Altijd het
gevoel van
verbazing
Zeeland dichtersland doet de brauwen fronsen
Dit boek voelt als
een tweede debuut
usland
erliefd
p Kaas
Hermine
de Graaf
Jostein
Gaarder
Bloemlezing
chter het fraaie, verwach
ting wekkende omslag van
roman Soldatenrook van de
sische schrijver Wladimir
ner verschuilt zich een
terdun verhaaltje, waarmee
smalende ik-figuur zijn in-
ken weergeeft van de laat-
Sovjet-jaren voor de val van
Muur. De toon is lollig, melig,
leuk.
figuur Wladimir kan als kind
itengewoon goed fantaseren,
fogoed dat hij over de Russische
jconomie prachtige opstellen
|»hrijft die natuurlijk woord
roor woord gelogen zijn. Als hij
laarom van school wordt ge
tapt wil hij naar de toneel-
chool. „Niet alleen alle studen
ten, maar ook de leraren waren
jrotendeels zwendelaars. De
'pornaamste reden daarvoor
jas dat we een tak van weten-
chap studeerden die voorna
melijk uit gebakken lucht be
tond. De meeste buitenlandse
jiteurs die in ons studiepro-
famma figureerden, waren
iet in het Russisch vertaald en
ovendien verboden of op zijn
iinst ongewenst. Als leer mate
iaal gebruikten we vooral boe-
èn die door onze eigen leraren
aren geschreven. Daarnaast
atelden we elkaar films die
iemand gezien had en spraken
ie over boeken die niemand
aide."
'e terecht gevreesde diensttijd
Ui jonge Sovjet-soldaat brengt
iadimir door in een merk
aardig kamp dat Moskou moet
schermen tegen een verras-
ïgsaanval uit de lucht. Ook
ar: veel drank, soldatenhu-
jr, en verborgen doelloosheid.
;t beste deel van het boek zit
n het eind. Daar beschrijft
miner de almaar falende ka-
kaze-acties van de dichter
Ija die als 'prof essioneel zelf -
lordenaar' vrijwel doorlo-
ad in het gekkenhuis zit. Hier
:ekt een zweem van mededo-
door de verder aldoor lollige
:st heen.
andere psychisch gestoorde
aieraad is stapelverliefd op
Franse zangeres Patricia
.as en volgt haar blindelings
heel haar Sovjet-tournee
)e eerste boezem in close-up
de Sovjettelevisie!'). De
lashysterie is een kolfje naar
hand van deze spotgrage
Órijver. In zijn Kaas-variant
sovjetpropaganda is hij leuk.
)e politie bestreed de zoge-
'krnde Kaas-treinen. Want
eral waar de Franse zangeres
ih vertoonde, of het nu een
•ovinciestad in het zuiden of
hoofdstad van een republiek
as, stichtten de fans onrust en
'jten ze een chaos achter. Het
as een massapsychose. In Ar-
langelsk werkten honderden
ensen bijvoorbeeld een hele
icht lang aan een twee kilome-
rlang spandoek: 'Wij houden
n Patricia, wij danken Patri -
i, wij blijven bij Patricia'."
Margot Engelen
adimir Kaminer: Soldatenrook -
daling Nelleke van Maaren. Uit-
jerij Cossee, 175 blz., €.19,90.
vrijdag 29 november 2002
ostein Gaarder schrijft omdat hij iets wil vertellen. En
als hij niets meer te zeggen heeft, dan houdt het op.
„Maar ik weet dat ik makkelij k praten heb'De wereld
van Sofie' heeft mij financieel onafhankelijk gemaakt." De
jongste roman van Gaarder gaat over macht, schaamte en
Na een lange afwezigheid is
Hermine de Graaf terug
met een indrukwekkende ro
man over verlies en rouw: Mijn
moeder en de duif.,Het voelt als
een nieuw begin", zegt ze.
Eigenlij k is het een meisje dat de
voordeur open doet. Lang steil
haar, spijkerbroek, slobbertrui,
verlegen handdruk. En zelfs als
Hermine de Graaf (Winschoten,
1951) voorgaat naar haar werk
kamer - een imposant vertrek
met kasten vol boeken - blijft
dat beeld in tact. Een ouder
meisje wellicht, maar toch!
