Het veer Anna Jacobapolder-Zijpe vaart niet
Bedreigd schor opnieuw
gered van de ondergang
Handige hulp
voor de groene
doe-het-zelver
Nieuwe Raadkaart
Het Schor van Waarde in
het oostelijk deel van de
Westerschelde wordt gered
van de ondergang. Stroming
en golven zijn al geruime tijd
bezig het schor en de voorlig
gende slikken op te ruimen.
De waardevolle natuur ver
dwijnt langzaam maar zeker
in de Westerschelde. Ook
spoelen resten van het ver
dronken dorp Valkenisse
weg. Door de aanleg van
twee strekdammen hoopt
Rijkswaterstaat Zeeland de
teloorgang te stoppen. Na
tuur en archeologische
waarden blijven daardoor
behouden. Ook is de veilig
heid ermee gediend, omdat
vóór de zeewering weer een
stevig voorland ontstaat.
In 1966 volgt het bestuur van
waterschap De Brede Wate
ring van Zuid-Beveland een
eeuwenoude traditie: land win
nen op de zee. Het op
Deltahoogte brengen van de
zeewering van de polders Zim
merman, Emmanuël en Waarde
is mooi te combineren met het
indijken van de hoog opgeslibde
schorren in de Westerschelde.
Bij de minister van Verkeer en
Waterstaat wordt een plan inge
diend voor aanleg van een nieu
we dijk over de schorren, tege
lijk met een concessie-aanvraag
voor indijking van de schorren,
met name die voor de Emmanu-
elpolder.
Het waterschapsbestuur is zo
overtuigd van de goedkeuring,
dat vooruitlopend daarop het
plan verder wordt uitgewerkt
en grondaankopen worden ge
daan. De stichting Het Zeeuwse
Landschap trekt echter in Den
Haag aan de bel, omdat de
schorren een grote natuurwe
tenschappelijke waarde bezit
ten. Tot grote woede van de
waterschapbestuurders en Ge
deputeerde Staten, is de minis
ter gevoelig voor de protesten.
Hij haalt in 19 6 8 een streep door
het plan; het Schor van Waarde
moet behouden blijven en de
huidige zeedijk moet worden
versterkt.
Het is voor de machtige dijk
graaf P.J.J. Dekker en zijn com-
panen, niet gewend te worden
gedwarsboomd, even slikken.
„Tien jaar geleden, toen de ver
schrikkingen van de waters
noodramp bij een ieder nog vers
in het geheugen lagen, zou het
ondenkbaar zijn geweest dat de
algemene veiligheid zou worden
gerelativeerd en dat werken,
dienende ter verhoging van die
veiligheid, zouden worden
doorkruist door het streven tot
behoud van een natuurgebied",
briest Dekker. Het is in Zeeland
misschien wel de eerste over
winning van de natuurbescher
ming op de waterschappen.
Met zo'n voorgeschiedenis is het
logisch dat de bedreiging van
het Schor van Waarde - nu niet
door de mens, maar door de
natuur zelf - actief wordt aan
gepakt, mede dankzij het na-
tuurherstel-programma Wes
terschelde (ter compensatie van
de schade die de verdieping ver
oorzaakt). Schorren met him
bijzondere planten en dieren
worden steeds zeldzamer en bo
vendien liggen in het gebied de
er niets te zoeken. Alhoewel,
vlakbij het dorp ligt een fraaie
eendenkooi, in 1886 opgericht
door J.W.F. del Campo, een na
zaat van bedijker Willem Frede-
rik. De kooi is in beheer van
stichting Het Zeeuwse Land
schap, die er ook een informa
tiecentrum heeft ingericht. Al
leszins een bezoek waard,
temeer daar in de buurt ook op
de Rumoirtschorren de Bruinis-
ser stelberg ligt, de laatst over
gebleven zogenaamde hollestel-
le in Zeeland, aangelegd als
buitendijkse drinkput voor het
vee.
Op de raadkaart van vorige
week is de Langeweg in Anna
Jacobapolder te zien. J. Quist,
G.J. de Jager-Aarnoudse, bei
den uit Goes, J. Zuidweg uit An
na Jacobapolder en nog ver
schillende andere inzenders
schrijven dat het dorpje vroeger
bij de RTM bekend stond als ge
hucht aan de Noordweg. Zo
heette de halte in het dorp, als
onderdeel van de tramlijn
Steenbergen-Zijpe. W.P. Woit-
tiez-Zegwaard uit Breskens
wijst er op dat aan de Langeweg
met steun van bedijker Del
Campo in 1861 een school is ge
bouwd.
De inmiddels afgebroken
schuur links op de foto is die van
bakker Everaers, meldt K. van
den Berg uit Sint-Philipsland.
