Moderne vrouwen
op een keerpunt
Over de kwaal
die leven heet
25
De mooiste tijd van
Ton Vorstenbosch
Kunstenaar
van het jaar
De val van
August Willemsen
eens in
vrijdag 8 november 2002
oor jonge actrices zijn prachtige toneelrollen
geschreven, voor oudere actrices is het vaak
behelpen. Ze zijn er wel - bij Tsjechov, Ibsen of
Beckett bijvoorbeeld - maar ze zijn schaars. Bij ons heeft
toneelschrijver Ton Vorstenbosch inmiddels bewezen grote
vrouwenrollen te kunnen creëren. Zo maakte hij van
koningin Wilhelmina een prachtig toneelpersonage in
Het toneelstuk - woensdag te
zien in Middelburg - wordt
geregisseerd door Mette Bou-
huijs en gespeeld door Margot
Dames, Liz Snoijink, Wivineke
van Groningen en Trudy de
Jong. Vier actrices met een grote
staat van dienst, inmiddels tus
sen de veertig en de vijftig, voor
wie Vorstenbosch' stuk niet al
leen een feest van herkenning is.
Het zit ook dicht op de huid van
de actrices zelf, die met regis
seur Bouhuijs bouwstenen aan
droegen voor dit stuk over de
postfeministische generatie,
over de verwarring van de mo
derne vrouw, die onafhankelijk
en succesvol is maar stuit op
haar (fysieke) grenzen. En dat
tegelijk handelt over corruptie
in het bedrijfsleven en de huidi
ge Nederlandse graaicultuur.
In de Amsterdamse Stads
schouwburg wordt onder gena
deloos kunstlicht ijverig gere
peteerd. De actrices, regisseur
en schrijver wisselen van ge
dachten, nemen het script
nauwkeurig door om de puntjes
op de i te zetten. Na de repetitie
vertellen actrice Margot Dames
en regisseur Mette Bouhuijs
over De mooiste tijd. „Ander
half jaar geleden zijn we al met
de eerste gesprekken begon
nen", zegt Bouhuijs. „Want het
interessante aan dit stuk is dat
het mede geïnspireerd is op ons
zelf."
Schrijver, regisseur en actrices
van De mooiste tijd kennen
elkaar immers go.ed..Za.speelde
Margot Dames in een regie van
Mette Bouhuijs in de toneelbe
werking van Couperus' 'De
stille kracht'. Mette Bouhuijs
regisseerde de succesvolle to
neelbewerking van Tessa de
Loo's bestseller 'De tweeling',
waarin Trudy de Jong en Wivi
neke van Groningen speelden.
Daarnaast regisseerde zij vele
stukken van Ton Vorstenbosch,
die zij nog van de toneelschool
kent, onder anderen 'Wilhelmi
na: je maintiendrai'. „Ton heeft
een groot inlevingsvermogen",
zegt Bouhuijs. „Hij schrijft
prachtige vrouwenrollen, hij
kan zich bijzonder goed in vrou
wen verplaatsen. Vandaar ook
dat hij De mooiste tijd wilde
schrijven."
'Wilhelmina: je maintiendrai', schitterend gespeeld door
Anne Wil Blankers, en schreef hij, samen met wijlen Guus
Vleugel, het spraakmakende toneelstuk 'Srebrenica'. Nu
schrijft hij voor vrouwen, voor veertigers die op een keerpunt
in hun leven zijn aangekomen, een nieuw stuk met de
weemoedige titel: Niet eens in de gaten dat het De Mooiste
Tijd was.
Ton Vorstenbosch
De acteurs van 'Niet eens in de gaten dat het De Mooiste Tijd was' poseren voor het affiche van hun voorstelling.
Grenzen
Zijn nieuwe stuk gaat over de
problematiek waarmee vrou
wen tussen veertig en vijftig te
maken hebben. Bouhuijs:
„Daar is nauwelijks over ge
schreven. Vreemd is dat niet, die
problemen had je vroeger niet.