In 1997 verscheen haar roman
'Een dag in december'. Daarna
werd het stil. Zeer stil. Hermine
de Graaf, schrijfster van de be
jubelde verhalenbundels 'Een
kaart, niet het gebied' (1984),
'De Zeevlam' (1985) en 'Aan
klacht tegen onbekend' (1987)
zou zich hebben terug getrok
ken in Buinen, ver van de lite
raire brandhaarden. Ze zou aan
een ernstige oogkwaal lijden.
En ze zou zuchten onder een
writer's block.
Het gerucht over Buinen blijkt
op waarheid gebaseerd. „Bui
nen is prachtig. Links heb ik
bossen, rechts heb ik velden. Ik
voel me hier thuis", vertelt ze
enthousiast. En de oogkwaal?
„Het is een systeemziekte waar
ik al sinds de pubertijd last van
heb. Ik word verblind door dag
licht, als een konijn in een licht
bak."
Door de kwaal was ze genood
zaakt zich terug te trekken. „Ik
zat in 1997 in de jury voor de
AKO-prijs, maar het lezen werd
te moeilijk. Ik moest optredens
afzeggen. Als ik de straat opga,
draag ik een zonnebril. De
agressie die dat oproept... Tij
dens een literair feest in Assen
dansten aangeschoten jongens
om mij heen, liedjes van Stevie
Wonder zingend."
Maar dat van dat writer's block
is uit de lucht gegrepen. „Er ge
beurde gewoon veel te veel, de
afgelopen vijf jaar. M'n moeder
ging dood, m'n zus ging dood,
m'n x-edacteur bij Meulenhoff
ging dood. Zelfs de werkster
ging dood. Het was vreselijk. En
het ging maar door. Ik heb met
een grote kans op blindheid een
oogoperatie moeten ondergaan.
Het was alsof er zeven magere
jaren waren aangebroken."
En al die tijd schreef ze. Met de
hand. Achthonderd A-viertjes
vol. Uit deze notities ontstond
haar nieuwe roman voor een
nieuwe uitgever, De Geus. Mijn
moeder en de duif gaat over ver
lies en rouw. In heldere zinnen
en een suggestieve stijl vertelt
De Graaf het verhaal van een fa
milie met littekens. Vader (de
duif) is dood, moeder sterft, alle
leden - jong en oud - hebben
kleerscheuren opgelopen. De
ik-figuur, een schaatsenrijdster
met een oogkwaal annex
schrijfster met schrijfkramp,
vertelt hoe iedereen zich staan
de probeert te houden.
Bij het schrijven baseerde De
Graaf zich nadrukkelijk op au
thentieke familiegebeurtenis
sen en vooral de dood van haar
eigen moeder. „Haar overlijden
was voor mij aanleiding voor
veel zelfonderzoek. Maar ik wil
de er ook achter komen hoe mijn
In bijna vijftig landen werd
'De wereld van Sophie' ver
taald. Meer dan twintig miljoen
exemplaren zijn er van verkocht
en net als rond de Harry Potter-
reeks nu, ontstond er rond dit
leerboek filosofie voor kinderen
een kring van nevenproducten.
Een bordspel, een cd-rom, een
film en een musical werden er
uitgebracht, alle gebaseerd op
datzelfde tamelijk onspectacu
laire verhaal van een meisje dat
door een leraar filosofie wordt
meegenomen door de geschie
denis van het denken.
Men kan de Noorse schrijver
Jostein Gaarder zijn succes mis
gunnen, dat hij zijn schrijvers-
ziel willens en wetens aan het
kapitaal heeft verkocht is wel
het laatste dat hem verweten
kan worden. Jostein Gaarder:
„Het merkwaardige met dit
boek is dat het, toen ik met het
plan kwam, voor iedereen een
absoluut non-commercieel,
zelfs onhaalbaar iets leek. Ik
ben een paar jaar leraar filosofie
geweest. Maar begin jaren ne
gentig was ik al een redelijk be
kend schrijver geworden in
Noorwegen. En toen ik mijn
vrouw vertelde over mijn plan
nen een roman voor kinderen te
schrijven waarin de geschiede
nis van de filosofie werd behan
deld, keek ze heel bedenkelijk.
Nou vooruit, snel aan werk, zei
ze, dan is het ook weer gauw
voorbijToen ik het afhad heb ik
mijn uitgever nog uitvoerig be
dankt voor het feit dat hij zo ge
nereus dit non-commerciëlle
boek had willen brengen."
