Promoveren op je liefhebberij
Embryoscreening tegen miskramen
ifi^A
Ruimtehond leefde heel kort
Grote meteorenstorm verwacht
Boomkikker maakt geen gif aan
Utrecht viert heropening Academiegebouw met hobby-examens
Voorkomen
depressie
postzegels
W
LONDEN - De Russische hond Laika, het eerste levende we
zen dat in een baan om de aarde draaide, leefde veel korter
dan de Sovjet-autoriteiten destijds vertelden. Dit heeft de
Britse omroep BBC gemeld. Destijds, in november 1957, werd
verteld dat de hond een week na de geruchtmakende lance
ring in de Spoetnik 2 pijnloos was gestorven. Maar nu blijkt
dat Laika al enkele uren na de lancering stierf aan oververhit
ting en paniek.
Laika was een zwerfhond die van de straten van Moskou was
geplukt. De sensoren die op Laika waren aangebracht, gaven
aan dat de hartslag van het dier tijdens de lancering met een
factor drie toenam. Toen gewichtsloosheid intrad daalde de
hartslag weer, maar dat duurde drie keer zo lang als tijdens
proeven in een centrifuge op aarde. Daaruit bleek de geweldi
ge stress waar Laika onder leed. Tot nu toe werd aangenomen
dat het dier zeker vier dagen en mogelijk zelfs zeven dagen
had geleefd. De Spoetnik 2, met Laika aan boord, draaide
2570 maal om de aarde en verbrandde op 4 april 1958 toen het
terugkeerde in de dampkring. ANP
LEIDEN - Astronomen verwachten in de nacht van maandag
18 op dinsdag 19 november een grote meteorenstorm over Eu
ropa en Noord-Amerika. Het aantal vallende sterren kan op
lopen tot zo'n zesduizend per uur. In Nederland bereikt de
storm zijn hoogtepunt tussen 4.30 en 5.00 uur 's morgens,
maar ook eerder die nacht al kan het aantal lichtstrepen aan
de nachtelijke hemel zeker 500 tot duizend per uur bedragen.
De vallende sterren staan bekend als de Leoniden. Het gaat in
feite om gruis en stof dat af dwarrelt van de komeet Tempel-
Tuttle. Deze komeet draait in 33 jaar een rondje om de zon.Elk
jaar in november kruist de aarde de baan van de komeet. De
stofdeeltjes, die meestal niet meer dan een millimeter groot
zijn, verbranden dan in de aardatmosfeer en veroorzaken
daarbij een karakteristiek lichtspoor.
Doorgaans geven de Leoniden geen spectaculaire effecten.
Dit jaar doorkruist de aarde echter twee stofwolken die af
komstig zijn van eerdere passages van Tempel-Tuttle. Europa
krijgt in de nanacht van 18 op 19 november te maken met de
eerste stofwolk, Noord-Amerika 6,5 uur later met de tweede.
GPD
ISLA BASTIMENTOS - Dat boomkikkers uit de Midden- en
Zuid-Amerikaanse oerwouden giftig zijn is bekend, maar het
gif maken ze alleen niet zelf. Ze halen het uit hun voedsel en
slaan het vervolgens in hun huid op, blijkt uit een studie van
Amerikaanse en Panamese onderzoekers.
In gevangenschap opgekweekte boomkikkers zijn niet giftig
Waar halen de in het oerwoud levende boomkikkers dan hun
gif vandaan? Uit hun voedsel schrijven Amerikaanse en Pa
namese onderzoekers in het vakblad Proceedings of the Na
tional Academy of Sciences. Op het tropische eiland Isla Bas-
timentos, aan de noordkant van Panama zochten ze in de
geleedpotige prooidieren van de boomkikkers naar giftige
stoffen, die ook in de huid van boomkikkers voorkomen.De in
de boomkikkers voorkomende gifstoffen vonden ze vooral in
gemengde groepen met mieren, spinnen, torren en duizend
poten. De giftige stoffen bleken niet beperkt tot één specifieke
soort. Soms werden ze wél in een verzameling met mieren of
torren gevonden, maar soms ook niet.
