijn handschrift nau
welijks te lezen was, heeft de uitgeverij
er Elise van gemaakt.
Hans van Maanen past hulde voor het
gedegen spit- en speurwerk om vast
staande feiten om te kiepen. Jammer
alleen dat het boek niet in zakformaat
is verschenen. Nu moet ik het in de
hand houden om op verjaardagen die
altijd en overal aanwezige betweter,
meteen de mond te snoeren.
Hans Toonen
Encyclopedie van misvattingen. Hans
van Maanen. Uitgeverij Boom. 297
bladzijden. Prijs E 24,50.
Cadeautjesmaand komt er
weer aan en dat betekent
dat mij door mijn jongste zoons
de kop gek word gezeurd over
het vijfde Harry Potter-boek.
„Niet vergeten hoor, deel 5En
als ik hen er niet over hoor, her*-
innert de reclame me er wel aan.
Zelfs tijdens omzwervingen in
mijn favoriete Parijse buurt, de
Marais, kom ik die Potter nog
tegen.
Verscholen en weggedrukt tus
sen de Rue du Temple en de Rue
Beaubourg ligt een weinig op
vallend straatje, de Rue de
Montmorency. Mijn oog valt op
een indrukwekkend oude gevel,
ergens halverwege de straat.
Dichterbij gekomen ontcijfer ik
de naam van het restaurant: Au-
berge Nicolas Flamel Het blijkt
het oudste huis van Parijs te
zijn, gebouwd in 1407 en de ge
vel is nog steeds intact. Maar
Flamel? - heet zo ook niet de to
venaar uit deel 1Harry Potter
en de Steen der WijzenJawel,
hoor ik uit twee monden: Nico-
laas Flamel is zelfs de maker
van de Steen der Wijzen.
Ze citeren Potters vriendin Her-
melien, die in deel 1 de volgende
beschrijving aan Harry voor
leest: „De aloude studie der al
chemie houdt zich voorname
lijk bezig met het vervaardigen
van de Steen der Wijzen, een le
gendarische substantie met ver
bluffende eigenschappen. De
Steen verandert ieder metaal in
zuiver goud en produceert het
levenselixer, dat de drinker on
sterfelijk maakt. In de loop der
eeuwen is veel gezegd en ge
schreven over de Steen der Wij-
zen, maar de enige Steen die
momenteel bestaat is in het be
zit van de heer Nieolaas Flamel.
de befaamde alchemist en ope
raliefhebber. Meneer Flamel,
die vorig jaar zijn 665-ste ver
jaardag vierde, leidt een terug
getrokken bestaan in Devon
met zijn vrouw Perenelle (658)."
Schrijfster Joanne Kathleen
Rowling blijkt niet over één
nacht ijs te zijn gegaan. 'Haar'
Flamel is dezelfde als de 'echte'
Flamel, de steenrijke alchemist
uit de vijftiende eeuw die in de
Marais woonde en samen met
zijn vrouw Pernelle het pand in
de Rue Montmorency opende
als opvangcentrum voor daklo
zen. Een gevelsteen herinnert
nog aan die genereuze daad.
Goud
Hoe kwam Flamel aan zijn geld.
was destijds al de vraag. Som
migen verkeerden in de veron
derstelling dat de alchemist er
inderdaad als enige ter wereld
in was geslaagd om lood te ver
anderen in goud, anderen waren
wat directer: Flamel leefde van
het vele geld dat Pernelle had
geërfd. Vast staat wel dat Fla-_
mei - de 'echte' - een indruk
wekkende reeks recepten heeft
nagelaten, niet in de laatste
plaats om de potentie en lustge
voelens van zijn tijdgenoten wat
op te vijzelen.
Wie zijn aanbevelingen leest,
ziet onmiddellijk John Cleese in
Life of Brian voor zich als ver
koper van bizarre ingrediënten
in een Romeins stadion. Smeer
je geslachtsorgaan in met een
mengsel van onder meer de
snorharen van een poes, een in
gewand van een wild beest, de
staart van een hagedis, een beet
je muskus, wat anijs en de ballen
van een rat en voilé, uw partner
beleeft de nacht van zijn of haar
leven, luidt de aanbeveling van
monsieur Flamel.
Het huis van Flamel in de Rue
Montmorency herbergt thans
een restaurant. Het is in geen
enkele grote culinaire gids op
genomen maar de bediening is
goed, het eten méér dan goed en
de wijn voortreffelijk. Het zou
onmiddellijk een bedevaarts
oord voor de talloze Potter-fans
kunnen worden, maar eigenaar
Nathan Herzberg piekert er niet
over. Hij vindt het best zo en al
les is beter dan te moeten bedie
nen in een soort Planet Holly
wood voor de jeugd, mompelt
hij.
De vraag is echter of de uitbater
stand kan houden Hij weet zich
in ieder geval al verzekerd van
twee jonge nieuwe klanten, die
hoe dan ook willen weten of de
legende van mevrouw Rowling
klopt dat Nieolaas Flamel nog
steeds in leven is. Herzberg
heeft af en toe wel eens wat ge
luiden gehoord in zijn restau
rant. Maar volgens hem was dat
eerder het gekoer van een duif
op de bovenste verdieping.
Henk Glimmerveen