Een vrouw van die leeftijd
werkte niet, die zat thuis. Je was
oma en bakte een appeltaart, je
deed het huishouden, dat deed
je omdat het zo hoorde. Dat is in
betrekkelijk korte tijd allemaal
veranderd. De vrouwen hebben
nu een baan, krijgen vaak later
kinderen, ze zijn onafhankelijk
en geslaagd. Er is nog veel vita
liteit, maar tegelijkertijd stui
ten ze op grenzen. Net als man
nen, maar voor vrouwen is het
nieuw."
In De mooiste tijd hebben vier
vrouwen, die sinds hun studen
tentijd bevriend zijn, samen een
bedrijf. Het zijn geslaagde za
kenvrouwen, tot het bedrijf in
opspraak komt als gevolg van
geknoei met subsidies. Om aan
de media te ontvluchten beslui
ten ze een reis te boeken. Ze
hopen dat de fraudezaak bij te
rugkomst in Nederland is over
gewaaid. Dames: „Ze willen er
uit om de teamgeest te verster
ken. Ze denken ook dat ze de
problemen dan thuis kunnen la
ten, maar dat lukt niet, die ne
men ze gewoon mee de Sinaï in.
Want het Midden-Oosten blijkt
- ondanks de explosieve situatie
in het gebied - hun bestemming
te zijn: Eilat in het zuidelijke
puntje van Israël, nabij de Si-
naï-woestijn. „Het speelt in
februari van dit jaar", zegt Da
mes, „toen er ook in werkelijk
heid voor deze reis werd gead
verteerd. Ze weten in het begin
ook niet waar ze terechtkomen,
eigenlijk komen ze daar door
halve onnozelheid en haast."
Margot Dames: „Ze staan op het
oog hun mannetj emaar worden
geconfronteerd met hun kwets
bare kanten. Ze zijn economisch
zelfstandig, onafhankelijk,
maar tegelijk hebben ze zoveel
meer aan hun hoofd: opgroeien
de kinderen, eten koken, ze
moeten eigenlijk van alles tege
lijk." Bouhuijs: „Ze zijn op een
leeftijd gekomen waarop zeker
heden beginnen te wankelen. Ze
komen tot het besef dat je niet
meer opnieuw kunt beginnen.
Je kunt nog wel van alles willen
doen, maar van het meeste weet
je dat het er niet meer van zal
foto Joop Boek/GPD
komen. Ze komen voor een di
lemma te staan. Ga j e bij de pak
ken neerzitten of wil je er nog
wat van maken?"
Tijdens hun reis praten ze over
van alles, over de kinderen, over
de angst voor een wereldbrand,
over liposuctie, over het onher
roepelijke verval, over de angst
alleen te blijven en over de angst
voor de dood die naderbij sluipt.
De katalysator, de tegenstem in
dit koor van vrouwen, is de sta
giaire, gespeeld door Nina
Deuss. Dames: „Zij vraagt zich
af waar die vrouwen zich steeds
zo druk over maken. De proble
men van die vrouwen, die staan
zó ver van haar vandaan. Haar
reacties geven mooi de tegen
stelling weer tussen de jeugd en
de veertigers. De oudere genera
foto Roland de Bruin/GPD
tie moet gaandeweg plaatsma
ken voor een nieuwe.Bouhuijs:
,Ze blijken ook helemaal niet zo
trouw aan elkaar te zijn. Want
wat is vrouwensolidariteit?
Daar wordt altijd wel zo hoog
over opgegeven, maar ik weet
niet of de solidariteit onder
vrouwen echt wel zoveel groter
is dan die onder mannen. Ik heb
daar zo mijn twijfels over."
