Een beetje aandacht voor elkaar
Een schande dat er nog geen Sinterklaasfilm is
Feestdagen
27
zaterdag 30 november 2002
Voor de Aldi probeert een man
daklozenkrant]es te slijten.
Kleumend wipt hij van het ene op
het andere been, met een gezicht
dat twijfelt tussen een veront
schuldigende glimlach en een on
uitgesproken vraag. Een oude
vrouw met een boodschappentas
op wieltjes drukt de dakloze wat
geld in de hand. Een stel passeert,
druk pratend, zwaar beladen met
tassen waaruit rollen sinterklaas
papier steken. De feestdagen han
gen in de lucht, onmiskenbaar.
Mooie dagen voor de één, zware
dagen voor de ander. Zeven Zeeu
wen vertellen hoe ze die doorbren
gen.
Peter Fraanje uit Goes, kenner van
Bevelandse tradities, is nu bijna-
zeventig en vindt het eigenlijk niet
meer zo leuk met de feestdagen^et-
Sinterklaas stuur ik de kleinkinderen
wel wat en met Kerst ook, maar wat-
moet je nou geven aan mensen die al
les al hebben?" Van Kerstmis heeft hij
nooit zo'n feest gemaakt en van Sin
terklaas al helemaal niet. ,,Dat leefde
van oudsher in deze streken niet zo,
omdat Zeeland vooral boven de Wes-
terschelde conservatief protestant
was."
Feestdagen leven bij Peter Fraanje
vooral in de herinnering. Kerstmis,
dat was: op eerste kerstdag twee keer
naar de kerk en op tweede kerstdag
één keer. Een kerstboompje, dat
mocht al helemaal niet bij de gerefor
meerden, waartoe Fraanje behoorde.
Toch koesterde zijn moeder een veer
tig centimeter hoog kunstboompje,
met vijf armpjes, vijf kleine belletjes
en een piek. „Vader vond het maar zo
zo. De zaterdag voor de kerst kwam
het doosje met het boompje uit de kast
en werd het op het orgel gezet. Als kin
deren zaten we dan in onze flanellen-
pyjamaatjes met grote ogen te kijken
hoe mooi het werd. En dan nam mijn
moeder een aardappel en daar deed ze
een zilverpapiertje van een Kwatta-
reep op. Een gat erin en je had een
mooie kaarsenstandaard. Die werden
aan weerszijden van het boompje ge
zet. Pas eerste kerstdag, 's avonds tus
sen licht en donker, werden ze aange
stoken. Fantastisch vonden we dat.
Dat was nog voor 1940."
Bij de hervormden lag de kerstboom
minder gevoelig. „Tussen kerst en oud
en nieuw stond in de hervormde kerk
een boom en daarbij werden kerstver
halen voorgelezen. De kindertjes van
de zondagsschool kregen een sinaas
appel, chocolademelk en een boekje
met een kinderverhaal als cadeautje."
Geschenken, die waren bij de gerefor
meerden 'uit den Boze'. Nog altijd zit
het cadeautjes geven bij kerst er op de
Bevelanden niet echt in, weet Fraanje,
al wordt Sinterklaas intussen al lang
meegevierd. „Ik weet nog goed dat een
ouder nichtje voor Sinterklaas speel
de met onze eigen gewatteerde deken
van rode stof met bloemen en iets op
d'r hoofd. Pas veel later zagen we dat
de mantel van Sint toch wel erg op on
ze deken leek. Cadeaus, dat was een
paar snoepjes in een ouwe krant en we
mochten onze schoen wel zettenmaar
daar zat eigenlijk nooit niks in als een
aardappel en een briefje van: grapje!
Vroeger: wij hadden niks, maar wel
heel veel fantasie."
Mooie herinneringen bewaart hij ook
aan de jaarwisseling. „Een week tevo
ren maakte moeder de grote emaille
toiletemmer goed schoon. Op oude
jaarsdag werden we voor een dubbel
tje gist naar de bakker gestuurd en
maakte moeder het deeg. Achter de
kachel stond het onder een natte doek
te rijzen tot halverwege de middag,
dan werden de oliebollen gebakken.
Ik zie ze nogzitten, op d'r knieën bij
het petroliestel, de hele armen vol
deegspetters. En wij stiekem met onze
vingers langs moeders arm."