De onderzoekers vermoeden nu, dat de giftige stoffen gepro
duceerd worden door een organisme, dat met deze ongewer
velde dieren vreedzaam samenleeft. Ze denken daarbij onder
meer aan een bacterie, maar ook een microscopisch kleinmij-
tje staat hoog op hun tiplijst. GPD
donderdag 7 november 2002
doorFlorien van Rees
UTRECHT - Wetenschap, daar
draait het allemaal om in het
Academiegebouw, aan de voet
van de Dom in Utrecht. Het sta
tige gebouw stamt uit 1894 en is
onlangs in oude luister hersteld.
Om de heropening te vieren,
'promoveerden' vijf hobbyisten
op hun favoriete onderwerp.
Jimi Hendrix, vooroorlogse bui
tenboordmotoren, pakezels en
de spoorwegen in Nederlands-
Indië haalden het niet. Dino
saurussen, bijnamen in volks
buurt Wijk C en voetbalclub
D.O.S. wel.
„Er waren rond de 200 aanmel
dingen. Belangrijk voor de se
lectie was onder meer dat er een
link met Utrecht is. Ofwel via
het onderwerp, dan wel via de
kandidaat," zegt Bas Nugteren,
verantwoordelijk voor het rei
len en zeilen in het Academiege
bouw. „Bovendien moet de kan
didaat echt iets hebben gedaan
om zijn kennis te vergaren en
moeten we er een promotor met
kennis van zaken bij hebben."
Het idee achter de hobbypro
moties is de bevolking te laten
zien dat in het Academiege
bouw wordt gepromoveerd en
hóe dat gebeurt. Bas Nugteren:
„Bij de hobbypromoties gaat
het bijna net als bij echte pro
moties. Alleen hebben we de
kandidaten niet op kosten wil
len j agen door ze in een kostuum
te laten komen. Maar verder is
het echt: de promovendus doet
publiekelijk examen van ver
worven kennis. Met een promo
tor die de onderzoeker heeft
begeleid en vragen stelt, en op
ponenten die de kennis van de
promovendus dieper toetsen."
Als de promovendus de proef
doorstaat, krijgt hij een diplo
ma. Verschil met een 'echt' di
ploma: die van de hobbyist heeft
geen academische status.
Een aantal hobby-promovendi
met hun onderwerp op een rij
DINO'S WAREN SLIM
Promovendus: Mark Vlug (14)
uit Utrecht
Onderwerp: dinosaurussen
Achtergrond: 3 havo
Promotor: Prof. dr. G. van der
Zwaan
Toen Mark 7 was, kocht hij op
een rommelmarkt een boekje
over dino's. Sindsdien is 'ie niet
meer opgehouden met kennis
vergaren over de prehistorische
dieren. Boeken, films, musea,
internet: bronnen genoeg. En hij
heeft ook een paar stukjes bot.
„Ik ben zo geïnteresseerd omdat
het zulke oude en slimme dieren
zijn. Ze hebben goede hersens
en waren enorm goed in het be
lagen van hun prooi. En sommi
ge waren ook onvoorstelbaar
groot. De seismosaurus bijvoor
beeld was 52 meter lang en met
z'n 21 meter hoog had 'ie nu een
flatgebouw in kunnen kijken.
Ik vind vooral de vleeseters in
teressant. Omdat er erg veel ver
schillende soorten van waren,
en om hoe ze zich gedroegen.
Niet iedereen weet dat ik er zo
mee bezig ben. Ik wil paleonto
loog worden, oude botten op
graven, maar dan moet ik wel
wat beter worden in natuurkun
de. Ik weet niet wat je daar voor
moet studerenIk vraag het even
aan m'n moeder."
LIEFDE VOOR D.O.S.
Promovendus: Willem Brakkee
(65) uit Zwolle
Onderwerp: de Utrechtse voet
balclub D.O.S.
Achtergrond: gepensioneerd
provincie-ambtenaar
Promotor: prof. dr. P. Verweel
Als 9-jarig jochie, stond Willem
Brakkee al langs de lijn als 'het
le' van voetbalclub D.O.S.
