Confrontatie met
een anti-schilder
Wie werelden stapelt krijgt verrassende gebouwen
21
Kröger
op vier
Zeeuwse
locaties
J
e Duitse schilder Klaus Kröger is bijna 82 maar
hij schildert als een opstandige punker. Onder de
titel Emulsions beginnen zondag op vier locaties
Zeeland tentoonstellingen waar zijn schilderijen worden
'ecömbineerd met het werk van andere kunstenaars. De
rjissingse tentoonstellingsmaker Leon Riekwell combineert
Krijgers woeste werk in kunstcentrum deWillem3 en De
vrijdag 22 november 2002
Watertoren met foto's van Romy Finke, de Middelburgse
kunstenaar en kunstverzamelaar William Verstraeten hangt
een aantal 'Krögers' tussen zijn werken vanRaoul de Keyser,
Avery Preesman, Jan Vercruysse en twee van zijn eigen
schilderijen en de Goese galeriehouder Tom van den Berge
toont overeenkomsten en verschillen met het werk van Ton
van Kints en Jus Juchtmans.
I Tn Nederland i s Kröger een
ligrote onbekende-, in Noord-
pritsland geniet hij enige faam.
-Be uit Hamburg afkomstige
sjsehildernam in 1964 deel aan de
ilderde Documenta in Kassei. In
(982 kreeg hij van de stad Ham-
burg de Edwin-Scharff-Preis
toegekend. Het zijn wapenfei
tendie er weinig toe doen, om-
i datKröger zich vrijwel heeft
losgemaakt van de kunstwe
reld. Hij is bijna een anti-schil
der. Exposeren doet hij niet zo
veel, wie zijn werk wil zien kan
liet in zijn atelier komen bekij
kenen wie het niet bevalt die
gaat maar weer weg. In 1980
remietigde hij vrijwel zijn ge-
bele kunstproductie van de ja
ren zeventig, omdat hij die te
glad en te esthetisch vond. Hij
greep terug op de stijl die hij in
dejaren zestig reeds beoefende,
ren woest expressionisme.
Sindsdien maakt hij steeds de
zelfde soort schilderijen. Ze
worden doorgaans in drie cate-
rarieën ondei-verdeelddata en
leestekens, landschappen en
koppen. Vaak valt een schilderij
in twee van de drie categorieën.
Krögers landschappen zijn ab
stract. Het is tevergeefs zoeken
naar een boom, een rivier of een
wolkenlucht. Vaak blijft het bij
I eenhorizon, soms is het een aan
tal vlakken; de uitbeelding van
ruimte is elementair. Het over
dadige gebruik van zwart, of
daarnaar neigende blauwe,
grijze en bruine tinten, maakt
zijn werk dreigend, onheilspel
lend. Zijn landschappen zouden
als schuldig kunnen worden ge
typeerd, plekken met een niet
bepaald positieve geschiedenis.
Krögers koppen zijn niet meer
dan silhouetten. Een hoofd en
Iweeschoudex-s, tegen een
grauwwitte of zwarte achter
grond, de contouren soms met
een andere kleur geaccentu
eerd. In veel gevallen zijn de ge
zichten doorgekrast. Soms staat
er een groot kruis doorheen,
soms heeft de schilder als een
bezetene geprobeerd de eerder
geschilderde voorstelling uit te
wissen. Vaak is precies op de
plek van het silhouet een nieuw
stuk linnen, vilt, of bordkarton
op het doek geplakt, zodat de fi
guur opnieuw kan worden ge
schilderd en vaak daarna weer
doorgekrast. De opgeplakte
Stukken linnen doen dikwijls
aan pleisters denken. In een
aantal gevallen is het inderdaad
bun functie een 'wond' op het
doek te bedekken of te herstel
len. Meerdere schilderijen van
$föger tonen sporen van fysiek
geweld. Alsof hij er met een pa-
Itmes of de achterkant van zijn
kwast doorheen heeft gestoken.
Reparaties zijn in de meeste ge-
Vallen slordig, soms bewust
niet, uitgevoerd.
Vandaar ook: anti-schilder. Al
Schilderend lijkt hij eropuit zijn
eigen werk te vernietigen. En als
de koppen zelfportretten zijn,
verraden zijn schilderijen een
(linke dosis zelfhaat.
Dan zijn daar nog de data of
teksten, vaak in opvallende
Werk van Klaus Kröger in Galerie Van den Berge in Goes. foto's Lex de Meester
Klaus Kröger (rechts) ontmoet Romy Finke in De Watertoren in Oost-Souburg.
hebben Krögers data hem dat
ingegeven. Immers, een foto is
altijd een momentopname. Fin
ke maakt portretten. Haar mo
dellen (in Vlissingen zij n het bij -
na allemaal vrouwen) kijken
rechtstreeks in de lens. Ze zegt
in baar portretten te zoeken
naar een evenwicht tussen af
standelijkheid en emotie, aan
trekking en afstoting, de per
soonlijke binnenwereld en de
alom zichtbare buitenwereld.