Op de biologische boerderij van Leo
en Mieke de Visser in Ritthem gaat het
De feestdagen hangen onmiskenbaar in de lucht
foto Robert Vos/ANP
leven met de feestdagen gewoon door.
„Dat wil zeggen: de paarden en de
runderen moeten natuurlijk eten krij -
gen en de stal moet uitgemest, maar
dat is het. Met kerst werken we niet.
Voor ons is het echt wel feestelijk,
want wij hebben nooit drie weken
achter elkaar vrij zoals een ander. Al
leen de zondagen en een keer per jaar
een dagje of vijf er tussenuit." Met
kerst komt de oudste, die inmiddels
buitenshuis woont, een paar dagen lo
geren. Allebei komen we uit grote fa
milies, dus een paar weken van tevo
ren begin je een beetje af te tasten wat
iedereen van plan is en dan ga je of
naar de een of naar de ander. Op oude
jaarsdag werken we gewoon, maar op
nieuwjaarsdag is mijn man jarig. Dus
dan is het: vrij en feestvieren!
De dood
J. Schoonaard uit Dreischor is snel
uitverteld. „Wij werken gewoon
door." Zeven dagen per week, de klok
rond. Want, zegt de begrafenisonder
nemer: „De dood vraagt niet om een
tijd. En als hij komt, staan wij klaar
voor de mensen. Overlijden doe je
maar één keer en bij een uitvaart mag
niks mis gaan. Als eigenaar moet ik al
tijd een vinger aan de pols houden. Je
probeert op bepaalde dagen met je
kinderen samen te zijn, maar dat is
moeilijk."
Bij 'de Zeeuwse troubadour' Engel
Reinhoudt in 's-Heerenhoek zijn de
kinderen Sinterklaas intussen wel
ontgroeid. „Vóór kerst gaat de laatste
de deur uit. Dan zijn we nog maar met
zijn tweeën en dat maakt het echt een
beetje anders, denk ik. Mijn vrouw
gaat op dagen als Kerstmis graag naar
de kerk, maar ik kan daar toch niet zo
mijn draai vinden." Wel is hij regel
matig te vinden in het kerkje van Elle-
woutsdijk, dat een cultuurtempeltje
aan het worden is. „Tweede kerstdag
brengt de stichting Kerkje van Ellis-
diek een sfeervol programma. Geen
godsdienstige sfeer, maar zang, mu
ziek en verhalen .Daar ben i k nauw bij
betrokken." Voor veel mensen heeft
Kerstmis amper nog een religieuze be
tekenis, denkt Reinhoudt. „Het is het
feest geworden van gezelligheid en
gezin, van saamhorigheid, van gevoe
lig zijn voor het leed van de mede
mens." In het kerkje ziet hij dan men
sen die er anders niet binnenkomen,
onder wie veel alleenstaanden. Ook in
de kennissenkring merkt hij dat het
moeilijke dagen zijn voor die groep.
Gezellig samenzijn; maar met wie?
„Als gezin nodigen wij dan vaak men
sen uit bij ons in die gezelligheid te de
len. Dit jaar zal in ieder geval een au
tistische bewoonster van Huize Den
Berg in Goes de middag van eerste
kerstdag met ons doorbrengen. Daar
zijn wij al een aantal jaren gastgezin
van. En met oud en nieuw zijn we ge
woon lekker thuis. Wie komt die
komt."
Voor Eef Godee (62) beginnen de
feestdagen met een stuk banketletter
op Sinterklaasavond. Nu woont ze in
Vlissingen, maar Eef werd geboren in
Nederlands-Indië. De Indiëgangers
namen typisch Nederlandse tradities
als Sinterklaas met zich mee. „Onze
bedienden hadden al snel in de gaten
hoe het met dat strooigoed zat. Zo
gauw het paard van Sinterklaas in
zicht kwam, gingen ze achter de stoet
aan om pepernoten en suikergoed te
verzamelen. Dan hadden ze in de
kampong ook wat!" Eef is een kerst
kindje. Eerste kerstdag wordt daar
om, nog altijd, een uitgebreide rijstta
fel geserveerd. „Rond Kerstmis was
het in Bandung een graad of dertig",
herinnert ze zich. „Een kerstboom
kwam er niet aan te pas, wel het stalle
tje met Jozef, Maria, het kindje Jezus,
de drie heiligen en de beestenboel. Na
de eredienst in de kerk kwam altijd de
ingehuurde Chinese kok met een
speenvarken, dat hij aan het spit
draaide tot het gaar en geurig was. Of
er kwam een gevulde gans op tafel. Ik
kreeg wel cadeaus op eerste kerstdag,
maar dan vanwege mijn verjaardag."
