De Boschplaat
verandert elke dag
In Eenrum ligt een groen paradijsje
W 5
Terschelling
Arboretum
Naturisten
Quiltenvilt
Snerttochten
Natuur
Winterland
Kaarsen
\;a N' DE
zaterdag 16 november 2002
^f.C :y~'~
'&mm
Een onafzienbare ruimte van twaalf kilometer, met vooral veel zand.
Voetstappen blijven op de Boschplaat etmalen lang als stempels in het zand staan.
foto's Rob van den Dobbelsteen
Wordt Terschelling het
Sodom en Gomorra
van de Lage Landen? Geen
sprake van, zegt directeur
Peter Winter van de VW.
Het was de afgelopen zomer
nog nooit zo rustig op het ei
land. Het stille Terschelling
wel eens in de stille winter
bezocht?
Het is al dik herfst, maar bij
brasserie Brandaris in
West-Terschelling staan de
stoeltjes nog buiten. Niet dat er
vanaf het verwarmde terras veel
valt te zien. Voorbijgangers zijn
er op deze zondagmiddag nau
welijks en aan de overkant
gaapt koud, wit en blinkend de
schoongeboende winkel van
slagerij Groenewoud. Daar
blijk je zo voor het avondeten
nog een hele boom over te kun
nen opzetten. Wat er nou tries
ter uit ziet: een nachtclub in de
ochtend, een openluchtzwem
bad in de winter of een slagerij
in het weekeinde. De laatste
wint. Omdat het zoveel weg
heeft van een operatiekamer.
Het is ruw maar helder weer op
Terschelling. Tien graden boven
nul. Uiensoep, rode wijn en de
warme gloed van een rijtje aan
het plafond opgehangen straal-
kachels. „Zal ik u nog een keer
tje inschenken?" Ja, natuurlijk.
We zijn net terug van de Bosch
plaat, die naakte leegte voorbij
Oosterend. Waar onze voetstap
pen nog etmalen lang als stem
pels in het zand zullen blijven
staan. Waar meeuwen murme
lend als kleine kinderen door
het helmgras scharrelden. Waar
het zo stil was, dat de mensen el
kaar vriendelijk zouden hebben
gegroet als ze elkaar tegen wa
ren gekomen. Maar dat waren ze
niet. Ze hadden elkaar niet eens
gezien.
Was het de afgelopen zomer ook
zo rustig op de Boschplaat? „Ja
hoor", had Peter Winter van de
VW gezegd, terwijl hij in het
Wrakkenmuseum in Formerum
een vorkje in zijn cranberiy-
taart dreef. Eigenlijk was het op
Terschelling nog rustiger ge
weest dan anders (minder
vechtpartijen, minder vernie
lingen) en hadden de problemen
zich beperkt tot de campings.
Waarop een paar meisjes zich
een alcohol vergiftiging hadden
gedronken. Vervelend natuur
lijk, maar nu leek het er op of het
op het hele eiland een bende was
geweest. Berustend: „Die rot
zooi duurt gelukkig nooit langer
dan vier tot zes weken. Daar
voor en daarna wonen we weer
gewoon op het mooiste eiland
van de wereld."
Toevallig kenden we nóg een
aantal 'mooiste eilanden van de
wereld.' Maar niet na die dag
waarop we eerst langs die aarts-
lelijke Zeevaartschool waren
gefietst om vandaar via de Wes-
terdijk en de Stortumerdijk
naar Kinnum te rijden.
Bij noordenwind is ons land op
z'n mooist. En Terschelling in
het bijzonder. Links verborg een
strak dijkje de tot aan de duinen
doorrollende polders; rechts
glinsterde het bollende, door
een web van zilveren draden
doorsneden wad waarop - heel
in de verte - wat mensen dwaal
den. De enigen die we in lange
tijd zouden zien.
Kruidenier
De massa gaat waar de massa is.
En die bevindt zich 's winters
nooit op de Stortumerdijk. Of in
Kinnum. Of in Seeryp. Iets
drukker pas werd het in Mids-
land. Waar een kruidenier be
wijst, dat je geen hersens hoeft
te hebben om een oud dorps
plein toch finaal te verstieren.