De nuance van Finke tegenover
de woestheid van Kröger, haar
stilistische zuiverheid tegen
over zijn 'vuil, de stad en de
dood'.
Verstraeten trekt in zijn exposi
tieruimte De ZenkasT mooie
parallellen. Overeenkomsten in
kleur, de aandacht voor de ach
terkant van het doek en het
spieraam, overeenkomstige mo
tiefjes (de natuur). Met zulke
overeenkomsten op onderdelen
komen ook de verschillen na
drukkelijk aan het licht. Zo
blijkt Raoul de Keyser vooral
met kleine werken te kunnen
opbieden tegen Krögers intensi
teit. En weet Vercruysse de
'spleen' (zwaarmoedigheid)
juist cool en ironisch te verbeel
den, volstrekt anders dan de
Hamburgse schilder.
In galerie Van den Berge worden
de spiegelende, laag over laag
over laag geschilderde mono
Ernst Jan Rozendaal
Exposities Emulsions:
Klaus Kröger en Romy Finke in cle-
Willem3 in Vlissingen opening zon
dag 16 uur) t/m 26 jan, open do t/m
zo van 12-17 uur.
Klaus Kröger en Romy Finke in De
Watertoren in Oost-Souburg (ope
ning zo van 14-17 uur) t/m 19 jan,
open do-zo van 12-17 uur.
Klaus Kröger, Raoul de Keyzer,
Avery Preesman, William Verstrae
ten en Jan Vercruysse in De Zen
kasT, Verwerijstraat 28 in Middel
burg opening zo van 14-17 uur) t/m
22 dec, do t/m zo van 12-17 uur.
Klaus Kröger, Jus Juchtmans en Ton
van Kints in Galerie Van den Berge
in Goes opening zo 14 uur), t/m 22
dec, open do t/m za van 13-18 uur.
Catalogus in full colour, 40pag.,
€5,-.
chromen van Jus Juchtmans
gepresenteerd als een tegenge
stelde van Krögers werk. De pa
nelen van Ton van Kints, die zijn
werk uit elkaar haalt en daarna
weer in elkaar zet, kunnen wor
den gezien als een verbindende
schakel. Met Juchtmans heeft
hij een geduldige, conceptuele
aanpak gemeen, met Kröger de
rauwheid en de neiging tot af
braak.
Emulsions is niet alleen een
mooi eerbetoon aan Kröger, de
confrontaties nodigen ook uit
tot een verfrissende blik op het
werk van anderen.
Ton van Kints in Goes.
kleuren - als een bloedspoor bij
voorbeeld - over een kop of
landschap heengekalkt. Het
kan een woord zijn als 'Rasen-
stück', maar meestal is het een
datum, zoals: 11.4.02. De data
verwijzen naar de dag waarop
Kröger klaar was met het schil
derij. Andere schilders zetten
zo'n aanduiding in minieme te
kens onder hun handtekening,
bij de Hamburgse schilder zijn
de cijfers zo groot dat ze een
zelfstandig beeldelement wor
den. Ze bestempelen elk schil
derij tot een momentopname.
In De Watertoren in Oost-Sou
burg, deWillem3 in Vlissingen,
de ZenkasT in Middelburg en
Galerie Van den Berge in Goes
zijn in totaal drieëndertig schil
derijen van Kröger te zien,
gecombineerd met werk van an
dere kunstenaars. Alleen al van
wege de intensiteit van zijn
werk is dit een geslaagde opzet.
Zouden alle drieëndertig schil
derijen op één locatie te zien
zijn, dan zou de bezoeker dat als
een overdosis ervaren. Nu blijft
de power van elk afzonderlijk
werk behouden.
Het moet een hele klus zijn der
gelijke dominante schilderijen
samen met ander werk te expo
seren. In Vlissingen en Oost-
Souburg confronteert Riekwell
de schilderijen van Kröger met
foto's van Romy Finke. Wellicht
Klaus Kröger (links), Jan Vercruysse (rechtsboven) en Raoul de Keyzer (vier maal rechtson
der) in De ZenkasT in Middelburg.
Naarmate de grote steden blijven groeien
en in hun onverzadigbare uitbreidings-
honger het omliggende landschap opslok
ken, wordt de behoefte aan leeg landschap
groter en groter. De almaar uitdijende stad
is een gegeven, waarvan stedenbouwkundi
gen en architecten zich nog steeds te weinig
tekenschap geven. De gangbare houding is
er meer een van 'na ons de'zondvloed', dan
dat er serieus over de problematiek wordt
nagedacht. Ook van de overheid is weinig
heil te verwachten: pogingen tot visie of re
gelgeving lijken in een dikke brij van tegen
strijdige besluitvorming vast te lopen.