Drie keer nieuwjaar
Links van de katholieke familie Go
dee woonde een Indonesische moslim
familie en rechts woonden Chinezen.
„Je zat met alle godsdiensten op
school. Op 14 augustus zei de juf: 'Wie
weet wat het morgen voor dag is?' En
als je dan zei:'Maria Hemelvaart!
had je die dag vrijZo vierden wij ook
drie keer per jaar nieuwjaar mee. Bij
de Chinezen hing het af van de stand
van de maan wanneer dat was, ergens
tussen juni en juli. Bij de moslims het
zelfde, maar dan in maart/april.
Overal kreeg je dan eten en snoep. An
dersom kwamen ze op 31 december
ook bij ons aan. Als er iets liefdadigs
werd gedaan voor het algemeen be
lang werd het via de verschillende
geestelijke leiders bijeengebracht. Zo
kan het dus ook."
„Sint Nicolaas? Ja hoor, die kende ik
al in Irak. Die kwam van oorsprong
toch uit Turkije?", zegt Mohaned Isa.
die sinds zijn zeventiende in Neder
land woont. „Ik hoorde mijn moeder
er wel over praten met de buren. Wij
hadden kennissen die christen waren.
Er is een christelijke minderheid,
vooral in de hoofdstad en in het noor
den. Met Sint Nicolaas worden er geen
gedichten geschreven, maar arme
mensen en mensen die in de proble
men zitten, krijgen geld en geschen
ken. De kerstman, papa Noël, is alleen
voor kinderen. Wij waren eens in een
restaurant in de Arabische Emiraten,
toen de kerstman binnenkwam met
een verrassing voor de kinderen van
de klanten." Isa's Nederlandse vrouw
heeft zich voor hem bekeerd tot het is
lamitische geloof. Toevallig valt dit
jaar het eind van de Ramadan samen
met sinterklaas: op 5 en 6 december.
De afsluiting van de vastentijd wordt
gevierd met het suikerfeest. Dat bete
kent dus suikergoed en marsepein,
glimlacht Isa. Hun kinderen zetten
met sinterklaas wel hun schoentje bij
de verwarming in de Vlissingse wo
ning, maar aan Kerstmis doen ze niet.
Kerstmis is het geboortefeest van Je
zus en de islamieten eren die welis
waar als profeet, maar Mohammed is
de belangrijkste. „Omdat hij de laat
ste profeet is die God ons heeft gezon
den", legt Isa uit.
Majoor H. Kooijman van het Leger
des Heils probeert tijdens de feestda
gendak- en thuislozen wat warmte en
gezelligheid te geven. „Sinterklaas
bezoekt hoogstpersoonlijk Hoeve La
Salette in Vogelwaarde en de dag- en
nachtopvang in Terneuzen. Iedereen
krijgt een presentje en van degenen
die we wat beter kennen, worden er
dingen voorgelezen uit het Grote
Boek. Geen pijnlijke dingen natuur
lijk." De Heilssoldaten zijn daar alert
op, want in de donkere dagen rond de
kerst willen er nog wel eens herinne
ringen opkomen. Aan een onbezorgde
kindertijd, of aan een leven waarin er
nog wel een familie was. „We hebben
vorig jaar bij de ingang van de Hoeve
een kerstboom neergezet en die ver
sierd met kaarten van familieleden
die weer aan onze mensen dachtenDe
boom was helemaal vol. Dat was erg
mooi." De dag- en nachtopvang is tij
dens de feestdagen overdag korter ge
sloten en de maaltijden krijgen een
feestelijk accent, ,,'s Nachts moeten ze
normaliter binnen blijven, maar in de
kerstnacht mogen ze naar de kerk. Bij
terugkomst staat er iets lekkers klaar
en onder de kerstboom liggen kleine
geschenken."