'De wereld van Sophie' ver
scheen in 1991. In 1994 konden
Gaarder en zijn vrouw de Sofie
Stiching oprichten, die jaarlijks
een internationale prijs (de So
fie Prijs, ter waarde van 100.000
euro) uitreikt aan een persoon of
instelling die zich ingezet heeft
voor het behoud van ons ecolo
gisch systeemD it j aar kreeg het
hoofd van de Orthodoxe Kerk,
de aartsbisschop van Constan-
tinopel, Zijne Heiligheid
Bartholomew, de onderschei
ding. De geestelijk leider staat
bekend als 'de groene patri
arch'. Gaarder: „Het is heel be
langrijk dat ook vanuit de reli
gie het besef wordt gewekt dat
wij op de verkeerde weg zijn en
wij moeten zoeken naar moge
lijkheden om de aarde niet
verder te verspillen. Op het
ogenblik ben ik behoorlijk pes-
zussen met verlies omgingen."
Ze vertelt over haar iets oudere,
inmiddels overleden autistische
zus. „Die heeft het heel moeilijk
gehad met de dood van moeder.
Haar overlijden kwam volsla
gen onverwacht, ik stond per
plex. Het ging met haar juist be
ter dan in tijden. Achteraf denk
ik, dat m'n zus overleed toen ze
de dood van moeder had ver
werkt."
In Mijn moeder en de duif krab
belt de ik-figuur overeind tij
dens de verdeling van de erfenis.
Maar hoe heeft Hermine de
Graaf de magere jaren door
staan? „Ik ben enorm veront
waardigd geweest over alles
wat me de afgelopen jaren is
overkomen. M'n moeder, m'n
zus, m'n ogen. Ik vroeg me af,
hoeveel ik kon hebben. Maar je
kunt niemand de schuld geven
hè. Je móet door."
Vanuit die kracht is haar nieuwe
simistisch. Ik ben ook erg anti-
Bush. De wijze waarop hij het
Kyoto-akkoord ter zijde heeft
geschoven is rampzalig, denk
ik."
En de Noren dan met hun wal-
vissenjacht? De schrijver er
kent: „Ik vind dat dat moet
stoppen. Hoewel het niets an
ders is dan een sport, het zit diep
in onze volksaard, er is geen
walvisjager die het voor zijn
brood doet - hoewel dat alle
maal zo is, vind ik dat wij de in
ternationale gemeenschap geen
aanstoot moeten geven. Dat
standpunt verdedig ik in mijn
land."
Jostein Gaarder: „Mensen hebben het gevoel dat ze beroemd moeten zijn om te kunnen bestaan.
foto Roeland Fossen
Jostein Gaarder (1952) lijkt met
zijn korte baard, volle gezicht
en nog steeds blonde haar een
beetje op een van de mannelijke
leden van dat andere Scandina
vische succes, Abba. Hij is een
vriendelijke man, die graag in
gesprek gaat over beschouwe
lijke onderwerpen. Zijn laatste
roman De dochtervan de circus
directeur is net verschenen. Het
is, opnieuw, een verhaal met een
filosofische inslag, maar is toch
vooral een roman. Hoofdper
soon is een verhalenverkoper,
een ghostwriter en fabrikant
van plots. Deze Petter heeft in
het geheim een grote menigte
van schrijvers aan zich weten te
binden. Omdat vele van de
schrijvers hun succes aan hem te
dankern hebben, houden ze hun
mond. En Petter, bijgenaamd de
Spinnenkop, manipuleert er
stilletjes op los, schaamteloos
gebruik makend van de eer
zucht en gêne van het schrij
versvolk dat hij aan zich heeft
verplicht.
Jostein Gaarder: „Mensen wil
len graag beroemd zijn. Ze
willen gezien worden. Het
merkwaardige is dat het tegen
woordig nog zo'n beetje het eni
ge lijkt te zijn dat telt. Het
schrijverschap heeft in Scandi
navië altijd veel prestige gehad.
Zweden, Noorwegen, Dene
marken en IJsland zijn nog
steeds de landen waar het meest
gelezen wordt. Vroeger wilden
kinderen dan ook vaak schrijver
worden. Deze Petter is net zo
oud als ik, hij komt dus uit mijn
tijd. Als je tegenwoordig een
klas binnen gaat en waagt: jon
gens wat willen jullie worden,
krijg je niet te horen dingen als
'autocoureur', 'schrijver',
'brandweerman' of 'dokter'.
Nee, heel veel kinderen zeggen
gewoon: ik wil later beroemd
worden, zonder te vermelden
waarmee. Het is een gevolg van
onze media-samenleving, van
programma's als Big Brother.