(door oefening sterk) trainde.
En de liefde bleef totdat de club
in 1970 met Velox en Elinkwijk
opging in FC Utrecht.
„Toen ben ik opgehouden met
sparen, ik heb niks met FC
Utrecht. D.O.S. was een echte
volksclub. Bij Kampong en Her
cules speelden de kakkers, bij
D.O.S. de eenvoudige straatjon
gens. Mijn hele familie was be
smet met de clubliefde. Een oom
van me speelde in het 2e. Zelf
ben ik nooit verder gekomen
dan het 3e. Ik weet het meeste
over de jaren vijftig en begin ja
ren zestig, de tijd dat ik zelf bij
D.O.S. speelde. Ik was er kind
aan huis, kende de trainers, ging
mee met uitwedstrijden. En ik
heb altijd alles gespaard: kran
tenknipsels, brochures, speld
jes, fotootjes, programmaboek
jes. Ik heb voetbalkaartjes van
af 1953:40 cent staat er op.
Mijn vrouw vindt het wel leuk.
We hebben een vrij royaal huis
en ik heb een eigen hobbykamer.
Daar ligt alles van D.O.S. en van
mijn twee andere hobby's:
prentbriefkaarten van de stad
Utrecht voor 1960 en grammo
foonplaten met populaire mu
ziek uit de jaren vijftig."
BIJNAMEN IN VOLKSBUURT
Promovendus: Evert van der
Zouw (26) uit Nieuwegein
Onderwerp: Bijnamen uit de
Utrechtse volksbuurt wijk C
Achtergrond: Software-ont-
wikkelaar
Promotor: G. Jansen, gepensio
neerd hoogleraar sociologie en
deskundige op het gebied van
Utrechtse volksfeesten
Als kind hing hij aan de lippen
van zijn opa als deze verhaalde
over vroeger, toen hij in wijk C
woonde. Vanaf zijn twaalfde
nam de interesse van de kleine
Evert serieuzere vormen aan en
begon hij door te vragen. „Wijk
C was een wijk met kleine han
delaren en minderbedeelden.
Doordat er veel mensen op een
klein oppervlak leefdenwist ie
dereen alles van elkaar. De om
gang was informeel, een kweek
vijver voor bijnamen, ook al om
de mensen, die vaak dezelfde
namen hadden, van elkaar te
onderscheiden. Eindeloos heb
ik mijn opa en andere 'Wijk-
C'ers' er over uitgehoord. Van de
periode 1811 tot ongeveer 1950,
toen de wijk leegliepheb ik zo'n
duizend bijnamen achterhaald.
De mooiste? 'Jan-koken-de-
erwtjes' heette de man die altijd
een snottebel had. En 'Haphap-
hap' voor meneer Rijnsoever.
Hij had astma, maar was ook ei
genaar van een café waar veel
werd gerookt. Hij hapte kenne
lijk voortdurend naar adem.
De Jacobskerksteeg in Wijk C
waar de bijnamen voor het on
derzoek van Evert van der Zouw
vandaan komen.
door Roelf Reinders
LEIDEN - Depressiviteit
bij ouderen en burnout
kan voor een groot deel
worden voorkomen door
een simpel gehoorappa-
raatje. Dat zegt hoogle
raar keel-, neus- en oor
heelkunde J. Grote van
het Leidsch Universitair
Medisch Centrum.
Volgens Grote liggen ge
hoorproblemen vaak aan
de basis van depressiviteit
bij ouderen en uitval door
burnout en overspannen
heid. Grote, vice-voorzit-
ter van de Nationale
Hoorstichting, stelt dat
depressiviteit en burnout
voor een belangrijk deel
kan worden voorkomen
door wat aan de gehoor
problemen te doen. „Maar
dat is juist het probleem.
Veel mensen doen hele
maal niks aan hun slechte
gehoor."
Tien procent van de be
volking heeft gehoorpro
blemen. „Dat zijn ander
half miljoen mensen",
zegt Grote. „Een klein
miljoen mensen hoort zo
slecht dat ze een gehoor
apparaat zouden moeten
hebben, maar twee op de
drie slechthorenden heb
ben dat niet."