De mooiste tijd is uitdrukkelijk
geen vrouwenstuk. Het is een
toneelstuk over vrouwen en de
huidige graaicultuur. De klep-
tocratie. „Ik zou het liever een
droeve komedie willen noe
men", zegt Bouhuijs, die het to
neelstuk van Vorstenbosch een
grote aanwinst vindt. Vooral
ook omdat er zo weinig grote
rollen voor vrouwen zijn ge
schreven. Hoe dat komt? Bou
huijs: „Totvoor25 tot 30jaarge
leden speelden vrouwen niet of
nauwelijks een maatschappelij
ke rol van betekenis, misschien
daarom."
Stereotiep
Vooral wat oudere actrices kla
gen vaak steen en been over de
kwaliteit van yrouwenrollen,
die vooral ondersteunend en
vaak stereotiep zijn. En hoewel
het tij lijkt te keren, is het nog
steeds behelpen, vinden Dames
en Bouhuijs: „Het is doodzonde
dat er tegenwoordig zoveel
goeie, oudere actrices zonder
werk zitten omdat er geen goeie
'rol Voor ze is. Terwijl zij juist
veel intenser spelen, hun perso
nage een veel diepere lading
rrieë kunnen geven.Dames
heeft het geluk gehad dat ze
lang rollen van jonge vrouwen
kon blijven spelen: „Ik zag er al
tijd jong uit voor mijn leeftijd,
zodat ik lang Ophelia heb kun
nen spelen. Onder de dertig kon
ik op het toneel nog moeiteloos
doorgaan voor iemand van
achttien. Nadeel is dat jeals jon
ge actiice vaak dezelfde soort
rollen te spelen kreeg, die van
lellebel of hoer. Zo werd vroeger
ook tegen actrices aangekeken.
Als je dan tegen je ouders zei dat
je actrice wilde worden, pro
beerden ze je daar als het even
kon van te weerhouden."
Max Smith
Voorstelling: Niet eens in de gaten
dat het De Mooiste Tijdwas - woens
dag 13 nov. Stadsschouwburg Mid
delburg; voorts: 20t/m 24 nov. Nieu
we de la Mar Theater Amsterdam; 8
dec. Schouwburg Rotterdam,; 18 jan.
Chassé Breda; 30 jan. De Nobelaer
Etten-Leur.
We moeten af van het elitaire
karakter van kunst, vindt
David Polak. Daarom heeft hij
de verkiezing Kunstenaar van
het Jaar in het leven geroepen.
Met deze verkiezing wil de initi
atiefnemer in Nederland een
breder draagvlak voor kunst
creëren en de bekendheid van
Nederlandse kunstenaars ver
groten.
Polak, eigenaar van kunstuit
leen Business Art Service (BAS)
in Raamsdonksveer, is ver
knocht aan kunst. „Toen ik in
1997 samen met enkele mede
standers de eerste plannen voor
deze nationale verkiezing voor
legde aan museumhouders en
kunstenaars, vonden ze onze
plannen veel te ambitieus 'en
veel te duur. Toen hebben we ze
maar opzij gelegd, want er moet
wel draagvlak voor een initia
tiefzijn."
Toch liet het idee hem niet los.
„In Duitsland wordt deze ver
kiezing ook gehouden en daar
loopt het goed. Ik zag niet in
waarom het in ons land niet aan
zou slaan." Eind 2001 vond hi]
het draagvlak wel.
Volgens Polak is het niet de be
doeling om 'winst te maken met
de verkiezing. „De hele begro
ting bedraagt 200.000 euro. Op
dit moment is 120.000 gefinan
cierd en ik heb er alle vertrou
wen in dat we voldoende spon
sors vinden om het hele bedrag
rond te krijgen. Desnoods vul ik
zelf een deel aan."
Tot 1 juli 2003 kunnen mensen
hun voorkeurstem uitbrengen i
op Nederlandse kunstenaars.