Wat verderop was de winkel van
S. van de Velde. In het derde huis
(met puntdak) rechts bevond
zich een herberg. De twee vrou
wen die daar voor staan zijn
Briena Verhage en haar dochter
Antje. A. Verkerke uit Sint-Phi
lipsland dateert de kaart om
streeks 1928. „De fiets had zijn
intrede gedaan en bovengrond
se leidingen voor elektriciteit
zijn aanwezig. Halverwege
links stond een tentje waarin
tbc-patiënt Comelis Verkerke
lag. Helemaal links achteraan
staat een oude boerenwagen."
C. Noorthoek uit Sint-Philips
land weet dat in het eerste huis
rechts de familie Verhage woon
de. De man was melkboer en te
vens klokkenluider: om 08.00,
12.00 en 20.00 uur. Ernaast
woonde Marien Verhage, boe
renknecht bij Vogelaar. Volgens
deze inzender werd cle herberg
uitgebaat door ene Giljam, die
ook schaapherder was. In de
volgende huizen woonden Wil
lem Verhage en gezin, Bram Ver-
straate, winkelier Frans Quist,
Bram Wagemaker en fietsenma
ker Joh. Quist. Het vijfde huis
links was van metselaar, dood
graver en omroeper Kees van de
Velde; in een van de laatste hui
zen was slager J. Verstraate (la
ter P. de Kok) gevestigd.
Als foute plaatsen werden ge
noemd Cadzand en Overslag.
De winnaars van de waarde
bonnen zijn: J. Zuidweg, Anna
Jacobapolder, P. Aalbers, Goes
en A. Kempeneers, Sint-Phi
lipsland.
Rinus Antonisse
Van dorp (je) naar stad is via de collectie van Hans Lindenbergh maar een kleine stap. De vraag die
deze week beantwoord moet worden is: hoe luidt de naam van de plaats op de foto? Nadere bijzon
derheden zijn, als altijd, welkom bij de redactie van Buitengebied.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag 16 november ingezonden worden naar: redactie PZC
Buitengebied, postbus 18,4380 AA Vlissingen, of fax 0118-470102, ofpere-mailredactie@pzc.nl. Voor
de inzenders van goede oplossingen zijn drie waardebonnen beschikbaar.
dinsdag 12 november 2002
de grond zover mogelijk klaar te
maken. Ook kan worden begon
nen met het verzamelen van
goed plant-, poot- en zaaimate-
riaal. Het meeste materiaal is
afkomstig van gewassen die
volgens de gangbare methoden
zijn geteeld. Er is een klein aan
bod van milieuvriendelijke za
den en planten (adressen staan
in de gids)Het is bovendien ver
standig in het najaar de resten
van bijvoorbeeld aardappel-,
kool- en tomatenplanten te ver
wijderen, zodat tijdens het
groeiseizoen geen verrassingen
in de vorm van plantenziekten
opduiken.
Teeltwijze
De nadruk in de gids ligt op de
teeltwijze van gewassen. Hoe
bijvoorbeeld te zorgen voor een
goede opkomst van het zaad? En
hoe kunnen de planten het beste
uitgroeien tot een oogstbaar
product? Van bi j na honderd ver
schillende gewassen en soorten
zijn teeltgegevens, zoals zaai
en plantdata, weergegeven in
overzichtelijke schema's en ta
bellen. De zaaikalender op de
binnenkant van het uitklapbare
omslag beperkt zich niet tot de
gebruikelijke groenten, maar
geeft ook informatie over bij
voorbeeld schorseneer, solda-
tenboon, suikermaïs, meloen,
pastinaak en kapucijner.
Opgenomen is een handige ge-
wassenlijst bij vruchtwisseling.
Zo raakt de bodem niet uitgeput
en kunnen ziekten (zoals de ver
velende aardappelziekte phy-
tophthora) zich niet nestelen. In
een ruime vruchtwisseling wor
den de meeste gewassen om de
vier jaar in hetzelfde bed ge
teeld. Voor een aantal gewassen,
zoals andijvie, sla, spinazie en
postelein, is een vruchtwisse
ling van een op twee jaar moge
lijk. Prei, knolselderij, ui en
knoflook mogen maar eens in de
acht jaar op hetzelfde stuk
grond terugkomen.
Aan plagen en ziekten geen ge
brek. Wat te denken van de
aai'dbeienloopkever, emelt,
erwtensnuitkever, preimot,
rupsen, slakken en uienvlieg.
De gids geeft aan op welke (mi
lieuvriendelijke) wijze de ver
schillende narigheden het beste
kunnen worden bestreden. Zo
willen tegen slakken eierscha
len of schelpen, houtas, kalk en
keukensoda helpen. Mislukt dat
toch, dan kunnen deze beesten
worden bestreden met behulp
van een bierval of het leggen van
rabarberbladen. Er blijken
trouwens heel wat milieuvrien
delijke bestrijdingsmiddelen te
bestaan. Ook in een moestuin
zonder kunstmest en chemie
kan volop geoogst worden.