Het suffe imago van een
gehoorapparaat speelt
daarbij een rol, aldus de
hoogleraar. „Verder den
ken mensen dat slechtho
rendheid gewoon bij het
ouder worden hoort, maar
dat is niet zo. En hoe lan
ger je wacht met er wat
aan te doen, hoe kleiner de
kans dat oorrevalidatie
nog helpt."
Grote noemt slechtho
rendheid een 'groot maat
schappelijk probleem'.
„Het is één van de meest
voorkomende handicaps.
Maar het is wel juist de
handicap die het minste
compassie opwekt. Een
slechthorende wekt
slechts irritatie op."
Hij wil dat een voorlich
tingscampagne het ge
hoorapparaat van het
duffe imago afhelpt. „De
overheid heeft het pro
bleem echt verwaarloosd.
Maar ook bij de gehoor-
winkels kan nog veel ver
beteren. Het kan allemaal
wel wat modieuzer.
door Henk Hellema
GRONINGEN - Vruchtbaarheidsklinie
ken in de Verenigde Staten, Italië, België
en Engeland testen reageerbuisembryo's
van paren die daarom vragen, reeds op
afwijkingen van het aantal chromoso
men. Op deze manier is men in staat al
leen normale embryo's terug te plaatsen.
In ons land is men nu ook zover. Vanaf be
gin volgend jaar hopen het Academisch
Medisch Centrum in Amsterdam en het
Academisch Ziekenhuis Groningen een
onderzoek naar de baten en kosten van
deze test te starten.
Steeds meer vrouwen beginnen laat aan
kinderen. Vooral in Nederland. Wellicht
goed voor hun loopbaan, maar ze hebben
op oudere leeftijd wel steeds meer moeite
om zwanger te raken. Wanneer dat na een
jaar onbeschermde geslachtsgemeen
schap niet lukt, zoeken velen hun toe
vlucht tot een reageerbuisbevruchting.
Vorig j aar werden in Nederland veertien-
duizend van dergelijke in-vitro fertilisa
ties (IVF) uitgevoerd.
Bij een reageerbuisbevruchting of IVF
wordt in het laboratorium in een kweek-
bakje een eicel met tienduizenden zaad
cellen bij elkaar gebracht in de hoop dat
één van de zaadcellen met de eicel ver
smelt en een embryo vormt. Een groot
aantal van de embryo's die in het labora
torium ontstaan, blijkt echter afwijkin
gen in het aantal chromosomen te heb
ben.
De chromosomen zijn de dragers van de
erfelijke eigenschappen. Normaal bevat
een cel 22 paar chromosomen en twee ge
slachtschromosomen. In totaal dus 46.
Het relatief grote aantal embryo's met
een niet-normaal aantal chromosomen
heeft onder meer te maken met de leef tij d
van de, vrouw. Al haar eicellen worden
immers al vóór de geboorte aangelegd.
Embryo's met chromosomale afwijkin
gen hebben veel minder kans zich in de
baarmoederwand in te nestelen. Gebeurt
dat wel dan leidt dit in veel gevallen toch
tot een miskraam. Gelukkig maar, zou je
zeggen. Op deze manier komen er maar
relatief weinig kinderen met een ernstige
erfelijke afwijking ter wereld. Maar voor
vrouwen die een belastende behandeling
voor een reageerbuisbevruchting moe
ten ondergaan, en gezien hun leeftijd
meestal ook enige haast hebben, lijkt het
voorkómen van een miskraam een aan
trekkelijke optie.
Het opsporen van reageerbuisembryo's
met chromosomale afwijkingen is echter
niet eenvoudig. Aan de buitenkant van
deze embryo 's is maar weinig te zien. Em
bryo's die niet regelmatig delen, waarvan
niet alle cellen even groot zijn of waarin
kernloze fragmenten voorkomen, wor
den liever niet teruggeplaatst. „Maar bij
zestig procent van de op het oog normale
embryo's vinden we toch te veel of te wei
nig chromosomen," aldus De Vries.