Koud
De majoor wil het graag nog even on
der de aandracht brengen: één op de
vijf Nederlanders is dakloos. „Dat
kunnen dus niet allemaal putjes
scheppers zijn. We zien in onze op
vangcentra directeuren, recher
cheurs, advocatennoem maar op. Het
kan dus iedereen overkomen. Maar
het leed van een ander laat ons koud,
dat blijkt overduidelijk uit een onder
zoek dat het Leger heeft laten uitvoe
ren. Mensen willen wel graag dat deze
mensen een dak boven hun hoofd heb
ben, maar ze moeten wel uit hun buurt
blijven. Ik wil de mensen deze gedach
te meegeven, ter overweging tijdens
de kerstdagen: een beetje aandacht
voor elkaar kan een wereld van ver
schil maken."
Ondine van der Vleuten
Kees Putman heeft de sinterklaaskrimi
Amerigo geschreven, voor lezers van 10
jaar en ouder(s)maar ook geschikt om voor
te lezen aan de kleintjes. Eigenlijk zou het
een film worden, maar dat plan had hij toen
Sinterklaas even 'uit' was. „Nu is de Sint
weer hot en misschien komt die film er als
nog."
Voor het eerst in jaren is er een roman uitge
komen waarin Sinterklaas de hoofdrol
speelt. De Goed Heiligman wint aan popu
lariteit, maar 'de inkoopster van 's lands
grootste boekenketen weigert het boek'.
Desondanks is Amerigogenoemd naar
Sints schimmel, binnen een paar weken al
aan zijn tweede druk toe. Filmer en illustra
tor Kees Putman (51) uit Noordwijk, die zijn
schrijversdebuut maakt, kan uren praten
over 'een traditie die niet verloren mag
gaan'.
„Ik heb jarenlang in het buitenland ge
woond. In een Nederlandse krant las ik een
artikel met de kop 'Zal Sinterklaas 2000 ha
len?' Het irriteerde me dat een traditie die
we al sinds 1100,1200 kennen overboord
gezet dreigde te worden, ten gunste van de
kerstman. Ik kreeg het idee een sinterklaas
film te maken - ik ben tenslotte filmer - om
zo de positie van de Sint te versterken. In
1996 heb ik het script ingediend bij het Ne
derlands Fonds voor de Film en kreeg een
positief leesrapport: de film zou een klassie
ker kunnen wordenMaar er stond bij'Mits
het sinterklaasfeest overleeft' en toen kon ik
dus geen financier meer vinden."
Putman heeft daarna met jeugdfilmmaker
Burny Bos gepraat, maar ook die vond het
interessant, maar moeilijk. „Ik besloot toen
het script om te werken tot een boek. Het re
sultaat is nog beter geworden, mede dankzij
de medewerking van drie dramaturgen die
de spanningsbogen sterker hebben ge
maakt. Mede dankzij hen loopt het verhaal
als een trein."
De krimi gaat over Kim, een 10-jarig meisje
dat klein is voor haar leeftijd. Daar baalt ze
van, want ze wordt niet serieus genomen.
Als ze oog in oog komt te staan met Amerigo,
het grote, witte paard van Sinterklaas, is ze
bang. Op een nacht ziet ze, net als twee in
brekers, de Sint over de daken rijden. De
mannen stelen het wonderpaard.Dan ont
brandt de strijd om het paard en staat het
voortbestaan van het sinterklaasfeest op
het spel. Cultuur en traditie gevangen in een
spannend jasje, waarbij het opvallend is dat
Putman de jonge hoofdrolspelers niet als
onmondige kinderen neerzet, maar ze hun
eigen waarde toekent en het steeds voor hen
opneemt als ouderen hun geloofwaardig
heid in twijfel trekken.
Putman heeft in schuimrubber een sinter
klaas en een paardenhoofd 'gebeeldhouwd
Dit 'levende beeld' heeft hij - tegelijk met de
presentatie van zijn boek - geïntroduceerd
tijdens de nationale kampioenschappen Li
ving statues in Arnhem. Hij kreeg er een
speciale vermelding voor. Tijdens optredens
in boekwinkels wordt Putman, die aan de
kunstacademie in Den Haag heeft gestu
deerd en etnocinematografie heeft gedaan
aan de Universiteit van Leiden, vergezeld
van zijn beeld.
