Oerwezens
met heel
veel vragen
PZC
Oscar
van den
Boogaard
Laat niet uw dagen
slinken in verdriet
Moeder
Willem
Elsschot
vertaald
Zadie SmithDe handtekenin
genman. Langverwachte twee
de roman van Zadie Smith
(1975), die met haar debuut Wit
te tanden een enorme bestseller
schreef. Alex-Li Tandem han
delt in handtekeningen. Hij
maakt jacht op namen op pa
pier, verzamelt ze, verkoopt ze,
vervalst ze af en toe. Vertaling:
Karin van Gerwen en Gert Jan
de Vries. Uitgeverij Prome
theus, 286 pag., €19,95.
Adam Thorpe: 1921. Roman
over een jongen die nét niet
deelneemt aan de Eerste We
reldoorlog en er dan maar een
roman over gaat schrijven. Tij
dens de research voor zijn boek
in Vlaanderen ontmoet Joseph
Monrow twee zeer verschillen
de vrouwen: een lieftallige En
gelse en een zwarte Duitse we
duwe. 1921 Is de vierde roman
van Thorpe, die in 1992 verras
send debuteerde met zijn roman
Ulverton. Vertaling: Harm
Damsma en Niek Miedema. Uit
geverij Podium, 414 pag., €25,-.
Gaby Hauptmanni: Gezocht:
impotente man voor het leven.
Het oorspronkelijke romande
buut van de Duitse journaliste
Gaby Hauptmann, die in haar
geboorteland inmiddels met
haar zes boeken in totaal drie
miljoen exemplaren heeft ver
kocht. In dit verhaal plaatst
Carmen Legg een advertentie
waarin ze een droomprins zoekt
die zijn handen thuis kan hou
den. Deze zomer verscheen
Hauptmanns roman Vijfster-
renkerels in Nederlandse verta
ling. Vertaling: Jan van Ame-
rongen. Uitgeverij Vassallucci,
312 pag., €16,95.
Jeffrey Moore: De rode rozenke
ten. Ooit scheurde Jeremy Da-
venant een willekeui'ige pagina
uit een willekeurig boek. Nu is
hij ervan overtuigd dat op deze
bladzijde uit een encyclopedie,
die hij altijd zorgvuldig be
waard heeft, zijn toekomst uit
gestippeld staat. De rode rozen
keten is het romandebuut van
de Canadese auteur Jeffrey
Moore. Vertaling: Gerda Baard
man. Uitgeverij Prometheus,
352 pag., €24,95.
Ljoedmila Oelitskaja: Reis naar
de zevende hemel. Aan het begin
van de Tweede Wereldoorlog
ontmoet de arts Pavel Koe-
kotski de jongere Jelena als zij
een operatie moet ondergaan.
Hij wordt verliefd op haar en Je
lena en haar dochtertje Tanja
trekken bij hem in als ze hoort
dat haar echtgenoot aan het
front is gesneuveld. Jelena blijft
zich echter schuldig voelen over
de dood van haar man en tien
jaar later barst de bom. Verta
ling Arie van der Ent. Uitgeverij
De Geus, 445 pag., €27,50.
thriller
Sergei Bolmat: Klik! Thriller
debuut van de jonge Russische
auteur Sergei Bolmat (Sint Pe
tersburg, 1960) over jonge men
sen in de roerige jaren negentig
die heen en weer geslingerd
worden tussen anarchie en op
rukkend kapitalisme. Vertaling:
Arie van der Ent. Uitgeverij
Vassallucci, 308 pag., €17,95.
scar van den Boogaard reist, leeft, ontmoet om te
schrijven. Hij wil de wereld omarmen, want hij is
gulzig. Wonend in drie steden en met een reistas
als een van de belangrijke levensbehoeften. Het werk, de
boeken, zorgen voor de noodzakelijke verbinding. Sinds
anderhalf jaar helpen zijn toneelstukken daaraan mee.
Momenteel zelfs twee tegelijk, bij het Ro-Theater en
Toneelgroep Amsterdam.
vrijdag 22 november 2002
De stad Brussel is fris, zijn
hoofd is kaal, dat is koud.