Voor het vaststellen van het juiste aantal
chromosomen wordt van een achtcellig
embryo één cel verwijderd. Vervolgens
worden de chromosomen gekleurd en on
der de microscoop gelegd. In zowel het
AMC als in het Groninger AZ heeft men
zich deze technieken eigen gemaakt. Nog
niet alle 46 chromosomen kan men aan-
kleuren, maar wel de beide geslacht
schromosomen X en Y en zes andere, die
bij embryo's de meeste afwijkingen ver
tonen.
Dit jaar hebben het AMC en het AZG van
de Centrale Commissie Mensgebonden
Onderzoek (CCMO) toestemming gekre
gen om bij 50 vrouwen een voorstudie
naar embryoscreening uit te voeren. Tot
nu toe zijn 47 van hen gescreend. Acht
van hen zijn zwanger. De Vries: „Geble
ken is dat de screening in elk geval niet
tot een kléinere kans op zwangerschap
leidt. Het weghalen van één cel uit het
achtcellige embryo heeft, lijkt het, geen
nadelige gevolgen
Naar verwachting begin volgend jaar zal
in een groter onderzoek naar de kosten en
baten van de embryoscreening worden
gekeken. Over een periode van drie jaar
willen beide ziekenhuizen 186 vrouwen
van 35 jaar en ouder, die voor IVF in aan
merking komen, deze screening aanbie
den. Het aantal gezonde kinderen dat bij
deze vrouwen wordt geboren, zal verge
leken worden met dat bij eenzelfde aan
tal vrouwen van tussen de 35 en 41 jaar,
van wie de embryo's niet worden ge
screend. De onderzoekers hopen het per
centage doorgaande zwangerschappen
na IVF - nu zo'n 40 procent na drie be
handelingen - op te kunnen schroeven
naar 55 procent.
Ook op de afdeling voortplantingsge-
neeskunde van het Erasmus Medisch
Centrum in Rotterdam wordt in onder
zoeksverband bij embryo's na een rea
geerbuisbevruchting naar het aantal
chromosomen gekeken. Niet bij één,
maar bij twee cellen van het achtcellige
embryo. „Bij heel jonge embryo's komt
het namelijk vrij vaak voor, dat niet alle
cellen hetzelfde aantal chromosomen
hebben," zegt hoogleraar gynaecologie
Tot nu toe kennen we in Ne
derland vijf zegels, alle zelf
klevend, met een ingebouwde
prioritytab. Dat zijn de 110
c.-Nachtwachtzegel (1/8 2000),
de 110 c.-Landschapszegel met
een schilderij van Jeroen Krab
bé (1/8 2000), de 110 c.-zegel
Rotterdam 2001 (14/3 2001) en
de twee Eurozegels in dubbele
waarden die vorig jaar 2 juli
uitkwamen: 1,20/0,54 (strand
met viskraam) en 1,65/0,75 (Ja-
va-eiland met fietsers).
Daar komen 2 januari, zoals ge
meld, twee Van-Goghpriori-
tyzegels van 059 en 07 5 bijGe
zien de zegel van 0,59 lijkt het er
op dat het tarief voor brieven-
binnen Europa per 1 januari
met 0,05 wordt verhoogd. Want
wat heeft zo'n zegel anders voor
zin. Bovendien verschijnt 2 ja
nuari een bijplakzegel van 0,05.
Wat priorityzegels betreft, ook
België (waar ze priorzegels wor
den genoemd) gaat meer en
meer op die tour. Zo krijgen en
kele prinses-Elisabethzegels
van 0,49, die 4 november uitko
men ook een priortab. Enkele,
inderdaad, want wel staat er zo
wel in de bovenste als in de on
derste rand van het velletje vijf
keer prior, alleen de priortekst
in de onderste rij maakt door
middel van een perforatie deel
uit van de zegel.