Des te verfrissender doen in zo'n klimaat
van lethargisch afwachten tot het te laat is
de ideeën aan van het architectenbureau
MVRDV. Voor MVRDV, een aaneenschake
ling van de initialen van het drietal archi
tecten Winy Maas, Jacob van Rijs en Natha
lie de Vries, is het steeds voller wordende
landschap een van de grootste vraagstuk-
Maquette van de niet uitgevoerde Brabant Bi
bliotheek.
ken van vandaag de dag. Daarom spreken
zij al hun creativiteit aan om oplossingen te
bedenken.
De tentoonstelling Hungry Box, op dit mo
ment te zien in de Balkonzaal van het
Nederlands Architectuurinstituut in Rot
terdam, maakt duidelijk in welke richting
volgens MVRDV die oplossing moet worden
gezocht. MVRDV kiest voor een even logi
sche als radicale oplossing: stapeling.
Het architectenbureau, dat in 1991 werd
opgericht en in Rotterdam is gehuisvest,
eiste tijdens de Expo 2000 in Hannover al
veel aandacht op met de spectaculaire
vormgeving van het Nederlandse paviljoen.
In dit sandwich-achtige gebouw was een
aantal typisch Nederlandse landschappen
van water, bossen en bloemen rigoureus bo
venop elkaar gelegd. Het resultaat: een van
de meest overrompelende bouwwerken op
de wereldtentoonstelling.
MVRDV is de stapeling inmiddels als han
delsmerk gaan voeren. Met het op elkaar
stapelen van containers, landschappen',
stadsdelen worden verschillende werelden
bij elkaar geconcentreerd. Zulke stapelin
gen leveren gebouwen op, waarbij het uiter
lijk er minder toe lijkt te doen: dat wordt
bepaald door de regelgeving, technische
vereisten en wensen van de gebruikers.
Wat telt is de inhoud van de gestapelde do
zen: daarin zijn al die verschillende werel
den terug te vinden. Geen segment van de
stapeling hoeft hetzelfde te zijn, een einde
loze variëteit aan interieurs behoort tot de
mogelijkheden. Ziedaar de verklaring van
de titel Hungry Boxhet is het interieur
waar verscheidenheid mogelijk is. De sta
peling van opeengepakte werelden maakt
abrupte en onverwachte overgangen moge
lijk.
De tentoonstelling van negen sleutelprojec
ten van het bureau is ingericht als zo'n op
eenstapeling, maar dan in de lengte van de
Balkonzaal van het NAi. Hoge gordijnen
bakenen de compartimenten af. De bezoe
kers wurmen zich door de gordijnen heen,
buitelen van de ene wereld in de andere en
wanen zich in het innerlijk van het tentoon
gestelde object.
Sommige van de stapelprojecten van
MVRDV zijn inmiddels uitgevoerd, zoals
het recente woningcomplex Silodam in
Amsterdam. Daarin werden 157 huur- en
koopappartementen samengebracht in
clusters van eigen buurtjes. Het gebouw is
het 'bevroren resultaat' van overleg tussen
architecten, opdrachtgevers, investeerders
en toekomstige bewoners.
Maar de meeste tentoongestelde ontwerpen
zijn, hoe spectaculair ook, toch jammer ge
noeg tot maquettes beperkt gebleven. Dat
geldt bijvoorbeeld voor de Brabant Biblio
theek, een 230 meter hoge toren, waarin een
boekenkast van 17 kilometerlang met daar
in 5 miljoen boeken spiraalvormig omhoog
cirkelt. Het innerlijk doet dienst als collec
tieve lounge. De bezoeker kan langs de boe
kenkast zijn eigen reis door het gebouw uit
stippelen.
Andere, nooit uitgevoerde bouwwerken,
waarin naar hartelust het stapelprincipe is
toegepast, zijn het Musée Universal in Pa
rijs (1999), het ministerie van Landbouw,
Natuurbeheer en Visserij (2000), dat
MVRDV had willen verbouwen tot een reus -
achtige kas met verschillende landschap
pen als manifest van de maakbaarheid van
het land, of het Eyebeam Institute in New-
York (2001), waarin allerlei verschillende
componenten aan balken in een reusachtige
toren zijn gehangen.
De tentoonstelling van het werk van
MVRDV, volgens het NAi te beschouwen a I s
prominente vertegenwoordiger van de eer
ste generatie computerarchitecten met een
imposant oeuvre op haar naam, gaat na de
première in Rotterdam op tournee door En
geland en de Verenigde Staten.
Ben Maandag
Expositie: Hungry Box, de eindeloze interieurs
van MVR D V - t/m 5 januari te zien in het NAi, Mu
seumpark 25, Rotterdam.