Dus er zit een jongensachtig
petje op. Nieuwsgierige blauwe
ogen kijken de wereld in. Een
wereld om je over te verwonde
ren, als het aan hem ligt. Ver
wondering geeft lichtheid en die
is nodig voor iemand die in zijn
werk veel zwaarte kent. The
ma's uit het leven, daar schrijft
hij over. Op zoek naar het we
zenlijke. Hij schrijft over de
zoektocht van mensen naar een
identiteit. Dat doet hij niet be
schrijvend, maar van binnenuit.
Zijn personages maken geen
avonturen mee, ze zijn. ,,Ik heb
taal nodig om het woordeloze
leven te beschrijven. De woor
deloze wereld."
In zijn boeken probeert de in
België woonachtige Nederlan
der Oscar van den Boogaard
(Suriname, 1964) de betekenis
van het leven aan te raken. Hij
schreef zeven romans binnen
twaalf jaar en de Vlaamse krant
De Standaard publiceert iedere
week zijn column 'Sensaties',
waarin hij gedachtespelingen,
sfeerimpressies en zijn drang
om de wereld te omarmen be
schrijft. Zo geeft hij vorm aan
zijn leven te midden van kunste
naars, laverend tussen zijn
woonplaatsen Brussel, Antwer
pen en Amsterdam en verblijf
plaatsen in vele buitenlanden.
Om telkens opnieuw dat leven
in te duiken.
Hij praat makkelijk, is graag
ondermensen. „Ik leerde toen ik
acht was dat stille wateren die
pe gronden hebben. Ik praatte
veel, daarom zou ik oppervlak
kig zijn. 'Intensiteit, dus geen
oppervlakkigheid' is een van
mijn kreten in Sensaties." De se
rieuze overwegingen in het ge
sprek onderbreekt hij dan ook
een paar keer om stil te staan bij
de doezelende grijze kroegpoes.
„Prachtig is ze hè? Soms wordt
ze helemaal door elkaar ge
schud, haar mand staat op een
stapel spelletjes."
Met de vier toneelstukken Lu
cia Smelt, Sterremix. De nacht
van de Bonobo's en Lava Loun
ge) die hij de afgelopen ander
half jaar schreef, brengt hij een
grootse ode aan één en hetzelfde
onderwerp. De voorstellingen
leggen elk vanuit een andere be
nadering het gegeven liefde
bloot. Over zijn eerste stuk Lu
cia Smelt: „Mij fascineert het
hoe twee mensen het gevoel
kunnen hebben dat ze bij elkaar
horen. Hoe de noodzaak van het
samen zijn ontstaat."
De stap naar het theater zette
Van den Boogaard omdat de
dialoog met publiek hem na aan
het hart ligt. Hij wil wat teweeg
brengen bij mensen. Bovendien
vormt 'het moment', het 'nu' een
belangrijk onderdeel van zijn
werk en leven. Theater is vol
gens hem de meest onontkoom
bare manier van 'in het moment
zijn'. Hij noemt het 'het ultieme
samenkomen van mijn verlan
gens van het moment.' „In de
beleving van het moment word
je niet gehinderd door ideeën.
Dat is voor mij belangrijk om
dat ik iemand ben die heel erg
met het verleden bezig is. Met
verwachtingen ook. Voor mij is
het in het moment leven ook een
soort tot rust komen. Dan kan ik
ook licht zijn. Omdat ik anders
heel zwaar ben, dat komt in
mijn werk naar boven."
Hoewel het alleen in zijn co
lumns vanwege de feitelijke
omschrijvingen direct duidelijk
is, bevat al zijn werk autobio
grafisch materiaal. In de roman
Liefdesdood fragmenten van
een jeugd in Suriname waar zijn
vader officier was, de studie
rechten die hij in Amsterdam,
Montpellier en Brussel volgde in
de roman Dentz en het besef dat
hij zich aangetrokken voelt tot
Oscarvan den Boogaard: „Ik vind mensen in Nederland heel hard."
mannen in Fremdkörper, ook
een roman.