„Sommige recensenten beschouwen dit
boek als een soort oneerbaar voorstel, waar
mee ik alleen maar geld wil verdienen. Maar
het is geboren uit irritatie. De kerstman is
foto Harmen de Jong/GPD
steeds vaker al voor 6 december te zien. In
het buitenland proefde ik dat de Nederlan
ders daar het Wilhelmus en de vlag niet
meer wilden en sinterklaas té lullig vonden.
Ze gooiden het feest in één hoek met klom
pendansen. Maar Sinterklaas is een kinder
vriend in een heleboel landen. Tijdens het
skiën in Noord-Italië heb ik muurschilde
rijen ontdekt met de Sint erop en op 5 de
cember gaat hij het dorp door. In Oostenrijk
geldt hetzelfde. Daar hebben ze nog de oor
spronkelijke Zwarte Piet, Krampus, een
zwarte, dui velse figuur die de meiden schrik
aanjaagt. In Tsjechië en Polen kennen ze de
Sint ook. Zoals wij het vieren is echter
uniek."
„In de zeventiende eeuw brachten de Hol
landers de patroonheilige naar de Nieuwe
Wereld, Amerika. Van de kerstman is pas
sprake in een gedicht uit het begin van de
negentiende eeuw. De eerste afbeelding,
rond 1850, is ontstaan uit een cartoon San
ta Claus, afgeleid van Sinterklaas, en krijgt
in 1930 echt vorm door een reclame van Co
ca Cola. Maar eigenlijk is de kerstman een
'ho, ho' roepende Neanderthaler, die niet te
vergelijken is met de waardige figuur die
Sint Nicolaas is. Hij blijft ook waardig, zijn
Pieten zorgen voor de puinhoop. Daarom
vind ik het een gotspe dat er vele Holly-
woodfilms over de kerstman zijn en dat wij
niet eens een Sinterklaasfilm hebben. Wij
hebben tegenwoordig een naam als produ
cent van goede kinderfilmsmaar we blij ven
films over de kerstman en figuren als Spi-
derman accepteren. En dat terwijl de Sint in
Europa bekend is bij een miljoenenpu
bliek."
„Ik ben net in Canada geweest en zelfs daar
zijn ze geïnteresseerd in een sinterklaas
film. Ook voor Japan, waar ze een Holland
Village hebben, zie ik mogelijkheden. Ik ga
het dus weer proberen. Dankzij het boek
kan ik nu een rijker filmscenario maken. Nu
is het moment. Sinterklaas wordt weer po
pulair en ik kan nu reacties op en verkoop
cijfers van het boek ter onderbouwing van
het scenario aanbieden aan het Filmfonds."
Of hij de film zelf zal regisseren is nog niet
zeker „Financiers kunnen eisen stellen. Ik
heb vooral films in de documentaire sfeer
gemaakt, maar ook gewerkt met acteurs.
Toch kan het zijn dat ze geld geven op voor
waarde dat er een regisseur van naam komt.
Dan is de keus duidelijk. Het feit dat de film
er komt is belangrijker dan een groter ego.
Ik weet ook dat er kinderen te vinden zijn
die de rollen kunnen spelen. Mijn eigen zoon
Joris, die te zien was in 'Goudkust', 'Blauw.
Blauw', 'Oppassen' en in een filmpje van mij
over pesten op school, heb ik begeleid bij de
opnamen voor 'Oeroeg' in 1993."
Putman verwacht geen kritiek op de Zwarte
Pieten die in zijn boek en straks wellicht in
de film een belangrijke rol spelen. „Zoals
wij ze kennen waren het Moorse soldaten.
Ze hebben niets te maken met slavernijIn
het boek staat een passage waarin wordt
uitgelegd hoe dat zit. Gelukkig zijn we er
vanaf dat Sinterklaas als een pedagogisch
strafmiddel wordt gebruikt en tegenwoor
dig zijn Zwarte Pieten bij ons geen duivel
tjes meer, maar even grote kindervrienden."
Jacques Geluk
Kees Putman: 'Amerigo'. Uitg. Sjaloom;
€12,95.
Kerstboom
i'OOt. gioon
Sneeuwpop