Niets ontziend schilderde hij
zijn winkel knalrood. Aan de
andere kant: wie heeft daar ooit
toestemming voor verleend?
Heeft er op dit eiland nog ie
mand de leiding?
Als Hessel in café De Groene
Weide (een paar kilometer ver
derop, in Hoorn) Hé Je komt
altijd weer terug naar Terschel
ling, zingt, zal hij niet in de eer
ste plaats aan dat pleintje in
Midsland denken. Maar veel
eerder aan de schuin oplopende
straatjes van West-Terschel
ling. Of aan de stoere Brandaris,
de waker van de Wadden. Of aan
het lugubere en daardoor zo
verrukkelijke Stryper kerkhof
met zijn scheefgezakte graf
zerkjes. Of aan de eindeloze
Noordsvader, waar vanaf je zo
mooi Vlieland ziet liggen. Of -
dèt ongetwijfeld - aan die ge
heimzinnige Boschplaat.
Zand, zand en noggereens zand,
die Boschplaat, tot ver voorbij
de horizon. Hier en daar een
kleine welving, een plas water,
kale bramenstruiken en wat
verpieterd riet. Een lege, onaf
zienbare ruimte die zich langs
de stuif dijk uitrolt van paal 19
tot 20, van 20 tot 21 en dan hele
maal verder tot 28 en 29 toe. Pas
dan sta je voor het Amelander
Gat. Wij waren zover niet geko
men. Nog voor het drenkelin
genhuisje al, waren we terugge
keerd. Te kort dag en te veel
opdringend water. Bovendien
wil je - omdat je zoveel ziet - op
de Boschplaat altijd zijn waar je
niet bent. Hetgeen de koers nog
al grillig maakt. Als je diep in
het duin, ook een gedenkplaat
ontwaart met daarop de beelte
nis van een zeeman, zijn pijp en
zijn hond...
Stripheld
Nee maarkapitein Rob en Skip
Helden uit een fameuze strip.
Tekeningen: Peter Kuhn; tekst:
Evert Werkman. Uit 1947 of
daaromtrent. Dit was dus de
plek - voor alle zekerheid haal
den we er later de flaptekst van
Het Geheim van de Bosplaat
(zonder ch) nog even bij - waar
zich tegen het einde van de oor
log een groep oud-nazi's had in
gegraven om de geallieerden
een laatste vernietigende klap
toe te brengen. Kapitein Rob en
zijn vrienden zouden deze aan
slag natuurlijk verijdelen, maar
voordat het zover was stonden
hen nog heel wat ontberingen te
wachten.
Een onvervalste Aha-Erlebnis.
Zeer zeker, de Boschplaat ver
andert elke dag van gezicht.
Maar nu kwam elk duintje - zo
had Kuhn het immers ook gete
kend - ons plotseling bekend
voor. Was het geen eilander die
ginds, op een fiere, gitzwarte
Fries vrolijk spattend langs de
vloedlijn draafde, maar Kapi
tein Rob. En was het geen ijze
ren paaltje dat boven het in de
wind golvende helmgras uit
stak, maar een periscoop van de
nazi's. En was het geen driemas
ter die voorzichtig zijn weg
zocht over het geribbelde Wad,
maar De Vrijheid van onze held.
Het zaligste moment van die
stille, stille dag op dat stille, stil
le eiland. Dat moment, waarop
we liggend in het lage winter
zonnetje, niet ver van paal 19 al
leen de donder van de branding
hoorden. En aan de horizon van
onze gedachten Kapitein Rob
zagen opdoemen. En Peer de
Schuymer. En professor Lupar-
di. Terschelling in de winter.
Terschelling op z'n best.
Rob van den Dobbelsteen
Meer informatie: VVV Terschel
ling, telefoon 0562 - 451.345
en/of internet:
www.vvv-wadden.nl;
e-mail: vvvter@euronet.nl.