De Vlaamse regisseur Guy Cas-
siers maakte van Lava Lounge
een multimediale voorstelling
met een grote rol voor video
beelden van sfeerimpressies,
een lopende band van bewegen
de teksten en een speelvloer ge
vuld met water. Abstract en
groots, wellicht afstandelijk en
niet een stuk voor de toeschou
wer die naar het theater gaat en
een verhaal wil begrijpen. „Er
wordt je in Lava Lounge niet al
les voorgekauwd, je krijgt veel
aangeboden. Iets wat je in eerste
instantie niet begrijpt, hoeft je
toch niet te frustreren? Ik ben
toch ook niet gefrustreerd als ik
iets niet meteen begrijp, ik ga
dan nadenken."
De toestand van de personages
uit zijn stukken omschrijft hij
als zwevend boven een ravijn.
„Ze zweven boven een andere
wereld. Zoals alle mensen? Die
vraag stel ik mezelf niet, hoewel
ik denk van wel. De wereld is
niet alleen maar een wereld met
duidelijke identiteiten, die we
ten wat ze willen, die antwoor
den hebben op alle vragen. Dat
is niet zo, mensen zijn niet zo."
Hij legt uit dat mensen dan wel
een naam en een paspoort en een
pincode hebben, dat ze weten
waar ze geboren zijn en ze mis
schien weten met wie ze ge
trouwd zijn. „Dat zijn alleen
maar uiterlijkheden. Ik wil uit
eindelijk mensen beschrijven
als wezens. Een soort oerwezens
die heel veel vragen hebben. Ik
ben geïnteresseerd in de primai
re riten en gevoelens, het wezen
lijke."
Bij De nacht van de Bonobo's, de
andere voorstelling, had hij een
minder goede ervaring met het
eindresultaat. „De sfeer van de
uitvoering is heel hard. Het zijn
acteurs die schreeuwen in
plaats van dat ze praten en ze
roepen overal kut en lui teiwijl
dat helemaal niet in de tekst
staat. Dat vind ik heel erg."
De oorzaak ligt volgens hem in
foto Klaas Koppe
de manier van acteren en de
aankleding. „Alles moet onmid
dellijk herkend worden en men
sen zoeken onmiddellijk naar
identificatie. Ze zien eruit als
mensen die je niet wil ontmoe
ten." En waarschijnlijk omdat
de regisseur een Nederlander is.
„Ik vind mensen in Nederland
heel hard. Als ik bij Roosendaal
in de trein Holland binnenkom,
verandert de stemming meteen.
Je hoort keiharde stemmen om
je heen, mensen die intieme din
gen keihard uitroepen. Als ik in
Nederland ben voel ik me totaal
niet prettig. Dan word ik fysiek
onwel."
Claartje van den Broek
Theater van Oscar van den Boog
aard: De nacht van de Bonobo's:
dinsdag 26 t/mza. 30nov. in Amster
dam Stadsschouwburg; wo. 4 dec.
Breda Chassé;vr. 6 enza. 7 dec. Ant
werpen deSingel.
Lavalounge: t/m za. 30 nov. in de
Schouwburg te Rotterdam
Als vader slaapt gelijk een rustig beest,
en in zijn droom herkauwt en zalig lacht,
dan ligt gij wakker, starend in den nacht,
en roept uw zoons en dochters voor den geest.
Zij zijn gevloón, als gieren voor 't tempeest,
met stukken van het oude nest bevracht,
waarin gij dubbend op hun terugkeer wacht,
maar op de klok het woord des tijds niet leest.
Laat niet uw dagen slinken in verdriet;
geen macht die tanden aan uw mond verstrekt,
of ooit weer zog in uwe borsten wekt.
Er is niets aan te doen, zoals gij ziet.
Drink dus een borrel bij een passend lied,
daar schele Piet reeds met uw tenen trekt.
Willem Elsschot
Vannacht uit de slaap gehou
den door spookhuisachtige
geluiden. Een muis, realiseerde
ik me al snel, die in een val was
beland, maar niet de gebruike
lijke doodklap had gekregen.
Zo'n beest, op de meest onge
lukkige manier vastgeraakt,
probeert natuurlijk de klem los
te krijgen. Wat eigenlijk nooit
lukt. Doorgaans gaat de gewon
de muis met val en al wanhopig
aan de wandel. Vandaar dat ge
luid van de houten val die voort
gesleept wordt over de houten
vloer. Soms gaat het sinistere
geroefel dagenlang, nachten
lang door, tot het muisje sterft
van ellende en gebrek. Zo'n ang
stig dier kruipt in de diepste
krochten weg. Ik, de wrede God
van de Muizen, heb wel gezocht
om de genadeklap uit te kunnen
delen, de bruine kraaloogjes al
vrezend die me verwijtend aan
zouden kijken. Maar ik zocht
vergeefs.