Ze stemmen in vier categorieën:
kunstenaars, galeriehouders,
kunstliefhebbers en mensen die j
door hun werk met kunst te ma
ken hebben. Er worden aan de
hand van de, voorkeurstemmen
twee lijsten opgesteld. De ene
lijst is de Top 100 van Neder
landse kunstenaars en de ande
re is de Galerie der Ontsterfelij-
ken. Op de eerste lijst staan nog
levende Nederlanders uit alle
kunstdisciplines. Op de tweede
lijst staan levende én overleden
kunstenaars.
Na 1 juli kan er alleen nog maar
een stem uitgebracht worden op
de honderd genomineerden. De
twee kunstenaars die dan per
stemcategorie de meeste stem
men krijgen behoren tot de acht
finalisten en maken kans op de I
titel Kunstenaar van het Jaar.
In december 2003 wordt vier da
gen lang werk van de honderd
genomineerden tentoongesteld
in de Jaarbeurs in Utrecht tij
dens de TopArt Expositie Da
gen. De uiteindelijke winnaar
wordt in december 2003 geko
zen tijdens het Nationale
Kunstgala in Utrecht. Dan i
wordt ook de top tien van de Ga
lerie der Ontsterfelijken be
kendgemaakt.
Vanaf deze week staat er op de
website www. kunstenaarvan-
het jaar.nl elke twee maanden
een prijsvraag. Bij zes goede
antwoorden wint de inzender
een kaart voor de TopArt Expo
sitie Dagen. Als de verkiezing
een succes blijkt, wil Polak er
een jaarlijks terugkerend eve
nement van maken.
Renate van der Wal
Met vier flessen wodka en anderhalve li
ter Fanta in de hand maakte August
Willemsen in 1990 een flinke val. De schrij
ver/vertaler brak zijn heup. Zijn overmati
ge drankzucht had hem net niet naar de af
grond geleid. Wel naar zijn boek De val,
waarin hij een zeer persoonlijk en beklem
mend relaas geeft over zijn verslaving en
herstel. De acteurs Bob De Moor en Wim van
der Grijn bewerkten zijn boek voor het to
neel en spelen de rollen van de drinker en de
niet-drinker.
De acteurs zitten aan de koffie. Zij kennen
het grenzeloze drankgebruik, zoals August
Willemsen dat beschrijft, niet uit persoon
lijke ervaring. Willemsen begon in zijn
jeugd met drinken en ervoer al snel het wel
dadige effect dat het had 'als bestrijder van
mijn permanente onbehagen als gevolg van
verlegenheid en stotteren'. Drank maakte
het leven makkelijker, ook al leverde het
weer andere problemen op.
August Willemsen, die behalve schrijver en
dichter ook vertaler is van het werk van de
Portugese dichter Fernando Pessoa, be
schrijft in dagboekvorm de maalstroom
waarin hij na steeds meer drinken terecht
kwam en waaruit hij - tot zijn val - nauwe
lijks nog te redden was.
Passie
De beide acteurs herkenden zich in het boek
en bewerkten het voor toneel. „Wij hebben
geen last van alcohol, maar vinden in De val
wel dingen terug die ook op ons slaan", ver
klaart Bob De Moor zijn interesse voor het
boek. „Onmatigheid in drank kan ook on
matigheid in passie zijn. Mogelijk is het al
hetzelfde als August Willemsen. Van der
Grijn: „Een uitspraak van hem is: 'Wie niets
te zeggen heeft, bedenkt steeds iets nieuws,
wie iets te zeggen heeft, blijft het zijn leven
lang herhalen'. Wij zijn zelf ook zo bezig,
.maar dan als acteurs. We willen vertellen
wat ons bezig houdt. We willen dus geen fi
guurtjes spelen. We spelen niet August Wil
lemsen, maar maken het van ons."