V
u
H*3
5
s. a
a
H
Afname van en cel van een zeer jonge embryo. Links de punt van het pipet waarmee het embryo wordt vastgehouden. Met de rech
ter pipet wordt een cel van het embryo afgezogen. Deze cel bevindt zich al voor een deel in het pipet.
foto Fertiliteitslaboratorium AMC
prof. Bart Fauser. De reden voor het Rot
terdamse onderzoek is overigens een an
dere dan in Amsterdam en Groningen.
Fauser: „Vrouwen die voor een reageer
buisbevruchting in aanmerking komen,
worden met hormonen gestimuleerd om
zoveel mogelijk eicellen te kunnen oog
sten. Op deze manier hoopt men met
zaadcellen van de partner zoveel moge
lijk embryo's te doen ontstaan. Dan is er
immers meer keus om de op het oog beste
twee in de baarmoeder terug te plaat
sen."
„Maar wat is het effect van de hormonale
behandeling op de kwaliteit van de em
bryo's? Ontstaan er na het toedienen van
een relatief hoge dosis hormonen meer
embryo's met een afwijkend aantal chro
mosomen? Dat is niet goed bekend. Ons
onderzoek is er nu op gericht om dat uit te
zoeken." Het door het CCMO goedge
keurde onderzoek dat in totaal 200 vrou
wen tot 38 jaar zal omvatten, is ongeveer
een maand geleden van start gegaan.
kamphaan (5,00). Frankrijk
start 12 november een nieuwe
serie getiteld Capitales europ-
éennes, de hoofdsteden van Eu
ropa. De zegels, 4 x 0,46 zitten
in velletjes. Op het eerste, Rome,
o.a. het Colloseum en de Sint
Pieter. Tweede in de rij wordt
volgend jaar Stad Luxemburg.
Daarnaast op 12 november: de
Jesus Rafael
0.75€
jaarlijkse Rode-Kruis- tevens
kerstzegel (0,46 0,09 ook in
boekjes) met het schilderij Le
sommeil de l'enfant Jésus van de
Italiaan Giovanni Battista Sal-
vi (1609-1685) en een zegel
(0,75 in de serie eigentijdse
kunst met het werk Sphère Con
corde van Jésus Rafael Soto
(geb. 1923). Op 28 oktober werd
de eerste vlucht met de Airbus A
300 herdacht (1972-2002) met
een luchtpostzegel (3,00
Ook krijgen drie van de vier per
manente Albertzegels, die 4 no
vember verschijnen, een prior-
rand. Dat zijn een zegel van 0,07
(donkerblauwgroen en rood),
één van 0,49 (rood) en één van
0,79 (marineblauw en rood). Al
le in een formaat van 38,4 x
27,66. Daarnaast komt nog een
blauwe 0,59-zegel uit in het ge
wone formaat (24 x 27,66).
Verder wordt in de serie 'Bloe
men' een boekje uitgebracht
met tien zelfklevende priorze
gels zonder waardeaanduiding
waarop twee crocussen staan en
zal bij postkantoren (van 4/11
31/12) de 10-12-2001 uitgege
ven rouwzegel te koop zijn,
maar nu met priorrand.
Tot slot wordt de inmiddels door
velen verzamelde permanente
vogelserie met niet minder dan
zes zegels aangevuld. Afgebeeld
worden: een turkse tortel (0,41),
een zwarte stem (05 7)een ture
luur (0,70), een tapuit (1,00), een
bontbekplevier (2,00) en een
Luxemburg viert dit jaar, net als
Nederland, het 150-jarig be
staan van zijn postzegels. Dit
feit werd 14 september geme
moreerd met de uitgifte van een
velletje waarin vier 0,45 -ze-
gels. Deze tonen beelden uit he
den en verleden en de portretten
van koning Willem IH (detail
van een zegel uit 1852), groot
hertog Adolph (1902), groother
togin Charlotte (1952) en groot
hertog Henri (uit de huidige
permanente serie).
Verder op 14 september: een
boekje met acht zelfklevende
zegels met de waardeaandui
ding A (0,45 en bloemen,
vruchten en dieren om de aan
dacht te vestigen op het natuur
kundig museum en een 0,74 -ze
gel waarmee het 750-jarig
bestaan van Grevenmacher
wordt herdacht.
Hero Wit