Oud-notaris mr. C. Smit uit
Eenrum liet dit voorjaar bij
zijn overlijden een twee hectare
groot, groen paradijsje na. Een
verzameling van zeshonderd
uitheemse naald- en loofbomen
en ongeveer 1000 soorten rodo
dendrons die hij vooral in de ja
ren na 1975 uit alle windstreken
naar Noord-Groningen haalde.
Het exotische groen vormt al
decennia een sfeervol parkje
aan het Ernstheemsterpad in
Eenrum.
Als het aan Jan Steven Smit (52)
uit Lieveren ligt, blijft dat zo en
houdt het arboretum de herin
nering aan zijn vader nog lang
levend. Maar dan moet wel veel
achterstallig onderhoud wor
den weggewerkt. Er moet een
beheersstichting komen en er
zijn er vrijwilligers met groene
vingers en veel donaties nodig.
„Onze zorg is het voortbestaan
van het arboretum voor de lange
termijn zeker te stellen," zegt
Jan Steven Smit. Eenrum kan er
volgens hem een mooie toeristi
sche trekpleister aan hebben.
Liefhebbers van bomen en ro
dodendrons vinden er een rijk
dom aan soorten die volgens
sommige kenners uniek is in Eu
ropa.
Hoewel bomen en struiken el
kaar tegenwoordig op veel
plaatsen dreigen te verdringen,
is het arboretum nog steeds
adembenemend mooi. De oude
notaris mag er niet meer zijn,
diens schepping demonstreert
de natuurwet dat het leven zich
niets aantrekt van onze sterfe
lijkheid
„Toen hij in april stierf, bloeide
zijn lievelingsrododendron,"
zegt schoondochter Jetske
Knol, die dat eerder ontroerend
dan wrang vindt. De stichter
van het arboretum heeft die
bloesems zelf niet meer kunnen
zien. Het laatste jaar van zijn le
ven is hij niet meer in zijn groene
levenswerk geweest.
Smit kon de grond voor het ar
boretum in 1968 bemachtigen
dankzij een ruilverkaveling. In
de herfst van dat jaar werden de
eerste naaldbomen - waarvan
velen dachten dat ze op zavel
grond (klei met zand) niet kon
den gedijen - op het kale terrein
geplant. Ongeveer dertig vrij
willigers staken de handen uit
de mouwen bij de eerste klus: de
aanleg van de nu indrukwek
kend hoge windsingel. De toen
malige dominee Lofvers groef
daarbij zo'n diepe kuil, dat hij er
niet meer op eigen kracht uit
kon komen.
Van een winderig stuk grond
met hier en daar iele, jonge aan
plant, is het arboretumterrein
uitgegroeid tot een sfeervol
parkje. Wie de locatie niet kent,
zal het echter niet vinden. Ver
wijsborden zijn er niet in het
dorp Eenrum. Het bord dat ooit
bij het toegangspad tot de bo-
menverzameling stond, was zo
verrot dat het tegen de vlakte is
gegaan. Het wordt nu gerepa
reerd en binnenkort herplaatst,
zegt Smit junior. In een kastje
bij de entree kunnen bezoekers
in de toekomst weer een lijst
vinden met de meest beziens
waardige bomen. Alle rodo
dendrons en bomen in het
arboretum zijn genummerd en
gecatalogiseerd.
Sequoia
Tijdens een rondgang schetst
Smit de ontwikkeling van het
lommerrijke gebiedje aan de
hand van kleine anekdotes. Als
hij over het pad van een dubbele
laag oude bakstenen loopt, wijst
hij op de meest majestueuze
boom: een sequoia.
„Die kunnen tweeduizend jaar
oud worden. In Amerika vind je
exemplaren die zo dik zijn datje
er met een auto onderdoor kunt
rijden. Dit is de tweede sequoia
die mijn vader heeft geplant. De
eerste werd verstikt door ijzel.
De sequoia die er nu staat, heeft
hij als een vier meter hoog ex
emplaar voor 250 mark in
Duitsland gekocht en was denk
ik de boom waar hij het meest
voor heeft betaald. Hij wilde
hem bij leven al groot zien wor
den."