Wie verdrietig is, overkomt het
zelfde als die muis. Je loopt in
een val die een wrede God van
de Mensen heeft gezet. Fataal is
de klap niet, maar het is onmo-
geli j kjeuitdeklemte be vrij den
Geen dichter heeft dat ver
schrikkelijke zo diep gepeild als
Willem Elsschot (1882-1960).
Zijn gedicht 'Het huwelijk' is
bijna een variant op het relaas
van het ongelukkige dier bij mij
op zolder. De man uit het ge
dicht begeert zijn vrouw niet
meer, hij is haar juist gaan ha
ten. Hij zint nog wel op midde
len om te ontsnappen uit zijn
val. Maar ons lot zit op slot, we
zijn levenslang onze eigen ge
vangene. De dichter kende de
oorzaak: 'want tussen droom en
daad/ staan wetten in den weg
en praktische bezwaren.'
Ongeveer de beroemdste regels
uit de Nederlandse poëzie. Toch
klinken ze iedere keer weer
nieuw, ook nu ik ze lees in de pas
verschenen bundel Verzen, die
extra interessant is vanwege de
cd waarop Elsschots dochter de
gedichten van haar vader voor
draagt. Een wonderlijke dichter
was hijzo 'n di chter tegenjwilen
dank, hij verruilde de p
dan ook al snel voor het p
Hij schreef bijna letterlijk
slechts een handvol gedichten
Die hebben vaak ook nog eens
de korzelige ondertoon van ie
mand die er liever het zwijgen
toe had gedaan. Het tederste ge
voel wordt ietwat onbeholpen'
met de hardvochtigste woorden
gemaskeerd. Maar dat maakt p
deze poëzie des te ontroerende:
Verdriet, verdriet, verdriet:da:
is het refrein van deze gedich
ten. Verdriet omdat het leve:
een val isVerdriet omdat de eni
ge uitweg de dood is. Verdrie
omdat verzet niet baat. En toch
dat is het wonder van Elsscho:
word j e door dit alles niet neer
gedrukt maar opgeheven. Hij'
heeft een soort troost in petto
voor de moeder uit het hierbij
afgedrukte sonnet. Schele Piet,
de dood, is niet te ontlopen
Maar maak het niet erger dan
het is: 'Laat niet uw dagen slin
ken in verdriet.' Je zit in de val,
maar laat het verdriet je niet
volledig verlammen, laat het je
tijd niet helemaal opslorpen. De
komende nacht zal ik deze regel
dikwijls voor me uit prevelen
Een regel die misschien voor
komt dat ik weer niet de slaap
kan vatten door mijn muis en
mijn muizenissen.
Mario Molegraaf
Willem Elsschot: Verzen - Uitgeverij
Athenaeum-Polak Van Gennep
40pag. en cd, €14,95.
Rudy Kousbroek
onzichtbare steden
teden bewoond door slaap
wandelaars, steden waar al
les tijdelijk is, steden bevolkt
door mensen die zich niets
kunnen herinneren, steden waar iedereen lijkt
op een oude bekende; steden waar iedereen al
tijd dorst heeft, of verdwaald is, of zucht van
begeerte, steden als Zenobia, Fedora, Chloe,
Valdrada, Ersilia, Leandra - zulke steden be
staan in Le cittainvisïbili van Italo Calvino
(1972). Maar er bestonden ook steden waar de
mensen leefden in permanente angst, dag en
nacht, zoals Middelbuurt, of Zuidert, of Oud
EmmeloordWat ik las over deze dorpjes op het
eiland Schokland, waar de mensen leefden in
voortdurende vrees te worden weggespoeld,
wedijvert met alle scenario's in de literatuur.