Rinus Antonisse
De milieuvriendelijke moes
tuin. Gids voor een gezonde
teelt van groenten en fruit. Uit
geverij Roodbont, Zutphen, in
samenwerking met DLV Groen
en Ruimte. Prijs 11,50.
Het schiereiland(je) Sint-
Philipsland bestaat groten
deels uit een oude polder - voor
het eerst bedij kt in 14 91 - en een
veel jongere polder, die pas in
1847 aan de invloed van de zee
werd onttrokken. Deze polder
op de voormalige schorren van
Rumoirt en Nicke, werd ge
noemd naar Anna Jacoba van
Sonsbeeck, echtgenote van be
dijker Willem Frederik del
Campo. In de nieuwe polder
ontstond een klein dorp, eigen
lijk meer een buurtschap, dat
ook de naam Anna Jacobapol
der kreeg.
Anna Jacobapolder is één van
de vele verstilde plaatsjes in
Zeeland, alleen bekend bij de
mensen in de naaste omgeving,
ware het niet dat in 1900 op ver
zoek van de Rotterdamse Tram
weg Maatschappij bij het dorp
een veerhaven werd aangelegd.
Van daaruit werden diensten
onderhouden op Zijpe (Duive-
land) tot de ingebruikname van
de Philipsdam in 1988, en op de
Hoek van Sint-Jacob (Flakkee),
tot de opening van de weg over
de Grevelingendam in 1965. De
mededeling 'het veer Anna Ja
cobapolder-Zijpe vaart niet'
klinkt veel oudere radioluiste
raars nog bekend in de oren.
Hierdoor is de naamsbekend
heid van Anna Jacobapolder nu
nog veel groter dan gebruikelijk
voor zo'n dorpje. Dat zal naar
mate de tijd vordert, snel slijten.
Hoeveel Zeeuwen zijn er wel
eens in Anna Jacobapolder ge
weest? Maar weinig - ze hebben
|W®8 Anna Jacobapolder
Rijkswaterstaat hoopt met de aanleg van twee strekdammen de natuurlijke en archeologische teloorgang van het Schor van Waarde te
stoppen. foto's Dirk-Jan Gjeltema
resten van het dorp Valkenisse,
gesticht aan het eind van de
twaalfde eeuwin 16 8 2 verdron -
ken en sinds 2001 aangewezen
als beschermd ai'cheologisch
monument. Twee kribben moe
ten de erosie beteugelen en zo
natuur en cultuurhistorie voor
het nageslacht bewaren.
De aanleg ervan is begonnen en
zonder tegenslagen kan het
werk voorjaar 2003 gereed zijn,
zegt Aylin Erkman van Rijks
waterstaat Zeeland. Ze vertelt
dat onder de twee strekdam
men, die vanaf de oever zeshon
derd tot achthonderd meter de
Westerschelde insteken en ge
middeld 25 meter hoog zij neen
bodembescherming wordt ge
legd. Daarop komt een kern van
fosforslakken, met erover heen
grote blokken steen van tien tot
zestig kilo. Tussen de kribben
spoelt het slib naar verwachting
niet meer weg, maar zal het juist
bezinken, zodat het proces van
(nieuwe) schorvorming weer op
gang kan komen.
Ook zal de golfaanval op de
schorrand, waardoor een klif
achtige situatie is ontstaan,
aanzienlijk afnemen. Als de
slikken voldoende zijn opge
hoogd, is versterking van de
schoiranden te verwachten.
Door de nieuwe ontwikkeling
wordt langdurige bescherming
van het gebied, tenminste twin
tig jaar, beoogd, meldt Erkman.
Kwaliteitsverbetering is een be
langrijk doel. Verhoging van het
slik verbetert de leefsituatie van
bodemdieren (in de lage delen
zitten minder dieren), die op
hun beurt weer voedsel voor vo
gels en vissen vormen.
De overblijfselen van het ver
dronken Valkenisse komen on
der een laag modder te liggen.
Dat is precies wat de archeolo
gen gi'aag willen. Een ai'cheolo-
gisch monument van uitzonder
lijke waarde blijft op die manier
gespaard. „Wezijn daarheelblij
mee", stelt Leida Goldschmitz
van de Ax-cheologische Werkge
meenschap Nedexiand, afdeling
Zeeland. „Zo hebben toekom
stige generaties er nog wat aan.
Als het wegspoelt, dan is het
voor altijd weg." Ze vindt het
geen bezwaar dat het dorp
wordt bedekt door een laag slik.