Smit gnuift dat zijn vader er
ruimschoots in is geslaagd te be
wijzen dat naaldbomen ook pri
ma gedijen op de klei. „Een van
de dingen die hij wilde nagaan,
is welke soorten pijnbomen hier
willen groeien. Maar eigenlijk
doen alle soorten het geweldig",
zegt Smit. In die pijnbomen spe
cialiseerde de stichter van het
arboretum zich vooral in de be
ginjaren.
Midden jaren zeventig - toen het
Op sommige plekken is de begroeiing zo dicht, dat naar boven kijkend slechts kleine stukjes zwerk
zichtbaar zijn.
Een arboretum is een in bomen en struiken ge
specialiseerde botanische tuin. In de 18de en
19de eeuw werden ze veel aangeplant. Doel was
uitheems groen uit te proberen om dat later in ei
gen land te verspreiden. Vooral bomen uit Ameri
ka waren in de 18de eeuw populaire testexempla
ren. Later kwamen als gevolg van de talrijke bota
nische ontdekkingsreizen naar Kaap de Goede
Hoop en Japan ook bomen en struiken uit die con
treien naar arboreta in ons land. De rododendron
kwam in de achttiende eeuw via Britse officieren,
gelegerd in India, uit de Himalaya terug naar En
geland, waar hij in de ijstijd was verdwenen.
In zijn moderne vorm is het arboretum ook een
centrum van wetenschappelijk onderzoek en
voorlichting. Verder worden vanuit deze tuinen
bijzondere soorten verspreid. Zo haalden in het
verleden veel rododendronliefhebbers stekjes van
zeldzame soorten bij het arboretum van notaris
mr. C. Smit in Eenrum.
Het noorden telt nog enkele van deze groenverza-
melingen. Zo is er de hortus in Haren, is er bij de
middelbare tuinbouwschool in Frederiksoord een
arboretum en bevindt zich in de buurt van Anloo
het pinetum Ter Borgh (een verzameling met 300
soorten naaldbomen).
grotendeels was opgevuld met
bomen - ging hij zich vooral toe
leggen op het verzamelen van
rododendrons, die hij zocht in
onder meer Engeland en Ameri
ka. Bijzonder is vooral de col
lectie rododendrons die van
oorsprong uit het Himalaya-ge-
bergte stamt.
Smit: „Eerst werd een gat van
een halve meter diep gegraven.
Onderin kwam dan zand. Daar
overheen deden wij takken en
tuinafval. Dennennaalden, die
vader fanatiek uit een bos bij
Borger veegde, vormden de top
laag. Een rododendron wil
vocht hebben, maar niet met de
voeten in het water staan. Van
daar."
In totaal hebben ooit zo'n 2200
soorten struiken en bomen in
het arboretum gestaan. Er moet
nu structuur worden aange
bracht. Anders raken de plan
ten waar het vader om ging,
overwoekerd," zegt Smit. Hij
doelt hierbij ook op de onderbe
groeiing, die vaak zorgvuldig is
geselecteerd. „Daar bloeien bij
voorbeeld wilde cyclamen",
zegt hij op kleine, paarse bloe
metjes vlak naast het pad wij
zend. „Vader was daar heel blij
mee. Hij werkte lange tijd sa
men met meneer Bolt, een
vriend, aan het arboretum. Toen
Bolt eens de door hem gewaar
deerde onderbegroeiing had on-
dergeschoffeld, was hij zo
kwaad dat ik twee weken heb
moeten praten om die mannen
weer bij elkaar te krijgen. Twee
harde Groninger koppen recht
tegenover elkaar, hè?"
Het stenen pad gaat over in
schelpenpaadjes. Voert langs
massieve rododendronstruiken
die als groene muren tussen de
bomen oprijzen. Langs de zak
doekenboom. Langs de vijver
met de moerascipres en een ho-
ningboom. En dan staan wij zo
maar weer bij de ingang.