Bob De Moor: „Wij doen theater om er zelf
een beetje rijker van te worden. Om dingen
te vernemen over onszelf en de auteur. Je
leest een boek om weg te vinden in het laby
rint van het leven. Dat geef je dan door aan
vrienden, etcetera. Zo ontstaat er een geza
menlijke zoektocht naar iets. Naar de zin
van het leven, naar hoe te leven, maar ook
naar schoonheid, ontroering, waardevolle
dingen. Dat kan een roman zijneen schilde
rij, muziek of een toneelstuk. We zoeken in
ieder geval naar iets dat ons rijker maakt en
waar we als gids verder mee kunnen. Het
publiek is daar een beetje bij nodig. Dan
wordt het een dialoog. Dan zie je, of de din
gen die j ou begeesteren ook anderen begees
teren. En als dat gebeurt en als je dat deelt, is
het een zalig moment. Je moet niet alleen op
je zolderkamertje begeesterd zitten doen."
Madeleine Rood
Theater: De val - van August Willemsen: spel Bob
De Moor en Wim Van der Grijn, onder meer te
zien: vr. 8/11 en za. 9/11 Stadsschouivburg
Utrecht, wo. 20/11 Wagehuys Leuven (B), do.
21/11 Cultuurcentrum Berchem (B), di. 26/11 en
wo. 27/11 Bellevue Amsterdam, vr. 29/11 CC
Brasschaat (B), di. 3/12 PSK Brussel (B), do. 5/12
CC De Herbakker Eeklo (B), vr. 6/12 Stads
schouwburg Mechelen(B),wo. 11/12, do. 12/12 en
vr. 13/12 Area Gent (B.).
met de auteur gezocht, die hen allereerst
graag wilde zien. Bob De Moor: „We vroe
gen toestemming. Hij zei dat hij geen arg
waan had, maar was vooral nieuwsgierig
hoe we van zo'n boek een toneelstuk wilden
maken. Dat wisten wij toen ook niet. Maar
er ontstond al snel een zeer groot wederzijds
vertrouwen, dat hij zei: 'Doe het maar. Het
moet wel 1 ukken'
Ze zijn aan tafel gaan zitten. Wim Van der
Grijn: „Een heerlijke tijd. We hebben het
Bobde Moor (links) en Wim van der Grijn in De Val van August Willemsen.
leen maar een metafoor, voor het verslaafd
zijn aan leven of het onderdoor gaan aan het
leven en zijn valkuilen. De val gaat over het
nastreven van wat je wilt, over passie, over
de kwaal die leven heet en waarvan je bijna
niet krrnt genezen. Het is een rit die je ge
woon moet uitzitten."
De passie van De Moor en Van der Grijn is
toneelspelen. „We hadden het er van de
week nog over", zegt De Moor. „Je zou ver
moeden dat we na ettelijke jaren spelen be
ter zijn geworden. Dat we ervaring hebben
en dat het makkelijker zou moeten gaan.
Maar het gaat helemaal niet makkelijker! Je
moet steeds van voren af aan beginnen.
Daar word ik wel eens vermoeid van. Het
foto G PD
wil maar niet makkelijker gaan. Mogelijk
wel betermaar je hebt steeds diezelfde pro
blemen. Je staat maar met jezelf te worste
len en zou willen dat het makkelijker gaat.
Nou ja, misschien is het wel een stapje min
der moeilijk geworden..."
De twee acteurs hebben samen de roman
van Willemsen bewerkt. Ze hebben contact
boek samen met de regisseuse Danny Keup-
pens gelezen." Ze hebben niets veranderd
aan de taal van Willemsen, maar selecteer
den wat ze konden gebruiken, tot ze de es
sentie van het boek hadden. Ze besloten er
geen monoloog van te maken, maar de
hoofdpersoon te splitsen in twee personen:
de drinker en de niet-drinker, wat de inner
lijke strijd tegen de verslaving symboli
seert. De drinker ziet de wereld (en de vrou
wen) heel anders dan de wat rationelere
niet-drinker. Als hij drinkt, vindt hij vrou
wen bijvoorbeeld steeds mooier worden en
beziet hij het leven sowieso heel anders.
De acteurs merkten dat ze op zoek zijn naar