Beroemd zijn is hetzelfde ge
worden als een identiteit heb
ben. Mensen hebben het gevoel
dat ze beroemd moeten zijn om
te kunnen bestaan. Er zijn in Big
Brother zelfs beelden geweest
van iemand, die voor de camera
masturbeerde. Het geeft alle
maal niks, hoor, als je maar op
de televisie bent!"
De schrijver, die literatuur, filo
sofie en theologie studeerde,
voelt zich nog steeds het den
kende, zich verwonderende jon
getje van woeger. Daar gaan
zijn boeken over, zegt hij„Ik
was zo'n jongetjes, dat zich ver
baasde over het feit dat wij be
stonden en er überhaupt een
wereld was. Moet je eens kijken
naar alles om je heen! Hoe is dat
er allemaal gekomen? Met dat
soort uitroepen viel ik mijn om
geving lastig. Maar die vond dat
raar. Doe nu maar gewoon en ga
spelen, zeiden ze me. Het gevoel
van verwondering heeft me
nooit verlaten. Het is al heel
oud: ook voor Aristoteles begint
de filosofie met de verwonde
ring. Toch lees ik tegenwoordig
weinig filosofie meer, maar
vooral wetenschap
„Dat heeft te maken met die be
langstelling voor de ontologie
(het denken over het zijn). In de
filosofie zie je dat er eigenlijk
nog maar drie gebieden overge
bleven zijn: filosofie van de taal,
esthetica en ethiek. De ontolo
gie moeten wij aan de weten
schap over laten. Hoe is het
heelal ontstaan, wat onder
scheidt de mens van het dier.
Wat is bewustzijn? Is bewustzijn
toevallig ontstaan? Ik vind dat
echt een fascinerende vraag.
Mijn voorlaatste roman 'Maya'
gaat daarover. Het opvallende is
dat als je met wetenschappers
over het bewustzijn spreekt ze
aanvankelijk zullen zeggen: ja,
het bewustzijn is toeval. Als je
dan doorpraat dan gaan ze twij
felen."
In De dochter van de circusdi
recteur citeert de schrijver een
passage uit de Chaplin-f ilm 'Li
melight'. Een mislukte clown
probeert daar een verlamd dan
seresje zelfmoord uit het hoofd
te praten. „Miljarden jaren wa
ren er voor nodig om het mense
lijk bewustzijn tot ontwikke
ling te brengen en j ij wil het even
uitwissen?"
Misschien wordt dit wel zijn
laatste boek, zegt Gaarder. „Bij
'Maya' en dit boek heb ik steeds
sterk het gevoel gehad, dat dit
romans waren waarna er niets
meer zou komen. Ik werkte er
als een bezetene aan, maar an
ders dan anders maakte ik geen
aantekeningen meer voor een
volgend boek. Ik had het idee
dat ik na dit boek gezegd had
wat ik wilde zeggen. Dat is voor
mij ook de reden waarom ik
schrijf. Dat heb ik gemeen met
Petter uit De dochter van de cir
cusdirecteur. Ik ga nooit zitten
schrijven om het schrijven, ik
moet echt iets te vertellen heb
ben. Misschien ben ik wel uitge
schreven." Hij lacht. „Ach, ik
heb makkelijk praten natuur-
lijk,"
Jan-Hendrik Bakker
Jostein Gaarder: De dochter van de
circusdirecteur - Vertaling Lucy
Pijttersen en Carla Joustra. Uitge
verij Signature, €19,95.
roman ontstaan, zegt ze. „Ik heb
het idee dat ik nu verderga waar
'Een kaart, niet het gebied' is
opgehouden. In de verhalen uit
die bundel botsen de personages
met de generatie voor hen. De
personages in deze roman be
vinden zich in een vergelijkbare
situatie. Verschil is, ze zijn nu
ouder. En de generatie waar ze
zich tegen hebben afgezet, is
stervende. Het is nu aan hen."
„Eigenlijk is het alsof ik op
nieuw debuteer", zegt ze. „Het
voelt als een nieuw begin."
Joep van Ruiten
Hermine de Graaf: Mijn m,oeder en
de duif - Uitgeverij De Geus, 256
blz., €20,-.
Hermine de Graaf: De verhalen -
Uitgeverij De Geus, 715 blz., €27,50.