„De gegevens hebben we alle
maal uitvoerig vastgelegd. En
wellicht komen in de toekomst
andere mogelijkheden voor ar
cheologisch onderzoek dan we
nu hebben." Goldschmitz on
derstreept dat het schor wel ar
cheologisch monument blijft en
dus verboden terrein is voor
schatgravers.
Scheepvaart
Aylin Erkman geeft aan dat bij
het ontwerp van de strekdam
men rekening is gehouden met
invloed op de stroompatronen
in de Westerschelde. Voorko
men moet worden dat zich aan
de koppen van de dammen grote
ontgrondingskuilen ontwikke
len. „Er zal wel enig effect op het
voorliggend gebied zxjn. De be
wegingsvrijheid van de geulen
wordt in theorie wat minder."
De scheepvaart ondervindt
geen gevolgen. De geulen vóór
het schor worden niet gebruikt;
de vaargeul bevindt zich op gro
te afstand, met de Platen van
Valkenisse, rust- en geboortege-
bied van zeehonden, er tussen.
Voor het project is drie miljoen
euro beschikbaar. Een deel er
van is bestemd voor verbetering
van de natuurwaarden. Het hui
dige schor, in beheer bij Staats
bosbeheer, is sterk vexruigd.
Erkman maakt duidelijk dat ge
dacht wordt aan verjonging van
het gebied door het schor stukje
bij beetje af te plaggen, waar
door een gevarieerder vegetatie
ontstaat. Voor Nederland wordt
dat een experiment; het is in
Duitsland al met succes uitge
voerd.
Rinus Antonisse
Een paar jaar geleden begon
nen we voor de aardigheid
met een moestuin. Op het boe
renerf van familie was een leuke
lap grond beschikbaar. Ver weg
in de polder, heerlijk rustig
wroeten in de aai'de, met alleen
vogelgeluiden en het ritselen
van de wind in de bomen op de
achtergrond. Een beetje kennis
over het kweken van groenten
was nog van vroeger aanwezig.
Toen had bijna iedereen een
moestuin en was het vanzelf
sprekend dat je als kind een
handje meehielp. En zeg nou
zelf: wat is er lekkerder dan een
vers geoogste radijs of wortel,
met een heel lichte grondsmaak.
Inmiddels zijn er dx'ie seizoenen
achter de rug. Met vallen en op
staan: spinazie die veel te snel in
het zaad schoot, sperziebonen
die niet aan sloegen, maar ook
gul gevende courgetteplanten
en uitbundig leverende snijbo
nen. Het onderhouden van een
moestuin blijkt gewoon leuk te
zijn. En de 'eigen' px-oducten
smaken véél beter dan de ge
kochte in de supexmaikt of bij
de groentenboer. De sla is mal
ser, de boontjes zijn verser. Dat
weegt zonder meer op tegen de
slakken en andere beestjes die,
heel natuurlijk, in de moestuin
meer aanwezig zijn dan in de
groenten op de schappen.
Wat wel duidelijk is geworden,
is dat het in stand houden van
een moestuin geen natte vinger
werk is. Wil er met enig succes
geoogst kunnen worden, dan is
enige planning noodzakelijk,
evenals inzicht in wanneer er
het beste gezaaid en geplant kan
worden en wat er tegen ziekten
en plagen te doen is, zonder er
een chemische fabriek van te
maken. De natuur doet wel veel
zelf, maar niet alles. Een handig
hulpmiddel voor de groene doe-
het-zelver is de nieuwe gids
voor een gezonde teelt van
groenten en fruit, De milieu
vriendelijke moestuin, van Arco
Goedkoop en Joop Kiers, ver
schenen bij Uitgeverij Rood
bont te Zutphen.
De gids geeft antwoord op de
(vele) vragen die bij een gezonde
teelt aan bod komen. Wanneer
zaaien en oogsten? Hoe de bo
dem vruchtbaar houden? Welke
natuurlijke maniex'en zijn er om
gewassen te beschermen? Uit
gangspunt is dat kunstmest en
bestrijdingsmiddelen overbo
dig zijn. Samenwerken met de
natuur staat voorop: een gezond
bodemleven en een uitgekiende
vruchtwisseling zorgen voor
krachtige planten en een na
tuurlijke afweer tegen ziekten
en plagen, aldus de samenstel
lers. Ze onderstrepen dat de ba
sis voor een goede moestuin in
het najaar woi'dt gelegd. Dus
niet pas in het voorjaar eens
gaan kijken v/at er kan gebeu-
ren.
Inhetnajaarishetdetijd om een
teeltplan (onmisbaar voor een
goede vruchtwisseling en het
voorkomen van bodemmoe
heid) uit te werken en om alvast