Als het stormde was het steeds verder afkal
vende langwerpige eiland als een schip in
nood. De Zuiderzee was tot in de 20ste eeuw
nog een echte zee, met eb en vloed en zware
stormen die niet alleen mensen (dieren, kinde
ren) die buiten waren kon meesleuren, maar
ook de stallen, schuren en huizen waarin zij
hun toevlucht namen. De begane grond be
vond zich op maar twee of drie voet boven zee
niveau: bij een springvloed overstroomde het
hele eiland, gebouwen werden ondermijnd en
verzakten, de oevers kwamen steeds dichter
bij elkaar. De kerk van Middelbuurt werd in
1825 onherstelbaar beschadigd door een
stormvloed. De kerk die er voor in de plaats
kwam werd in 1834 gebouwd door Rijkswater
staat; maar de toestand werd onhoudbaar en
25 jaar later, in 1859, werd op last van Koning
Willem III het hele eiland ontruimd. Op dat
tijdstip woonden er nog een kleine 700 mensen,
die bij hun vertrek hun huizen demonteerden
en meenamen. Wat overbleef werd prijsgege
ven aan de elementen.
De bijgaande foto is van 1920, toen alleen de
kerk op Middelbuurt nog beschermd werd.
Een kerk midden in de zee. De afsluitdijk is van
1932, de dichtstbijzijnde kust was kilometers
ver weg; het water ziet er vredig uit, maar als
het stormde sloegen de golven over de hele terp
heen. De omringende palissade, herinnerend
aan een versterkte nederzetting op vijandelijk
gebied, geeft een idee van het geweld waar zij
tegen bestand moest zijn; die aanblik is nog
dramatischer wanneer je het eil and nu midden
in het drooggelegde land ziet liggen en die pa
lissade nog twee keer zo hoog is - een oudtesta
mentische vesting, voor wie daarmee opge
groeid is onweerstaanbaar herinnerend aan
Job 38 vers 8: 'Wie heeft de zee met deuren toe
gesloten, toen zij uitbrak?... En zeide: Tot hier
toe zult gij komen en niet verderen hier zal hij
zich stellen tegen den hoogmoed uwer golven.'
Er is vermoedelijk geen plek op aarde die zo
sterk het Oude Testament oproept als die kerk
op Middelbuurt; de totale verlatenheid, maar
tegelijk een soort bolwerk tegen de woede van
de buitenwereld; de rillingen liepen mij over de
rug toen ik hoorde dat iemand daar eens van de
kansel het hele boek Job had voorgelezen. Kij
kend naar die foto zie ik de sidderende ge
meente daarnaar luisteren, onder het bulderen
van de wind en het donderen van de golven op
dezeewering. Helaas, de werkelijke toedracht
was minder pur et dur - het was de acteur Henk
van Ulsen die niet het boek Job zelf, maar een
daarop gebaseerd verhaal van eigen maaksel
heeft voorgedragen, 'Job op Schokland', ver
rijkt met gegevens ontleend aan de jodenver
volging in de Tweede Wereldoorlog. Een in
drukwekkende prestatie, die mij ontgaan is
doordat ik in Frankrijk woonde.
Het boek Job is het wonderlijkste boek van de
Bijbel; wat er in aan de orde komt is de helft
van een vraagstuk dat mij als kind al bezig
hield, namelijk waarom goede mensen door
rampen worden bezocht, terwijl je dagelijks
ziet hoe slechte mensen niet alleen onbestraft
blij ven maar zelfs rijkelijk worden beloond. Zo
wordt Job op de proef gesteld iets waai-voor
talloze onschuldige mensen en dieren zonder
genade worden opgeofferd. Om de onbegrijpe
lijkheid van Zijn bedoelingen te verklaren
komt God zelf aan het woord, maar alles wat
Hij doet is een opsomming geven van wat Hij
allemaal kan, waaronder de zee bedwingen;
fascinerend, maar als verklaring schiet het te
kort.
Geen plek ter wereld... schreef ik, maar dat
moet ik herroepen: ik heb een keer een dienst
bijgewoond in de 17de-eeuwse kerk op het ei
land Banda, de kerk die nu verwoest is; de do
minee, die nu vermoord is, preekte over stand
houden in de aanstormende branding. Een
Schokland, 1920
verbijsterend mooi zingende gemeente hief
daarna Psalm 44 aan, vers 12: 'Gij geeft ons
over als schapen ter spijze, en Gij verstrooit
ons onder de heidenen.'