Hermine de Graaf
'oals een landschap de schilder kan in
spireren, zo stimuleert een stukje na-
rr ter grootte van een krant de mens met
itische aandrift. Weliswaar levert een
>d gevoel nog geen goed kunstwerk op,
ar toch: het oog dat gestreeld wordt door
aie vergezichten en dito beelden levert
atemets troostrijke gedachten op. Mooie
Jden en woorden en zo, waarbij we ons
i ogenblik prettig voelen,
is dan ook veel landschappelijk dicht-
rk, al gaat het in de hedendaagse poëzie
der om andere dingen dan het bezingen
de onbebouwde rafelranden van mo-
ne locaties of de quasi-idylle van een be-
ermd natuurterrein.
idschap en poëzie - een combinatie die
agt om een bloemlezing. Ze zijn gemaakt
oorten en grote aantallen,
moet een tijd geweest zijn dat dichters en
ilders de schoonheid van het Zeeuwse
dschap zochten om zich te laten inspire-
Dat Zeeland is er niet meer. Het land-
ap zelf is opgeofferd aan gewin en groei,
ar natuurlijke weilanden waren waar de
orren in te herkennen vielen, worden
kke biljartlakens gemaakt om het hoofd
lieden aan de concurrentie. Waar krom-
paden waren, zijn rechte betonwegen
verkeersdrempels en doseerinrichtin-
Wat blijft is de herinnering en wat ge
reven werd en afgebeeld. Die kunstige
"ken roepen bij gevoelige karakters nos-
$ie, heimwee en verlangen op: er moet
h iets zijn, iets van rust en bevrediging,
tijdloosheid en vrede, er moet toch iets
grijpbaars zijn dat ons menselijk leven
heeft? Zoiets, ach, toon het ons, in land-
ap en poëzie. Dit klinkt allemaal wat
'gdravend, maar probeer het maar eens
hter bij de aarde te formuleren als er een
■k voor je ligt met dit programma: 'op
k naar de stem van de eigen plek - poëzie
s bron en bestemming - herkomst en her-
tning'.
Stormvloedkering
In een overigens mooi gebonden boekje on
der de titel Zeeland - dichtersland wordt
een bloemlezing gepresenteerd van literaire
teksten die op een of andere manier betrek
king hebben op het Zeeland en vooral het
landschap. Dat is zoals gezegd niet nieuw.
In de Zeeuwse Bibliotheek is na enig zoeken
een vrijwel complete verzameling te vinden
van elke Zeeuwse grasspriet in de vader
landse letteren. In een literaire reisgids van
foto Lex de Meester
Querido heeft Wim Hofman ooit een fraai en
informatief hoofdstuk geschreven over
Zeeland in de literatuur. In het Land der let
teren was eveneens een hoofdstuk aan Zee
land gewijd en er valt nog meer op te som
men. Zo heeft Omroep Zeeland ooit een
lange reeks uitgezonden: Dichter bij Zee
land. En deze krant heeft bij boekenweken
eveneens Zeeuwse bloemen geëtaleerd. De
ze nieuwe bloemlezing, Zeeland - dichters
land, sluit dus aan bij een lange traditie. Er
zitten wel een paar verrassingen in de bun
del. Zo beperkt zich de 'poëzie' in deze
bloemlezing niet tot gedichten, maar krij
gen we ook enkele Zeelandse prozafrag
menten. Natuurlijk Nescio met Japi, de uit
vreter. Die zat immers met Bavink urenlang
in Veere op het dak van wat toen het hospi
taal was. Ze 'keken over Walcheren, over de
Kreek en 't Veergat en den ingang van de
Oosterschelde en de duinen van Schouwen.
En daar had je dikke Jan ook weer, den to
ren van Zierikzee, nu in 't Noorden. En daar
had je Goes en Lange Jan, den toren van
Middelburg, de spil van Walcheren, het hart
dier wereld. En 't tij kwam in en 't tij ging
uit; 't water rees en viel.' Nu gaat het in dit
fragment niet zo zeer over Zeeland, maar
over het voortschrijden van de tijd, het zin
loze eeuwige klotsen. Maar het staat nog al
tijd prima in een bloemlezing.
Daar is ook een fragment van Jan Terlouw,
uit Oosterschelde windkracht 10. In de ver
te ziet de hoofdpersoon de werkeilanden in
de Oosterschelde en het stukje gaat over het
openhouden van het broedgebied van vele
vogels en alles wat groeit en bloeit op en on
der water.