Bouwe van Norden
Om meer bekendheid te ge
ven aan naturistische recre
atie in de winter, organiseert de
Naturisten Federatie Neder
land (NFN) jaarlijks een Open
Naturistische Zwemweek. De
week - dit jaar van maandag tot
en met zondag 24 november -
staat in het teken van de kennis
making met naaktzwemmen.
Geïnteresseerden kunnen in de
ze periode in de meeste zwem
baden tegen korting of gratis
gebruik maken van de naakt-
zwemuren in zwembaden. In
formatie over locaties en ope
ningstijden: tel. 030 - 6025410,
of internet www.nfn.nl.
Quiltwinkels en viltkunste-
naars zijn vandaag (zater
dag) en morgen present op een
speciale markt in het Neder
lands Textielmuseum in Til
burg. De markt sluit aan bij
twee exposities: 'Quilts door de
jaren heen' (van vandaag tot en
met 19 januari) en 'Vilt: kunst,
mode en design' (28 november
tot en met 12 januari). Tijdens
de markt zijn er ook demonstra
ties in enkele inloopateliers en
toont het museum wat je met
een digitale textielmachine
kunt doen. Informatie op inter
net: www.textielmuseum.nl.
De Leidse Snerttochten zijn
de laatste jaren uitgegroeid
tot een echte traditie. Het con
cept van de combinatie van een
stevige erwtensoepmaaltijd,
een wandeling langs de mooiste
plekjes van Leiden en een kop
chocolademelk na, is een groot
succes gebleken. De geschiede
nis van beroemde en beruchte
Leidenaren als de schilder Rem
brandt en de gifmengster Goeie
Mie, vormen de rode draad van
de winterwandelingen. De
tochten zijn op 11 en 17 decem
ber, 15 en 30 januari en 5 febru
ari. Aanvang: 18.30 uur bij Ho
tel-restaurant Nieuw Minerva.
Prij s17,-Inschrij ven bij VW
Holland, tel. 071-5161213.
Stevig stappen door de na
tuur en vervolgens uitge
breid dineren. De vier Bilder-
berg Hotels op de Veluwe bieden
vanaf vandaag tot en met 1 fe
bruari een serie natuurarrange-
menten aan met thema's als
'trollenvoer' en 'landschap im-
pressietocht'. De opzet van de
arrangementen is gelijk. Over
dag wordt de Veluwe verkend
onder leiding van een ranger,
's avonds dient het hotel waar
men overnacht een wildmenu
op. Voor meer informatie kan
men contact opnemen met een
van de Bilderberg Zuid-Veluwe
Hotels.
Zie ook: www.bilderberg.nl.
Op 6 december begint in
Maastricht de vierde editie
van Winterland. Het middel
punt van het evenement dat vo
rig jaar 550.000 bezoekers trok
en dat tot en met 5 januari 2003
duurt, vormt de schaatsbaan op
't Vrijthof waarop elke dag van
10 uur tot 2 3 uur kan worden ge
reden.
Blikvanger is het zestig meter
hoge reuzenrad waarvan de ver
lichting tot ver buiten Maas
tricht zichtbaar is en ook is er
weer een spiegelpaleis waarin
gratis toegankelijke optredens
plaats vinden, variërend van
fanfareconcerten tot dans-
shows. Verder op 't Vrijthof on
der meer een 23 meter hoge
kerstboom alsmede een levens
grote kerststal. Tot en met 23 de
cember wordt er parallel aan
Winterland een kerstmarkt ge
houden met meer dan vijftig
deelnemers.
Kijken hoe kaarsen geprodu
ceerd worden, maar ook
zelf kaarsen maken. In het
weekeinde van 14 en 15 decem
ber houdt de Kaarsenfabriek
Vebeka in Breda open dagen.
Behalve dat men toegang heeft
tot de productieruimte, zijn er
tijdens de open dagen ook ver
schillende demonstraties rond
het beschilderen en het bewer
ken van kaarsen en mogen klein
en groot zelf een dompelkaars
maken.
De toegang is gratis. De fabriek
is geopend van 10.30 tot 16.30
uur.
Zie ook: www.vebeka.nl.
De aan stripheld kapitein Rob
gewijde plaquette in de duinen
van Terschelling.