Daar is ook een fragment over het oude ge
vangeniswezen, zeg maar historische tucht
huizen. Met Jacob van Lennep reizen we in
één grote alinea aan het begin van de negen
tiende eeuw over Tholen, getrokken uit de
bekende beschrijving van de reis die hij met
zijn vriend Van Hogendorp maakte. 'Langs
een zeer slikkerigen, bijna ondoorwaadba-
ren buitendijk vervolgden wij onzen weg:
heerlijk was het gezicht op Phïlipsland en
Zierikzee, voor ons lag eene menigte buiten -
dijksche aanwas van slijk.' Mooi slik is niet
onaardig.
Er is een fragment over de bevrijding. Van
Jacques Hamelijk, de bard van Terneuzen,
kunnen we twee alinea's lezen over Zeeuws-
Vlaanderen. Vooral in de oertijd toen dit ge
west niet veel meer dan enkele drijvende
brokken was. Verder gedichten. Bekende en
minder bekende, maar veel ontbreekt, te
veel. Wel het obligate Warren-vers Thuis-
keerin Zeeland, waarin de dichter na enkele
jaren buitenlands weer thuis is in Zuid-Be
veland, waar hij ligt 'te rusten in 't bruids
bed van uw welig kruid'.
Ook het Zeeuws-Vlaamse lied voor het volk
('waar eens gekrijs der meeuwen verstierf
aan het eenzaam strand') valt hier te lezen.
Eveneens een lied van Slauerhoff over het
water en de eenzaamheid. Het gaat niet over
Zeeland. De samensteller moet gedacht
hebben waar water stroomt, eenzaamheid
en heimwee heerst, moet het wel op Zeeland
betrekking hebben. Er is meer dat de brau
wen doet fronsen. Een kort - zonder verkla
ring bijkans onbegrijpelijk - gedichtje van
Huygens aan zijn vrienden in Zeeland - wat
zegt het in dit verband? Van de Vlissingse
dichter Zelandus wordt een fragmentje af
gedrukt, zonder dat meegedeeld wordt dat
de lezer hier Bellamy leest. Bizar is dat een
kort stukje uit het verhaal van Reinaert ge
nomen is uit de vrijwel onleesbare negen-
tiende-eeuwse hertaling van Prudens van
Duyse. Zo'n keuze is voor verbetering vat
baar.
Er zijn in deze bloemlezing slechts twee as
pecten die interessant zijn. De serieuze in
leiding 'Literaire sporen in de slik: het
Zeeuwse landschap als inspiratiebron van
schrijvers en dichters'. Het is geen baanbre
kend essay, maar in klein bestek informa
tief. Veel daar genoemde voorbeelden (bij
voorbeeld van Ed. Leeflang, het gedicht De
Weel) komen echter niet in de bloemlezing
voor. Zou dit wel het geval zijn, dan zou dit
boekje heel wat interessanter zijn gewor
den. Dit inleidend essay loopt door de keuze
van de teksten uit op een aanklacht over wat
met het Zeeuwse landschap is gebeurd. De
schrijver weet het zo te op te bouwen dat je
in gemoede afvraagt wat voor het zin het
heeft een bloemlezing met gedichten over
het Zeeuwse land uit te geven. Om ons dui
delijk te maken wat verloren ging? Een ci
taat van Gerard Rothuizen: Als bijv. Zee
land nog was, zoals het was, dan was het
nu van internationale schoonheid. Wat er
van het eiland Walcheren over is, kan nu
geen mens meer inspireren.
In dit verband is er nog iets in deze bundel
dat hoogst intrigerend is. De gedichten en
fragmenten staan op de rechter pagina in
grote letter, maar op de linker staat elke
keer een foto. Op deze foto's staan afbeel
dingen van merkwaardig lelijke en ondich
terlijke stukjes provincie. Een luchtfoto van
de dynamische haven van Terneuzen, elek
triciteitskabels in een leslokaal van het be
roepsonderwijs, een binnentuin in een zoge
naamd modern gebouw, een pompstation
van Delta Nutsbedrijven, een uitbreidings
plan bij Nisse, appartementsgebouwen in
Goes, de ingang van Emergis bij Kloetinge,
Als je het iemand zou vertellen, zou die het
niet willen geloven: de combinatie van der
gelijke volstrekt onpoëtische trivialiteiten
en dichterlijke lofzangen op een landschap
dat ooit bijzonder moet zijn geweest. Dit
moet satirisch bedoeld zijn.
Lo van Driel
Zeeland, dichterland - Uitgeverij Stichting Ach
terland Zeist, €15,90. Gedeputeerde De Kok
neemt vandaag het eerste exemplaar van de bun
del in ontvangst.